Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Böõa aên ngaøy thöôøng Baêng Sôn
Phoå bieán laø maâm côm ñaët treân chieáu, treân gheá ngöïa, coù khi chæ laø chieáu traûi treân ñaát. Thaønh thò môùi coù thoùi quen ngoài baøn, baøn traûi khaên traéng.
Neáu ngöôøi oâng, ngöôøi cha chuû ñoäng giôø aên, neáp aên, thì ngöôøi meï, ngöôøi baø môùi thöïc söï laø chæ huy trong böõa aên.
Tröôùc heát ñaõ thaønh phong tuïc ñeïp cuûa caû daân toäc: Lôøi môøi. Ai ñang baän hoaëc dôû tay, phaûi coù ngöôøi ra môøi. Khoâng theå noùi: Boá vaøo aên côm. Maø phaûi noùi: Môøi Boá vaøo xôi côm aï. Khi caû gia ñình ñaõ ngoài vaøo maâm ñoâng ñuû, baét ñaàu cuõng baèng lôøi môøi. Laàn löôït môøi töø treân xuoáng, töøng ngöôøi moät roài môùi ñöôïc naâng baùt. Lôøi môøi cuõng khoâng ñöôïc noùi soõng, phaûi coù chöõ aï sau cuøng. Ai aên xong, tröôùc khi ñöùng daäy, cuõng phaûi ñieäp khuùc laïi lôøi môøi nhö baét ñaàu böõa aên.-Chaøo ôi, veõ. Trong nhaø caû maø, raùch vieäc, phong kieán... Thaät chaêng? Khoâng. Ngaøn ñôøi cho ñeán nay, daân toäc ta khoâng chaáp nhaän ngöôøi naøo ngoài vaøo maâm maø huøng huïc aên luoân, khoâng môøi moïc, khoâng chuù yù ñeán ai. Ñoù laø loaïi ngöôøi "AÊn côm khoâng bieát giôû ñaàu ñuõa", laø "vuïc maët xuoáng maø aên". Cho neân duø laø soáng vôùi nhau suoát ñôøi, haèng ngaøy beân nhau, gaàn guõi, thaân thöông, moãi ngaøy ngoài vaøo maâm hai laàn, nhöng lôøi môøi vaãn phaûi coù. Noù theå hieän thaùi ñoä kính troïng ngöôøi treân, thöông yeâu ngöôøi döôùi, leã pheùp, vaên minh, lòch söï. Hoaøn toaøn khoâng phaûi laø veõ chuyeän, laø raùch vieäc, laø phong kieán nhö coù ai cöïc ñoan ñaõ nghó. Thöû xem, moät gia ñình ngheøo nhöng neàn neáp, maâm côm ñaïm baïc; nhöng coù bao giôø thieáu ñöôïc lôøi môøi. Noù cuõng coøn laø moät khía caïnh ñaïo ñöùc maø truyeàn thoáng daân ta khoâng bao giôø töø boû.
Baø, hoaëc meï, coâ con gaùi lôùn, chò con daâu bao giôø cuõng ngoài ñaàu noài. Ñoù laø ngöôøi caàm caùi, ngöôøi chæ huy, cuõng laø ngöôøi phuïc vuï cho caû nhaø. Chuùng ta khoâng chaáp nhaän kieåu noài côm ñeå xa, ai aên heát töï ñöùng leân xôùi côm laáy. Ngöôøi ngoài ñaàu noài phaûi aên thong thaû, yù töù quan saùt caû nhaø; ai saép heát baùt côm thì mình döøng tay vaø côm ngay, saün saøng ñeå xôùi côm; khoâng ñeå ai phaûi chôø. Coù khi ngöôøi ngoài ñaàu noài döøng tröôùc laâu quaù, coøn giaû vôø ñaùnh noài côm, duø noài côm ñaõ ñaùnh tôi leân roài. Cöû chæ haønh ñoäng ñoù raát nhoû, nhöng voâ cuøng caàn thieát vì theå hieän söï quan taâm ñeán moïi thaønh vieân trong gia ñình, nhaát laø nhöõng ngöôøi coù tuoåi, nhöõng ngöôøi baäc treân. Mình vì moïi thaønh vieân. Moïi thaønh vieân vì mình. Nhaân vaên laém chöù.
Coù chuyeän naøng daâu môùi veà, ngoài ñaàu noài, nhaø laïi ñoâng anh em trai, hoï aên nhö hoå cuoán roàng leo, chò daâu xôùi côm luoân tay, heát böõa maø chò chöa aên heát ñöôïc moät baùt. Chaû leõ ngoài aên sau cuøng, seõ mang tieáng tham aên. Ñaønh coi nhö no, nhòn. Toái phaûi veà nhaø meï ñeå aên theâm côm nguoäi. Ngoài aên côm khoâng ñöôïc nhai toùp teùp, nhoàm nhoaøm, huùp xuît xoaït, goõ baùt ñuõa khua voøng troøn treân maâm. Coù moät caùi thìa chan canh, khoâng ñöôïc duøng noù ñeå huùp. Muoán huùp, phaûi muùc canh vaøo baùt rieâng cuûa mình vaø ñaët thìa thaät kheõ, khoâng baén canh ra ngoaøi.
Chaám thöùc aên phaûi höùng baùt, khoâng neân reâ mieáng thöùc aên ñaõ chaám xuoáng ñóa thöùc aên, ñeå traùnh nhôõ moùn nöôùc chaám ñoù coù ngöôøi khoâng aên ñöôïc thì ñóa thöùc aên vaãn khoâng sao. Cuõng khoâng ñöôïc ñöa mieáng thöùc aên ñaõ chaám tröïc tieáp leân mieäng, maø phaûi ñaët vaøo baùt côm roài vaø.
Treân maâm côm coù mieáng ngon nhaát, bao giôø boá meï cuõng gaép nhöôøng oâng baø, vaø thoâng thöôøng oâng baø laïi gaép traû laïi cho chaùu, ngöôøi ñöôïc öu tieân nhaát nhaø. Coù khi beù em khoâng thích, gaép traû vaøo baùt cuûa meï, vaø ngöôøi meï laïi nhöôøng cho boá. Thaät haïnh phuùc khi coù khoâng khí gia ñình thöông yeâu nhöôøng nhòn nhau nhö vaäy.
Mieáng chaùy xeùm, aên cho thôm mieäng, ngöôøi giaø raêng yeáu ít aên, neân thöôøng ngoài nhai cho heát vì boû ñi thì phí. Thaät laø moät cöû chæ ñaùng troïng cuûa meï trong gia ñình.
Böõa côm, hay böõa aên thöôøng dieãn ra nhö moät vieäc heát söùc bình thöôøng haèng ngaøy. Nhöng thöïc ra noù ñaõ trôû thaønh nghi thöùc thieâng lieâng, ñaày chaát vaên hoaù, ñaùng yeâu. Nghe noùi tröôùc ñaây nhaø vaên Lan Khai, tuy soáng thieáu thoán, nhöng moãi khi oâng ngoài vaøo baøn vieát vaø ngoài vaøo böõa aên, bao giôø oâng cuõng quaàn aùo chænh teà nhö ñi döï böõa tieäc hay laøm moät vieäc quan troïng.Nhìn nhieàu gia ñình duøng böõa, ta coù theå bieát gia ñình aáy thuoäc loaïi naøo; soáng ra sao, moãi ngöôøi trong gia ñình ñoái xöû vôùi nhau nhö theá naøo. Kinh sôï nhaát laø coù nhaø chæ coù daêm ngöôøi, nhöng ngöôøi aên tröôùc, ngöôøi aên sau, maâm côm luùc naøo cuõng nhö aên dôû, baùt reách ñeå laãn baùt saïch, ñóa thöùc aên nham nhôû, baùt canh nguoäi laïnh, noài côm ñoùng töøng cuïc... Haún ngöôøi aên sau khoâng theå thaáy ngon, khoâng theå thaáy vui, khoâng caûm nhaän ñöôïc khoâng khí ñaàm aám, thöông yeâu cuûa sôïi daây tình caûm gia ñình.
Vôùi ngöôøi daân bình thöôøng, thöïc cuï thaät ñôn giaûn, maâm thau, maâm nhoâm, maâm goã, baùt moäc ñuõa tre, toaøn vaät reû tieàn, nhöng chuû yeáu laø khoâ raùo saïch seõ thôm tho. Baùt saïch ngon côm maø. Chí lyù. Taát nhieân theá. Noù theå hieän taøi kheùo leùo, tính tæ mæ, söï chaêm soùc cuûa ngöôøi phuï nöõ trong gia ñình, laøm göông cho con caùi noi theo, noù phaûi thaønh neàn neáp. Khoâng theå baèng loøng vôùi ñoâi ñuõa coïc caïch, caùi daøi caùi ngaén, chieác baùt meû, caùi thìa gaãy, caùi maâm han gæ. Cuï Nguyeãn Tuaân sinh thôøi, treân maâm chæ vaøi moùn, nhöng caùi maâm phaûi boùng loän, ñoâi ñuõa thaät khoâ, caùi baùt thaät saïch. Cuõng nhö nhaø vaên aáy, nhieàu gia ñình Vieät Nam cuõng coù gia phong aáy, khoâng bao giôø baùt nöôùc chaám thöøa töø böõa tröôùc coù maët treân maâm côm.
... Böõa aên cuûa chuùng ta hieän nay coøn ñôn giaûn. Noù coøn bò ñôn giaû hoùa hôn nöõa laø vôï choàng con caùi ñeán böõa ruû nhau ñi aên côm buïi, côm ñaàu gheá. Thôøi ñaïi coâng nghieäp chaêng ? Phaûi chaïy ñua vôùi thôøi gian chaêng ? Ñeå tieát kieäm chaêng ? Cuõng tuøy. Vaø cuõng xin tuøy thích. Chæ coù ñieàu nhö vaäy, laø laøm maát ñi baøn tay chaêm soùc aân caàn cuûa ngöôøi phuï nöõ trong gia ñình, laøm con caùi maát ñi nhöõng baøi hoïc veà gia chaùnh, khieán nhieàu coâ gaùi treû, nhieàu coâ daâu môùi raát luùng tuùng khi noùi ñeán moät soá moùn aên truyeàn thoáng daân toäc, hoaëc caùc coâ khoâng coøn laøm ñöôïc troøn boån phaän cuûa ngöôøi con, ngöôøi vôï, giöõ gìn söùc khoeû qua böõa côm cho ngöôøi thaân yeâu. Luoäc rau, traùng tröùng, kho caù, pha nöôùc chaám, neáu khoâng hoïc thì duø ñoù laø nhöõng moùn ñôn giaûn, cuõng khoù maø laøm cho ngon. Thaät tieác.
Mong sao moãi gia ñình chuùng ta ngaøy caøng coù nhöõng böõa aên ngon hôn, ñaàm aám hôn, ñaày chaát vaên hoùa vaên minh hôn.
Baêng Sôn
Thuù AÊn Chôi Ngöôøi Haø Noäi,
1993
[ Trôû Veà ]