Tuy chæ bieát anh qua coâng trình ngieân cöùu naøy, song toâi ñaõ ñoïc moät caùch say söa vaø thích thuù vì gioïng vaên töï nhieân, töôi maùt cuûa anh vaø nhaát laø vì söï nhieät tình, thieát tha cuûa anh trong coâng cuoäc tìm toøi vaø saùng taïo ñeå tìm ra moät phöông phaùp xeáp chöõ Vieät baèng maùy ñieän toaùn caù nhaân. Söï coá gaéng cuûa anh trong coâng cuoäc tìm toøi vaø saùng taïo naøy khoâng ngoaøi muïc ñích toâ ñieåm vaø laøm ñeïp theâm doøng chöõ Vieät maø anh toû ra heát söùc naâng niu, traân troïng .

Cuoán bieân khaûo "Moät Kæ Nieäm Ñeïp" cuûa Nguyeãn Taán Höng ñaõ cho chuùng ta cô hoäi hoïc hoûi ñöôïc ít nhieàu veà caùc kó thuaät xeáp chöõ Vieät baèng maùy ñieän toaùn . Anh Nguyeãn Taán Höng ñaõ thaønh coâng trong noã löïc laøm ñeïp theâm doøng chöõ Vieät veà phöông dieän kó thuaät .

Thaät ra, neáu ñem so saùnh chöõ vieát cuûa ta vôùi moät soá chöõ vieát khaùc treân theá giôùi nhö Anh ngöõ, Phaùp ngöõ chaúng haïn, chuùng ta haún phaûi töï haøo raèng chöõ vieát cuûa chuùng ta quaû thaät ñaõ giaûn dò laém roài: phaùt aâm sao, vieát ra nhö vaäy. Tuy nhieân, toâi thieát ngó cuõng coøn ñoâi ba ñieàu chuùng ta coù theå söûa ñoåi ñöôïc haàu laøm cho chöõ vieát cuûa chuùng ta ñöôïc giaûn dò vaø hoaøn haûo hôn nöõa.

Sau ñaây laø nhöõng í kieán vaø ñeà ngò maø taùc giaû Nguyeãn Taán Höng ñaõ ñeà caäp ñeán vaø ñem ra thaûo luaän trong chöông keå treân:

1 - Tröôùc heát laø ñeà ngò cuûa chính taùc giaû veà vieäc boû daáu hoûi vaø chæ duøng daáu ngaõ trong taát caû caùc tröôøng hôïp . Thí duï: "bieán ñoãi" (bieán ñoåi), "thöôõng thöùc" (thöôûng thöùc) v. v... Anh ñöa ra lí do vì hai daáu hoûi ngaõ phaùt aâm gaàn nhö nhau (nhaát laø ñoái vôùi ngöôøi mieàn Nam nhö anh vaø caû ngöôøi mieàn Trung) . Hôn nöõa, theo anh, daáu hoûi khoâng coù trong maãu töï quoác teá .

Cuõng nhö söï nhaän xeùt cuûa oâng Leâ Vaên Laân, trong baøi Baït in ôû phaàn cuoái saùch3, toâi thaáy lôøi ñeà ngò xöôùng xuaát boû daáu hoûi cuûa anh khoù coù theå ñöôïc moïi ngöôøi chaáp nhaän, vì leõ trong chöõ vieát cuûa ta, daáu naøo cuõng caàn thieát vaø quan troïng caû . Moãi moät chöõ, neáu vieát sai daáu, khoâng nhöõng sai loãi chính taû, maø ngóa laïi thay ñoåi hoaøn toaøn . Lôøi vaên vieát ra caàn söï trong saùng vaø í ngóa caàn ñöôïc roõ raøng . Vieát sai daáu hoûi ngaõ, ngóa cuûa chöõ seõ thay ñoåi khaùc ñi, cuõng nhö ngóa moät chöõ seõ thay ñoåi khi ta vieát cuoái chöõ coù "g" hay khoâng "g", hay vieát cuoái chöõ baèng "c" hay "t" v. v... Toùm laïi, tuy khi phaùt aâm, söï phaân bieät nhieàu luùc khoâng ñöôïc roõ raøng vaø minh baïch cho laém, nhöng khi vieát ra caàn vieát ñuùng chính taû ñeå í ngóa moãi chöõ ñöôïc roõ raøng, saùng suûa, haàu traùnh söï hieåu laàm sai leäch .

2 - Ngoaøi vieäc ñeà ngò boû bôùt daáu hoûi, anh Nguyeãn Taán Höng coøn ñeà xöôùng thay theá chöõ "ñ" coù neùt ngang ñaëc bieät baèng chöõ "d" thöôøng, vaø thay chöõ "d" thöôøng baèng chöõ "gi" . Anh ñöa ra caùc thí duï: "gieã hieåu" (deã hieåu), "khoù doïc" (khoù ñoïc) v. v...

Thaät ra ñeà ngò naøy khoâng coù gì môùi laï . Vieäc thay theá chöõ "ñ" coù neùt ngang ñaëc bieät baèng chöõ "d" thöôøng, treân lí thuyeát toâi cho laø raát hôïp lí vaø xaùc ñaùng, vì ña soá caùc ngoân ngöõ treân theá giôùi ñeàu duøng chöõ "d" (phaùt aâm nhö chöõ "ñ" cuûa ta) . Coøn chöõ "d" thöôøng cuûa ta thì coù theå thay theá baèng chöõ "gi" (nhö ñeà ngò cuûa anh Höng), hay baèng chöõ "z" (nhö ñeà ngò cuûa moät soá ngöôøi khaùc), hay baèng chöõ "ñ" (nhöng phaùt aâm nhö chöõ "d" thöôøng), treân lí thuyeát toâi thaáy cuõng hôïp lí .

Tuy nhieân, tieác thay, lôøi ñeà ngò thay theá naøy leõ ra phaûi ñöôïc ñaët ra cho caùc vò giaùo só taây phöông ngay töø hoài theá kæ thöù 17, luùc hoï môùi phaùt minh ra chöõ vieát cuûa ta, hay ít ra cuõng trong giai ñoaïn ñaàu, luùc maø chöõ quoác ngöõ coøn ñang phoâi thai, chöa ñöôïc phoå bieán roäng raõi. Baây giôø, neáu muoán thay theá chöõ "ñ" coù neùt ngang ñaëc bieät baèng chöõ "d" thöôøng cho phuø hôïp vôùi caùch thöùc phaùt aâm quoác teá, thì thöû hoûi caùc saùch vôû, taøi lieäu vieát baèng quoác ngöõ maø chuùng ta ñaõ coù töø hôn 100 naêm nay, chuùng ta phaûi giaûi quyeát ra laøm sao? Thoâi thì ñaønh naâng niu chöõ "ñ" coù neùt ngang ñaëc bieät cuûa ta maø thöông ieâu noù vaäy!

3 - Moät vaán ñeà khaùc ñöôïc taùc giaû ñöa ra thaûo luaän: ñoù laø vieäc neân duøng daáu gaïch noái cho nhöõng tieáng phöùc vaän hay nhöõng tieáng gheùp, hay laø neân vieát dính chuøm laïi caùc thaønh phaàn cuûa nhöõng tieáng naøy ? Vaán ñeà naøy cho ñeán nay vaãn chöa ñöôïc giaûi quyeát moät caùch thoaû ñaùng . Moät soá hoïc giaû (Traàn Troïng Kim, Nguyeãn Duy Caàn v. v...) thích duøng daáu gaïch noái, moät soá khaùc, raát ít, laïi thích duøng loái vieát dính laïi (Hoaøng Vaên Chí, Phaïm Hoaøng Hoä v. v...), trong khi ñoù ña soá boû haún daáu gaïch noái, ngóa laø vieát rôøi töøng tieáng ñôn vaän trong baát cöù tröôøng hôïp naøo.

Tieáng Vieät laø moät thöù tieáng ñôn vaän (monosyllabic). Cho neân duøng daáu gaïch noái cho nhöõng tieáng phöùc vaän hay nhöõng tieáng gheùp xem ra khoâng caàn thieát cho laém . Tuy nhieân, khi phieân aâm nhöõng tieáng ngoaïi quoác, duøng daáu gaïch noái laø moät ñieàu caàn thieát . Thí duï: "a-xeâ-ti-len" (acetylene), "Ma-hoâ-meùt" (Mahomet) v. v... Daáu gaïch noái cuõng thöôøng hay duøng cho nhöõng tieáng Haùn-Vieät (Thí duï: "giaùm-saùt", "tieâu-chuaån" v. v...) .

Ñieàu phaûi coâng nhaän laø khi nhìn moät baøi vieát hay moät trang saùch coù chi chít nhöõng daáu gaïch noái ôû moãi haøng, hay coù nhöõng tieáng phöùc vaän hay nhöõng tieáng gheùp vieát dính chuøm laïi nhau (Thí duï: "hoaûdieämsôn", "phaùthaønh" v. v...), caûm giaùc chung khoâng ñöôïc thoaûi maùi cho laém, vì thieáu tính caùch thaåm mó, goïn gaøn vaø saùng suûa.

4 - Tröôùc ñaây, oâng Nguieãn Ngu Í (coøn kí bieät hieäu khaùc laø Ngeâ Baù Lí) cuõng coù tham voïng caûi tieán vaø ñôn giaûn hoaù chöõ quoác ngöï Trong nhöõng ñeà ngò cuûa oâng, coù nhöõng ñeà ngò raát höõu lí, vaø cuõng coù nhöõng ñeà ngò khaùc maø anh Nguyeãn Taán Höng cho laø "caàu kì, quaùi ñaûn"4 .

Tröôùc heát, trong vaàn "ngh", oâng ñeà ngò boû chöõ "h" maø chæ giöõ "ng" . Thí duï: "ngeïn ngaøo" thay cho "ngheïn ngaøo", "ngeà ngieäp" thay cho "ngheà nghieäp" v. v... Ñaây laø moät ñeà ngò xeùt ra raát höõu lí vaø xaùc ñaùng. Toâi khoâng tìm thaáy moät lí do naøo buoäc chuùng ta phaûi vieát "ngh" (khi noù ñöùng tröôùc caùc nguyeân aâm "e", "eâ" hoaëc "i") thay vì "ng" (khi noù ñöùng tröôùc caùc nguyeân aâm khaùc) .

Boû chöõ "h" trong vaàn "ngh", söï phaùt aâm hoaøn toaøn nhö nhau, khoâng coù gì thay ñoåi caû . Vieäc ñôn giaûn hoaù vaø caûi tieán chöõ vieát cuûa ta, ít ra trong tröôøng hôïp naøy, laø moät ñieàu neân laøm . Ñöùng treân bình dieän quoác gia, vieäc boû bôùt chöõ "h" trong vaàn "ngh" laïi ñöa ñeán cho ta moät lôïi ích khoâng theå choái boû: lôïi thì giôø (khi vieát hoaëc ñaùnh maùy), lôïi giaáy möïc (cho toång soá saùch baùo in ra haèng naêm trong toaøn quoác vaø taïi haûi ngoaïi), lôïi sôn daàu (cho nhöõng taám bích chöông, quaûng caùo) v. v...

5 - Moät ñeà ngò khaùc cuûa oâng Nguieãn Ngu Í: thay theá "y" baèng "i" . Thí duï: "hi voïng" thay cho "hy voïng", "kæ nieäm" thay cho "kyû nieäm" v. v... Vieäc thay theá "y" baèng "i" cuõng laø moät ñeà ngò höõu lí, vaø ñaõ ñöôïc moät soá hoïc giaû öa duøng laâu nay (nhö Nguyeãn Hieán Leâ, Truùc Thieân v. v...) .

Phaàn ñoâng trong chuùng ta thöôøng vieát li - ly, qui - quy v. v... maø khoâng theo moät tieâu chuaån naøo nhaát ñònh . Thieát töôûng ñaõ ñeán luùc chuùng ta neân thoáng nhaát hoaù caùch duøng "i" vaø "y" nhö sau ñaây:

- vieát "i" thay theá cho "y" trong tröôøng hôïp nguyeân aâm naøy ñöùng moät mình hay ñaàu chöõ (Thí duï: "í kieán", "tình ieâu" v. v...), hay ñöùng sau moät phuï aâm (Thí duï: "hi voïng", "kæ nieäm", "li bieät", "mó thuaät" v. v...). Rieâng chöõ "giaët gîa" ñöôïc xem nhö laø moät tröôøng hôïp ñaëc bieät, vì neáu vieát "gòa" coù theå ñoïc nhaàm laãn ra "giaï".

- "y" vaãn ñöôïc giöõ nguyeân khi ñöùng sau moät nguyeân aâm khaùc nhö trong caùc vaàn -ay, -aây, -uy (keå caû caùc vaàn -uya, uyeâ-, -uyn(h), -uyt, -uyu v. v...), hoaëc khi ñöùng sau vaàn qu- (kí hieäu phaùt aâm laø /kw-/). Thí duï: "lay ñoäng", "baây giôø", "nguy hieåm"; "ñeâm khuya", "tuyeân boá", "tuyeát rôi", "maøn tuyn", "löu huyønh", "xe buyùt", "khuyûu tay"; "quy cheá", "cam quyùt" v. v...

OÂng Nguieãn Ngu Í ñaõ sai laàm khi muoán thay theá haún "y" baèng "i" . Söï thieáu caên baûn veà ngöõ aâm hoïc ñaõ khieán oâng coù loái vieát maø toâi cho laø laäp dò, quaùi gôû, khi oâng vieát teân hoï cuûa oâng laø "Nguieãn" thay vì "Nguyeãn", hay laø vieát: "thai ñoåi" thay vì "thay ñoåi" v. v... Cuõng vì tính laäp dò ñoù maø oâng coøn ñeà xöôùng boû chöõ "u" trong vaàn "qu": "qan troïng" thay cho "quan troïng", "qeâ höông" thay cho "queâ höông" v. v... Chuùng ta ñeàu bieát raèng "q" luoân luoân phaûi coù "u" ñi keøm theo ñeå taïo thaønh vaàn "qu" khi gheùp vaøo moät chöï Cho neân, caùch vieát laäp dò vaø quaùi gôû naøy chæ coù rieâng moãi moät mình ngöôøi chuû xöôùng laø oâng Nguieãn thöïc haønh maø thoâi.

6 - Hieän nay, coù ngöôøi öa duøng "f" thay theá cho vaàn "ph" . Thí duï: "fi cô" thay vì "phi cô", "fuùc ñaùp" thay vì "phuùc ñaùp" v. v... Toâi coâng nhaän laø coù phaàn giaûn dò thaät. Song coù veû lai caêng, aâu hoaù quaù, vì leõ phuï aâm "f" voán khoâng coù trong maãu töï cuûa ta.

7 - Rieâng veà vaán ñeà boû daáu cho caùc vaàn "oa", "oe", vaø "uy" (kí hieäu phaùt aâm laø /wa/, /we/ vaø /wi/), treân phöông dieän ngöõ aâm hoïc, toâi ñeà ngò chuùng ta neân choïn tieâu chuaån chung laø boû daáu treân nguyeân aâm thöù hai. Thí duï: "hoaø bình" (thay vì "hoøa bình"), "khoeû maïnh" (thay vì "khoûe maïnh"), "huyû boû" (thay vì "huûy boû") v. v...

Trong caùc kí hieäu phaùt aâm /wa/, /we/ vaø /wi/, ta thaáy ngay raèng daáu nhaán (caùc thanh huyeàn, saéc, naëng, hoûi, ngaõ) chæ coù theå ñaët treân caùc nguyeân aâm /a/, /e/ vaø /i/ maø khoâng theå naøo ñaët treân phuï aâm /w/ ñöôïc . Toâi nhôù caùch ñaây ñaõ laâu ñaõ coù laàn giaùo sö ngoân ngöõ hoïc Nguyeãn Ñình Hoaø bieân thö cho taäp san Theá Kæ 21 löu í veà vieäc, trong chöõ "toaø" cuûa "toaø soaïn", toaø baùo boû daáu treân nguyeân aâm "o" thay vì boû daáu treân nguyeân aâm "a", ñieàu maø oâng cho laø khoâng ñöôïc ñuùng .

Cuõng nhö taùc giaû "Moät Kæ Nieäm Ñeïp", toâi ñaõ ñöa ra treân ñaây moät vaøi í kieán vaø ñeà ngò xaây döïng ngoõ haàu laøm ñeïp theâm cho tieáng Vieät . Vieäc "laøm ñeïp" naøy, theo toâi, laø nhieäm vu . chung cuûa taát caû nhöõng ai trong chuùng ta haèng coù loøng öu tö vaø thieát tha vôùi ngoâi nhaø vaên hoaù Vieät Nam .

10/95
TRUÙC HUY

(1) - Nguyeãn Taán Höng . Moät kæ nieäm ñeïp: Moät phöông phaùp xeáp chöõ Vieät baèng maùy ñieän toaùn caù nhaân. California, U.S.A., Ñaïi Nam, 1991. 176 tr.

(2) - sd, tr.85-96

(3) - sd, tr.173-76

(4) - sd, tr.92