Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang Chuû ]
Moät caâu chuyeän thieàn
Ñoái Thoaïi Trong Im Laëng
lôøi bình cuûa Nguyeân Si
Taïi moät ngoâi chuøa kia, coù hai sö huynh ñeä truï trì. Ngöôøi anh thì thoâng minh uyeân baùc, nhöng ngöôøi em thì ñaõ doát ñaëc caùn mai, laïi chæ coøn coù moät con maét. Moät hoâm, coù moät nhaø sö ñi ngang qua chuøa vaø xin cho ôû ñaäu. Tuïc leä thôøi baáy giôø laø muoán ñöôïc ñoùn nhaän vaøo chuøa, ngöôøi khaùch phaûi toaøn thaéng ngöôøi chuû trong moät cuoäc so taøi veà giaùo lyù. Nhaø sö khaùch xin ñöôïc so taøi veà giaùo lyù.
Ngöôøi anh meät moûi vì hoïc kinh ñieån suoát ngaøy, neân nhôø ngöôøi em ra thay maët mình. OÂng quaù bieát roõ söï ngu doát cuûa em mình, neân daën doø raát kyõ löôõng:
- "Ñeä nhôù cöù giöõ im laëng laø hôn caû."
Ngöôøi em vaâng lôøi, vaø böôùc ra ngoài ñoái dieän vôùi ngöôøi khaùch. Chaúng bao laâu, ngöôøi khaùch chaïy ñeán tìm ngöôøi anh, maét troøn xoe, vaø noùi:
- "Xin thaùn phuïc! Sö ñeä ngaøi quaû laø tinh thoâng giaùo lyù! Toâi xin chòu thua roài."
- "Vì sao vaäy?", ngöôøi anh ñöa maét hoûi.
- "Ñaây, ñeå toâi keå cho ngaøi nghe cuoäc ñoái thoaïi baát huû naøy! Ñaàu tieân, toâi giô moät ngoùn tay leân, ñeå chæ Ñöùc Phaät, ñaáng Töø bi Giaùc ngoä. Sö ñeä ngaøi lieàn giô leân hai ngoùn tay, yù noùi Ñöùc Phaät vaø Giaùo lyù cuûa Ngaøi khoâng theå naøo taùch rôøi nhau ñöôïc. Toâi lieàn giô leân ba ngoùn tay, töôïng tröng cho Tam Baûo laø Phaät Phaùp Taêng. Thì tuyeät dieäu thay! Sö ñeä ngaøi lieàn xoøe baøn tay phoùng leân khoâng trung, ñeå phaù tan taát caû vaø thu Chaân Khoâng vaøo moät moái! Giaùo lyù cuûa caùc ngaøi ñaõ ñaït tôùi möùc Thöôïng thöøa! Toâi xin baùi phuïc, vaø cuõng xin heïn ngaøy sau taùi ngoä."
Ngöôøi khaùch boû ñi roài, thì chæ moät laùt sau ngöôøi em huøng hoå chaïy tôùi:
- "Ñaâu? Haén ñaâu roài?"
- "Hình nhö ñeä ñaõ thaéng haén roài phaûi khoâng?", ngöôøi anh hoûi.
- "Thaéng caùi khæ khoâ! Ñeä saép cho haén moät traän baây giôø ñaây naøy..."
Ngöôøi anh ngaïc nhieân hoûi nguyeân do.
Ngöôøi em traû lôøi, gioïng aám öùc:
- "Huynh coù theå naøo töôûng töôïng, haén hoãn xöôïc ñeán theá naøy laø cuøng. Ñaàu tieân, haén mæm cöôøi cheá rieãu ñeä, vaø giô moät ngoùn tay leân cheâ laø ñeä chæ coù moät maét. Ñeä coá neùn giaän, vì nghó duø sao mình laø chuû, haén laø khaùch, cuõng neân giöõ leã vôùi haén moät chuùt. Neân ñeä giô hai ngoùn tay leân möøng cho haén coøn ñuû hai maét. Nhöng quaù quaån thay! Haén laïi giô leân ba ngoùn tay, yù noùi caû hai ngöôøi coäng laïi cuõng chæ coù ñöôïc ba con maét! Tôùi ñoù, ñeä khoâng coøn chòu noåi nöõa, lieàn vung tay leân ñònh ban cho haén moät chöôûng thì haén vuøng boû chaïy maát..." (*)
Lôøi bình cuûa Nguyeân Si Tuïc ngöõ ta coù caâu: "OÂng noùi gaø, baø noùi vòt", thieát töôûng raát thích hôïp vôùi caâu chuyeän treân ñaây. Nhöng gaø vôùi vòt coøn coù theå naáu nöôùng nhö nhau, chöù Phaät Phaùp Taêng vaø con maét choät cuûa nhaø sö thì laøm sao maø boû chung vaøo moät loø ñöôïc? Cuõng vì vaäy maø trong chuøa noï suyùt xaåy ra moät traän ñaáu chöôûng kinh hoàn!
Nguyeân Si toâi le löôõi, laéc ñaàu, gaõi tai, maø than thôû: OÂi! cuoäc ñoái thoaïi treân coù phaûi chaêng laø moät cuoäc ñoái thoaïi giöõa hai nhaø sö ñi tìm Chaân Lyù, hay roát cuïc cuõng chæ laø hai cuoäc ñoäc thoaïi cuûa hai taâm hoàn bò aùm? Söï caûm thoâng giöõa nhöõng con ngöôøi môùi thaät laø khoù khaên thay! Cuõng nhö moãi khi baøn chuyeän Thieàn, Nguyeân Si muoán noùi bao nhieâu ñieàu vôùi ñoäc giaû. Nhöng naën oùc ra lôøi roài, maø ngoøi buùt nhöõng ngaäp ngöøng treân giaáy traéng, chaúng hieåu roài ñaây ñoäc giaû coù caûm thoâng cho hay chaêng?
Thôû than xong, thì laïi troäm nghó: phaøm ôû ñôøi, muoán caûm thoâng nhau, thì chæ coù hai caùch laø noùi vaø khoâng noùi (theo nghóa roäng).
Noùi töùc laø duøng moät phöông phaùp bieåu töôïng ñeå dieãn ñaït tö töôûng cuûa mình. Thöôøng tình, ngöôøi ta duøng lôøi noùi (ngoân ngöõ), chöõ vieát (vaên töï), hoaëc neáu khoâng noùi khoâng vieát ñöôïc (hay löôøi noùi löôøi vieát), thì duøng daáu hieäu (hieäu ngöõ). Nhöng trong tröôøng hôïp naøo cuõng duøng moät caùi naøy ñeå chæ ñònh moät caùi kia. Do ñoù, thaät laø moät phöông phaùp voâ cuøng thieáu soùt, moät chieác caàu thoâng caûm moûng manh vaø taïm bôï.
Xin keå moät caâu chuyeän vui, xaûy ra taïi moät traïm xe löûa beân Anh. Moät baø giaø ngheãnh ngaõng hoûi ngöôøi xeáp ga:
- "Xe löûa ñi Luaân ñoân maáy giôø môùi tôùi vaø ngöøng ôû ñaây bao laâu, thöa oâng?"
- "Thöa baø, töø hai giôø keùm hai phuùt tôùi hai giôø hai phuùt (from two to two to two two)."
- "Cheøng ñeùc ôi! OÂng naøy ngheãnh ngaõng thieät. Toâi coù hoûi oâng coøi xe löûa keâu ra sao ñaâu maø oâng cöù tu-tu hoaøi vaäy."
Caâu chuyeän naøy noùi roõ ñöôïc söï thieáu soùt cuûa ngoân ngöõ.
Nhöng duø moûng manh thieáu soùt, taïm bôï ñeán ñaâu chaêng nöõa, töø ngöõ cuõng laø moät phöông tieän caàn thieát ñeå tieán laïi gaàn Chaân Lyù, vaø gaây caûm thoâng giöõa nhöõng con ngöôøi. Ñaõ "nhaäp theá cuïc" thì "baát khaû voâ vaên töï"; ngaøy xöa Ñöùc Phaät cuõng ñaõ do döï nhieàu tröôùc khi thuyeát phaùp, nhöng roát cuïc Ngaøi cuõng phaûi duøng ñeán ngoân ngöõ. Ñoái vôùi ngöôøi Phaät töû, ngoùn tay cuûa Ngaøi tuy khoâng phaûi laø maët traêng, song phaûi laàn theo môùi thaáy ñöôïc maët traêng; ñeán khi tôùi ñaàu ngoùn tay roài, môùi coù theå töø boû ngoùn tay maø nhaûy qua maët traêng. Ñoù môùi laø giai ñoaïn phaù boû moïi chaáp tröôùc vaøo vaên töï, cuõng nhö moïi phöông phaùp giaû laäp. Nhö vaäy, tu Phaät laø caû moät coâng trình laâu daøi, laàn böôùc töø giai ñoaïn naøy qua giai ñoaïn khaùc, töø "höõu luaän" qua tôùi "voâ luaän" roài môùi tôùi "duyeân giaùc", ñaâu coù phaûi moät sôùm moät chieàu maø ñaõ thaáu ñöôïc leõ Chaân Khoâng!
Rieâng veà caùc phöông tieän dieãn ñaït tö töôûng hay tình caûm, thì phaûi coâng nhaän raèng lôøi noùi vaø chöõ vieát ñích xaùc, tinh vi hôn daáu hieäu nhieàu laém. Duøng daáu hieäu thay töø ngöõ, töùc laø muoán trôû lui veà thôøi kyø thöôïng coå! Thaät vaäy, moãi lôøi, moãi chöõ chæ coù theå chæ ñònh moät vaøi khaùi nieäm, trong khi ñoù moãi cöû chæ coù theå chôû theo haøng traêm ngaøn yù nghóa, tuøy theo trí töôûng töôïng cuûa con ngöôøi, nhaát laø nhöõng con ngöôøi beänh hoaïn, meâ saûng, bò aùm, nhö hai nhaø sö trong caâu chuyeän noùi treân. Nhaø sö choät maét mang naëng maëc caûm veà söï choät maét cuûa mình, neân nhìn ñaâu cuõng ra söï cheâ bai, cheá rieãu: duø laø giô ngoùn tay hay vaãy ngoùn chaân, voã buïng hay rung ñuøi, taát caû seõ ñöôïc thaâu vaøo con maét choät oaùi oaêm. Nhaø sö kia thì laïi bò aùm aûnh bôûi nhöõng giaùo ñieàu, neân nhìn ñaâu cuõng ra giaùo lyù "cao sieâu": moät laø Phaät, hai laø Phaùp, ba laø Tam Baûo, boán laø Töù Ñeá, naêm laø Nguõ Minh, saùu laø Luïc Nhaäp, baûy laø Thaát Boà Ñeà Phaàn, taùm laø Baùt Chaùnh Ñaïo, v.v... (cöù nhö theá cho ñeán taän taùm vaïn boán ngaøn laø Baùt vaïn töù thieân Phaùp Moân).
Nhö vaäy, theo yù Nguyeân Si, neáu coù noùi, thì haõy traùnh daáu hieäu, duøng ngoân ngöõ, cho ñích xaùc, cho hôïp lyù, cho thoâng duïng, traùnh nhöõng töø ngöõ mô hoà - chæ ñònh raát nhieàu maø thaät ra khoâng chæ ñònh gì caû. Nhaát laø coá gaéng côûi boû maëc caûm, thaønh kieán trong khi ñoái thoaïi. Môùi noùi nhö vaäy thì caûm thaáy deã, nhöng thöïc haønh môùi thaáy laø khoù voâ cuøng.
Coøn neáu khoâng noùi ? Neáu khoâng noùi, thì töùc laø giöõ im laëng. Im laëng cuõng coù theå caûm thoâng ñöôïc. Hôn nöõa, im laëng, neáu tuyeät ñoái, vì khoâng coøn thuoäc vaøo theá giôùi hieän töôïng maø ñi saâu vaøo baûn theå, neân seõ coù theå daãn tôùi Chaân Lyù tuyeät ñoái.
Nhöng phaûi keå ñeán nhöõng loaïi im laëng giaû hieäu. Ñieån hình cho loaïi im laëng giaû hieäu ñaàu tieân laø caâu chuyeän "ñoái thoaïi trong im laëng" treân. Caùc nhaø sö trong caâu chuyeän ñeàu hieåu sai chöõ "tónh". Thaät tình, hoï khoâng im laëng chuùt naøo vì chính taâm hoàn hoï coøn bò xaùo troän bôûi nhöõng maëc caûm, söï giaän hôøn, loøng tranh chaáp.
Loaïi im laëng giaû hieäu thöù hai laø loaïi lôïi duïng caùi im laëng trong saùng, ñeå che ñaäy moät caùi im laëng vaån ñuïc. Ta nhôù tôùi ngöôøi xöa ñaõ coù caâu: "Keû cöïc hieàn gioáng nhö keû cöïc ngu" hay "Ngöôøi bieát thì khoâng noùi"... Thaät vaäy: keû cöïc ngu khoâng bieát gì heát neân dó nhieân phaûi im laëng roài, coøn ngöôøi cöïc hieàn thì ñaâu thaáy gì ñaùng noùi neân giöõ im laëng. - giöõa hai thaùi cöïc, ngu vaø hieàn ñeàu leân tieáng noùi. Nhöng ngu noùi ngu, vaø hieàn noùi hieàn, töông ñoái coøn deã nhaän ra, chöù trong caùi im laëng thì laøm sao phaân bieät ñöôïc ngöôøi cöïc hieàn vôùi keû cöïc ngu? Coù leõ vì vaäy cho neân môùi coù laém keû lôïi duïng söï im laëng ñoù, nhö lôïi duïng tinh thaàn "baát laäp vaên töï" (khoâng döïa leân chöõ nghóa) cuûa Thieàn toâng, ñeå che ñaäy caùi roãng tueách, ngu xuaån cuûa mình! Than oâi! Neáu coù phaûi than veà Thieàn toâng, thì Nguyeân Si toâi seõ than nhö vaày: OÂi! Thieàn quaû laø moät nôi laãn loän vaøng thau; moät nôi maø laém keû bòp bôïm tha hoà döïa leân tinh thaàn "voâ nieäm", "phaùp chaáp" maø tung hoaønh, laán aùp leân nhöõng tinh thaàn thanh tònh, cao minh. Hoï thaúng tay daùn nhaõn hieäu "Thieàn" vaøo nhöõng lôøi noùi, nhöõng haønh ñoäng phi lyù nhaát, vaø daàn daàn "Thieàn" seõ coù theå bò ñoàng hoùa vôùi "laån thaån", "ñieân roà"...
Nhöng coøn im laëng thaät söï? Im laëng thaät söï, thì coøn gì ñaùng noùi nöõa...
Xin möôïn, ñeå keát luaän, moät baøi thô cuûa Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng, sö toå Thieàn phaùi Truùc Laâm Yeân töû, ñôøi Traàn, taû moät cuoäc "ñoái thoaïi" trong im laëng, ñaày thi vò vaø giaûi thoaùt:
Dòch thô (Ngoâ taát toá):Döông lieãu hoa thaâm ñieåu ngöõ trì,
Hoïa ñöôøng thieàm aûnh moä vaân phi.
Khaùch lai, baát vaán nhaân gian söï,
Chæ baïng lan can khaùn thuùy vi. (1)Nguyeân SiChim hoùt deã daø, lieãu taû tôi
Theàm hoa maây phuû boùng nhaø daøi.
Khaùch vaøo, chaúng hoûi nieàm nhaân söï,
Töïa böùc lan can, chæ ngaém trôøi.
(*) Dòch thoaùt theo quyeån "101 chuyeän Thieàn" ("Zen flesh, Zen bones") do Paul Reps soaïn.
(1) Boâng lieãu nôû ñaày, chim hoùt chaäm raõi. Tröôùc boùng theàm nhaø troàng hoa, maây chieàu bay lô löûng. Khaùch ñeán thaêm, khoâng hoûi ñeán vieäc ñôøi, vieäc ngöôøi. Maø chæ töïa lan can, ngaém baàu trôøi xanh bieác.
[ Trôû Veà ]