Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [Trang chuû ]
Tieåu luaän
Khoâng heà coù thô... treân maët ñaát
Huyønh Maïnh Tieân
V aên chöông khoâng coù quaàn chuùng laø maûng vaên chöông töï hoaïn.
Thô, dó nhieân khoâng böôùc ra khoûi quy luaät treân.
Caùi gì ñaõ laøm ngöôøi ñoïc hoâm nay khöïng laïi tröôùc trieàu thô ñöông ñaïi ?
Caâu hoûi neùm ra - Ñoâng sa löûa löïu.* Thöû ñöa ra moät maãu chôi. Gheùp thô."Khoâng taän trôøi xanh thô thôû traéng trôøi
Traêng BaVì sao ñoåi chöõ thieân di
Em ôû ñaây maø em ôû ñaâu
Chieàu AÂu Laâu
Boùng chöõ ñoäng chaân caàu".(1)
Vuõ truï thô, bao ñôøi vaãn laø vuõ truï cuûa caùc con chöõ. Ngöôøi hoøa giaûi ñöôïc "caùc con chöõ" laø ngöôøi coù thô hay ! Hoøa giaûi baïn ñoïc vôùi baïn ñoïc. Baïn ñoïc vôùi nhaø thô. Nhaø thô vôùi nhaø thô. Nhaø thô vôùi nhaø pheâ bình. Nhaø pheâ bình vôùi nhaø pheâ bình. Vaø cuoái ñöôøng haàm, saâu kín, thaâm tình : mình vôùi chính mình. Khoâng nhö cuoäc ñôøi, vôùi thô hoøa giaûi chaúng o eùp nhaát thieát phaûi song phöông ! Buø laïi, öôùc mô hoøa giaûi ñoøi hoûi nhaø thô khoâng nhöõng chæ coù thaàn thoâng caát caùnh bay leân, hay thaàn chuù thaàn baùc tuyeân boá trôøi luøn ñaát cao, maø coøn phaûi baùt ngaùt thaùo cuõi soå loàng. Soå loàng sang soâng :"Haõy vöùt mình ñi nhö moät caùi bò raùch".Chôù nghó bò raùch neân phaûi quaúng ñi. Raùch hay laønh, caùi bò vaãn laø caùi bò. Taùc giaû Boùng Chöõ khoâng kham thaàn thoâng. OÂng cuõng chaû coù caùnh ñeå caát. Theá thì oâng chæ coøn laïi cô may duy nhaát kia : roát raùo vöùt caùi bò cuûa mình. Cô naêng aáy caùng ñaùng noåi, kích thöôùc nhaân tính nhaø thô beành boàng caù coân, chim baèng. Thi nhaân phôi phôùi bay leân. AÙo quaàn chöõ nghóa aøo aøo rôùt xuoáng. AÂm töø giai ñieäu vang voïng xoân xao caû vaùch ñaù Hoa Sôn. Keû laïc röøng cuùi nhaët töøng con chöõ, boùng chöõ ngoài keát vaøng laüng thô. Caùi "mình" thoaét vöùt ñi, thô thoaét hoùa giaûi thi nhaân. Bôûi thi nhaân ñaõ töï hoøa giaûi vôùi caùi "mình" tröôùc ñoù.
Nhöõng thuù rong chôi, nhöõng troø dieãn dòch, nhöõng cuoäc nguïy bieän vaên chöông bao giôø cuõng yeâu saùch moät traùi tim treû, moät höông moâi noàng aám ñam meâ, moät taám loøng eâ heà roäng môû. Voøng nguyeät queá hay K.o laø moät chuyeän khaùc. Caùi treû, caùi ñam meâ, caùi eâ heà roäng môû phaûi chaêng laø caùch "quaúng bò ñi". Thieän tai. Thieän tai. Nhaø thô cao ñaïo khoâng coøn cao mao. Keû dieãn dòch cao boài rôøi suùng cao-su. Ngöôøi ñoïc (cao thaâm) buoâng boû tính suy tröôùc nghó sau. - Thô thaêng hoa töø ñaáy.*** Boán caâu thô treo laøm tieâu ñeà, do thuù chôi puzzle thaùp gheùp caùc con chöõ trong nhöõng giôø phuùt maø keû heøn naøy coâ ñôn haïnh phuùc nhaát. Troø caét, saép xeáp, ñoåi ngoâi vò chôi thô aáy bôûi taùc giaû Boùng Chöõ gaây men : duø thô oâng chöa ñoïc ñöôïc töø phaûi sang traùi, töø döôùi leân treân, töø goùc cheùo naøy sang goùc cheùo noï, ít ra oâng cuõng hoøa giaûi toâi vôùi thô voâ ngoân chí. Thô, hoâm nay vaãn cöù ñoïc baèng kyù öùc, kieán thöùc coá ñònh ? Vaãn cöù nhaát thieát baèng tai, maét cuûa thôøi Vang boùng, thôøi Coâ Löïu, thôøi Tuaán ñi Taây ? Hay,
thô-hoâm-nay caàn ñoïc vôùi caùi mình vöùt ñi, caùi mình chöa bieát ñoïc : baèng tai trong maét, maét trong tim vaø maùy doø aâm trong ñaàu. Moät anh baïn ñaõ coù laàn ñaù chaân, nhaéc kheùo toâi : "Môû maét thì nhìn theá quaùi
naøo ñöôïc ! Nhaém maét laïi... ñeå thaáy höông löûa aám aùp trong loøng". (2) Toâi voäi vaøng laøm theo. May toâi nhôø, ruûi anh chòu. Khi naøo chuùng ta coøn môû maét, tænh taùo laãy Kieàu thì khi aáy Nguyeãn Du chöa
chuùt baän taâm taùi sinh. Khoâng lyù do gì bôûi... quaù quyù yeâu cuï neân caùc nhaø thô lôùn hoâm nay ñeå maëc quaàn chuùng quaàn thaûo Kieàu theâm 100 naêm nöõa ! Moãi baän chöõ nghóa dieän aùo xuaân chôi ñeàn Vuõ Vu laø moãi laàn thô dôøi nhaø, aên taân gia. Ñoäc giaû, ngöôøi baïn ñöôïc môøi lao ñao, laét leûo laàn tìm caên hoä môùi maø teân ñöôøng khoâng heà coù treân baûn ñoà thaønh phoá.
-"Chuùng ta haõy laøm thô nhö chöa bao giôø laøm thô, vaø cöù taûng lôø nhö chöa bao giôø coù thô, ñaõ töø laâu roài, treân maët ñaát" (3). Vaø bieát ñaâu, gioøng ñôøi, coõi khoâng töông xöùng thô hoùa giaûi thaønh coõi töông xöùng.*** Thôøi nay ñaâu coøn laø thôøi cuûa ÖÙc Trai.
AÊn baùt phôû phaûi canh giôø. Ñoïc thô, laøm thô caàn nònh vôï. Daùm hoûi maáy ai ñaõ töøng chi ra 60 giaây ñeå chôi puzzle vôùi caùc con chöõ. Ví nhö thöøa 60 giaây kia, sau khi vui veû ñaû thoâng baùt phôû, bình nhaät chuùng ta laøm gì, neáu khoâng laø a toøng vôùi que taêm truy luøng maûnh ngoø gai oám yeáu kia, hay coïng muøi di taûn noï vöôùng vaét keõ raêng.
(OÂ-laø-la !). Toâi khoâng coù yù aùm chæ thi ca ngöôøi Kinh ñi vaøo heûm choät bôûi coïng ngoø gai Thaùi, maûnh muøi Vieät nam hay cuïc ôùt ñoû ?t-ba-chì ñaâu nheù. Cuïc mòch, uø lì toâi chæ daùm nghó :Thô - coõi baát toaøn, baát taän.Baát toaøn. Thô luaân löu khieáu naïi caùi môùi. Môùi trong caûm xuùc. Môùi trong caùch nghó. Môùi trong tình cöu mang, haï sinh, döôõng duïc chöõ nghóa. Thöa nhanh : môùi töø trong môùi ra. ? !
Baát taän. Thô lieân tuïc môøi moïc, naèn nì ñieàu môùi. Môùi trong caùch ñoïc. Môùi trong caùch nhìn. Môùi trong voøng hoäi nhaäp, dieãn dòch chöõ nghóa. Thöa roõ : môùi töø ngoaøi môùi voâ. OÀ ! Tuyeân ngoân caáu truùc môùi (?) trong thô ñöông ñaïi ñeå chính mình laøm quen vôùi daïng thöùc thô theá heä III, hay di chuùc caáu truùc thô theá heä I haàu traán an loøng khi ñi ray leân lôùp hoïc sinh, sinh vieân ?
Di chuùc hay tuyeân ngoân, caû hai ñieàu nhuõ döôõng thô. Chuùt dò bieät : ñaøng naøy döïa löng vaøo dó vaõng voâ vaøn khaên nhoû, ñuoâi gaø cao / toùc buoàn buoâng xuoáng leä ngaøn haøng ; ñaøng kia treân bôø Dòch thuûy nhìn soùng cuoän, nöôùc troâi vaø töông lai luïc bình.
Tröôùc ñaây toâi khoâng laàn nghó nhaø thô laø noãi coâ ñôn ñieån hình. Nay, tröôùc nhöõng khai quaät, khaùm phaù (phaûng phaát ñoâi phaàn phaù phaùch) boãng nhieân loøng baøng hoaøng thöông quaù ngöôøi thô. Ngöôøi thô ? - Caùi nhoùm ngöôøi nhoû beù boû laøng, xa queâ, tung mình ñi khai hoang vôõ ñaát, tìm vaøng, laán bieån. Lôõ khoâng may hoï naèm laïi beân röøng maém, röøng traøm, baõi saén, bôø Seine, Hudson... Vong linh hoï chæ sieâu ñoä khi coõi chöõ nghóa khoâng coøn laäp loøe nhöõng Maõ Giaùm Sinh ; nhöõng tieân sinh, tieân chæ ; nhöõng cai huyeän, cai vöôøn, chuû soaùi, chuû tieäm ; nhöõng thaåm quyeàn, thaåm tra, thaåm phaùn ; nhöõng thieân töû, thieân söù, thieân loâi ; nhöõng muõ saét, muõ noài, muõ coái... Toâi vaãn coù theå thoáng keâ tieáp nöõa neáu baïn hieàn chöa thaáy meät. Nhöng caùi ñaùng "meät" nhaát vaãn laø : ñeán vôùi thô baèng söï quaù tænh taùo.- "Vaø phaûi chaêngOÂ hay, giôø ñaây, nôi naøy ngoaøi öu tö "Tìm Hieåu Ngheä Thuaät Thô Vieät Nam" (5) vaø "Nghó Veà Thô" (6) baïn laøm môùi thô : "Thô, v.v... vaø v.v...".(7) Baïn laïi coøn ñuøa nghòch vôùi caû töïa ñeà (ôû beân ngoaøi). Maø coù gì khaån tröông ñaâu phaûi khoâng baïn ? Queân caùi ñoïc kyõ, vaø caùi bieát ñoïc, baïn daën loøng : Ñoïc caùi "ñoïc thô". Toâi yeâu quaù taâm nguyeän treân cuûa baïn. Ngöôøi ñoïc thô, soá ñoâng (keå caû ñoïc bieáu, ñoïc möôïn) luoân maùch yeâu nhaø thô, thô phaûi theá-naøy-theá-noï-theá-kia (coù nghóa laø neân naáu nöôùng theo "gu" quaàn chuùng ?). Caùi thieát tha, thaâm tình aáy cuûa ngöôøi ñoïc bôûi do söï aâu lo quaù to ñeán haäu töï cuûa thô maø coù. Veà phía nhaø thô töôûng cuõng chaúng neân tra cöùu baûn caàu chöùng "Ñoïc caùi ñoïc thô" cuûa quaàn chuùng. Nhaø thô neân raø laïi mình : caùi bò aáy, ta ñaõ vöùt ñi chöa ? Con coùc laø caäu oâng Giôøi. Vieát Giôøi ñeå nhaán maïnh "caäu" ñaây laø "boá". Quaàn chuùng laø caäu nhaø thô. Dó nhieân. Chaúng ai baét nhaø thô laøm thô. Neáu coù laøm, nhôù ñöøng laøm thô... dôû. Theá thoâi.
thô cuûa nhöõng ñieàu chöa bieát
môùi thaät gaàn
vôùi soá phaän (cuûa chuùng ta) ? (4)Ñöôøng sang Taây truùc coøn daøi, thaät daøi. "Ngoä Khoâng ! Con ôû ñaâu ?"
Höông thaép goïi ba laàn khoâng ñaùp löûa. (8)*** Vôùi moät khoái löôïng ngöôøi ñoïc teo teùp, laïi theâm beänh ñoïc nhaûy doøng, chuyeån keânh (ñoïc thô töïa hoà xem tivi) ; vôùi moät toøa aùn thöôïng thaåm töù maõ eâ a haùt baøi con caù vaøng ; vôùi moät ñoäi nguõ nhaø thô coù thöïc môùi vöïc ñöôïc ñaïo (vöøa ñi caøy möu sinh, vöøa ñi caáy thô chuøa, baùo chuøa) thi ca ñöông ñaïi ngöôøi Kinh roài seõ ñi veà ñaâu ?
Khoâng kieãng chaân, daøi coå teùleùscope giaûi Nobel vaên hoïc, cuõng khoâng goái quyø, ñaàu cuùi, löôõi theø tröôùc long saøn, vaên chöông ngöôøi Kinh vaãn coù quyeàn nhìn thaúng maët trôøi. Maø maët trôøi laø moãi giaây moãi môùi, nhö moãi ngaøy anh ñoåi moät baøn tay. (9)
Nhöng khoâng haún thô bao giôø cuõng laø anh choàng ñaùng yeâu hay ngöôøi tình ñieäu : boû saùo ngöõ thô lao mình vaøo ngoå ngöõ ! Thieät thoøi khoâng nhoû. Bôûi : -"Chuùng ta chöa saün saøng taâm theá ñeå chaøo ñoùn moät nhaø thô lôùn nhö moät ngöôøi phaù hoaïi lôùn". (10)*** Naêm 2000, 38 thaùng nöõa thoâi, nhaø thô seõ laøm thô raët roøng baèng vi tính, lieân maïng... Ñoäc giaû chòu phieàn ñaêng kyù ghi danh mua maõ soá thì vöøa. Vuõ truï thô, bao ñôøi vaãn laø nhöõng traän hoùa giaûi long trôøi lôû ñaát. Nhaø thô lôùn, hoaøng töû beù, khoâng kieâu sa deùp raâu, khoâng dieän giaày saut : nôi ñaâu coù söù maïng, traùch nhieäm, thaåm quyeàn, uy tín laø nôi ñoù coù thô töû thuû, thô cuùc cung, thô saùo saäu. Nhaø thô lôùn Vieät nam - Hoaøng töû beù - ngöôøi coøn laån troán nôi naøo ?
Cuoäc saên baét nhaø thô lôùn caàn phaûi raùo rieát : ñeå naøng xöû nöõ giaø coù theå chieáu chaên voâ toäi vaï vôùi thaèng möôøi saùu. Chieáu chaên / hoøa giaûi / Quaúng bò / Quaêng be. "J'ai du bon tabac dans ma tabatieøre..." Giai aâm töôi vui, möôït maø xa xöa kia boãng trôû thaønh nhaûm nhí, leø nheø. Caùi gì ñaõ xoâ baät gaõ sinh vieân 20 tuoåi vaøo voøng chôi nhieàu baát traéc, keå töø giaây phuùt chieác Boeing xeâ-ri-baûy kia ñaët caùnh xuoáng phi tröôøng Marignane-Marseille, caùch ñaây 30 naêm ?ñoaïn tröôøng : hai Thô taét tòt huõ nuùt phaûi khoâng baïn ?
chöõ mình / ta
Nhieãu nhöông muoân
gioït
taâm taø taø
taâm.
Neáu vieát theo ray, noù seõ nhö sau :Ñoaïn tröôøng hai chöõ mình, ta Ñaëng Tieán, baïn toâi, laø moät ngöôøi tình ñieäu cuûa thô. Taøi hoa vaø noäi löïc hoøa giaûi "caùc con chöõ" cuûa huynh thuoäc haøng thöôïng thöøa. Khoâng hieåu sao toâi coù laàn nghó, qua caùc baøi cuûa Ñaëng, Ñaëng "chæ vieát" cho moät giôùi ñoäc giaû cuøng löùa tuoåi Ñaëng (neáu khoâng cuøng theá heä, thì ít ra cuõng caàn cuøng taàn soá naøo ñoù).
Nhieãu nhöông muoân gioït, taâm taø, taø taâm.
Trong nhöõng giôø phuùt soâi ñoäng, baáp beânh, nhöõng thaùng naêm nghieät ngaõ nhaát cuûa chöõ nghóa, cuûa thô ñöông ñaïi toâi mong huynh hoùa giaûi nhöõng ngoïn löûa kia. "Nhöõng ngoïn löûa hoàng, nhöõng ngoïn löûa noàng. Ngoïn löûa tình. Saùng vaø aám". (11)
Vaø baïn toâi seõ laø ngöôøi tình giaø cuûa neàn thô treû hoâm nay. Moät buoåi mai, toâi bôùt aùy naùy, tieáp tuïc ngoài uoáng traø, ñoïc thô vaø laøm thô. Vôùi moät sinh thöùc beù yeâu : phaù chaáp.
Thô-hoâm-nay : khoâng chæ ñöùng nghe, ngoài nghe. Cuõng khoâng haún ngoài ñoïc, naèm ñoïc.
Hoâm nay, ngöôøi ñoïc / nghe thô phaûi laø ngöôøi saün saøng "taâm theá" taùi taïo moät taùc phaåm môùi !Giôø baïn ñoïc coøn vöõng tin vuõ truï thô laø vuõ truï cuûa hoøa hôïp, hoøa giaûi nöõa khoâng ? Neáu may coøn, xin baïn hieàn bay nhanh ra caùc haøng saùch ngöôøi Kinh "hoûi giaáy" caùc chuû tieäm :
- "Naøy, sao khoâng nhaän baùn thô ngöôøi mình ?!"(Muøa Toussaint 1996)(1)Trích, gheùp (coù duïng yù) Boùng chöõ - Thô Leâ Ñaït.
(2) Cao Huy Thuaàn
(3) Kheá Ieâm
(4)Phan Taán Haûi
(5) Nguyeãn Höng Quoác
(6) Nguyeãn Höng Quoác
(7) Nguyeãn Höng Quoác
(8) Leâ Ñaït
(9) Traàn Moäng Tuù
(10) Nguyeãn Höng Quoác
(11) Ñaëng Tieán
[ Trôû Veà ]