Chim Vieät Caønh Nam            [  Trôû Veà  ]           [  Baét ñaàu xem tranh  ] 
Giôùi thieäu moät kho aûnh Vieät Nam (1920-1930)
Nguyeãn Dö
Caùch ñaây gaàn 20 naêm, toâi ñöôïc oâng anh giôùi thieäu moät gia ñình ngöôøi Phaùp ñang soáng ôû laøng Ambialet, gaàn tænh Albi. OÂng anh cho bieát laø gia ñình naøy coøn giöõ ñöôïc nhieàu ñoà coå vaø hình aûnh Vieät Nam 

Toâi lieân laïc xin gaëp cuï Simone Peyrin. 

Cuï Simone vaø anh con traiYvon tieáp toâi trong caên phoøng khaùch aám cuùng. Giöõa phoøng keâ boä salon Vieät Nam baèng goã guï chaïm troå hoa laù, caønh nho quaán löôïn quanh dôi nai. Treân vaùch phía tröôùc treo moät taám tröôùng baèng luïa theâu, maøu saéc vui töôi, hoa vaên vaø chim muoâng vieàn xung quanh maáy ñaïi töï . Phía ñoái dieän keâ chieác tuû kính daøi ñöïng cheùn ñóa, beân treân tuû laø boä chuoâng, khaùnh baèng ñoàng. Caïnh tuû döïng moät chieác maâm ñoàng raát to chaïm troå li ti, chieác chaân ñeøn ñöôïc ñuïc ñeõo tæ mæ thaúng töø moät thaân caây, khoâng gheùp noái v.v. Chuùng toâi chuyeän troø thaân maät. Cuï Simone tæ teâ keå laïi nhöõng kæ nieäm thôøi thanh xuaân soáng ôû Vieät Nam, beân caïnh choàng laø oâng Charles Peyrin...

Charles Peyrin sinh naêm 1895 trong moät gia ñình nhaø binh. Cha vaø chuù oâng laø só quan quaân ñoäi. Lôùn leân oâng cuõng tình nguyeän phuïc vuï nhaø binh, tham döï ñaïi chieán laàn thöù nhaát taïi chieán tröôøng ñoâng baéc nöôùc Phaùp. 
Naêm 1920 oâng ñöôïc göûi sang Vieät Nam. 

Taïi Vieät Nam, Charles Peyrin ñöôïc giao traùch nhieäm ñi chuïp aûnh cho cô quan veõ baûn ñoà (service de cartographie). Trong maáy naêm lieàn, oâng coù dòp ñi raát nhieàu nôi, töø vuøng Vieät Baéc vaøo tôùi mieàn Nam. OÂng ñaõ töøng cö truù taïi Haø Noäi, Haûi Phoøng, Nam Ñònh, Lai Chaâu, Nha Trang, Taây Nguyeân, Saøi Goøn, Myõ Tho, vuøng bieân giôùi Cao Mieân v.v. Tôùi ñaâu oâng cuõng chuïp raát nhieàu aûnh, chuïp cho cô quan vaø chuïp rieâng cho chính mình.

Naêm 1925, Charles Peyrin trôû veà Phaùp, laáy coâ Simone. Naêm 1926 caëp vôï choàng treû cuøng trôû laïi Vieät Nam. OÂng tieáp tuïc coâng vieäc cuõ. OÂng baø sinh ngöôøi con trai ñaàu loøng Marcel-Paul taïi Haø Noäi. Cuoái naêm 1933, quan ba (capitaine) Charles Peyrin cuøng vôï con hoài höông. Veà Phaùp, OÂng tieáp tuïc phuïc vuï nhaø binh cho ñeán ngaøy veà höu. OÂng baø sinh theâm ngöôøi con trai Yvon.

Charles Peyrin maát naêm 1972, choân taïi laøng Ambialet.
Kho aûnh tö cuûa Charles Peyrin, noùi ñuùng hôn laø kho aâm baûn baèng kính, coù khoaûng hôn 1000 taám. Aûnh chuïp taïi Vieät Nam chieám ñoä hai phaàn ba. Ngoaøi maáy chuïc taám chuïp côõ lôùn (9x12 cm vaø 13x18 cm) phaàn coøn laïi laø côõ 6x6 cm. Ñieåm ñaëc bieät cuûa boä aâm baûn naøy laø ñöôïc chuïp baèng maùy aûnh ñöôïc trang bò 2 oáng kính. Moãi taám kính 6x13 cm ñöôïc chuïp vaø traùng ra thaønh 2 aâm baûn 6x6 cm töông öùng vôùi goùc nhìn cuûa maét phaûi vaø maét traùi. Cho vaøo maùy ñaëc bieät, soi leân seõ thaáy hình noåi (steùreùo).

Toaøn boä soá aâm baûn cuûa Charles Peyrin chuïp vaø traùng taïi Vieät Nam naøy chöa heà ñöôïc röûa ra giaáy laàn naøo. Chuùng nguû im hôn 50 naêm trong maáy caùi hoäp aåm moác, buïi baëm. Moät soá baét ñaàu bò troùc, bò raùch. Coù vaøi taám bò vôõ, söùt meû. Taát caû bò boû queân trong moät xoù gaùc xeùp. 

Laàn tröôùc gaëp cuï Simone toâi e ngaïi khoâng daùm möôïn nhieàu. Chính cuï cuõng hôi luùng tuùng vaø kín ñaùo toû yù khoâng muoán cho möôïn nhöõng taám chuïp coäng ñoàng ngöôøi Phaùp vì khoâng hay ho, boå ích gì ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam. Toâi khoâng keøo naøi vaø chæ löïa nhanh ñöôïc khoaûng hôn 100 taám aâm baûn. 
Luùc baét tay vaøo röûa aûnh, caâu hoûi ñaàu tieân ñöôïc ñaët ra laø aûnh neân phoùng lôùn côõ naøo? Röûa thöû vaøi taám thì nhaän ra raèng maùy aûnh thôøi ñaàu theá kæ 20 coøn thoâ sô, chöa coù caùc boä phaän ño ngaém chính xaùc. Nhieàu maùy khoâng coù ñieàu chænh vaän toác hoaëc neáu coù thì cuõng chæ coù moät hai vaän toác chaäm. Ñoä nhaïy cuûa eùmulsion orthochromatique (Lumieøre, Agfa, Aschrom, Guilleminot) cuõng raát bò giôùi haïn. Trong ñieàu kieän khoù khaên nhö vaäy maø chuïp ñöôïc moät taám aûnh coù boá cuïc caân ñoái, ñöôøng neùt roõ raøng, saéc ñoä töông phaûn trung bình, thì ngoaøi taøi cuûa nhieáp aûnh gia coøn phaûi troâng caäy moät phaàn vaøo may maén. Ngöôïc laïi, boá cuïc leäch laïc, ñöôøng neùt chao môø, saéc ñoä ñaäm nhaït quaù ñaùng thöôøng hay xaûy ra. Haäu quaû deã hieåu laø aûnh hình vuoâng thöôøng coù boá cuïc loûng leûo. Toâi quyeát ñònh caét boû nhöõng choã troáng roãng. AÛnh hình chöõ nhaät coù boá cuïc chaët cheõ, haøi hoøa hôn. Ñieàu coát yeáu laø noäi dung tuyeät ñoái khoâng bò thay ñoåi.

Toâi choïn khoå giaáy 24x30 cm gaàn gioáng hình vuoâng. Vöøa ñuû lôùn maø khoâng quaù coàng keành, toán keùm. Giaáy toát, thuoác hay, tay quen, neân khaâu röûa aûnh ra giaáy töông ñoái nhanh. Noùi laø nhanh nhöng cuõng phaûi maát cho moãi taám khoaûng nöûa giôø loay hoay röûa thöû vì chaát löôïng caùc taám aâm baûn raát cheânh leäch nhau. Taám thì môø nhaït, taám thì ñen kòt. Khaâu tu söûa aûnh môùi ñoøi hoûi nhieàu thôøi gian vì haàu nhö taám aâm baûn naøo cuõng bò moác, traày xöôùc, coù veát tay. Trung bình moãi taám aûnh caàn ñoä vaøi giôø trang ñieåm, taåy xoùa, nhöng thænh thoaûng gaëp taám "boû thì thöông, vöông thì toäi", hö hoûng nhieàu quaù, thì phaûi maát moät hai ngaøy môùi xong. 

Toâi boû ra vaøi thaùng lau chuøi, röûa vaø tu söûa xong hôn 100 taám aûnh. AÛnh ñöôïc ñem ñi tröng baøy trieån laõm ba laàn, cho baïn beø Phaùp möôïn duøng laøm taøi lieäu thaûo luaän, trình baøy veà ñeà taøi Thöïc daân Phaùp taïi Vieät Nam.

Theá roài baüng ñi moät thôøi gian toâi khoâng ñeå yù ñeán kho aûnh Charles Peyrin nöõa. 100 taám cuõng taïm ñuû ! Môùi ñaây, naêm 2000, nhaân dòp trao ñoåi vôùi maáy ngöôøi baïn thì ñöôïc bieát döôøng nhö taïi Vieät Nam ñang coù nhu caàu tìm kieám nhöõng hình aûnh ngaøy xöa. 

Toâi söïc nhôù ñeán cuï Simone...
Laàn gaëp gôõ naøy vaéng maët cuï Simone, cuï maát roài. Yvon vui veû taùn thaønh ngay yù muoán khai thaùc heát kho aûnh cuûa toâi. Caûm ñoäng hôn nöõa laø Yvon khoaùn traéng toaøn boä soá aâm baûn cho toâi. Muoán laøm gì thì laøm. Toâi caùm ôn söï tin caäy cuûa Yvon baèng lôøi höùa seõ laøm soáng laïi nhöõng kæ nieäm cuûa oâng baø Peyrin. Toâi hoài hoäp chôû veà nhaø moät hoøm coäng theâm maáy hoäp lôùn chöùa ñaày nhöõng hình aûnh Vieät Nam!

So vôùi kho aûnh cuûa Albert Kahn (Villages et villageois au Tonkin, Conseil geùneùral des Hauts de Seine, 1986), hay cuûa Pierre Dieulefils (Thierry Vincent, Pierre Dieulefils,1998) vaø moät soá böu aûnh ngaøy xöa (Jean Noury, L'Indochine avant l'ouragan, 1984) thì kho aûnh cuûa Charles Peyrin chieám moät vò trí khaù ñaëc bieät, boå tuùc cho nhöõng kho aûnh kia. Vôùi tö caùch laø moät só quan ñi chuïp aûnh cho nhaø binh oâng ñöôïc tieáp xuùc deã daøng vôùi caùc quan chöùc thöïc daân, lui tôùi nhöõng nôi maø khoâng phaûi ai cuõng tôùi ñöôïc. Luùc raûnh roãi, oâng laïi laø moät ngöôøi chuïp aûnh nghieäp dö giaøu kinh nghieäm, say meâ ghi laïi nhöõng sinh hoaït cuûa daân thöôøng baûn xöù vaø cuûa coäng ñoàng thöïc daân Phaùp. 

Nhöõng ngöôøi ñi tìm kieám taøi lieäu ngaøy xöa seõ gaëp laïi vaøi khu phoá Haø Noäi, caûnh quan xung quanh hoà Hoaøn Kieám. Thaáy ñöôïc caàu Long Bieân, beán caûng Haûi Phoøng, Saøi Goøn. Nhieàu laøng queâ, nhieàu saéc daân mieàn nuùi... Muùa roàng, röôùc thaùnh, choïi traâu, hoäi taây... Ngöôøi vieát söû tìm ñöôïc moä Francis Garnier vaø moät soá nhaân vaät khaùc cuûa thôøi kì Phaùp ñi xaâm chieám thuoäc ñòa. 

Vaät ñoåi sao dôøi. 

Nhìn ñoáng aâm baûn hö hoûng ñoâi luùc baên khoaên, löôõng löï. Nhöng roài laïi töï ñoäng vieân tinh thaàn coá tieáp tuïc laøm cho xong. Buø laïi, coù nhöõng giaây phuùt ñöôïc bay nhaûy, thaû hoàn theo ñoài nuùi traäp truøng maây khoùi. Nhôù nhöõng nöông chieàu, nhôù soâng nöôùc meânh moâng vaêng vaúng tieáng haùt soâng Loâ, soâng Thao. Qua ñeøo vöôït suoái, gheù thaêm baûn laøng, queâ ngheøo lam luõ. Cuõng coù luùc phaûi neùn côn xuùc ñoäng, buïng baûo daï ñöøng nghó ñeán caûnh tröôùc maét, cöù coá laøm cho ñeïp, cho xong taám aûnh.

Con ñöôøng thieân lí daøi hun huùt nhöng ñaõ thaáy thaáp thoaùng luõy tre queâ nhaø. Mai ñaây chuùng ta seõ coù moät kho aûnh khaù quan troïng mang daáu tích Vieät Nam hoài ñaàu theá kæ 20.

Thaät laø laåm caåm. Trong luùc moïi ngöôøi ñoåi môùi thì mình laïi ñi bôùi caùi cuõ. Chaû hieåu taïi sao, chaû bieát ñeå laøm gì ? 

Mình ñang oâm trong tay daáu veát cuûa moät thôøi neân queân hay hình boùng cuûa moät thôøi phaûi nhôù ?

Mong raèng nhöõng kæ nieäm, nhöõng hình aûnh naøy seõ ñeán ñöôïc vôùi nhieàu ngöôøi Vieät Nam ñang soáng trong nöôùc hay ñang löu laïc khaép naêm chaâu.

Nguyeãn Dö
(Lyon, 3/02)

 [  Trôû Veà  ]