Sôùm laø baét ñaàu töø maáy tuoåi ?

Luaät leä ngaøy xöa khoâng aán ñònh tuoåi ñöôïc pheùp laáy vôï laáy choàng. Chuùng ta ñöôïc bieát vaøi tröôøng hôïp trai gaùi laáy nhau khaù sôùm :

- Gaùi thaäp tam, nam thaäp luïc (gaùi 13, trai 16),
- Em laáy anh töø thuôû möôøi ba
Ñeán naêm möôøi taùm em ñaø naêm con...
- Caùi boáng coõng choàng ñi chôi
Ñi ñeán choã loäi ñaùnh rôi maát choàng...

Cha meï ñaët ñaâu, con ngoài ñaáy . Con gaùi khoâng coù quyeàn quyeát ñònh. Duyeân phaän phoù maëc cho may ruûi, choïn löïa cuûa cha meï.

Thaân em nhö haït möa raøo
Haït rôi xuoáng gieáng, haït vaøo vöôøn hoa
Thaân em nhö haït möa sa
Haït vaøo ñaøi caùc, haït ra ruoäng caøy

Ngaøy xöa, leã nghi cöôùi xin cuûa ta baét chöôùc Taøu. Raát röôøm raø, phöùc taïp.

Theo saùch Vaên coâng gia leã thì cöôùi xin coù 6 leã chính:

1- Naïp thaùi : nhaø trai ñeán nhaø gaùi ngoû yù
2- Vaán danh : nhaø trai hoûi teân tuoåi coâ gaùi ñeå tính ngaøy giôø, xem coù bò xung khaéc khoâng ?
3- Naïp caùt : choïn ñöôïc ngaøy toát, xaùc nhaän vôùi nhaø gaùi
4- Naïp teä : ñöa ñoà thaùch cöôùi do nhaø gaùi aán ñònh
5- Thænh kyø : ñònh ngaøy laøm leã cöôùi, noäp nöõ trang, vaûi voùc cho nhaø gaùi
6- Nghinh hoân (thaân nghinh): leã röôùc daâu

Naêm 1477 nhaø Leâ quy ñònh raèng :

Phaøm ngöôøi laáy vôï, tröôùc heát phaûi möôïn ngöôøi moái ñi laïi baøn ñònh, roài sau môùi ñònh leã caàu thaân. Leã caàu thaân xong roài môùi ñònh leã daãn cöôùi. Daãn cöôùi xong roài môùi ñònh ngaøy ñoùn daâu. Ngaøy hoâm sau chaøo cha meï choàng, ngaøy thöù ba ñeán leã nhaø thôø. Nghi thöùc tieát muïc, phaûi theo ñuùng nhö ñieàu ñaõ ban xuoáng maø laøm. Khoâng ñöôïc nhö tröôùc, nhaø trai daãn leã cöôùi roài ñeå ñeán 3, 4 naêm môùi cho ñoùn daâu.

Baét ñaàu, nhaø trai baén tin thaêm doø. Caùc nhaø quyeàn quyù thöôøng tìm nôi moân ñaêng hoä ñoái (gia ñình töông xöùng). Sau khi ñaõ ñöôïc nhaø gaùi ñoàng yù, nhaø trai môùi nhôø oâng mai hoaëc baø moái mang traàu cau vaø traø tôùi xin daïm.

Ñeïp nhö roái, khoâng moái khoâng xong

Truyeàn thuyeát keå raèng :

Ngaøy xöa coù hai anh em nhaø kia, hôn nhau moät tuoåi vaø gioáng nhau nhö ñuùc(coù ngöôøi keå laø hai anh em sinh ñoâi). Cha meï maát sôùm. Ñöôïc 17, 18 tuoåi, hai anh em ñeán xin troï hoïc taïi nhaø moät ñaïo só. Hoïc haønh chaêm chæ, tính tình ñöùng ñaén, caû hai ñöôïc thaày yeâu quyù. Thaày coù ngöôøi con gaùi tuoåi traêng troøn, xinh ñeïp dòu hieàn. Coâ gaùi ñem loøng yeâu meán hai anh em.

Ít laâu sau coâ xin pheùp cha laáy ngöôøi anh laøm choàng. Töø ngaøy laäp gia ñình, ngöôøi anh quaán quyùt beân coâ vôï treû, lô laø vôùi em. Ngöôøi em caûm thaáy leû loi. Moät hoâm hai anh em cuøng leân nöông laøm vieäc ñoàng aùng, toái trôøi môùi veà. Ngöôøi em vaøo nhaø tröôùc. Chò daâu trong buoàng chaïy ra, töôûng laø choàng mình, voäi oâm chaàm laáy. Ngöôøi em luùng tuùng keâu leân. Hai ngöôøi cuøng ngöôïng nguøng xaáu hoå. Ñöôïc chöùng kieán caûnh vôï vaø em oâm nhau, ngöôøi anh ñem loøng nghi ngôø. Töø ñoù tình anh em laïi caøng laïnh nhaït.

Moät buoåi chieàu kia, anh chò ñi vaéng, ngöôøi em caûm thaáy coâ ñôn, buoàn tuûi, quyeát ñònh boû nhaø ra ñi. Chaøng ñi, ñi maõi ñeán moät khu röøng, coù con suoái chaén ngang. Maøn ñeâm xuoáng daàn... Moûi meät, ñoùi khaùt, buoàn chaùn, chaøng lòm thieáp ñi roài cheát. Xaùc chaøng bieán thaønh moät taûng ñaù.

Vôï choàng ngöôøi anh veà nhaø khoâng thaáy em. Qua ngaøy hoâm sau vaãn vaéng boùng. Ngöôøi anh laúng laëng boû nhaø ñi tìm. Ñeán khu röøng, caïnh con suoái, ngoài töïa löng vaøo taûng ñaù nghæ meät. Thöông nhôù em... Chaøng thieáp ñi, cheát giöõa ñeâm khuya, hoùa thaønh moät caây moïc thaúng beân caïnh taûng ñaù.

Ñeán löôït ngöôøi vôï troâng chôø maõi khoâng thaáy choàng veà, cuõng laàn theo con ñöôøng moøn ñeán caïnh bôø suoái. Ñeâm ñoù naøng cheát, hoùa thaønh moät caây leo, quaán chaët thaân caây cao.

Moät hoâm vua Huøng Vöông ñi qua choán aáy. Nghe daân laøng keå chuyeän, vua sai ngöôøi laáy laù caây leo, haùi quaû caây cao. Nghieàn laù vôùi quaû thì thaáy moät muøi thôm nheï nhaøng toaùt ra. Nhai thöû thì thaáy vò cay, teâ teâ ñaàu löôõi. Nöôùc tieát ra, nhoå leân taûng ñaù thì thaáy moät maøu ñoû thaém hieän leân.

Daân laøng ñaët teân caây cao laø cau, caây leo laø traàu, taûng ñaù laø voâi.

Nöôùc ta coù tuïc aên traàu töø ñoù.

Sau leã daïm ñeán leã naïp teä, hay thaùch cöôùi.

Nhaø gaùi ñöa ra moät danh saùch nhöõng ñoà vaät vaø tieàn baïc baét nhaø trai phaûi noäp.Thoâng thöôøng thì cuõng phaûi:

Giuùp em moät thuùng xoâi voø
Moät con lôïn beùo, moät voø röôïu taêm
Giuùp em ñoâi chieáu em naèm
Ñoâi chaên em ñaép, ñoâi traèm em ñeo
Giuùp em quan taùm tieàn cheo
Quan naêm tieàn cöôùi, laïi ñeøo buoàng cau

Naêm 1663 vua Leâ Huyeàn Toâng ban ñieàu giaùo hoùa :

Vôï choàng laø goác luaân thöôøng, laáy vôï, gaû choàng phaûi theo leã nghóa, khoâng ñöôïc suy bì giaøu ngheøo, ñoøi nhieàu tieàn cuûa. Laáy nhau phaûi phaân bieät hoï haøng, noøi gioáng, khoâng ñöôïc tham giaøu sang maø phoái hôïp loaïn luaân thöôøng, khoâng ñöôïc caåu hôïp khoâng coù sính leã ñeå ñeán noãi gaàn nhö gioáng caàm thuù...

Naêm 1804 vua Gia Long ñònh leä :

Trai laáy vôï, gaùi laáy choàng thì sính leã phaûi chaâm chöôùc. Trong 6 leã phaûi tuøy söùc nhaø trai giaøu ngheøo, khoâng ñöôïc baét eùp vieát vaên kheá caàm ruoäng...

Beân caïnh thaùch cöôùi, nhaø trai coøn phaûi noäp cheo cho laøng coâ gaùi. Coù noäp cheo môùi ñöôïc laøng coâng nhaän chuyeän cöôùi xin.

Xöa kia nöôùc ta khoâng coù soå saùch hoä tòch. Khi nhaän tieàn noäp cheo, laøng vieát giaáy chöùng nhaän. Giaáy naøy coù giaù trò nhö giaáy giaù thuù ngaøy nay. Ñaùm cöôùi naøo khoâng noäp cheo thì caëp vôï choàng ñoù seõ bò laøng coi nhö soáng leùn luùt :

Coù cöôùi maø chaúng coù cheo
Daãu raèng coù gieát möôøi heo cuõng hoaøi

Luaät xöa quy ñònh :

Baát cöù ôû cuøng moät laøng hay laøng khaùc ñeàu cho pheùp thu cheo moät quan tieàn coå vaø moät voø röôïu. Quan vieân vaø binh lính ôû xaõ thoân nhaø gaùi khoâng ñöôïc vieän côù ngöôøi ta laáy choàng laøng khaùc maø ñoøi tieàn cheo quaù laïm (1663).

Veà tieàn cheo thì nhaø giaøu phaûi noäp 1 quan 5 tieàn, nhaø baäc trung noäp 6 tieàn, nhaø ngheøo noäp 3 tieàn (1804).

Tuy luaät quy ñònh nhö vaäy nhöng trong thöïc teá vaãn coù söï phaân bieät ngöôøi cuøng laøng hay khaùc laøng. Vaø tieàn cheo thöôøng baét noäp quaù möùc luaät ñònh.

Nhaø trai saém söûa ñuû ñoà thaùch cöôùi thì laûm leã hoûi , mang tôùi noäp nhaø gaùi.

Sau leã hoûi, nhaø trai phaûi naêng lui tôùi thaêm hoûi, seâu teát nhaø gaùi. Muøa naøo thöùc aáy: nhaõn, vaûi, hoàng, coám...trong khi chôø ñôïi leã cöôùi.

Leã cöôùi, coøn goïi laø röôùc daâu, ñoùn daâu, teân chöõ laø nghinh hoân, laø leã quan troïng nhaát.

Leã cöôùi phaûi choïn ngaøy toát, ñoùn daâu phaûi löïa giôø toát. Ngaøy xöa coù tuïc ñoùn daâu vaøo buoåi toái. Nhaø trai mang traàu cau, röôïu, xoâi, gaø, lôïn...ñeán nhaø gaùi. Daãn ñaàu laø moät cuï giaø, khoâng coù tang, vôï choàng song toaøn, laém con nhieàu chaùu. Cuï giaø maëc aùo thuïng xanh, caàm boù höông hay oâm lö traàm. Theo sau laø nhöõng ngöôøi ñoäi leã vaät, tieáp ñeán chuù reå, hoï haøng. Ngaøy xöa chuù reå ñoäi noùn. Ñeán ñaàu theá kyû 20, chuù reå taân thôøi boû chieác noùn, thay baèng caùi oâ taây, mieäng phì pheøo thuoác laù. Ngoaøi Baéc, chæ coù cha chuù reå ñi ñoùn daâu. Trong Nam, cha meï chuù reå cuøng ñi.

Khi nhaø trai tôùi ñaàu ngoõ, nhaø gaùi ñoát phaùo ñoùn möøng. Ngöôøi chuû hoân hoaëc cha chuù reå ñöùng ra tuyeân boá xin ñoùn daâu. Ñaïi dieän meï chuù reå böng traàu cau ñaët tröôùc maët nhaø gaùi ñeå xin con daâu.

Nhaø gaùi môøi ñaïi dieän nhaø trai cuøng coâ daâu chuù reå laøm leã caùo gia tieân . Ñaây cuõng laø moät dòp ñeå treû con beân nhaø gaùi ñoùng cöûa nhaø thôø nhoõng nheõo voøi tieàn nhaø trai.

Sau ñoù, nhaø trai xin röôùc daâu. Ngoaøi Baéc, cha meï coâ daâu khoâng ñöa tieãn con gaùi veà nhaø choàng. Trong Nam, nhaø gaùi cuõng keùn moät cuï giaø caàm boù höông ñi tröôùc, theo sau laø coâ daâu vaø cha meï hoï haøng, baïn beø ñöa tieãn.

Ñaùm röôùc daâu vaãn do cuï giaø cuûa nhaø trai caàm boù höông daãn ñaàu, ñaèng sau laø hai hoï. Ñoaøn ngöôøi veà tôùi ñaàu ngoõ thì nhaø trai ñoát phaùo chaøo möøng.

Trong luùc ñi ñöôøng, coâ daâu aên maëc ñeïp sôï bò thieân haï quôû quang, phaûi caøi vaøi caùi kim vaøo choaøng aùo ñeå traán aùp nhöõng caâu noùi ñoäc moàm ñoäc mieäng.

Giöõa baäc cöûa vaøo nhaø chuù reå ñaët moät hoûa loø than hoàng ñeå coâ daâu böôùc qua. Than hoàng seõ ñoát heát nhöõng vía xaáu ñi theo quaáy phaù coâ treân ñöôøng veà nhaø choàng.

Tröôùc khi coâ daâu böôùc vaøo nhaø, meï chuù reå xaùch bình voâi laùnh maët moät luùc laâu roài môùi veà chaøo möøng hai hoï.

Coù ngöôøì cho raèng bình voâi töôïng tröng cho cuûa caûi trong nhaø. Laïi coù ngöôøi cho raèng bình voâi laø moät tuïc baùi vaät coå truyeàn xa xöa cuûa daân ta. Bình voâi laø baø chuùa trong nhaø, chöa ai ñònh danh laø baø chuùa gì, nhöng bình voâi töôïng tröng cho uy quyeàn chuùa nhaø, nhaø naøo cuõng coù bình voâi. Khi laøm vôõ bình voâi thì ñem maûnh bình coøn laïi caát ôû choã uy nghieâm hoaëc ñöa leân ñình chuøa, khoâng vöùt ôû choã oâ ueá.

Taïi sao bình voâi laïi laø uy quyeàn, cuûa caûi ?

Chöõ voâi (noâm) ñöôïc vieát baèng chöõ khoâi (haùn vieät). Khoâi chính nghóa laø tro, laø maøu xaùm. Chöõ khoâi coù nhieàu töø ñoàng aâm. Trong ñoù coù chöõ khoâi (boä quyû) nghóa laø ñöùng ñaàu vaø chöõ khoâi (boä ngoïc) nghóa laø quyù baùu.

Do ñoù caùi bình voâi cuûa ta ñöôïc duøng ñeå töôïng tröng cho ngöôøi ñöùng ñaàu vaø cuûa caûi. Baø meï choàng giöõ bình voâi ñeå baûo veä uy quyeàn cuûa mình vaø cuûa caûi cuûa gia ñình. Chieác bình voâi chæ laø moät suy dieãn chöõ nghóa cuûa giôùi bình daân chöù khoâng mang noäi dung thaàn thaùnh. Y Ù kieán cho raèng bình voâi laø baø chuùa chöa ai ñònh danh laø baø chuùa gì vaø bình voâi laø tuïc baùi vaät coù leõ ñaõ vöôït quaù xa khaû naêng suy dieãn haùn noâm cuûa giôùi bình daân !

Coù nôi chôø ñaùm röôùc daâu veà tôùi ñaàu ngoõ, moät ngöôøi laáy chaøy giaõ vaøo coái ñaù, ñoâi khi giaõ maïnh ñeán vôõ caû coái. Tuïc aáy thì ngoä quaù, khoâng hieåu yù laøm sao (Phan Keá Bính).

Giaõ coái laø moät tuïc coå, coù töø thôøi ñaïi Huøng Vöông.

Giaõ coái cuõng laø moät tuïc leä ngaøy hoäi.Töøng ñoâi nam nöõ caàm chaøy daøi ñöùng giaõ coái troøn.Ñoù laø nhöõng chieác coái roãng, laø moät thöù duïng cuï noâng nghieäp, ñoàng thôøi laø nhaïc cuï, vaø cuõng laø vaät töôïng tröng cho söï sinh soâi naûy nôû. Trôû thaønh moät tieát muïc trong ngaøy hoäi leã, giaõ coái(vaø haùt) vöøa laø hình thöùc bieåu dieãn vaø thöôûng thöùc vaên ngheä vöøa laø troø chôi vaø hình thöùc giao duyeân nam nöõ, vöøa mang yù nghóa caàu mong sinh saûn thònh vöôïng.

Chaøy coái, theo quan nieäm daân gian, laø hình gioáng cuûa nam vaø nöõ. Giaõ coái, ôû moät soá nôi, coøn coù yù nghóa töôïng tröng cho haønh ñoäng tính giao.

Coâ daâu, chuù reå cuøng leã toå ôû nhaø thôø hoï nhaø trai, roài trôû veà nhaø chuù reå leã gia tieân, chaøo möøng cha meï, hoï haøng beân choàng.

Con gaùi laø con ngöôøi ta
Con daâu môùi thaät meï cha mua veà

Tích Nguyeät Laõo keå raèng :

Ñeâm traêng, Vi Coá ñi chôi gaëp moät oâng giaø ngoài ñoïc saùch, tay caàm naém daây tô maøu ñoû. Vi Coá chaøo hoûi, oâng giaø töï xöng laø Nguyeät Laõo chuyeân vieäc xe duyeân cho nhaân gian. Daây tô ñoû ñeå buoäc chaân nhöõng caëp vôï choàng coù teân trong saùch. Vi Coá toø moø muoán bieát ai seõ laø vôï töông lai cuûa mình. Nguyeät Laõo tra saùch, traû lôøi laø ñöùa beù gaùi, con ngöôøi aên maøy ngoaøi chôï. Vi Coá töùc giaän. Hoâm sau ra chôï tìm gieát ñöùa beù. Ñöùa beù bò Vi Coá cheùm moät nhaùt truùng ñaàu, ngaát ñi. Veà sau Vi Coá keát duyeân cuøng con gaùi moät vò quan to. Moät hoâm thaáy veát seïo treân ñaàu vôï, hoûi ra môùi bieát raèng thuôû nhoû naøng bò moät ngöôøi cheùm giöõa chôï, ñöôïc quan cöùu soáng, ñem veà nuoâi.

Toái hoâm cöôùi, goïi laø toái ñoäng phoøng, laøm leã hôïp caån. Hai vôï choàng cuøng uoáng chung moät cheùn röôïu.

Cöôùi ñöôïc ba ngaøy, ñeán ngaøy thöù tö thì hai vôï choàng mang xoâi cheø, traàu röôïu veà nhaø boá meï vôï leã gia tieân, goïi laø leã laïi maët hay töù hæ.

Luaät xöa nghieâm caám cöû haønh leã cöôùi trong luùc gia ñình coù tang töø moät naêm trôû leân (tang oâng baø, chuù baùc, cha meï). Nhaø trai hoaëc nhaø gaùi gaëp luùc gia ñình coù cha meï, oâng baø hay chuù baùc ñau oám naëng, thöôøng cho cöû haønh gaáp leã cöôùi. Neáu coù ngöôøi cheát, phaûi laøm ñaùm cöôùi tröôùc khi phaùt tang.

Cöôùi voäi vaõ nhö vaäy goïi laø cöôùi chaïy tang.

Xaõ hoäi Vieät Nam ñaõ thay ñoåi saâu xa. Phaàn ñoâng trai gaùi ngaøy nay laáy nhau ôû ñoä tuoåi töø 20 ñeán 30. Hoï coù nhieàu dòp gaëp gôõ, tìm hieåu nhau tröôùc khi quyeát ñònh laøm ñaùm cöôùi. Cha meï ñöôïc hoûi yù kieán nhöng khoâng coøn naém vai troø quyeát ñònh nöõa. Nhôø ñoù maø huû tuïc moân ñaêng hoä ñoái khoâng coøn nöõa. Nghi leã ñöôïc toå chöùc ñôn giaûn ñeå ñôõ toán thôøi gian. Leã hoûi, leã cöôùi chæ coù traàu cau, traø baùnh vaø röôïu. Leã gia tieân coøn ñöôïc giöõ, caùc leã khaùc thöôøng boû qua.

Nhieàu nôi röôùc daâu baèng xe hôi.

ÔÛ nöôùc ngoaøi, caùc coâ daâu Vieät Nam thöôøng maëc aùo daøi theâu roàng veõ phöôïng, ñaàu ñoäi khaên vaønh, maøu ñoû maøu vaøng, trong khi ôû trong nöôùc caùc coâ laïi chuoäng chieác aùo cöôùi coàng keành leát ñaát cuûa AÂu Myõ.

Chieàu toái hai hoï cuøng toå chöùc môøi baïn beø aên uoáng. Coâ daâu thay ba boán boä quaàn aùo, gioáng nhö moät cuoäc trình dieãn thôøi trang.

- Phan Keá Bính,Vieät Nam Phong Tuïc, Toång Hôïp Ñoàng Thaùp, 1990.
- Toan AÙnh, Phong Tuïc Vieät Nam, Khai Trí, 1968.
- Nhaát Thanh Vuõ Vaên Khieáu, Ñaát Leà Queâ Thoùi, Saigon, 1968.
- Nhieàu taùc giaû, Thôøi ñaïi Huøng Vöông, Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, 1976.
- http://www.vnn.vn/vnn3/phongtuc/gio_tet/bai_vat.htm
- Ñaøo Duy Anh, Haùn Vieät töø ñieån, Tröôøng Thi, 1957.