Chim Vieät Caønh Nam             [  Trôû Veà   ]            [ Trang chuû ] 

---

Hoát nhieân, OÂng xanh hay ngöôøi ta coøn goïi laø moät thöù Ñònh meänh bí aån, trôù treâu vaø cay nghieät naøo ñoù ñoät ngoät ñaønh ñoaïn ra tay nôõ beû gaõy söï soáng moät con ngöôøi taøi hoa, ñaày taâm huyeát vôùi cuoäc ñôøi vaø ñaát nöôùc, moät trong nhöõng ngöôøi con öu tuù cuûa xöù Hueá: Hoïa só Böûu Chæ ôû caùi tuoåi 54. Luùc maø taøi naêng cuûa anh ñang ñoä phaùt saùng, vieân thaønh sung maõn höùa heïn döï phoùng cho moät loaït caùc taùc phaåm chín muoài veû ñeïp loäng laãy chaïy ñua vôùi thôøi gian, hö khoâng vaø vónh cöûu.

Hieán daâng troïn ñôøi cho hoäi hoïa nhö moät thöù nghieäp chöôùng vaø nhö moät caùch theá choïn löïa ñeå toàn taïi hieän höõu giöõa coõi Ñôøi, cuõng laø moät caùch theá ñeå suy töôûng, phaùt bieåu vôùi noù baèng moät thöù ngoân ngöõ ñaëc bieät cuûa ñöôøng neùt, maøu saéc, vaø cuõng ñeå coù theå möu sinh, soáng ñoäc laäp, töï taïi ñeå baûo veä quyeàn töï do saùng taùc cuûa mình tröôùc caùc nhaõn quan heïp hoøi veà ngheä thuaät. Ñam meâ vaø mieät maøi maõnh lieät, soáng cheát ñeå veõ vaø veõ trong coâ ñôn nhö moät gaõ tuø khoå sai ñi tìm veû ñeïp vónh haèng: Theá giôùi tranh cuûa Böûu Chæ (gaàn 300 böùc nhö anh ñaõ toång keát vôùi toâi, thaùng Naêm roài) ña daïng vaø ñoäc ñaùo, u aùm vaø röïc rôõ. Ñoâi khi yeân bình vaø thanh thaûn nhö moät lôøi keâu goïi baèng an, ñoâi khi kinh khuûng nhö moät côn aùc moäng, ñoâi khi laïi coù veû nhö gieãu côït veà troø chôi lôùn cuûa cuoäc ñôøi (trong caùc tranh "Maët naï" vaø "Xieác"). Ñoâi khi bò huùt vaøo vöïc thaúm cuûa nhöõng aùm aûnh veà thôøi gian qua mau vaø huûy dieät söï toàn taïi cuûa kieáp ngöôøi. Ñoâi khi nhö moät noãi khaùt voïng ñôùn ñau, baát löïc. Ñoâi khi nhö moät tieáng keâu thaûng thoát veà taán bi kòch cuûa con ngöôøi: veà noãi buoàn vaø quyeàn ñöôïc hy voïng cuûa noù.

Tranh cuûa anh ñi tôùi taän cuøng baûn theå saâu thaúm cuûa chính anh vaø ñi tôùi noù cuõng laø chaïm tôùi caùi coäi reã uyeân nguyeân u uaån cuûa con ngöôøi vôùi thaân phaän kieáp ngöôøi giöõa vuõ truï voâ haïn voâ cuøng vaø söï mong manh, phuø du, höõu haïn cuûa soá phaän chính noù.

Moãi böùc tranh cuûa anh, duø veõ gì, boá cuïc ra sao, söû duïng gam maøu gì cuõng ñeàu toaùt leân moät nguï yù ñaày chaát suy töôûng veà moät caûnh ngoä soáng cuûa thaân phaän ngöôøi giöõa cuoäc theá (trong chieán tranh, baïo löïc, nhoû nhen, thuø haän, nghi kî...) vaø giöõa vuõ truï vôùi nhöõng aùm aûnh vaø khaùt voïng veà söï soáng vaø caùi cheát, haïnh phuùc vaø khoå ñau, höõu haïn vaø voâ cuøng.

Chaát thô vaø chaát trieát lyù hoøa quyeän thaønh moät, nhuaàn nhuyeãn trong tranh anh.

Coù theå noùi moãi böùc tranh cuûa anh laø moät baøi thô, duø nhoû hay lôùn cuõng chaát chöùa caùc saéc maøu cuûa taâm traïng ñaày bò kòch ñôùn ñau cuûa chính anh vaø kieáp ngöôøi, nhöng cuõng laïi traøn ñaày veû ñeïp u hoaøi, mô moäng, hy voïng.

Trong giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa cuoäc ñôøi saùng taùc (10 naêm cuoái) anh veõ baèng moät thöù linh giaùc, moät thöù huyeãn töôûng taâm linh phoùng voït töø voâ thöùc saâu thaúm cuûa baûn theå anh. Vaø veõ nhö xuaát thaàn, nhö ñöôïc nhaäp caûm töø moät coõi chieâm bao naøo ñoù.

Tranh cuûa anh luùc naøy coù veû nhö moät baøi thô sieâu thöïc, nhöng chính trong caùch theá choïn löïa hình thöùc laï luøng ñoäc ñaùo ñoù ñeå theå hieän, noù laïi gôïi bieát bao nhieâu yù nghóa chieâm nghieäm saâu saéc veà cuoäc ñôøi vaø phaän ngöôøi.

***

Böûu Chæ thöôøng neâu moät thaéc maéc vôùi toâi veà moät nhaän xeùt tröïc caûm laï luøng cuûa Trònh Coâng Sôn: "Böûu Chæ naèng naëng. Hình nhö laø raát naëng nöõa. Söï naëng nheï cuûa cuoäc ñôøi naøy bieát laáy moät tình huoáng naøo ñeå ño löôøng ñaây." (Vieát veà Böûu Chæ, SH soá 159, thaùng 5/2002).

Toâi ñaõ noùi vôùi anh raèng TCS vieát trong luùc so saùnh vôùi caûm quan ngheä thuaät cuûa Vaên Cao vaø cuûa chính TCS. Thanh thoaùt vaø nheï nhaøng phieâu boàng nhö khoâng laø chính Vaên Cao, ñi xieác treân daây giöõa naëng vôùi ñôøi vaø kieáp ngöôøi vaø laõng ñaõng söông khoùi vôùi coõi thieân thai vónh cöûu laø TCS. Coøn anh, Böûu Chæ, caûm quan ngheä thuaät cuûa anh raát naëng vôùi taán bi kòch phaän ngöôøi vaø coõi traàn gian rôïn boùng meânh moâng naøy. BC hình nhö gaät guø. Nhöng noùi theá, caû ba ñeàu naëng vôùi kieáp nhaân sinh, coù ñieàu laø BC naëng hôn maø thoâi.

***

Theá giôùi tranh Böûu Chæ ñeïp ôû chính veû ñoäc ñaùo cuûa caùch theå hieän caùc hình theå, hình töôïng raát rieâng maø chính anh chieâm nghieäm, khaùm phaù ra. Anh coù caùc "töù" hình theå ñoäc ñaùo: Moät con ngöïa ñaù troå hoa, moät hình ngöôøi dang tay nhö töôïng Chuùa Gieâ su bò ñoùng ñinh trong moät quaû tröùng hay laø traùi ñaát giöõa moät maøu xanh thaúm cuûa vuõ truï meânh moâng, chaám ñieåm bôûi nhaät nguyeät ñoû, vaøng nhoû nhoi. Moät aùm duï veà kieáp ngöôøi giöõa khoâng gian vaø thôøi gian voâ cuøng taän. Ñoâi baøn tay vöôn daøi, xöông xaåu che con maét vôùi moät khuoân maët kinh hoaøng loù ra ñaøng sau: con maét ngöôùc nhìn coõi nhaân gian thaûng thoát cuûa anh.

Veû ñeïp cuûa tranh anh chính laø veû ñeïp "taïo hình". Caùc hình theå naøy ñöôïc veõ baèng nhöõng neùt döùt khoaùt, chaéc, roõ. Xem böùc tranh "Con maét nhaân gian" cuûa anh môùi veõ, hay caùc böùc "Níu laáy thôøi gian", "Mong manh vaø bình yeân", caùc böùc tranh veà nhaïc só TCS, böùc veà nhaïc só Phaïm Duy... ñeàu coù theå khaúng ñònh tröïc caûm ñoù.

Caùc hình theå naøy gaén boù troïn veïn vaø noåi baät nhôø caùch söû duïng vaø phoái maøu raát rieâng thuoäc caù tính "naëng vaø noùng" cuûa anh. Anh thöôøng duøng caùc gam maøu noùng trong theá töông phaûn, ñoái laäp ñeå laøm noåi baät caùc hình theå vaø ñeå theå hieän caùc saéc thaùi taâm traïng. Thaønh thöû tranh anh coù veû ñeïp röïc rôõ cuûa cuoäc truy hoan caùc saéc maøu, qua ñoù, döïng neân hình töôïng trieát lyù tranh. Tuy nhieân caùi veû u hoaøi, ñau ñôùn cöù toaùt ra qua troø chôi cuûa ngoân ngöõ saéc maøu loäng laãy ñoù. Boá cuïc cuûa tranh anh thöôøng raát chaët, haøi hoøa nhöng thoaùng. Caùc hình theå ñöôïc chaïm khaéc vaøo moät khoâng gian roäng hoaëc cao. Anh coù tröïc caûm nhaïy beùn veà moät traät töï keát caáu haøi hoøa theo kieåu anh.

Xem anh veõ tranh, khi coù ñoä cheânh veânh hoaëc huït haãng naøo ñoù veà phoái maøu hoaëc töông quan giöõa hình theå vaø khoâng gian tranh, anh thöôøng nghó ngôïi traên trôû ñeå cho theâm moät veät maøu, moät hình aûnh nhoû, theá laø taát caû caùc yeáu toá xoäc xeäch ñoù laïi ñi vaøo theá giôùi traät töï cuûa caùi ñeïp - khoâng thöøa, khoâng theâm ñöôïc nöõa.

Phong caùch anh coù öu theá söû duïng caùc maûng, khoái, veät maøu naëng, daày. Coù leõ kyõ thuaät söû duïng maøu naøy cuûa Ceùzanne ñaõ ñi vaøo voâ thöùc saùng taïo cuûa anh töø thôøi treû. Do ñoù, tranh cuûa anh khoâng coù veû ñeïp lung linh baèng ngheä thuaät "chaám ñieåm" (pointillisme) söû duïng gam xanh lô chuû ñaïo cuûa Hoaøng Ñaêng Nhuaän, hoaëc veû ñeïp mô maøng söông khoùi kieåu Chagall vôùi caùc veát maøu thoaùng, moûng, nheï vaø caùc hình theå thanh thoaùt, môø aûo cuûa tranh Ñinh Cöôøng, laø nhöõng baïn hoïa só thöôøng cuøng trieån laõm vôùi anh. Nhöng tranh anh coù veû ñeïp khaùc, veû ñeïp röïc rôõ cuûa saéc maøu vaø hình theå ñaäp maïnh ñaày chaát suy töôûng trieát lyù, linh giaùc, aùm töôïng maø laïi raát neân thô.

* * *

AÙm aûnh maõnh lieät vaø ñau ñôùn trong tranh cuûa anh, vaø cuõng laø linh caûm cuûa anh tröôùc phaän soá cuûa chính mình laø khuoân maët khaéc nghieät vaø taøn baïo cuûa thôøi gian ñoái vôùi thaân phaän höõu haïn mong manh cuûa kieáp ngöôøi vaø kieáp ngheä só: maø caùi cheát laø daáu chaám heát to lôùn, bí aån, uy nghi.

Hình töôïng chieác ñoàng hoà nhieàu daùng veû vôùi caùc con soá La Maõ cöùng coûi ñöùng thì thaàm kinh khuûng cuûa noù veà coõi hö khoâng veà söï troâi chaûy voâ tình laáy ñi, laøm maát maùt, tieâu hao söï soáng, trôû thaønh moät moâ típ chuû ñaïo trong moät loaït caùc böùc tranh anh.

Caùi goùc quaùn caø pheâ Thieân Ñöôøng heo huùt vaø trô troïi beân caïnh gioøng soâng Höông thaàm laëng chaûy troâi, nôi anh hay ngoài trong caùc buoåi sôùm traàm tö cho moät yù töôûng, moät caùch theå hieän ôû caùc böùc tranh, hay soâi noåi troø chuyeän, taâm söï, tranh luaän vôùi baïn beø veà cuoäc soáng, ngheä thuaät vaø thôøi cuoäc, giôø ñaõ maõi maõi vónh bieät anh.

Khoâng gian voâ cuøng taän cuûa vuõ truï, nôi nhaät nguyeät mang mang soi toû, ôû trong ñoù con ngöôøi vöøa nhoû beù, vöøa kyø vó, nhoû beù trong thaân phaän vaø kyø vó trong khaùt voïng vaø suy töôûng muoán oâm choaøng taát caû söï soáng vaø noãi ñau - noãi saàu muoän vaø nieàm hy voïng kieáp nhaân sinh, hoùa thaân thaønh söï ñam meâ saùng taïo neân caùc taùc phaåm ngheä thuaät nhö laø söï choáng traû vôùi böôùc ñi taøn baïo cuûa thôøi gian, giôø chính con ngöôøi trong khoâng gian ñoù laø hình aûnh cuûa chính anh trong chieác noâi lôùn cuûa vuõ truï vaø cuõng laø naám moà cho moät kieáp ngheä só taøi hoa.

Chæ coøn söùc soáng vaø veû ñeïp, buoàn vui, vaø hy voïng trong nhöõng böùc tranh ñaày suy töôûng trieát lyù vaø linh giaùc cuûa anh laø coøn soáng maõi vôùi thôøi gian.

AÂu ñoù cuõng laø caùch theá toàn taïi cuûa ngöôøi ngheä só trong troø chôi lôùn cuûa cuoäc ñôøi maø coù leõ vôùi ñoä luøi cuûa thôøi gian sau caùi cheát cuûa anh caøng daøi bao nhieâu thì ngöôøi ta môùi coù theå ñaùnh giaù ñaày ñuû hôn voùc daùng kyø vó cuûa moät kieáp ngheä só taøi hoa.

Traàn Hoaøng Phoá
(Vieát trong nhöõng ngaøy tang BC)
Hueá, 17/12/2002

---

 [  Trôû Veà   ]