Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Röôi *
Vuõ Baèng
Thaùng chín, nhöõng ngaøy naéng töng böøng khoâng coøn nhieàu; moät vaøi chieác laù ñaõ baét ñaàu ruïng xuoáng maët hoà; nhöng thôøi tieát vaãn chöa thay ñoåi haún; töïa nhö ôû vaøo moät luùc giao thôøi cuûa moät ngöôøi con gaùi ñöông tieán töø giai ñoaïn beù boûng sang tuoåi daäy thì.
Ngöôøi con gaùi daäy thì luùc vui, khi buoàn, nhö nuõng nòu, nhö hôøn doãi, thì trôøi thaùng chín cuõng theá, ñöông naéng nhö cöôøi boãng chaúng noùi chaúng naêng xòu haún maët laïi, ñöông töng böøng nhaûy muùa boãng raàu ró vaø naëng tróu moái buoàn leâ theâ.
Theá roài coù nhieàu khi maáy haït möa tím boãng döng truùt xuoáng haét hiu ñeå cho ngöôøi ta ngôõ laø reùt ñaõ veà, giuïc nhau saém söûa meàm eâm aùo aám. Theá nhöng maø laàm. Chöa reùt. Röôi ñaáy maø!
Ñöông naéng maø möa: röôi; ñöông noùng maø reùt: röôi; ñöông möa maø naéng: röôi. Coù naéng röôi, coù möa röôi, vaø do ñoù, neáu ngöôøi ta bò noùng laïnh hay se mình, ngaøo ngaït hay yeáu phoåi, ngöôøi ta ñeàu haï moät tieáng raát bình hoøa. "Röôi ñaáy!".
Thöïc, khoâng ai coù theå töôûng töôïng ñöôïc raèng ôû ñôøi naøy laïi coù moät moùn aên lieân quan tôùi thôøi tieát maät thieát ñeán nhö vaäy. Maø hôn theá nöõa, röôi, moùn aên ñaëc bieät cuûa muøa thu phöông Baéc, laïi coøn aûnh höôûng caû ñeán tinh thaàn, vaø söùc khoûe cuûa ngöôøi ta.
OÂng hôi nguùng nguaåy maø noùi chuyeän ñeán thuoác thang, seõ bò gaït ñi ngay vì ai cuõng seõ baûo oâng :"Veõ troø, röôi ñaáy, aên röôi ñi thì khoûi!"
Röôi laø caùi haøn thöû bieåu; röôi laø vò thuoác baùch giaûi maø ngöôøi ta gaùn cho moät söùc coâng hieäu nhö thaàn; nhöng röôi coøn laø moät khoái bí maät ñeå cho ngöôøi ta hoûi laãn nhau trong maáy ngaøy ngaén nguûi coù röôi aên.
Noù laø thöù saâu gì maø aên ngon ñeán theá nhæ? Noù ôû ñaâu ñeán maø laï ñuùng ngaøy, ñuùng giôø nhö moät quyeån lòch theá nhæ? Noù coù nhöõng chaát gì ôû trong mình maø aên söôùng khaåu caùi, laïi boå beùo nhö theá nhæ? Taïi laøm sao noù boå maø nhöõng ngöôøi ho, soát aên vaøo laïi ñoäc nhö theá nhæ?
ÔØ maø thaät theá, cöù ñeán nhöõng ngaøy cuoái thu, taát caû caùc gia ñình Baéc Vieät, khoâng nhieàu thì ít, cuõng ñeàu aên röôi, nhöng coù leõ khoâng maáy ai ñaõ thaät bieát roõ ñôøi con röôi.
Ñöông ngoài ôû trong nhaø boãng nghe thaáy nhöõng ngöôøi ñaøn baø lanh laûnh rao: "Ai mua röôi! Ai mua röôi ra mua!" ngöôøi ta boãng thaáy loøng töng böøng nhö coù muoân ñoùa hoa heù caùnh vaø ngöôøi ta voäi vaøng chaïy ra cöûa goïi mua: "Röôi! Röôi!"
Hôõi caùc baø noäi trôï, ñöøng coù laàn chaàn laém maø nhôõ vieäc, vì röôi khoâng phaûi laø moät moùn aên ngaøy naøo cuõng coù ñaâu. Caû moät naêm chæ coù maáy ngaøy coù röôi thoâi; maø nhöõng ngaøy coù röôi ñoù neáu baø khoâng mua nhanh leân thì heát ñaáy. Caû moät muøa khoâng ñöôïc aên moät mieáng röôi vaøo mieäng, khoâng nhöõng baø aân haän, maø ngöôøi choàng yeâu quyù cuûa baø raát coù theå laïi laøu nhaøu.
Bôûi vì ôû Baéc Vieät, aên röôi laø moät thoâng leä, ñeán muøa maø khoâng ñöôïc aên thì nhö laø moät ngöôøi ñaøn baø ñeïp ñaõ ñeå phí maát tuoåi hoa, sau naøy seõ naëng moät nieàm tieác nhôù...
Chính ngöôøi baùn röôi cho ta cuõng voäi vaøng. Baùn cuõng phaûi nhanh, vöøa baùn vöøa chaïy, khoâng theå keà caø ñöôïc nhö haøng rau, haøng buùn. Röôi baùn cho ngöôøi aên phaûi thaät töôi, neáu laàn chaàn ñeán quùa tröa thì oâi maát, nhieàu con cheát, aên khoâng quyù baèng thöù röôi mua sôùm. Laø vì ai cuõng ñaõ bieát röôi khoâng phaûi saûn xuaát ngay ôû Haø Noäi hay vuøng ngoaïi chaâu thaønh, nhöng laø töø caùc tænh gaàn mieàn bieån nhö Haûi Phoøng, Haûi Döông, Ñoâng Trieàu, Thaùi Bình, Kieán An ... ñem veà.
Tính töø luùc ñôm ñöôïc röôi, qua moät chaëng buoân ñi baùn laïi roài chôû oâ toâ veà ñöôïc ñeán Haø Noäi baùn vaøo buoåi tröa, cuõng ñaõ maát khaù laâu thì giôø; neáu khoâng baùn nhanh thì röôi, choàng chaát leân nhau ôû trong hai caùi thuùng cuûa ngöôøi baùn haøng, seõ cheát nhieàu; maø neáu mua veà nhaø khoâng laøm ñeå aên ngay thì oâi, aên cuõng giaûm maát moät ñoâi phaàn thích thuù.
Nhöng maø hôõi ngöôøi aên röôi, anh coù bieát raèng moãi khi aên röôi, anh ñaõ nuoát vaøo loøng bao nhieâu laø cuoäc tình duyeân khaêng khít cuûa caùi gioáng haûi truøng ñoù hay khoâng? Anh coù bieát raèng moãi con röôi laø moät caâu chuyeän ña tình cuûa caùi gioáng theøm trai, coù moät taám loøng aùc lieät khoâng?
*
Nhöõng nhaän xeùt ñoù khoâng giaûi thích ñöôïc moät phaàn naøo nguyeân nhaân taïi sao chæ nhöõng ruoäng ôû gaàn beå môùi coù röôi vaø cuõng khoâng cho ta thaáy taïi sao röôi laïi chæ nhaát ñònh coù vaøo nhöõng ngaøy muøng 5 thaùng 9, hai nhaêm thaùng 10 vaø thaùng 9 ñoâi möôi, thaùng 10 muøng 5.
Söï xuaát hieän cuûa con röôi vaøo maáy ngaøy trong thaùng chín vaø thaùng möôøi ñoù phuø hôïp vôùi moät caâu veø maø ngöôøi ta duøng ñeå ñoá nhau:
Con gì beù tæ tì ti,
Mình ñi döôùi ñaát, boùng ñi treân trôøi,
Moät naêm maáy baän ñi chôi,
Ñi thôøi lôû ñaát, long trôøi môùi yeân?Thaät ra, söï xuaát hieän cuûa con röôi quaû laø coù chòu aûnh höôûng cuûa thôøi tieát thaät - muoán noùi cho ñuùng thì phaûi noùi laø chòu aûnh höôûng cuûa tuaàn traêng.
Nguyeân röôi laø moät gioáng haûi truøng, sinh soáng baèng nhöõng con boï vi ti döôùi bieån. Vaøo nhöõng dòp traêng thöôïng huyeàn, thaùng gieâng, thaùng hai, nöôùc bieån ruùt xuoáng: nhöõng con röôi ñeû tröùng ôû ruoäng; tröùng ñoù ôû caùch saâu döôùi ñaát chöøng boán, naêm möôi phaân. Vaøo tuaàn traêng haï huyeàn, nöôùc bieån daâng cao, traøn vaøo caùc ruoäng; tröùng röôi nôû ra con roài nhoâ ôû döôùi ñaát leân vaø ñöùt ra töøng ñoaïn nhö haàu heát caùc gioáng saâu boï khaùc.
Moãi ñoaïn laø moät con röôi. Nhöng khoâng phaûi taát caû caùc ñoaïn coøn ôû laïi. Con röôi coù ñaëc ñieåm laø neáu ta chaët ñaàu noù ñi, maø coù nöôùc bieån thuaän tieän cho noù soáng thì noù laïi sinh ra caùi ñaàu khaùc, chaët ñuoâi noù thì noù laïi sinh ra caùi ñuoâi khaùc.
Vaøo nhöõng ngaøy muøng 5 thaùng 9, 25 thaùng 10, thaùng 9 ñoâi möôi, thaùng 10 muøng 5, laø nhöõng ngaøy nöôùc thuûy trieàu daâng leân, nhöõng con röôi chui ra khoûi maët ñaát (ngöôøi ta goïi laø nöùt loã röôi) chính laø ñeå soáng cuoäc ñôøi, tình aùi.
Nhöõng caùnh ruoäng gaàn beå luùc ñoù ñaày röôi: con caùi buïng caêng leân nhöõng tröùng, theøm khaùt aùi tình nhö gioáng vaät ñeán ngaøy "con nöôùc", khoâng theå ngoài yeân moät choã, phaûi nhôûn nha ñi daïo chôi trong ruoäng (vaø coù khi quaù chaân ñi caû ra soâng), cuõnh nhö tieåu thö ñi "baùt phoá" ñeå kieám keû giöông cung baén cho moät phaùt teân ... tình!
Coøn coâng töû röôi cuõng nhaân dòp ñoù tröng baûnh vôùi chò em, tha hoà maø taùn tænh, tha hoà maø gaï gaãm, nhöng "hoï" khoâng phaûi maát coâng gì cho laém, vì röôi cuõng nhö mình hieän nay coù caùi naïn ... trai thieáu, gaùi thöøa. Möôøi con röôi caùi thì môùi chæ coù moät con röôi ñöïc maø thoâi: con ñöïc chaïy xung quanh röôi caùi, löôïn lôø uoán eùo; con röôi caùi, xuùc ñoäng taâm tình, baøi tieát nhöõng caùi tröùng ra ngoaøi.
Con röôi ñöïc, cuõng nhö con caù ñöïc, raïo röïc coõi loøng cuõng tieát ra moät thöù nöôùc ñeå bao boïc laáy nhöõng tröùng ñoù cuûa con röôi caùi... roài laïi ñi tìm moät moái tình duyeân khaùc môùi hôn, nhöng chöa chaéc ñaõ laï hôn.
Roát cuïc con röôi ñöïc cheát (kieáp nam nhi coù mong manh!) nhöng coù moät ñieàu an uûi laø ñaõ ñeå laïi cho ñôøi moät kyû nieäm: nhöõng caùi tröùng chìm saâu xuoáng ñaát ñeå sang naêm laïi sinh ra moät luõ con röôi con, noái doõi toâng ñöôøng, lo vieäc höông khoùi nhaø röôi vaø cuõng laø ñeå laøm moät...moùn aên ñaëc bieät cho nhöõng khaùch saønh aên nôi Baéc Vieät.
Khoaûng thôøi gian trong moät naêm maø gioáng röôi töø döôùi ñaát ngoi leân ñeå laøm nhieäm vuï aùi tình, chính laø quaõng ñôøi hoa moäng nhaát trong kieáp con röôi vaäy.
Nhöng ñau ñôùn laø cuoäc hoân leã aáy hoaëc vöøa cöû haønh xong hoaëc ñöông cöû haønh thì loaøi ngöôøi ñaõ ñem nhöõng caùi löôõi rieâng (goïi laø xaêm) hay nhöõng caùi vôït laøm baèng vaûi moûng veùt caû ñaøn caû luõ cho vaøo thuùng ñem veà.
* Röôi thöôøng chæ hieän veà ñeâm, khoâng leân ban ngaøy. Vì theá, ngöôøi ta chæ baét röôi veà ban ñeâm. Muoán cho deã daøng coâng vieäc, ngöôøi ta - nhaát laø veà vuøng Haûi Döông, Ñoâng Trieàu - thöôøng ñoát ñeøn, ñoát ñuoác leân ñeå baét röôi; röôi thaáy aùnh ñeøn, cho laø thieân ñöôøng, laïi caøng löôïn khoûe ñeå cuøng nhau ñuù ñôûn. Vaø keát quaû laø caû luõ cuøng... cheát vì tình!
Chôû veà ñöôïc ñeán Haø Noäi, con röôi tính ra ít nhaát cuõng ñaõ bò tuø ñaày trong naêm, saùu tieáng ñoàng hoà. Nhieàu con ñaõ cheát, nhöng cuõng coù nhieàu con coøn soáng. Nhìn vaøo moät thuùng röôi, ta thaáy chuùng coù nhieàu maøu khaùc nhau: xanh nhôø nhôø, ñoû ñuøng ñuïc, vaøng môø môø, laïi coù khi xaùm baïc nhö maøu baïc oâ; taát caû quaèn quaïi trong moät thöù nhôùt quaùnh nhö hoà. Nhôùt ñoù, ngöôøi ta goïi laø vaån, vaø chính caùi vaån, ñoù ñaõ nuoâi soáng con röôi treân caïn.
Baây giôø, neáu ta baét moät con röôi coøn soáng maø ñem thaû xuoáng nöôùc, ta seõ thaáy noù uoán caû mình ñi maø löôïn raát nhanh. Moät phaàn bôi nhanh ñöôïc nhö theá cuõng laø vì hai haøng loâng tô ôû chung quanh mình; nhöng loâng aáy khoâng phaûi chæ coù coâng duïng ñoù, hôn theá, loâng aáy coøn laø nhöõng "aêng ten" daãn ñieän, nhöõng caùi loâng coù tính caùch rung ñoäng ñeå cho con ñöïc "moài chaøi" con caùi vaø ñeå cho con caùi "toáng tình" con ñöïc.
Ngöôøi ta ñaõ thöû laáy moät chaát khoa hoïc laøm ruïng haøng loâng "toáng tình" ñoù ñi thì con vaät bò "boû rôi" ngay, khoâng nhöõng ñôø ñaãn ra nhö cheát, maø laïi coøn bò ñoàng baøo "phôùt laïnh".
*
Naøy, con röôi khoâng phaûi chæ ñeïp veà lyù töôûng nhö theá maø thoâi; xeùt theo khoa hoïc, noù laïi coøn coù tính caùch boài boå söùc khoûe cho ngöôiø aên nöõa ñaáy.
Caùch laøm ra moùn cuõng chaúng khoù khaên gì laém. Caàn nhaát laø luùc laøm loâng, phaûi duøng nöôùc noùng cho giaø, quaáy ñeàu, nhaët cho heát raùc, roài röûa ñi röûa laïi nhieàu nöôùc cho thaät saïch. Ñeå raùo ñi moät luùc baø coù theå laøm nhieàu moùn cho oâng xôi, maø moùn naøo cuõng raát coù theå ngon; nhöng thöôøng thì coù röôi, ta vaãn quen thöôûng thöùc maáy moùn chính laø chaû röôi, röôi haáp, röôi xaøo, röôi naáu vaø röôi ñuùc vôùi tröùng.
Rieâng toâi, toâi thích aên moùn röôi xaøo vôùi nieãng thaùi chæ (neáu khoâng coù nieãng thì duøng maêng töôi hay cuû caûi). Voû quít thaùi nhoû, öôùp vôùi nöôùc maém, haønh taây ñaûo vôùi môõ thôm ngaøo thôm ngaït leân thì cho röôi vaøo xaøo chín roài xuùc ra; boû theâm môû vaøo chaûo, ñoå ñoà ñoän xaøo laãn vôùi thòt doïi thaùi chæ (ñaõ luoäc qua) cho tí muoái vaøo nöôùc luoäc thòt, möôøi phaàn chín ñeán taùm phaàn thì boû röôi vaøo, ñaûo leân cho thaät ñeàu...
Muøi thôm toûa ra luùc ñoù nònh khöùu giaùc cuûa ngöôøi ta ñaùo ñeå nhöng maø ñöøng haáp taáp, hôõi ngöôøi baïn saønh aên! Anh phaûi chôø cho chín kyõ ñaõ (röôi coù moät ñaëc ñieåm laø xaøo laâu khoâng naùt; traùi laïi, laïi dai), baéc ra, ñaäp tröùng vaø boû haønh hoa, troän mau tay cho ñeàu.
Chao oâi! Ñóa röôi ñoù vöøa meàm khoâng khoâ, cheá moät ít daàu vöøng, raéc maáy laù gaác thaùi nhoû vaø maáy ngoïn rau muøi vaøo, gia vöøa haït tieâu, ñeå leân treân baøn, khoùi boác leân nghi nguùt maø aên ngay thì nuoát ñeán ñaâu söôùng ñeán ñaáy, khoâng chòu ñöôïc.
Coù nhieàu ngöôøi cho laø tröùng kheùt, laøm haïi maát muøi röôi, luùc xaøo cho naám höông vaøo thay tröùng. Laïi cuõng coù nhaø xaøo röôi ra nhieàu nöôùc, luùc aên mieáng röôi coù yù noùng laâu hôn; nöôùc chan laïi ngoït, coù yù thích thuù hôn laø aên khoâ xaâm xaáp.
Nhöng ñaõ duøng röôi thì muoán aên caùch naøo cuõng theá, caàn ph aûi cho ñuû cay môùi ñöôïc; ôùt laøm noåi haún vò röôi leân moät caùch thaàn tieân, aên moät mieáng, huùp moät ít nöôùc cho gia vò thaät vöøa, ta nghe thaáy daâng leân moät phong vò raát laï luøng: beùo, vöøa ñuû ngoït, khoâng buøi haún nhö nhoäng maø nhai laïi hôi söøn söït - vaø ta töôûng töôïng nhö ta aên nhöõng con ong non môùi laáy ôû khoaùi ra, thôm vöøa vaën, khoâng ngaøo ngaït nhöng yù nhò.
Theâm vaøo ñoù, traàn bì (voû quít) thôm moät muøi haêng haêng, laù gaác ngoït thoang thoaûng, thìa laø vaø rau muøi thôm caùi muøi thôm cuûa hoa coû ñoàng queâ; taát caû naâng ñôõ nhau, hoøa hôïp vôùi nhau ñeå taïo neân moät höông vò thaät tieát taáu, töôûng chöøng nhö moät baûn ñaøn tuyeät dieäu, chæ thieáu moät neùt laø hoûng caû.
Phoå thoâng hôn caû laø chaû röôi. Röôi troän vôùi thòt baêm, ñaäp tröùng, thìa laø, theâm vaøi nhaùt voû quít baêm nhoû, taát caû öôùp vôùi naém ngon, troän ñeàu ñoå vaøo chaûo, raùn nho nhoû löûa thoâi: moùn naøy thôm "cheát muõi", laùng gieàng haøng xoùm ngöûi thaáy khoâng chòu ñöôïc.
Luùc aên, cho tí haït tieâu, ñieåm maáy caùi rau muøi, duøng luùc ñöông noùng hoåi.
Röôi haáp aên thanh hôn moät chuùt: cuõng thòt, haønh cuû, voû quít, thìa laø vaø nöôùc maém (xin ñöøng queân daêm saùu tai moäc nhó cho thôm maø gioøn) nhöng khoâng duøng ñeán môõ, chæ troän ñeàu roài haáp.
Vì röôi laø moät moùn aên hieám coù trong moät naêm laïi ñöôïc ngöôøi ta yeâu chuoäng, neân nhieàu nhaø tìm caùch giöõ röôi ñeå coù theå göûi bieáu xeùn baïn beø, quyeán thuoäc ôû xa hay laø giöõ ñeå aên daàn, thænh thoaûng moät chuùt, cho söôùng oâng thaàn khaåu.
*
Caùi thöù röôi rang naøy, cho vaøo hoäp ñaäy thaät kín, gaëp hoâm naøo gioù hiu hiu, trôøi buoàn buoàn, laáy ra maø goùi kieåu Saøi gooøng, aên vôùi rau xaø laùch, thôm, muøi, tía toâ, kinh giôùi, xöông soâng, chaám nöôùc maém giaám ôùt, cuõng hay ñaùo ñeå.
Nhöng maø thuù hôn moät böïc laø maém röôi. Cöù ñeán muøa rôi, thöôøng caùc baø noäi trôï ñaûm ñang vaãn ñích thaân laøm moät hai bình, ñem uû cho thaät ngaáu roài caát ñi thænh thoaûng ñem ra aên vôùi ruoác boâng, rau caàn, caûi cuùc, voû quít, thôm, muøi, laïc rang giaõ nhoû, haønh hoa, göøng vaø rau xaø laùch.
AÊn nhö theá maø laïi gia theâm thòt luoäc ba chæ, khoâng theå noùi laø ngon ñöôïc; phaûi noùi laø aên "aên cöù tænh caû ngöôøi ra". AÊn nhö theá, khoâng maát caùi vò röôi ngoøn ngoït laïi phaûng phaát tanh tanh; maø coù khi ñang aên söïc nhôù raèng mình ñang ñöôïc duøng moät cuûa traùi muøa, ta söôùng rôïn leân nhö ñöôïc ñaëc höôûng aân tình vôùi moät ngöôøi ñeïp ôû moät nôi u tòch, khoâng ai hay bieát.
* Ñaõ coù bao nhieâu baän, ngoài nhaám nhaùp mieáng chaû röôi thaät kyõ, nghó ñeán caùi ngon ñaäm ñaø cuûa mieáng quøa ñaát nöôùc, toâi ñaõ nhôù ra raèng coù bao nhieâu con ngöôøi ñaát Vieät nhö toâi, chaúng may laïi khoâng ñöôïc aên röôi - keû aên röôi, ngöôøi chòu baõo - hay khoâng bieát aên röôi! Toâi thaáy tieác cho hoï, maø laïi ngaäm nguøi moät chuùt.
* Khoâng phaû chæ coù y hoïc phöông Ñoâng môùi nhaän thaáy raèng röôi coù tính chaát oân, aên vaøo theâm söùc khoûe; ngay khoa hoïc môùi, phaân taùch con röôi, cuõng thaáy raèng röôi boå laém - maø caùi phaàn boå cuûa noù neáu coù keùm thì chæ keùm loøng ñoû tröùng, ngoaøi ra hôn heát caùc moùn aên boå khaùc.
Thaät theá, moät moùn aên coù nhieàu chaát laân, chaát caùi vaø tôùi möôøi moät phaàn traêm chaát ñaïm, khoâng phaûi laø luùc naøo cuõng tìm thaáy deã daøng ñaâu! Chính vì noù coù moät tính caùch raát boå nhö vaäy, cho neân nhöõng ngöôøi naøo nguùng nguaåy, ho soát, treû con cam saøi ñeàu khoâng neân aên, maø nhöõng ngöôøi môùi yeáu daäy aên cuõng ñoäc.Ngay nhöõng ngöôøi bình thöôøng khoâng ñöôïc khoûe laém, aên röôi cuõng coù theå khoâng chòu, sinh ñaày. Muoán cheá hoùa caùi ñaày ñoù, saû-chi-du (essence de citronnelle) laø moät moân thuoác hieäu nghieäm. Vì theá caøng nghó, ta laïi caøng thaáy raèng laøm moùn röôi, töï caùc cuï ta truyeàn laïi, phaûi coù voû quít (trong coù chaát daàu chanh) thaät laø taøi ñaëc bieät, vì khoâng nhöõng voû quít ñaõ laøm daäy muøi röôi laïi coù taùnh caùch cheá hoùa caùi ñoäc cuûa röôi ñi, ta coù theå aên nhieàu moät chuùt maø khoâng haïi ñeán con tì, con vò.
Nghó ñeán söï taøi tình ñoù cuûa ngöôøi, ta khoâng khoûi laï cho caùi kheùo cuûa Trôøi. ÔØ maø laï thaät, cöù coù röôi laø coù quít; röôi vaø quít cuøng toát ñoâi; khoâng coù moùn röôi naøo maø laïi coù theå laøm khoâng voû quít.
*
Rieâng toâi khoâng theå naøo quan nieäm ñöôïc moät böõa maém röôi "ra giaùng" maø laïi thieáu hai moùn rau quan yeáu ñoù. Thieáu noù, thaät y nhö moät ngöôøi ñaøn baø ñeïp maø voâ duyeân: teû laém.
Traùi laïi, aên moät böõa maém röôi ñuû vò, khoâng nhöõng ngon mieäng maø laïi ñeïp maét nöõa: maém röôi ôû döôùi baùt, toâm he xeù thaät boâng phuû leân treân, troâng nhö moät baùt san hoâ, theá roài ñeán luùc aên, gaép ñuû caùc thöù rau vaøo baùt, raûi maém leân treân. Maøu maém vaøng töôi noåi baät haún leân treân maøu traéng trong cuûa men baùt, maøu xanh maùt cuûa rau, maøu vaøng nhaït cuûa göøng vaø maøu xanh thaãm gaàn ngaû ñoû cuûa voû quít, ai khoâng bieát aên maém maø troâng thaáy cuõng phaûi theøm leân theøm xuoáng.
AÊn maéuøm soáng maõi maø chaùn thì ñem chöng leân. Chöng maém vôùi tröùng, gia moät cuøi dìa ñöôøng taây vaøo roài khuaáy leân nhö khuaáy boät, maém gaàn ñaëc thì cho voû quít, laïc rang vaøo.
Thöù maém chöng naøy cuõng aên vôùi rau soáng, nhöng gia theâm moät nhaùnh toûi thôm thì laïi caøng noåi vò hôn. Thôm goïi laø nöùc muõi! Ngöôøi oám phaûi aên kieâng, laém luùc thaáy khoâng chòu ñöôïc, cuõng coá ñoøi aên moät mieáng.Nhöng maø coi chöøng ñaáy nheù! Moät, hai mieáng maém, aên vaøo töôûng laø chieàu oâng Thaàn Khaåu tí ti chaúng coù gì quan heä, aáy theá maø chöa bieát chöøng chæ chieàu hoâm tröôùc, saùng hoâm sau laø thaáy kieán hieäu ngay. Nhaát laø ñaøn baø môùi ôû cöõ thì laïi caøng neân thaän troïng.
"Chín thaùng aên röôi, möôøi thaùng aên nhoäng", qua caâu tuïc ngöõ ñoù coù phaûi caùc cuï muoán khuyeân nhöõng ngöôøi ñaøn baø ôû cöõ maø kieân chöa ñuû chín thaùng thì ñöøng neân duøng moùn röôi chaêng? Hay ñoù chæ laø caâu "thaùng chín aên röôi, thaùng möôøi aên nhoäng" maø daân gian truyeàn khaåu roài hoùa ra sai laïc?
Duø sao, ta cuõng thaáy moùn röôi ñi raát saâu vaøo vaên ngheä Vieät Nam. Noäi trong caùc moùn aên thuaàn thuùy cuûa ñaát nöôùc, toâi nghó raèng coù leõ moùn röôi ñöôïc nhaéc nhôû ñeán nhieàu nhaát trong vaên ngheä bình daân; khoâng nhöõng röôi ñaõ laøm chuû ñeå cho nhieàu caâu tuïc ngöõ phöông ngoân, maø laïi coøn laø moät thöù thaùch ñoá, moät ñaàu ñeà khuyeân raên, moät phöông phaùp xem thieân vaên cuûa nhöõng ngöôøi daân chaát phaùc.
Naøy, cöù ngoài ngaãm nghó thì coù aên moùn naøo treân theá giôùi naøy laïi ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu vaø ñöôïc daân gian thi vò hoùa ñeán nhö theá naøy khoâng?
AÁy theá maø röôi laïi khoâng phaûi laø moät moùn aên ñaét ñoû. Moät loï maém röôi, naøo coù ñaùng lao laêm; nhöng coù ai ñaõ töøng xa vaéng coá ñoâ laâu ngaøy, baët tin nhaïn caù, maø moät buoåi saùng baát thaàn coù ngöôøi göûi ñeán cho moät loï maém röôi nho nhoû goùi vaø trong maûnh giaáy boùng kính maøu hoàng thì môùi coù theå quan nieäm heát caùi ñeïp cuûa röôi vaø taát caû thi vò cuûa ñaát nöôùc tieàm taøng trong ñoù.
Khoâng caàn phaûi thö töø gì keøm theo daøi doøng. Chæ moät chöõ nhoû thoâi vaø moät loï maém, ngöôøi nhaän ñöôïc quaø coù theå muûi loøng, chaûy nöôùc maét vì coù leõ khoâng coù thöù quaø gì nhaéc nhôû ta nhieàu kyû nieäm ñaèm thaém vaø saâu xa ñeán theá.
Nöôùc ta laø moät nöôùc soáng baèng ngheà noâng, maø röôi laø moät saûn phaåm cuûa ruoäng ñaát bao la Baéc Vieät, cuõng nhö laø coám.
Nhöng maø ôû xa nhaø thaáy coám thì loøng chæ buoàn nheø nheï, thaáy ruoác hay traø maïn sen thì loøng naëng nhôù nhöng maø vaãn vui töôi, sao cöù thaáy röôi thì laïi buoàn raõ röôïi?
Toâi nghó taïi coám, taïi traø, taïi ruoác... laø nhöõng quaø phong löu maø ñeïp cao sang, nhöng röôi thì traùi haún ñeïp moät caùch queâ muøa, bình dò, ñeïp caùi maûnh ñaát hieàn hoøa cuûa xöù sôû ta.
Trong thaáy coám, ta nhôù ñeán nhöõng giaûi thoùc neáp hoa vaøng man maùc, coù nhöõng coâ gaùi vöøa haùt vöøa laøm; troâng thaáy traø maïn sen, thaáy ruoác, ta nhôù ñeán nhöõng ngöôøi meï giaø thöông con, nhöõng coâ em gaùi thöông anh, nhöõng ngöôøi yeâu thöông ngöôøi yeâu, ngoài giaõ ruoác, saáy cheø gôûi cho nhau, nhöng ñeán moùn maén röôi!...
Maøu vaøng taùi cuûa maém röôi nhaéc ta nhôù laïi maøu ñaát cuûa ñoàng ruoäng mòn môõ, laøm cho ta yeâu maø nhö ñau nhoùi ôû tim, vì hình aûnh cuûa nhöõng ngöôøi laøm ruoäng chaân laám tay buøn ôû döôùi möa daàu naéng löûa. Nhôù anh em khoân xieát, thöông ñoàng baøo bao nhieâu. AÊn moät mieáng maém ôû phöông xa, bao nhieâu laø kyû nieäm ñaát nöôùc cuõng ñi theo luoân vaøo loøng mình; ngöôøi khaùch tha höông thaáy ñoàng baøo tuy laø caùch maët maø vaãn thöông mình, vöùa caûm ñoäng, vöøa thöông thaân, sao cho khoûi vöøa möøng, vöøa tuûi?
Toâi coøn nhôù nhöõng ngöôøi ôû taûn maùc döôùi nhöõng phöông trôøi xa laï caû AÂu laãn AÙ, hoài tröôùc chieán tranh vaãn göûi nhöõng laù thö veà nhaø noùi vôùi meï, vôùi chò "cho xin moät loï maém röôi", vaø toâi thích nghó lan man veà nhöõng noãi loøng cuûa hoï khi haï buùt vieát neân caâu ñoù.
ÔØ maø, ôû Taøu, ôû Nhaät, ôû Phaùp, ôû Anh, naøo thieáu gì ñaâu nhöõng quaø ngon cuûa laï, maø sao ngöôøi khaùch tha höông vaãn cöù daêm ñaùm nhôù ñeán "caùi moùn aáy" cuûa queâ nhaø?
Thì ra duø quan sôn caùch trôû, giöõa ngöôøi daân löu laïc vaø ñaát nöôùc bao giôø cuõng coù nhöõng giaây höõu aùi noái hai thaâm tình laïi vôùi nhau.
Vaø khi nghó raèng moái daây lieân laïc ñoù khoâng phaûi laø vaøng maø cuõng chaúng phaûi laù baïc, khoâng laø chuû nghóa naøy, lyù thuyeát noï maø cuõng khoâng phaûi laø giaûi phaùp aáy, phaùi ñaûng kia, nhöng chæ laø moät con röôi, moät chuùt röôi laøm thaønh maém, toâi thaáy muoân hoa ôû trong loøng heù caùnh nhö nhöõng baøn tay buùp beâ vaãy goïi nhau vaø toâi muoán cuùi ñaàu xuoáng caûm ôn - caûm ôn baát cöù ai - ñaõ cho ngöôøi mình coù con röôi, bieát aên röôi, vaø laøm ñöôïc nhöõng moùn röôi aên thích thuù vaø thôm ngon ñeán theá!
Vuõ Baèng
(1960)
[ Trôû Veà ]