Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang Chuû ]
Vò Thaùnh vaø con Yeâu SAKI (1870-1916),
Saki
baûn dòch cuûa Nguyeãn Thò Chaân Quyønh
Saki teân thaät laø Hector Hugh Munro, ngöôøi goác Toâ caùch lan (Scottland), sinh taïi Mieán ñieän (Burma) nhöng ñöôïc nuoâi daäy ôû Anh quoác.Tröôùc khi böôùc chaân vaøo nghieäp vaên, Saki coäng taùc vôùi tôø baùo baûo thuû The Morning Post vaø chæ baét ñaàu vieát truyeän chaâm bieám töø 1896. Tröø cuoán saùch ñaàu tay laø moät cuoán söû lieäu, vaø hai taäp tieåu thuyeát, taùc phaåm cuûa Saki goàm toaøn truyeän ngaén :
1990 The Rise of the Russian Empire
? The Westminster Alice
1902 Not so stories
1904 Reginald
1910 Reginald in Russia
1911 The Chronicles of Clovis
1912 The Unbearable (tieåu thuyeát)
1913 When William came (tieåu thuyeát, Noel Coward ñaõ möôïn yù vieát thaønh kòch Peace in our time)
1914 Beasts and Super BeastsKhi Theá chieán I buøng noå, maëc daàu khoâng coøn ôû löùa tuoåi thanh nieân, Saki ñaõ laø ngöôøi ñaàu tieân xung phong nhaäp nguõ. Naêm 1916, oâng töø traàn ôû Phaùp.
Hai cuoán sau ñaây ñöôïc xuaát baûn sau khi Saki ñaõ maát :
1919 The Toys of Peace
1919 The Square EggSaki noåi tieáng veà truyeän ngaén, ñoâi khi raát ngaén chæ ñoä vaøi trang, cöôøi côït, chaâm bieám pha chuùt quaùi dò, keát caáu thöôøng ñoät ngoät.
Caùi xaõ hoäi maø oâng moâ taû laø xaõ hoäi Anh hoài ñaàu theá kyû XX, khi aûnh höôûng Thanh giaùo (Puritanism) chæ coøn caùi voû vôùi nhöõng nghi thöùc, öôùc leä beân ngoaøi. Saki öa vaïch ra nhöõng taäp tuïc giaû doái, nhöõng "khuoân vaøng, thöôùc ngoïc" cuûa xaõ hoäi vaên minh, chæ ñeø neùn chöù khoâng taän dieät ñöôïc nhöõng khaùt voïng thaàm kín, baûn naêng ích kyû cuûa con ngöôøi.
Trong truyeän "Con meøo Tobermory", nöõ só Scraven coù moät ñôøi soáng "baêng thanh ngoïc khieát" laïi öa saùng taùc nhöõng vaàn thô raát möïc noàng naøn, lôi laû. Vaø con meøo Tobermory, sôû dó ñaùng toäi cheát chæ vì noù thöôøng laån quaát döôùi gaäm giöôøng neân ñaõ thoâng toû taát caû nhöõng bí aån cuûa moïi ngöôøi.
Trong "Vò Thaùnh vaø con Yeâu", khi vöøa baét ñöôïc ñoàng tieàn, vò Thaùnh soát saéng nghó ngay ñeán mua thoùc cho chuoät aên, nhöng khi söï boàng boät ban ñaàu laéng xuoáng, thì oâng ñoåi yù muoán mua neán thaép baøn thôø cho mình. Maëc daàu vò Thaùnh khaû kính vieän ra nhieàu lyù leõ raát cöùng, con Yeâu tai quaùi bieát oâng nguïy bieän, song vì coù giaùo duïc, noù khoâng bieåu loä ñieàu noù phaùt giaùc ra ngoaøi maët duø chæ
baèng moät caùi chôùp maét "vaû laïi voán laø moät con yeâu baèng ñaù duø coù muoán chôùp maét cuõng khoâng chôùp ñöôïc".Buùt phaùp cuûa Saki coâ ñoïng, aån hieän moät nuï cöôøi kín ñaùo, dí doûm, duyeân daùng, raát... "AÊng leâ".
Moät oâng thaùnh nhoû baèng ñaù chieám cöù caû caùi khaùm thôø khuaát-khuùc ñuïc ôû beân söôøn moät ngoâi giaùo-ñöôøng coå kính. Chaúng ai coøn nhôù roõ oâng thaùnh aáy laø thaùnh gì, song ñaáy cuõng chính laø moät caùch baûo-ñaûm vò thaùnh aáy ñaùng suøng baùi. Ít ra thì con yeâu cuõng ñaõ tuyeân-boá nhö theá. Con yeâu naøy laø moät pho töôïng kyø laï baèng ñaù taïc raát tinh xaûo. Noù soáng ôû moät khuùc töôøng xaây nhoâ ra, ñoái dieän vôùi
khaùm thôø oâng thaùnh. Noù coù lieân heä vôùi moät soá daân cö haïng nhaát cuûa ngoâi nhaø thôø naøy, tæ nhö nhöõng hình kyø quaùi chaïm troå treân maáy caùi gheá cuûa ban hôïp ca, hay treân taám bình phong ngaên che thaùnh ñieän, hay ngay caû nhöõng mieäng maùng xoái hình ñaàu ngöôøi ôû cao tít treân noùc nhaø. Taát caû nhöõng con thuù kyø-dò, ngöôøi boø loåm-ngoåm hay uoán-eùo, baèng goã, baèng ñaù, baèng chì ôû treân voøm baùn nguyeät hay döôùi haàm moä cuûa nhaø thôø ñeàu laø hoï haøng xa gaàn vôùi noù, thaønh thöû con yeâu laø moät nhaân vaät coù taàm quan-troïng hieån nhieân trong caùi theá-giôùi cuûa giaùo-ñöôøng.Giao tình giöõa oâng thaùnh nhoû baèng ñaù vaø con yeâu cuõng khaù thaâm haäu maëc daàu moãi ngöôøi nhìn söï vaät töø moät khía caïnh khaùc nhau. OÂng thaùnh laø moät ngöôøi coù loøng nhaân töø thuoäc loaïi coå xöa. OÂng nghó raèng caùi theá-giôùi maø oâng haèng thaáy cuõng toát laønh nhöng coøn coù theå caûi thieän. OÂng ñaëc bieät thöông haïi nhöõng con chuoät quaù ngheøo khoå cuûa nhaø thôø. Maët khaùc, con yeâu laïi nghó raèng caùi
theá-giôùi maø noù bieát khaù toài baïi, nhöng toát hôn heát neân ñeå y nguyeân nhö theá. Phaän söï cuûa loaøi chuoät nhaø thôø voán dó laø phaûi ngheøo.OÂng thaùnh noùi: "Ñaõ ñaønh raèng theá, nhöng toâi vaãn thaáy thöông boïn chuùng."
Con yeâu ñaùp: "Dó nhieân roài. Phaän söï cuûa oâng laø phaûi thöông haïi chuùng. Neáu nhöõng con chuoät aáy heát ngheøo khoå thì oâng ñaõ laøm xong boån phaän cuûa oâng roài. Nhö theá thì oâng seõ chæ coøn laø moät chöùc vò suoâng thoâi."
Con yeâu hi voïng oâng thaùnh seõ hoûi "chöùc vò suoâng" nghóa laø gì, nhöng oâng naøy traùnh neù trong moät söï yeân laëng baèng ñaù. Coù theå con yeâu noùi ñuùng, tuy nhieân oâng thaùnh nghó raèng oâng raát muoán laøm moät caùi gì cho luõ chuoät nhaø thôø tröôùc khi muøa ñoâng ñeán, chuùng noù ngeøo cöïc quaù.
Trong khi oâng thaùnh ñang traàm-tö boãng coù moät vaät gì rôi xuoáng ngay giöõa hai baøn chaân oâng keøm theo moät tieáng vang cuûa loaøi kim khí laøm oâng giaät mình. Ñaáy laø moät ñoàng baïc môùi tinh do moät trong maáy con quaï ñen cuûa giaùo-ñöôøng, voán hay tha nhöõng vaät taån-maån nhö theá, ñaõ tha ñoàng baïc ñeán rieàm ñaù beân treân khaùm thôø, nhöng bò tieáng cöûa nhaø thôø ñoùng saäp laøm noù giaät mình ñaùnh rôi maát
ñoàng baïc. Keå töø khi loaøi ngöôøi saùng cheá ra thuoác suùng thì boä thaàn kinh cuûa gia-ñình noù khoâng coøn ñöôïc nhö xöa.Con yeâu hoûi: "OÂng vöøa ñöôïc caùi gì theá ?"
Vò thaùnh traû lôøi: "Moät ñoàng baïc" vaø tieáp : "May quaù. Theá laø toâi coù theå laøm moät caùi gì ñeå giuùp ñôõ luõ chuoät roài."
"OÂng ñònh laøm baèng caùch naøo ?"
OÂng thaùnh nghaãm-nghó roài thoát: "Toâi seõ hieän ra cho caùi muï thöôøng ñeán ñaây queùt nhaø thaáy. Toâi baûo muï seõ tìm ñöôïc moät ñoàng baïc ôû döôùi chaân toâi, muï phaûi laáy tieàn ñoù ñi mua moät ñaáu thoùc ñaët leân baøn thôø toâi. Khi maø muï tìm ra ñoàng baïc aét muï hieåu giaác moäng aáy laø thöïc vaø seõ raêm-raép tuaân theo lôøi toâi. Theá laø luõ chuoät seõ coù caùi aên trong suoát muøa ñoâng."
"Dó nhieân laø oâng coù theå laøm theá ñöôïc. Toâi thì chæ coù theå hieän ra cho moïi ngöôøi thaáy khi hoï ñaõ pheø-phôõn sau moät böõa côm naëng-neà ñaày nhöõng moùn khoù tieâu. Khaû naêng cuûa toâi ñoái vôùi muï ta raát coù giôùi-haïn. Noùi cho cuøng, keå ra laøm thaùnh cuõng phaûi coù choã hôn ngöôøi chöù ?"
Trong khi aáy ñoàng baïc vaãn naèm phôi mình duôùi chaân oâng thaùnh. Ñoàng baïc saïch seõ, saùng loaùng coøn raønh-raønh mang daáu ñuùc môùi tinh. OÂng thaùnh baét ñaàu nghó ñaây laø moät cô hoäi hieám coù, khoâng neân voäi-vaõ phoùng tay tieâu baäy. Laøm phuùc maø khoâng bieát phaân bieät phaûi traùi coù khi chæ toå ñem laïi caùi haïi cho maáy con chuoät. Ngaãm cho kyõ thì thaân phaän cuûa chuùng laø phaûi ngheøo khoù, con yeâu ñaõ
noùi nhö theá maø con yeâu thöôøng hay noùi ñuùng."Toâi ñang nghó raèng coù leõ toâi seõ baûo muï ta mua neán thaép baøn thôø cho toâi toát hôn laø ñi mua thoùc".
Vì theå dieän, oâng thaùnh naøy thöôøng ao-öôùc daân chuùng ñoâi khi ñeán thaép neán treân baøn thôø oâng nhöng bôûi hoï queân khoâng nhôù oâng laø thaùnh gì, thaønh thöû hoï thaáy chaúng boõ coâng thaép neán cho oâng.
Con yeâu taùn thaønh: "Mua neán hôïp thöùc hôn."
"Chaéc chaén laø phaûi hôïp thöùc hôn, maø luõ chuoät vaãn coù theå gaäm nhaám nhöõng maåu neán chaùy dôû dang. Phaûi bieát chaân neán laø moät moùn beùo boå laém ñaáy nheù."
Con yeâu laø ngöôøi raát coù giaùo-duïc neân noù khoâng heà chôùp maét, vaû laïi voán laø moät con yeâu baèng ñaù duø coù muoán chôùp maét cuõng khoâng chôùp ñöôïc.
***
Saùng hoâm sau, muï queùt nhaø thôø keâu leân thaûng thoát: "OÂ hay, caùi gì theá naøy?". Muï nhaët ñoàng baïc saùng loaùng töø hoác khaùm thôø loäng gioù leân vaø laät ñi laät laïi trong loøng baøn tay laám-lem. Sau ñoù muï ñöa leân mieäng caén thöû.
"Khoâng leõ muï naøy ñònh xôi ñoàng baïc?". Vò thaùnh nghó theá vaø nhìn chaèm-chaëp vaøo muï vôùi moät luoàng nhaõn-tuyeán laïnh-leõo baäc nhaát cuûa ñaù.
Muï ñaøn baø keâu leân lanh-laûnh: "Ai maø coù theå ngôø ñöôïc ? Laïi moät oâng thaùnh nöõa !"
Roài muï laøm moät vieäc kyø-khoâi. Muï moùc tuùi laáy ra moät caùi giaây buoäc chaët ñoàng baïc laïi roài treo leân coå oâng thaùnh.
Xong vieäc muï boû ñi choã khaùc.
Con yeâu bình-phaåm: "Chæ coù moãi moät caùch giaûi-thích haønh-ñoäng cuûa muï: Chaéc ñoàng baïc aáy laø baïc giaû".
"Caùi vaät trang-ñieåm maø laõo laùng-gieàng cuûa ngöôi ñang ñeo laø caùi gì theá ?". Con roàng bay uoán-eùo treân ñaàu coät caïnh ñaáy caát tieáng hoûi.
Vò thaùnh gaàn phaùt khoùc vì töùc tuûi, chæ taïi oâng ta baèng ñaù cho neân khoâng ñoå leä ñöôïc.
"Ñoù laø moät ñoàng baïc - ô - raát coù giaù trò". Con yeâu ñaùp moät caùch khoân-kheùo.
Theá laø tin ñoàn bay khaép giaùo-ñöôøng raèng taïi khaùm thôø vò thaùnh nhoû baèng ñaù coù moät moùn quyù voâ giaù.
" Nghó cho kyõ keå ra coù ñöôïc caùi löông-taâm cuûa moät con yeâu ñaâu phaûi laø chuyeän taàm thöôøng?". Vò thaùnh töï nhuû.
Luõ chuoät ngoâi nhaø thôø vaãn ngheøo xaùc ngheøo xô chaúng khaùc chi xöa kia. Nhöng noù voán laø nghieäp dó cuûa chuùng.
SAKI, "The Saint and the Goblin"
Nguyeãn Thò Chaân Quyønh dòch
[ Trª VŠ ]