|
| Môøi
baïn "ñi thaêm" chuøa Kim Lieân, moät
ngoâi chuøa coå noåi tieáng cuûa
Haø Noäi.
"Chuøa ôû laøng Nghi Taøm, xaõ Quaûng An, huyeän Töø Lieâm. Nguyeân xöa laø chuøa Ñoáng Long, döïng töø thôøi nhaø Traàn (1225-1413) treân caùi neàn nhaø cuõ, nôi coâng chuùa Töø Hoa, con gaùi Lyù Thaàn Toâng ra ñôøi. Sau choã naøy laäp traïi troàng daâu nuoâi taèm neân goïi laø laøng Nghi Taøm. Naêm Döông Hoøa thöù 5 (1639), chuøa ñöôïc tu söûa laïi, goïi laø chuøa Ñaïi Bi. Ñeán naêm Leâ Caûnh Höng thöù 32 (1771), laïi coù cuoäc truøng tu, vaø chuøa mang teân Kim Lieân. Chuøa ñöôïc ñaïi tu vaøo naêm 1792 vaø truøng tu nhieàu laàn veà sau. Chuøa hieän nay laø di saûn ngheä thuaät kieán truùc thôøi Taây Sôn...". (Voõ Vaên Töôøng: Vieät Nam danh lam coå töï, NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1993, tr 393) "Beân bôø
hoà Muø Söông giaùp lieàn bôø
soâng Caùi, traïi taèm lôùn cuûa
Kinh thaønh. Ngaøn daâu xanh ngaét moät
maøu chaïy suoát doïc bôø ñeâ.
Nhöõng ngoâi nhaø taèm, ôû
ñoù vaát vaû ñeâm ngaøy
nhöõng "tang thaát phuï", nhöõng phuï
nöõ coù toäi phaûi laøm lao dòch
haùi daâu chaên taèm, keùo keùn,
öôm tô ñeå cung nöõ deät
luïa laø gaám voùc. Giöõa khu nhaø
tranh moïc leân cung Töø Hoa maùi ngoùi
vaøng chanh. Coâng chuùa Töø Hoa
"Ñaây laø chuøa Kim Lieân, coøn coù teân laø chuøa Ñoáng Long, nhöng teân cuõ laø chuøa Töø Hoa. Nguyeân con gaùi Lyù Thaàn Toâng (theá kyû 13) (1) laø naøng Töø Hoa, ra tu ôû ñoù, neân vua sai laøm cung cho ôû. Coù ngöôøi laïi noùi laø vua sai ra hoïc nuoâi taèm. Ñeán caùc ñôøi sau, laïi coù nhöõng quan thò vaø nhöõng phi taàn ra ôû, hoùa ra trong chuøa coù töôïng moät thaùi giaùm (coù ngöôøi cho ñoù laø töôïng chuùa Trònh) vaø chuøa cuõng ñöôïc vua chuùa söûa sang. Coù theå noùi Kim Lieân laø ngoâi chuøa coå vaø ñeïp nhaát vuøng Taây Hoà...". (Hoaøng Ñaïo Thuùy: Thaêng Long Ñoâng Ñoâ Haø Noäi, NXB Hoäi Vaên Ngheä, Haø Noäi, 1971, tr 35)
Ñoïc ba lôøi giôùi
thieäu naøy toâi thích quaù. "Em laø
ai, coâ gaùi hay naøng tieân?" (Toá Höõu).
Xin pheùp ñöôïc phaïm thöôïng...
meâ coâng chuùa Töø Hoa. Vöøa
ñeïp ngöôøi, vöøa ñeïp
neát. "Nhaân töø, maët ñeïp nhö
hoa" laïi coøn thích gaàn guõi ñaùm
daân bò toäi khoå sai. Bieát ñaâu
trong ñaùm daân lam luõ ñoù laïi
chaû coù caû toå tieân maáy chuïc
ñôøi cuûa toâi? Meâ coâng chuùa Töø Hoa, toâi ñaâm ra meán laây caû vua cha Lyù Thaàn Toâng. Chaéc haún ñaây phaûi laø moät oâng vua ñöùc ñoä, moät vò minh quaân. Toâi haùo höùc laät "Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö" cuûa Ngoâ Só Lieân (NXB Khoa hoïc Xaõ hoäi, taäp 1, Haø Noäi, 1967, tr. 259-274), ñeå "tìm hieåu" coâng chuùa Töø Hoa vaø cha naøng. Vua Lyù Thaàn Toâng, teân
laø Döông Hoaùn, con Suøng-hieàn
haàu, sinh naêm 1116. Naêm 2 tuoåi ñöôïc
baùc laø vua Lyù Nhaân Toâng ñem
vaøo nuoâi trong cung, laäp laøm hoaøng
thaùi töû. Naêm 1127 vua Nhaân Toâng
baêng, Döông Hoaùn leân noái ngoâi,
laáy hieäu laø Lyù Thaàn Toâng (vua
ñöôïc 12 tuoåi ta). Leân trò
vì, vua töï thaáy raèng "Traãm
coøn treû thô, noái nghieäp lôùn
cuûa tieân thaùnh, maø thieân haï
yeân tónh, trong coõi sôï
Naêm 1130 (vua ñöôïc 15 tuoåi), xuoáng chieáu raèng con gaùi caùc quan khoâng ñöôïc laáy choàng tröôùc, ñôïi sau khi choïn sung vaøo haäu cung, ngöôøi naøo khoâng truùng tuyeån môùi ñöôïc laáy choàng! Söù thaàn Leâ vaên Höu can ñaûm nhaän xeùt raèng: "Trôøi sinh ra daân maø ñaët vua ñeå chaên nuoâi, khoâng phaûi ñeå cho vua töï phuïng. Loøng cha meï ai chaúng muoán con caùi coù vôï coù choàng (...). Thaàn Toâng xuoáng chieáu cho con gaùi caùc quan phaûi ñôïi thi tuyeån vaøo cung khoâng truùng roài môùi ñöôïc laáy choàng thì laø töï phuïng cho mình, coù phaûi laø loøng laøm cha meï daân ñaâu?". Phaûi chaêng nhôø "chính saùch kieåm duyeät" naøy maø vua cöù tha hoà "vuøng vaãy treân löng ngöïa" ñeán noãi naêm 1136 maéc beänh naëng, chöõa thuoác khoâng khoûi, thaân mang aùc taät. Coù saùch ghi raèng vua bò beänh "hoùa hoå". May ñöôïc "Lyù trieàu quoác sö" Nguyeãn Minh Khoâng chöõa khoûi. Vua Lyù Thaàn Toâng cheát naêm 1138, thoï 23 tuoåi. OÂng vua treû naøy "quaù öa thích ñieàm laønh vaät laï, suøng thöôïng ñaïo Phaät, chaúng ñaùng quyù gì". Vua coù 5 ngöôøi con - Hoaøng thöù tröôûng töû Thieân Loäc sinh naêm 1132, sau phong laøm Minh Ñaïo Vöông. - Hoaøng tröôûng nöõ sinh roài cheát (cuøng naêm 1132). Ngoâ Só Lieân khoâng ghi teân laø gì. Theo tuïc xöa thì ñöùa beù con ñaày thaùng hoaëc ñaày naêm môùi ñöôïc ñaët teân. Ta coù theå ñoaùn laø hoaøng tröôûng nöõ soáng chöa ñöôïc moät thaùng hoaëc moät naêm. - Hoaøng tröôûng töû Thieân Toä sinh naêm 1136 - Hoaøng töû thöù ba sinh naêm 1137 - Hoaøng nöõ thöù hai sinh cuøng naêm 1137, sau phong laøm Thuïy Thieân coâng chuùa. Toâi ngaïc nghieân vaø ... thaát voïng, khoâng thaáy boùng daùng coâng chuùa Töø Hoa. Roõ raøng moät beân laø "ba maët moät lôøi", moät beân laø söû gia Ngoâ Só Lieân. Coù theå naøo coù söï nhaàm laãn coâng chuùa Töø Hoa vôùi hoaøng tröôûng nöõ hoaëc coâng chuùa Thuïy Thieân khoâng? Chaéc laø khoâng vì tính ñeán naêm cha cheát (1138), Thuïy Thieân ñöôïc 2 tuoåi, hoaøng tröôûng nöõ cho duø coù soáng laïi cuõng môùi ñöôïc 7 tuoåi. Moät coâng chuùa 2 tuoåi, hoaëc 7 tuoåi, maø ñaõ "naèng naëc xin vua cha ra ôû traïi ngoaøi" ñeå chaên taèm vôùi daân ngheøo, hoaëc ñeå ñi tu, quaû laø moät ñieàu khoù tin. "Caùi neàn
nhaø cuõ, nôi coâng chuùa Töø
Hoa, con gaùi Lyù Thaàn Toâng ra ñôøi"
cuõng
ñaët cho chuùng ta moät daáu hoûi
lôùn. Tuy söû khoâng noùi ra nhöng
ai cuõng hieåu raèng vua gaëp gôõ
caùc cung phi ôû trong cung thaønh. Vaø
caùc hoaøng töû, coâng chuùa ñeàu
ñöôïc sinh ra trong cung. Ñòa ñieåm
chuøa Kim Lieân (hoaëc cung Töø Hoa) naèm
ngoaøi kinh thaønh nhaø Lyù. Nhö vaäy
laïi phaûi ñöa ra theâm moät giaû
thuyeát laø meï
Vì vaäy maø toâi nghó raèng, caû ba yù kieán cho raèng chuøa Kim Lieân baây giôø, tröôùc kia laø caùi neàn nhaø cuõ nôi coâng chuùa Töø Hoa ra ñôøi, hoaëc laø choã coâng chuùa Töø Hoa chaên taèm, hoaëc laø choã coâng chuùa Töø Hoa ra tu, ñeàu ñaùng nghi ngôø. Khoâng ñuû taøi lieäu ñeå tra cöùu theâm veà nhaân vaät Töø Hoa, chuùng ta taïm ngöng nôi ñaây. Môøi baïn rôøi chuøa Kim Lieân sang thaêm chuøa Traán Quoác, moät chuøa noåi tieáng khaùc cuûa Haø Noäi. Chuøa Traán Quoác, caùch chuøa Kim Lieân khoâng xa laém, "xöa ôû baõi An Hoa, giaùp soâng Hoàng, döïng töø ñôøi Lyù Nam Ñeá (544-548) goïi laø chuøa Khai Quoác, sau ñoåi laø chuøa Traán Quoác. Naêm 1615 baõi soâng bò lôû, chuøa ñöôïc dôøi tôùi laøng Yeân Phuï, caïnh Hoà Taây, döïng treân neàn cuõ ñieän Haøm Nguyeân ñôøi Traàn, cuõng laø neàn cuõ cung Thuùy Hoa ñôøi Lyù" (Tuyeån taäp vaên bia Haø Noäi, quyeån 1, NXB Khoa hoïc Xaõ hoâi, Haø Noäi, 1978, tr 33). Cung Thuùy Hoa vaø cung Long Thuïy ñöôïc vua Lyù Thaùi Toå döïng naêm 1010 ñeå cho cung nöõ ôû. Cung naèm trong kinh thaønh Thaêng Long. Lòch söû chuøa Traán Quoác coù baõi An Hoa, coù neàn cuõ ñieän Haøm Nguyeân ñôøi Traàn, neàn cuõ cung Thuùy Hoa ñôøi Lyù. Toâi cho raèng teân Thuùy Hoa ñaõ bò nhaàm thaønh Töø Hoa. Voõ Vaên Töôøng (sñd, tr. 390) cho bieát moät chi tieát khaùc veà chuøa Traán Quoác: "ñeán ñôøi Leâ Kính Toâng (1600-1618) chuøa ñöôïc dôøi vaøo hoøn ñaûo Caù Vaøng ôû giöõa Hoà Taây, töùc ñòa ñieåm hieän nay". "Caù Vaøng" chöõ Haùn coù theå vieát laø Kim Lieân. Chöõ lieân nghóa laø caù lieân ít duøng laïi ñoàng aâm vaø vieát gaàn gioáng chöõ lieân thöôøng duøng nghóa laø hoa sen, moät hình töôïng cuûa ñaïo Phaät, chuøa chieàn. Ñaûo "Caù Vaøng" trôû thaønh chuøa "Kim Lieân" cuõng laø ñieàu deã hieåu. Toâi nghó raèng ngöôøi
ta ñaõ nhaàm laãn caùc teân goïi,
roài gaùn lòch söû chuøa Traán
Quoác cho chuøa Kim Lieân.
Nguyeãn
Dö
(1) Ñuùng ra laø theá kyû 12
|
Ba
lôøi giôùi thieäu chuøa Kim Lieân
gaàn gioáng nhau. Caû ba cuøng noùi ñeán
coâng chuùa Töø Hoa, con vua Lyù Thaàn
Toâng. Nhöng cuõng khaùc nhau ôû moät
ñieåm: Voõ vaên Töôøng cho
raèng chuøa ñöôïc xaây veà
ñôøi Traàn, treân caùi neàn
nhaø cuõ nôi coâng chuùa Töø
Hoa ra ñôøi. Traàn Quoác Vöôïng
vaø Hoaøng Ñaïo Thuùy thì laïi
cho raèng chuøa coù töø ñôøi
Lyù, do cung Töø Hoa söûa chöõa
taïo thaønh. Hai taùc giaû naøy coøn
cho bieát theâm laø coâng chuùa Töø
Hoa ra ôû nôi ñaây ñeå
"chaên
taèm, söôùng khoå vôùi ñaøn
baø bò toäi khoå sai" hoaëc cuõng
coù theå "ra tu ôû ñoù, neân
vua sai laøm cung cho ôû".
[ Trôû Veà ]