Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang Chuû ]
Töø Phong Dieäp Laïc
Phaân Phaân Ñeán AØo AÙo Laù ñoå
Huyønh Maïnh Tieân
Cuoäc chôi laém khi thaät nhaït, baïc; teä hôn caû muoái pha traø ñoän: muoán coù moät ngöôøi tình ñieäu (moät chieác yatch laù truùc, laù ña) cuõng khoâng kham; mong ñöôïc moät ngöôøi baïn chaéc maåm (moät caàn caâu khoâng löôõi, khoâng giun con) cuõng chaúng thaønh. Noùi chi ñeán caùc ñieàu ñaïi söï, nghó ngöôøi queân mình, khen ngöôøi cheâ mình. Doøng ñôøi, theá söï khoâng chæ voâ ñònh maø coøn caû voâ löôøng. Saùt na khaåu nghieäp, taâm ma, nieäm xaø aâm æ loä dieän hoà nhöõng aùnh chôùp, nhöng laïi coù theå ño nghieäm dai daúng daêm ba theá heä caàm buùt/caàm suùng. Theá heä ñöùng leân. Theá heä ngaõ xuoáng. Theá heä naøo maø khoâng coù cha, coù thaày. Nhöng noùi vôùi cha, thöa cuøng thaày naøo phaûi bao giôø cuõng laøm troøn, laøm troïn. Coøn hoäi chöùng "gieát cha", böùc thaày, haïi baïn thuoäc veà phaïm truø cuûa caùc nhaø phaân taâm hoïc, caùc nhaø vaên (lôùn) vaø nhöõng vó nhaân (tænh leû). Vaäy hoâm nay, xuaân naøy mai vaøng ñaøo thaém xin noùi chuyeän laù, thô vaø chuyeän ... chuøa.
Moäng giaùc coá vieân tam kính cuùc
Taâm thanh hoaït thuûy nhaát aâu traø (1)
Nghe ñaâu oâng Voõ Phieán khoâng nhöõng thích Lyù Baïch, khoaùi Nguyeãn Du maø coøn meâ caû chieác laù phong cuûa hoï Lyù: Minh trieâu quaûi phaøm khöùVaø, dó nhieân, caùi maøu quan san cuûa cuï Tieân Ñieàn:
Phong dieäp laïc phaân phaânNgöôøi leân ngöïa keû chia baøoLuùc taïm cö ôû Minneapolis, beân Myõ, Voõ boãng ñaâu baøng hoaøng bôûi caùc caùnh hoa phong muøa xuaân ñeå roài boài hoài ñau ñaùu thöông veà chieâc laù phong muøa thu. Nhôù thöông kia Voõ khoâng im æm giöõ kín noù trong loøng. "Thaøn haäu", Voõ mang noù ra chia seû cuøng baïn ñoïc: san seû cho nhau söï an laønh cuûa moät muøa xuaân xa xöù maø mình chôït coù (chôït khoâng). Caûm khaùi quaù Voõ dòch luoân thô cuï Lyù:
Röøng phong thu ñaõ nhuoám maøu quan sanMinh trieâu quaûi phaøm khöùTröôùc ñaáy ñaõ coù cuï Traàn Troïng Kim chuyeån ngöõ:
Phong dieäp laïc phaân phaân
(Daï Baïc Ngöu-Chöõ Hoaøi Coå)Döïng buoàm mai saùng thaúng dong
Tôi bôøi rôi ruïng laù phong ven bôø.Saùng mai buoàm keùo thuyeàn ñiRuïng xuoáng. Phaûi theá chöù. Khoâng leõ ruïng leân. Thöøa moät chöõ? Chaéc khoâng. Cuïm töø "ruïng xuoáng" xin ñöôïc hieåu chieác laù bò röùt maïnh, xa caønh, tung leân khoâng, ñeå roài xoay tít, quay cuoàng, rôi rôùt xuoáng maët ñaát. Coâ ñôn. Coá thoå. Ñieàu naøy, ôû ñaây, toâi coù theå "bình" chôi nhö theá chæ rieâng vôùi baäu baïn ñaõ töøng "traâm gaãy bình rôi", hoa troâi beøo giaït; coøn vôùi ai ai cöôõi ngöïa kyø kyù xem hoa khoâ, ngaém kieång nhöïa, thì keû vieát baøi naøy seõ trôû thaønh ngöôøi voâ duyeân nhaát.
Laù phong ruïng xuoáng boän beà khaép nôi.Caâu thô dòch cuûa hoï Traàn - qua aâm höôûng, nhaïc ñieäu - taûi ñöôïc moät noäi taâm buoàn laâng laâng, saàu nheø nheï, nhôù im im, ñau kin kín cuûa ngöôøi xöa. (Ñöôøng thi, cuõng nhö thô Toáng, chæ gôïi chöù khoâng taû!).
Phong dieäp laïc phaân phaân
B T / T / B BTaïm ngaét nhòp "thôû voâ - thôû ra" nhö theá xem naøo. Baïn chöa coät ñöôïc yù, nieäm vaøo hôi thôû? Bieát maø! Ai baûo tôùi con troát hoát. Laù bay bay. Hoa rôi rôi. Chôi vôi. Chôi vôi. Ôi, baïn ôi. Phaûi ñôïi ñeán hoâm nay, khi Voõ naèm daøi treân maët coû xanh um "thaån thô trong naéng aám, thaàn trí khaät khöø" nhìn hoa phong vaøng nhaït, caùnh phong khoâ xoay tít giöõa trôøi, baát thaàn ruøng mình khí boác toùc raâu döïng ñöùng nhö Kinh Kha (tröôùc phuùt giaây sang Taàn) maø haùt raèng:Döïng buoàm mai saùng thaúng dongMöôïn vaàn ong oâng Voõ thoøng chöõ dong. Coù gì nhö nhöõng vôõ tung, xaùo bung, tan taùc, tan naùt. Ñau. Ñau quaù, khoâng coøn gì ñeå thi vò nöõa Voõ la hoaûng leân "troáng hueách troáng hoaùc. Troáng kinh khuûng, gheâ rôïn". Thì ñaõ noùi roài:
Tôi bôøi rôi ruïng laù phong ven bôø.Tôi bôøi rôi ruïng laù phong ven bôø.AØ, ra theá. Xa bôø, nhôù beán. Beán ñôøi, beán ñôïi. Nhôù kinh khuûng. Nhôù gheâ rôïn. Nhôù caûnh, nhôù ngöôøi. Cho neân hoa phong, traùi phong, laù phong... chæ laø nhöõng caâu noùi maøo, laø moâ-típ ñeå Voõ ñi, Voõ vieát. Yeâu vaø (laø) nhôù. Yeâu mình, nhôù ta.A ha, ñôøi soùt taÑoâi vaàn ngoïng nghòu treân toâi vieát cho rieâng toâi vaø, neáu ñöôïc, taëng oâng Voõ Phieán vaäy.
Vôùi nhaønh hoa
Raùch tình xa
Buoàn. A-ha.
Thoâi! mình uoáng traø!
Nguyeãn Traõi thieân veà laù truùc, laù traø. Nguyeãn Du saønh veà caùi laù phong, laù ñaøo, laù lieãu muøa thu. - Töû thaån baïc ñaàu khieám thu thaäpOÂ hay, nhöõng caùnh phong muøa xuaân xoay tít giöõa trôøi, nhöõng laù lieãu muøa thu quay cuoàng trong gioù chính laø nhöõng luùc thuù vò nhaát. Thi vò thoâi. Voõ Phieán chuyeân veà Muøa Xuaân, Con EÙn, Coû Boàng, Baùnh Traùng, Boït Traø,... OÂng kham caû hoa muøa xuaân, laù muøa haï, tình muøa thu. Toâi thì toâi chæ quaån quanh caùi laù mít, laån baån chieác laù ña, leã meã coïng traø... taøu. Vaø cuõng nhôø ñoù maø ñieàu chænh laïi thaân taâm, laáy laïi ñöôïc quaân bình trong taâm hoàn mình. Neáu ñoâi khi toâi ngaây thô hoaëc laåm caåm lôõ laøm nhaøm tai, moûi maét baïn, xin baïn hieàn boû qua cho vaäy. Bieân soaïn, pheâ bình laø nghieäp tay phaûi. AÂm höôûng, chính khí laø duyeân tay traùi. Cuõng theá, laäp tröôøng laø "sôû tröôøng" rieâng tö cuûa moãi ngöôøi (cöù voâ-laêng bo bo oâm giöõ.) , nhöng chôù queân raèng vaên hoùa, ngheä thuaät thuoäc veà "sôû höõu" cuûa moïi ngöôøi, quaàn chuùng (haõy caép cuûm cho nhau, chia nhau). Laäp tröôøng , huøm! Haïnh phuùc thì sao? Sao cöù ñaùnh laän baûo noù "aên theo" laäp tröôøng ? Noùi theá phaûi chaêng laø noùi: haõy caûnh giaùc! laäp tröôøng vaø haïnh phuùc thöôøng "gaây keït ñoâi beân".
Maõn ñình hoaøng dieäp laïc phaân phaân
(Thu Nhaät Kyù Höùng - Nguyeãn Du)Töï cöôøi ñaàu baïc coøn vuïng tính
Ñaày saân tôi taû laù vaøng rôi
(taïm dòch)- Ñaøo hoa ñaøo dieäp laïc phaân phaân
Moân yeåm taø phi nhaát vieän baàn
(U cö - Nguyeãn Du)Ñaøo ruïng ñaày saân laù tieáp hoa
Moät gian leàu naùt kheùp lô laø
(Quaùch Taán dòch)- Duyeân thaønh döông lieãu baát thaêng nhu
Dieäp dieäp ty ty vò caäp thu
Baûo höôùng phong tieàn khaùn dao dueä
Toái ñieân cuoàng xöù toái phong löu
(Thöông Ngoâ Truùc Chi Ca - Ng. Du)Döông lieãu ven thaønh meàm maïi sao
Tô tô laù laù veû yeâu kieàu
Haõy xem tröôùc gioù lay phô phaát
Chính luùc quay cuoàng ñeïp bieát bao
(Ñaøo Duy Anh dòch)Gaëp em treân cao loäng gioùÑuùng laäp tröôøng quaù ñi thoâi.
Röøng laï aøo aøo laù ñoû
(Laù ñoû - Nguyeãn ñình Thi)Tìm thaáy nhau roài khoâng laïc nöõaGiôø, böùc xuùc khoâng coøn laø laäp tröôøng . Haïnh phuùc caùi ñaõ; queân nhöõng choâng gai queân taát caû. Quay lui laø beán. Giaùc ngoä laø giaûi thoaùt. Theá ñaáy, nhöng laøm ñöôïc cuõng tuøy cô duyeân.
Anh daét tay em chaïy giöõa möaQueân nhöõng choâng gai queân taát caû
Ñeå laïi sau löng moïi beán bôø
(Buoåi Chieàu AÁy -Nguyeãn Ñình Thi)Nhaø thô - ñoâi khi meâ ngoaïi caûnh - laïc röøng rôi baãy. Ngöôøi ñoïc thô - laém khi naëng chính kieán, chuû quan - töï baãy mình, ghim chaân taïi baõi. Ai laïi nhaãn taâm ñoøi hoûi thi nhaân hoaëc phaûi laõng maïn thöù thieät con nai vaøng, hoaëc phaûi 100 % saét theùp; khoâng cho anh ta moät nöûa voâ saûn laõng maïn, moät nöûa tö saûn tö duy, ñaïi loaïi baøi thô (tình) baùng suùng! Naøy, neø, ñaâu phaûi chæ keû kinh doanh môùi meâ vaøng voøng. Nhaø thô, ngheä só hoï cuõng khoaùi oâm khoái vaøng roøng cuûa hoï chôù: Taøi vaø taâm.
Coù moät khoaûng trôøi xanh kiañeán caû ñöùc Khoång Töû xöa kia maø cuõng coù laàn nhieàu "tuïc" ít "thaùnh"; giaây phuùt "yeáu loøng" Ngaøi trôû veà vôùi chính mình:
Ñaâu phaûi chuyeän ñuøa
(Moät Khoaûng Trôøi Xanh Kia-N.Ñ. Thi)- Ta cuõng muoán nhö Ñieåm vaäy.
Chuùng ta, ngaøy nay, may maén hôn Ngaøi: saùng chieàu ñöôïc taém douche/baignoire, vaø moãi tuaàn "chôi soâng treøo ñeàn" ít nhaát laø...moät laàn.
Ô kìa, röøng phong thu ñaõ nhuoám maøu quan san. Roài laù phong rôi ruïng trong ñeâm khuya ôû beán Ngöu Chöõ; laù lieãu quay cuoàng; laù ñoû Tröôøng Sôn aøo aøo, ... chæ ño ñöôïc, hoïa hoaèn laém, söï hieän höõu haèn noãi coâ ñôn, boän beà aùy naùy cuûa nhaø thô. Laù, phaûi chaêng, cuõng neân ño caû söï laëng leõ cuûa ñaát trôøi.
Moät tieáng sung rôi ño laëng leõLaù chöa gaây ñöôïc moät tieáng "chuûm" laïnh luøng cuûa moät vaät rôi vaøo loøng gieáng (hay loøng mình)
Muøa thu xaøo xaïc laù tre khoâ
(Thu - Quang Duõng)Boàn choàn thöông keû nöông song baïcNghe ñaâu moät ñoàng tieàn (chöa caàn phaûi moät tuùi) ñoâi khi neùm ñi vaãn coù theå gaây moät tieáng vang. Kinh thaät. Laù, Thô khoâng coù tham voïng ñoù.
Laïnh leõo saàu ai ruïng gieáng vaøng?
(Ñeâm Thu Nghe Quaï Keâu - Quaùch Taán)Ñöôïc bieát Vaên Cao coù caû moät thi taäp maø töïa chæ voûn veïn moät töø. Toâi chöa ñöôïc ñoïc neân khoâng roõ "Laù" cuûa Vaên Cao coù "laïc phaân phaân", "aøo aøo ñoû" hay ño söï meânh moâng cuûa ñaát trôøi khoâng. Nhöng chaéc chaén nhaø thô naøy coù noùi veà laù tröôùc ñaây. Thô Hoaøng Caàm thuoäc vieän böùt tung khuoân saùo eâ-a neân töï noù coù caùi thieät thoøi nhoû: khoù nhôù. Toâi thöû ñôn cöû ñoâi vaàn.
Moõ ñeâm heø cuoác loäiDó nhieân coù caû laù dieâu-boâng.
Ao möa raèng ròt laù tröôøng sinh
(Ñeâm Thuûy)Chuøm cau toùc xoûa
Mieäng cöôøi keõ laù
Möa nhoøa göông soi
(Möa Thuaän Thaønh)Vaø dai daúng em ôi
Laø côn say khaùt laù
Cöù thon meàm xanh laû
(Nhôù)Laù. Laù. Laù. La laø laù la. Thô ca, laù haùt. Thi nhaân laø chuùa laõng maïn.
OÂi chaøng laõng maïn nhö laù vaøngVaø cuõng chaøng, nhöng thöïc teá:
Dòu daøng nhö sao ñeâm
(Nguyeãn Baù Traïc)
OÂng laéc ñaàu nhaém maét laøm lôLaù Nhaõ Ca thì raát nhaõ, raát haøi:
Ñoâi khi nuùi noï bô phôø
Hoa nhaên nhoù heùo, laù ngaàn ngôø rôi
(Ngoïn Coû Boàng-Nguyeãn Baù Traïc)Veát chaân con laãn boùng ngaøyvaø raát... con gaùi:
Laù bi quan thoaét rôi ñaày tuoåi thô
(Veát Chaân Con)Gioù cuõng cheát treân ñoàiDu Töû Leâ ñam meâ tö duy, aån duï:
Vaø laù che tay khoùc
(Ñoài)Em nhan saéc gioù: ñeâm vaø laùTraàn Maïnh Haûo coù caâu thô, khi ñoïc leân toâi nhôù nhö mình ñaõ coù laàn boài hoài "ñeán sôï haõi":
Ta hieåu ngöôøi ru: lôøi voâ aâmNöôùc Vieät ñöùng nhö bôø tre vaãyOÂi, noùi veà laù, ñeán thô, laøm sao coù theå queân moät nhaø thô, moät nhaïc só laõo thaønh. Xin haõy ñoïc Phaïm Duy vaø haùt Phaïm Duy: coâng löïc oâng khoâng chæ goùi gheùm voûn veïn trong "Gioït Möa Treân Laù".
Em ñi roài tre ruïng laù vaøo anh (1)Ñaáy laø chuùt tình toâi xin gôûi laù trong thô, thô trong laù, nhöõng gì toâi ñaõ may maén ñöôïc ñoïc vaø yeâu thích. Coøn nhöõng gì chæ nghe qua, töïa hoà ñoàng giao heø phoá cuõng xin ñôn cöû luoân cho vui.
Xöa em Kh. (ca haùt) laø khoåÑuùng. Ñuùng laém. Ai bieåu. Ñoà xöôùng ca voâ loaïi! Ô kìa, boãng döng sao chöûi ngöôøi ta?
Nay em Kh. (ca haùt) laø khôø ñoù nhe
Thaùng tö döông lòch. ñaát trôøi, coû caây, con ngöôøi ñi vaøo yù xuaân, tình xuaân. Nhaân loaïi, neáu ñöôïc nhö loaøi kieán: noái ñuoâi nhau moät hai hai moät tung taêng aùo môùi keùo nhau ra taém soâng Nghi, leo ñaøn Vuõ Vu; moät haït ngoïc chia nhau; moät lôøi nhòn nhöôøng nhau, sinh loä cuøng ñi, ngoõ cuït cuøng traùnh; coù traùch nhieäm vaø töï troïng. Tinh söông ngoài treân thaûo am Truùc Laâm Villebon, beân trang saùch, aám traø. Vöôøn chuøa sau traän möa traùi trôøi ñeâm qua giôø ñeïp haøi hoøa aùo môùi. Truùc luïc. Tuøng, soài, laät raäm xanh töôi. Traêm hoa vöôøn ñua maøu, ñöa höông. Ñeïp maét, vui muõi, tònh yù. Cöûa hoâng phía ñoâng Chaùnh ñieän thoâng môû, höông nhang bay toûa thôm caû moät trieàn ñoài, vaùch nuùi. Thaân xaùc tuïc luïy ngoài ñaây maø cöù ngôõ mình thanh cao thoaùt tuïc, bay quyeän theo höông nhang khoùi ñeøn. Voâ ngoân ñoán ngoä, vong ngoân xöù.
Am rôïp chim keâu, hoa xaåy ñoängTöï taïi ngaém nhìn quanh quaån. Nuùi ñoài vaãn theá. Coû caây vaãn vaäy. Loøng naøy thì sao? Baát giaùc ñaët nheï coác traø. Rôøi Mai Am.
Song im höông tieãn, khoùi sô taøn
(Ngoân Chí. Baøi 16-Nguyeãn Traõi)OÂ hay, ai mang "baïn" ñeán nôi naøy? Treøo leân tam caáp, qua 24 baäc thang ñaù. Loøng baøng hoaøng laãn thích thuù. Maét nhìn, tay vaân veâ caùi "maøu quan san" cuûa "baïn".
Baïn? Khaùch môùi cuûa vöôøn chuøa ñaáy. Caây hoàng phong luøn Nhaät baûn aáy maø. Laù phong ñoû saëm, ñoû gan gaø. Chao oâi, maøu quan san laø maøu gì nhæ? Vaøng uùa, vaøng ñaäm, vaøng aùo nhaø sö, caø sa, voâ caáu y? Hay ñoû gaïch nung, ñoû gan gaø, ñoû gaïch cua? Neáu coù hoïa nhaân naøo traûi leân tranh mình caùi maøu tieân-ñieàn kia chaéc ñaõ laém gian nan? Gian nan choùi chan töïa maøu vaøng tourrnesols van-gogh.
Ñeán gaàn ngaém kyõ ngöôøi baïn môùi, coäi Erable japonais kia. Quanh chaân caây, moâ ñaát nho nhoû ñaép thaønh voøng, ñaát xoáp coøn xôn xôùt, coù theâm phaân boùn: neáu vöøa haï thoå thì chæ tuaàn qua laø cuøng. Cuoái moãi choùt laù ñoû ñaäm ngoùn hôi co gaäp laïi: laù töôi, khoâng thieáu nöôùc, nhöng caây khoâng khoûe eå mình gì ñaây, töïa hoà nhö ta môùi ñi xa veà, ñaàu coøn choaùng ngoäp aâm thanh hình aûnh vaø thaân xaùc thì meät laû. Caây coû coù khaùc chi con ngöôøi. Loaïi hoàng phong Nhaät baûn naøy laù maøu ñoû saëm (ñoû gan gaø, ñoû gaïch nung giaø löûa). Thaân laù xoøe ra töïa baøn chaân chim, chaân gaø ngoùn thon daøi, nhoû nhaén, coù taát caû baûy ngoùn: naêm chính, hai phuï beù hôn. Ñoâi khi laù ñeït, soá ngoùn ruùt laïi chæ coøn naêm.
Voán coù chuùt duyeân rieâng tröôùc ñaây vôùi chi hoàng phong luøn neân toâi khoâng theå khoâng meán ngöôøi baïn môùi cuûa vöôøn chuøa. Vaäy xin keå caâu chuyeän cuûa "baïn".
Ñaàu xuaân 1994 coù moät ñaïo höõu ngöôøi Phaùp mang leân thieàn vieän ba goác phong Nhaät baûn. Tröôùc ñoù anh ñaõ coù xin pheùp caùc Thaày, vaø töï choïn hoä ñaát ñeå ñaët goác, haï thoå caây. Muøa heø thaùng taùm naêm 93 toâi ñaõ coù dòp quen anh. Anh cuõng nhö toâi - con ngöôøi cuûa phoàn hoa ñoâ hoäi - leân chuøa vaøo nhöõng khi raûnh roãi, thanh thaûn hoaëc luùc caûm thaáy taâm khaûm mình bò loác ñôøi buûa vaây. Tính anh traàm laëng, ñi ñöùng khoan thai, ít lôøi, nhoû gioïng. Cuøng laø ñaïo höõu bieát maët nhau gaàn naêm qua nhöng toâi chöa bieát teân anh, vaø anh cuõng chöa heà hoûi... teân toâi. Maø cuõng laï, rieâng toâi leân Truùc Laâm 7, 8 naêm roài, quen maët, quen tieáng caùc ñaïo höõu thaân caän, nhöng trong soá caùc vò aáy ñeán giôø toâi vaãn chöa bieát heát teân (hoaëc ngheà nghieäp) caùc vò. Toâi goïi "Chò", möøng "Anh", chaøo "Baùc" ñaõ thaáy ñuû gaàn nhau roài. Caùc danh töø to lôùn, roån raûng ôû nôi tónh laëng hoùa thaønh hö töø chaêng?
Vaâng, caùi tình cuûa toâi ñoái vôùi caùc vò, neáu lôõ khoâng ñöôïc nhö coác traø Thieát Quan AÂm, thì ít ra cuõng laø baùt nöôùc maùt ñaày. Ngöôïc laïi haún cuõng theá thoâi. Laøm sao coù theå khaùc ñaëng giöõa nhöõng ngöôøi ñi chuøa, leân chuøa. Vieát ñeán ñaây toâi boãng nhôù tôùi moät ñaïo höõu thaân thöông ñaõ maát caùch ñaây hôn naêm qua..., vaø caûm thaáy yeâu thöông baïn beø voâ vaøn. Ngöôøi quaù coá ta khoâng queân. Keû coøn sinh tieàn ta laïi caøng khoâng neân hôø höõng, lô laø.
Luùc caêm hôøn hoaëc khi giaän döõXin trôû laïi anh baïn Phaùp hay ñi chuøa Truùc Laâm. Ñoâi tuaàn sau khi troàng caây kyû nieäm treân ñoài chuøa, anh xin ñöôïc quy y (thaùng 04-1994). Leã phaùt nguyeän tam quy y thaät ñôn giaûn, trang nghieâm. Giôùi sö: T.T. Thieän Chaâu, thieàn chuû Truùc Laâm Villebon.
Ñöøng möu toan gaây khoå cho nhau
(Kinh Töø Bi)Sau ñoù, coù laàn trong caâu chuyeän veà thuù laøm vöôøn anh baïn Phaùp taâm söï vôùi toâi: "Khoâng hieåu sao toâi caûm thaáy gaàn guõi quaù vôùi Thieàn vieän, trieàn ñoài, vöôøn chuøa...". Gioïng toâi coù chuùt gheïo phaù: "Chaéc oâng baïn nhôù caây mình troàng, goái mình ngoài thieàn chöù gì." Anh ngöôùc maét nhìn toâi, gioïng oân nhu: "Noù coøn saâu xa hôn theá". (Nhöõng doøng naøy coù theå xem nhö toâi vieát göûi rieâng anh baïn, maëc duø anh khoâng ñoïc ñöôïc chöõ Vieät, maø toâi cuõng khoâng coù yù chuyeån ngöõ!).
Keå caâu chuyeän nhoû treân toâi chôït nhôù ñeán moät söï kieän khaùc caùch ñaây hôn 30 naêm. Khoâng tröïc kieán söï vieäc nhöng toâi ñöôïc bieát qua. Nay xin keå laïi.
Thaùng tö naêm 1961, taïi chuøa Xaù-Lôïi (Saøi goøn) moät giaùo sö ngöôøi Phaùp tuïc danh H.M xin ñöôïc quy y tam baûo. Ngöôøi truyeàn giôùi ñöông thôøi laø Hoøa thöôïng Haønh Truï. Caùc baïn ñaïo hoä ñaøn coù caùc cuï Hoà Taùnh, Leâ Chí Khieâm. Tröôùc ñaây giaùo sö H.M ñaõ haønh höông töø AÁn Ñoä sang Vieät Nam, oâng coù cö nguï taïi ñöôøng Phan Keá Bính luùc aáy. Leã quy y cuûa H.M ñöôïc cuï Chaùnh Trí Mai Thoï Truyeàn toå chöùc raát long troïng, quan khaùch ñoâng ñaûo, baùo chí ñöông thôøi coù ñöa tin. Luùc baáy giôø, vaøo nhöõng thaäp nieân 60, ôû hai mieàn Trung vaø Nam Vieät Nam coù nhöõng tranh chaáp giöõa caùc toân giaùo veà uy tín, theá löïc. Dó nhieân noäi bieán, noäi chieán, saùch löôïc thò toäc vaø gia trò ñöông cuïc ñaõ sôùm trôû thaønh bieån daàu soâi haét theâm vaøo khung nhaø löûa. Khoâng ñaày boán thaùng sau ngaøy thoï giôùi oâng H.M (phaùp danh Chaùnh Kieán) maát tích. Theo dö luaän quaàn chuùng luùc baáy giôø laø oâng H.M bò caùc nhaø ñöông cuïc quaûn thuùc, hoaëc thuû tieâu. Laïi coù nguoàn tin khaùc: giaùo sö H.M theo oâng ñaïo Döøa maø maát tích. Khoù xaùc ñònh ñöôïc söï vieäc. Nhöng giaû thuyeát thöù hai, ñoái vôùi caùc ñaïo höõu quen vaø gaàn oâng H.M thì "khoâng hôïp lyù"...
Xin trôû laïi caâu chuyeän anh baïn ngöôøi Phaùp bò toâi boû queân treân Thieàn Vieän Truùc Laâm, beân goác caây hoàng phong luøn. Vaâng, leã quy y tam baûo cuûa anh raát ñôn giaûn. Ñôn giaûn maø trang nghieâm. Phaùp lyù nhaø Phaät laïi nhaéc toâi phong caùch cuûa con ngöôøi tu hoïc, thieàn haønh: soáng chôn haïnh phuùc, soáng aån vaøo trong. Ngaïn ngöõ phaùp laïi coù caâu: Pour vivre heureux, vivons cacheùs. Ñaïi khaùi nhö theá. Coøn caâu "Il faut savoir vivre dangeureusement!" toâi nghó coù leõ chæ ñeå noùi noâm na cho vui thoâi.
Giôùi luaät cöûa Thieàn khoâng chæ rieâng gì cho Taêng Ni, maø coøn caû cho nhöõng con ngöôøi bình thöôøng nhö chuùng toâi, nhöõng keû chöa quaùn trieät ñöôïc "theá naøo laø tieáng voã cuûa moät baøn tay". Tuïc ngöõ Taây phöông cuõng coù caâu: "Baïn ngoài höôùng naøo thì ngoài, nhöng noùi thì noùi cho ngay"
Noùi nhöõng lôøi hoøa aùiÑaù chìm, daàu noåi. Archimeøde? Khoâng ñaâu baïn ôi, Kinh A-Haøm ñaáy. Y Ù noùi Phaät taïi taâm.
AÁy laø chôn haïnh phuùc
(Kinh Chôn Haïnh Phuùc)Soáng chôn haïnh phuùc: soáng aån vaøo trong. Soáng aån daät, ñoái vôùi ngöôøi Phaät töû, khoâng coù nghóa laø theo tröôøng phaùi Ñaøo Tieàm, hoaëc caùo beänh töø quan nhö caùc cuï ta ngaøy xöa. Ngöôïc laïi, "Traûi bao thaêng traàm cuûa lòch söû, Phaät giaùo Vieät Nam ñaõ hoøa mình vaøo vaän meänh ñaát nöôùc vaø daân toäc" (H.T Trí Tònh). Quaù khöù ñaõ chöùng minh söï nhaäp theá noùi treân cuûa Phaät giaùo VN, thöïc taïi vaø trong töông lai, dó nhieân, cuõng phaûi treân laèn gaïch noái lieàn.
AÅn daät khoâng ñoàng nghóa vôùi yeám theá, caàu an, hay troán traùnh. Ñi chuøa Truùc Laâm Villebon khoâng haún chæ vì chuøa naøy raát Vieät Nam, hoaëc bôûi phong caûnh ôû ñaây ñeïp quaù, hoaëc ñi nhaët haït deû (muøa deû ruïng). Traùi laïi, neáu ñi chuøa, leân chuøa vôùi noäi taâm cuûa keû ñi saên, ngöôøi vaøo chôï (...quaän 13) thì nhaäp nhoaïng vaø nhoïc nhaèn quaù. OÂi, caùi ñaïo trung dung khoâng ai ban cho mình hay töôùc ñi ñöôïc, neáu baûn thaân mình coù. Caû ñöùc Khoång Töû ñaáy maø coøn phaûi nay Loã mai Veä, suoát ñôøi ñaõ phaûi aùo vaûi giaày coû phieâu baït xöù ngöôøi. Ñaõ coù laàn Ngaøi khuyeân oâng Töû Haï: Ngöôi neân laøm nhaø nho quaân töû; chôù laøm nhaø nho tieåu nhaân. ("Nhöõ vi quaân töû nho; voâ vi tieåu nhaân nho" - Luaän ngöõ. Ung Giaõ, tieát 11). Thì nay (taân hoïc, vi tính, ñieän töû, karaoke, fast food...) nhaø nho (nhaø thô, nhaø baùo, nhaø giaùo) coøn thua xa "nhaø nhoû". Nhaèm nhoø gì. Thay vaøo danh xöng naøo maø chaúng ñaëng. Nhaø gì cuõng vui. Mieãn ñöøng laø nhaø laù, nhaø troø; teä haïi hôn, nhaø moâ phaïm: "Fais ce que je te dis, mais pas ce que je fais". Huøm! Coù kieán thöùc chöa haún laø coù yù thöùc, coù vaên hoùa. Toâi töï raên mình. Ñaø-la-ni. Phaïm Voõng Boà Taùt Giôùi.
Thaùng tö 94, coù gia ñình baïn ôû Verrieøres-Le-Buisson, môøi toâi vaøo chôi cuoái tuaàn. Toâi coù mang taëng baïn moät goác hoàng phong luøn. Laù noù ñoû maøu gan gaø (thöù nhaát Theá ñöùc gan gaø maø, khi noùi veà aám traø). Chæ ñaâu hai hoâm sau baïn goïi ñieän thoaïi ra nhaø cöï toâi quaù trôøi, than khoå hoâ cöïc: "Ñaøo loã haï thoå caây xì khoùi". ÖØ, thì phoàng tay chöù gì. Coù theâm vaøi caùi "boùng ñeøn" ñeå "bænh chuùc" chôi ñeâm khoûi sôï laïc maát ñöôøng veà! Vaäy maø cuõng caø rieàng caø toûi, oâng Voõ Phieán ñaáy, oâng aáy quaù chòu chôi, ñi nöûa voøng troøn traùi ñaát ñeå ñeán nôi naèm chôi phôi naéng "chôi vôi, choaùng vaùng" yeâu laù phong, traùi phong bay. Coøn oâng em toâi ôû Verrieøres, chæ ñoâi ba böôùc ra saân nhaø laø coù theå dieän kieán caùi maøu quan san kia, vaäy maø baøy ñaët cöï nöï.
Saùng nay ngoài moät mình treân trieàn ñoài Villebon, nhìn caây hoàng phong laù "naâu soàng" toâi chôït goàng mình dòch... laïi (ñaïi) thô cuûa oâng Lyù Baïch.
Minh trieâu quaûi phaøm khöùChaéc khoâng xuoâi yù (coøn coù ai vöôït bieân, vöôït bieån ñaâu!). Chæ nguyeän thuaän tình ngöôøi vaø hôïp loøng giun deá truùc tre.
Phong dieäp laïc phaân phaân"Tinh Söông thuyeàn vöôït bieån
Sang ñaây nhìn phong bay.Si je suis par terreLaõng xeït. Muøa xuaân mai vaøng ñaøo moäng ñoû, ai laïi ñi noùi chuyeän treân trôøi döôùi ñaát.
La faute est aø Voltaire
Si je suis au ciel
C'est graâce aø ... Gabrielle(Paris 1994)
Huyønh Maïnh Tieân
(1) - Chieác laù ña cuûa Traàn Ñaêng Khoa boác ñoàng leân gaân huø baïn beø bôûi :
"bieáng rôi raát moûng nhö laø rôi nghieâng"
[ Trôû Veà ]