Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Trong khoaûng boán möôi naêm gaàn ñaây, phong traøo Nöõ quyeàn (Feminism) khoâng ngôùt laøm soâi ñoäng dö luaän. Chæ rieâng vôùi toå chöùc Lieân hieäp quoác, naêm 1952 boån Tuyeân ngoân veà Quyeàn chính trò cuûa Nöõ giôùi ñöôïc long troïng tuyeân khaûi. Naêm 1975 ñöôïc goïi laø naêm quoác teá Nöõ quyeàn, vaø Lieân hieäp quoác trieäu taäp Hoäi nghò Theá giôùi veà Nöõ quyeàn taïi Mexico. Hoäi nghò ñaàu tieân veà Quyeàn sinh saûn Laøm meï vaø quyeàn töï do löïa choïn ngöøa thai hay phaù thai hoïp taïi Nairobi, Phi chaâu naêm 1985. Möôøi naêm sau, naêm 1995, Lieân hieäp quoác toå chöùc Ñaïi Hoäi Nöõ quyeàn Theá giôùi taïi Baéc kinh, thuû ñoâ cuûa nöôùc Trung hoa. Hoäi nghò keát hôïp 185 quoác gia, goàm 4000 ñaïi bieåu chính phuû thaûo luaän trong möôøi ngaøy nhaèm thay ñoåi ñöôøng loái, chính saùch cuûa caùc quoác gia ñeå caûi thieän phöông tieän y teá, giaùo duïc, kinh teá vaø chính trò trong ñôøi soáng ngöôøi ñaøn baø.
Ñòa vò ngöôøi ñaøn baø trong kinh Phaät
Nguyeãn Phuùc Böûu Taäp Trong laõnh vöïc toân giaùo cuõng vaäy. Phong traøo Nöõ quyeàn hôïp löïc vôùi caùc phong traøo Canh taân Toân giaùo, ñang laøm rung chuyeån taän goác reã giaùo lyù cuûa toân giaùo giaøu maïnh nhaát laø ñaïo Gia-toâ, nhaèm khai phoùng ngöôøi phuï nöõ khoûi bò raøng buoäc vì caùc ñieàu ngaên caám cuûa nhaø thôø trong ñôøi soáng gia ñình nhö ly dò, ngöøa thai, phaù thai... vaø cho phuï nöõ ñi tu ñöôïc thöïc thi moïi nhieäm vuï linh thieâng vaø höôûng troïn veïn quyeàn lôïi cuûa ngöôøi nam tu só. - vaøo moät vò trí ñòa dö khaùc, taïi caùc quoác gia Hoài giaùo, Giaùo hoäi Hoài giaùo muoán ñeà phoøng caùc khuynh höôùng thay ñoåi ñòa vò ngöôøi nöõ, ôû trong gia ñình vaø thaùnh ñöôøng, ôû ngoaøi coäng ñoàng xaõ hoäi, laïi muoán nhaán maïnh caùc nguyeân taéc ñoäc toân cuûa giaùo lyù Hoài giaùo (Fundamentalist Islam) ñaõ vaø ñang chi phoái quyeàn haïn cuûa ngöôøi phuï nöõ.
Caâu hoûi chuùng ta ñaët ra baây giôø laø phaûn öùng cuûa nhaø Phaät tröôùc caùc dieãn bieán noùi treân nhö theá naøo. Töø laâu, ñaïo Phaät bò ngöôøi ngoaøi nhìn vaøo nhö yeám theá, baûo thuû, vaø coøn naëng hôn nöõa laø trì ñoän (apathetic) ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà then choát cuûa ñôøi soáng haøng ngaøy. Söï thaät coù phaûi vaäy chaêng ? Ta töï hoûi ngaøy xöa ñöùc Phaät nhìn vò trí cuûa nöõ giôùi trong xaõ hoäi vaø trong toân giaùo nhö theá naøo ? Nhaän chaân ñöôïc caùi nhìn ñoù, ta coù theå döï phoùng ñöôïc laäp tröôøng cuûa ñaïo Phaät trong phong traøo nöõ löu canh taân ngaøy hoâm nay.
Trong baøi söu khaûo naøy, tröôùc ta tìm hieåu ñòa vò ngöôøi ñaøn baø trong lòch söû töø Ñoâng sang Taây. Töø ñoù seõ khaûo saùt quan nieäm coå truyeàn veà nöõ löu gaùn cho ñaïo Phaät. Keá ñeán ta seõ phaân tích qua kinh ñieån xem lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät thöïc söï laø haïn heïp, choáng côûi môû ñoái vôùi nöõ giôùi, hay chæ laø moät ñieàu ngoä nhaän cuûa ngöôøi ñeán sau. - muïc cuoái, ta seõ tìm hieåu ñaïo Phaät trì haõm hay hoã trôï cho phong traøo Nöõ quyeàn. Ñeå höôùng vieäc tìm hoïc ñaïo Phaät vaøo heä thoáng, sau ñaây ngöõ vöïng seõ döïa vaøo cuoán Phaät hoïc töï ñieån cuûa thaày Minh Chaâu (Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø noäi 1991). Caùc danh töï chung hay rieâng seõ ñöôïc coá gaéng giöõ hình thöùc chöõ sanskrit (S) hay pali (P), dòch moät laàn qua chöõ nho hay tieáng vieät, ñaët trong voøng ñôn, tröø tröôøng hôïp caùc danh töø quaù thoâng duïng. Nhö vaäy, haàu giuùp ngöôøi ñoïc deã theo doõi hoaëc tra cöùu caùc taøi lieäu Phaät giaùo baèng tieáng Anh, Phaùp, Ñöùc... hieän höõu raát nhieàu laïi chính xaùc, deã ñoïc, deã hieåu, so saùnh vôùi taøi lieäu baèng chöõ nho khoâng coøn ôû trong taàm tay cuûa ngöôøi hoïc Phaät, nhaát laø baïn treû.
Ñòa vò cuûa ngöôøi ñaøn baø trong lòch söû loaøi ngöôøi.
Noùi chung theo truyeàn thoáng ôû moïi nôi vaø moïi thôøi ñaïi, ngöôøi phuï nöõ cuõng nhö ngöôøi ñaøn oâng ñaõ chaáp nhaän döõ kieän laø nam giôùi ñöôïc höôûng moïi quyeàn lôïi vaø nöõ giôùi sinh ra ñeå chòu ñöïng. Qua thôøi gian, nöõ tính ñöôïc ñöông nhieân hieåu vaø chaáp nhaän laø yeáu (phaùi yeáu), ña caûm, ña saàu thieân veà lyù trí, hoïc hoûi chaäm vaø töø ñoù phaûi leä thuoäc vaøo phaùi nam. Caùc ñònh cheá xaõ hoäi, caùc cô caáu toân giaùo töø nguyeân thuûy ñaõ ñöôïc taïo döïng treân maãu möïc thua keùm cuûa ngöôøi nöõ.
- phöông Taây, ñòa vò ngöôøi ñaøn baø ñöôïc nhaøo naën trong tö töôûng Hy laïp vaø La maõ, vaø trong truyeàn thoáng ñaïo Do thaùi vaø ñaïo Cô ñoác. Hai trieát gia Hy laïp döïng neân tö töôûng phöông Taây laø Plato vaø Aristotle. Plato, ñöông thôøi vôùi ñöùc Phaät coù tö töôûng tieán boä chuû tröông laø ngöôøi ñaøn baø giôùi thöôïng löu (vaø chæ trong giôùi thöôïng löu maø thoâi) phaûi ñöôïc giaùo duïc vaø huaán luyeän ñeå laõnh ñaïo. Nhöng treân thöïc teá, tö töôûng Aristotle thònh haønh hôn, laïi chuû tröông laø ngöôøi phuï nöõ phaûi "thuï ñoäng, phuïc tuøng vaø ít lôøi". Xaõ hoäi La maõ vaøo thôøi höng thònh, cho ngöôøi ñaøn baø thöôïng löu ñöôïc tham gia baøn caõi chính trò vaø quaûn lyù taøi saûn rieâng cuûa mình. Tuy vaäy, noùi chung ñaïi ña soá nöõ giôùi La maõ vaãn bò cheøn eùp vaø boùc loät khoâng khaùc gì ôû phöông Ñoâng.
Treân bình dieän toân giaùo, ngöôøi ñaøn baø cuûa maãu möïc Do thaùi bò haïn cheá trong vai troø ngöôøi vôï vaø baø meï. Giaùo lyù Do thaùi khoan hoàng vôùi cheá ñoä ña theâ, ngöôøi ñaøn oâng coù quyeàn boû vôï. Trong gia ñình meï phaûi daïy vaø kieåm soaùt con veà giaùo lyù ; nhöng vaøo nhaø thôø, phuï nöõ khoâng ñöôïc daâng leã. Ngöôøi phuï nöõ Do thaùi, khi coù kinh nguyeät, khoâng ñöôïc böôùc chaân vaøo thaùnh ñöôøng.
Ñaïo cuûa chuùa Ki toâ chinh phuïc Taây phöông töø hai nghìn naêm tröôùc. Ñoái vôùi nöõ löu, giaùo lyù Cô ñoác vaãn giöõ moät ñieàu maâu thuaãn lôùn : nhaø thôø ñeà cao vaø ca tuïng ngöôøi ñaøn baø laøm vôï vaø laøm meï, nhöng ñoàng thôøi vaãn quy toäi cho ngöôøi ñaøn baø ñaõ "ruû reâ, ruû reâ hai ñöùa vaøo röøng hoang" laøm cho oâng Adam phaïm toäi toå toâng. Thaùnh Paul, lyù thuyeát gia ñaàu tieân cuûa ñaïo Cô ñoác, chaáp nhaän cho ngöôøi ñaøn baø phuï traùch caùc nhieäm vuï laõnh ñaïo tinh thaàn, nhöng raên daïy laø trong nhaø, ngöôøi ñaøn baø phaûi phuï thuoäc choàng, vaø taïi thaùnh ñöôøng khoâng ñöôïc laøm leã, khoâng ñöôïc giaûng kinh.
Ñoâng phöông coù hai neàn vaên minh cô baûn laø Trung hoa vaø AÁn ñoä. Ñòa vò ngöôøi ñaøn baø ôû phöông Ñoâng, töø xöa cho ñeán luùc tieáp xuùc vôùi Taây phöông hoaøn toaøn leä thuoäc vaøo ngöôøi ñaøn oâng, vaø muoân ñôøi khoâng phaûn khaùng. Ñaïo Khoång, caên baûn cuûa toå chöùc xaõ hoäi Trung hoa, kheùp kín ngöôøi ñaøn baø sau caùnh cöûa gia ñình vôùi caùc nguyeân taéc tam toøng töù ñöùc, phu xöôùng phuï tuøy.
Ta ñang khaûo saùt lieân heä giöõa ñaïo Phaät vaø Nöõ quyeàn, vaø vì ñaïo Phaät phaùt sinh töø AÁn ñoä, ta seõ tìm hieåu kyõ hôn veà lòch söû Nöõ quyeàn taïi AÁn ñoä. Nôi ñaây, neàn vaên minh xöa nhaát laø vaên minh Dravidian cuûa gioáng ngöôøi sinh soáng tröôùc tieân, da ñen, nhö ngöôøi goác chaâu Phi. Hai nghìn naêm tröôùc Taây nguyeân, boä laïc Aryan traøn töø caùc caùnh ñoàng Urals, mieàn ranh giôùi hai chaâu AÂu AÙ ngaøy nay, xuoáng AÁn ñoä, tröôùc taøn saùt moät phaàn, sau ñoàng hoùa ngöôøi Dravidian laäp neân neàn vaên minh Veä ñaø ñeå laïi treân ñaát AÁn ñoä cho ñeán ngaøy nay laø ngoân ngöõ vaø cheá ñoä giai caáp goïi laø caste. Hieän ñaïi, ngoân ngöõ Dravidian chæ coøn soùt laïi trong moät vaøi boä laïc nhoû ôû röøng nuùi mieàn nam ; khaép nôi khaùc treân laõnh thoå ñeàu duøng ngoân ngöõ Aryan (vôùi caû nghìn thoå ngöõ ñòa phöông) goác töø tieáng phaïn sanskrit. Cheá ñoä giai caáp caste döïa treân ñöùc tin thaàn linh, vaø laáy ranh giôùi phaân chia laø maøu saéc chuûng toäc. Trong moãi giai caáp caste, laïi phaân bieät ngöôøi ñaøn oâng laø chuùa, ngöôøi ñaøn baø laø toâi. Chæ caàn ñôn cöû ví duï deã hieåu laø tuïc leä hoài moân, gia ñình naøo sinh con gaùi phaûi laøm vieäc ñaàu taét maët toái hoaëc vay möôïn cho ñöôïc moät soá voán laøm cuûa hoài moân ñeå cho ñöùa con gaùi luùc 12, 13 tuoåi coù ñöôïc taám choàng. Veà nhaø choàng, neáu choàng cheát tröôùc, laïi coù tuïc leä sati, buoäc ngöôøi goùa phuï phaûi nhaûy vaøo ngoïn löûa khi hoûa thieâu ñeå cheát chaùy theo choàng. Ñoù laø moâi tröôøng sinh thaùi cuûa nöôùc AÁn ñoä luùc ñöùc Thích Ca döïng leân toân giaùo cuûa ngaøi.
Quan ñieåm veà nöõ giôùi thöôøng ñöôïc gaùn cho ñaïo Phaät.
Truyeàn thoáng daãn ôû treân buoäc chuùng ta nghó laø ñaïo Phaät tieâu cöïc ñoái vôùi Nöõ quyeàn, vaø quan nieäm naøy thöôøng ñöôïc daãn chöùng baèng hai muïc : lôøi noùi cuûa ñöùc Phaät veà ngöôøi ñaøn baø, vaø haønh ñoäng cuûa ngaøi khi toå chöùc vaø ñieàu haønh taêng ñoaøn.
Kinh Mahaparinirvana Sutra (Ñaïi nieát baøn) thuaät laïi luùc ñöùc Phaät gaàn nhaäp dieät trong laøng Kusinara, oâng Ananda laø ngöôøi ñeä töû tín caån gaàn guõi Phaät hoûi ngaøi laø ngöôøi tu haønh phaûi ñoái xöû vôùi ngöôøi ñaøn baø nhö theá naøo, ñöùc Phaät daïy "Phaûi luoân luoân ñeà cao caûnh giaùc". Kinh Sattabhartya, trong Taêng chi boä kinh toùm löôïc nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät veà ngöôøi ñaøn baø. Kinh cheùp ñöùc Phaät chia nöõ giôùi laøm baûy loaïi : ba loaïi döõ daèn, ba loaïi hieàn löông, vaø loaïi cuoái cuøng ñöùc Phaät öa chuoäng laø ngöôøi nöõ an phaän trong nhaø.
Kinh Saddharmapundarika Sutra (Dieäu Phaùp Lieân Hoa) thuaät chuyeän oâng Sariputta (Xaù Lôïi Phaát) vò ñeä töû coù trí tueä cao nhaát cuûa ñöùc Phaät, nhaéc laïi lôøi ñöùc Phaät daïy laø ngöôøi ñaøn baø bò raøng buoäc trong hai loaïi giôùi haïn : tam toøng vaø nguõ chöôùng. Tam toøng ta thöôøng hieåu laø "taïi gia toøng phuï, xuaát giaù toøng phu, phu töû toøng töû" (taïi nhaø, thuaân theo cha meï ; laáy choàng, theo choàng ; choàng maát, theo con). Caùc ñieåm naøy ghi roõ trong saùch Leã Kyù vaø Khoång töû gia ngöõ cuûa ngöôøi Trung hoa. Nôi ñaây vaên minh Trung hoa gaëp truyeàn thoáng AÁn ñoä, cuõng noùi ñeán tam toøng. Kinh Phaät Avatamsaka Sutra (Hoa nghieâm kinh) vaø Phaät thuyeát Ngoïc nöõ gia kinh (Haùn taïng, dòch töø sanskrit), cuõng ghi laïi ba ñieàu raøng buoäc naøy cuûa phaùi nöõ trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi AÁn (Yuichi, saùch daãn sau). Toå chöùc xaõ hoäi AÁn ñoä töø xöa do boån luaät Manu (Manuvadharma Sastra) ñieàu ngöï ñöôïc xem laø boån luaät xöa vaø khe khaét nhaát trong lòch söû loaøi ngöôøi, vaø cuõng ghi roõ ba ñieàu raøng buoäc naøy cuûa ngöôøi ñaøn baø.
Nguõ chöôùng (chöôùng coù nghóa laø caám ñoaùn, trôû ngaïi) noùi roõ laø ngöôøi phaùi nöõ khoâng theå naøo trôû thaønh naêm baäc xuaát phaøm nhö caùc vò thaàn Brahma, thaàn Indra, thaàn hoä phaùp, baäc cakkravartin (ñaïi vöông) vaø baäc boà taùt (boà taùt laø muïc tieâu ngöôøi tu haønh höôùng ñeán, ñeå thaønh Phaät).
Trong kinh cuõng ghi roõ söï tích sau khi ñöùc Phaät chaáp nhaän cho nöõ giôùi vaøo taêng ñoaøn, Ngaøi aân haän baûo laø "neáu khoâng coù ñaøn baø, ñaïo Phaät höng thònh moät nghìn naêm ; nay coù ni ñoaøn, thôøi maït phaùp seõ ñeán sôùm hôn naêm traêm naêm".
- treân laø lôøi noùi cuûa ñöùc Phaät thöôøng ñöôïc daãn ra. Haønh ñoäng cuõng chöùng minh ñöôïc quan nieäm tieâu cöïc cuûa ñöùc Phaät ñoái vôùi giôùi nöõ. Trong luaät kinh Vinaya Pitaka, taäp Cullavagga thuaät laïi söï tích thaønh laäp ni ñoaøn. Baø dì cuûa ñöùc Phaät teân laø Mahapajati Gotami, ngöôøi ñaõ keát hoân vôùi thaân phuï ñöùc Phaät ñeå thay theá meï ñöùc Phaät nuoâi ngaøi luùc nhoû. Luùc vua Tònh Phaïn maát, hoaøng haäu Gotami ñeán gaëp ñöùc Phaät luùc baáy giôø ñang truù taïi thaønh Ca tyø la veä, xin cho baø vaø ñoaøn tuøy tuøng 500 ngöôøi nöõ theo baø ñöôïc phaùt theä laøm nöõ khaát só, "töø giaõ nhaø cöûa, soáng cuoäc ñôøi nöõ tu voâ gia cö". Ba laàn, ñöùc Phaät choái töø lôøi thænh nguyeän. Phaät giaõ töø Ca tyø la veä sang thaønh Quaûng nghieâm Vesali. Baø Gotami khoâng naûn loøng, xuoáng toùc, maëc naâu soàng, cuøng vôùi ñeä töû ñi chaân ñaát theo ñöùc Phaät. Cuøng vôùi ñeä töû, baø chaép tay ñöùng caàu nguyeän ngoaøi cöûa tònh xaù, chaân söng vaø lôû loeùt vì ñi boä laám buøn. OÂng Ananda thaáy vaäy, vaøo xin ñöùc Phaät, nhöng ba laàn ngaøi tieáp tuïc töø choái. OÂng Ananda nghó ra moät caùch khaùc ñeå xin ñöùc Phaät. OÂng hoûi : "Baïch Theá Toân, neáu coù ngöôøi phaùi nöõ saùng suoát tu luyeän, daøy coâng theo ñuùng phöông phaùp haønh trì cuûa Nhö Lai, ngöôøi ñoù coù ñaït ñöôïc chaùnh quaû chaêng ?" Dó nhieân ñöùc Phaät traû lôøi ñöôïc. Ananda daãn chöùng taùc phong vaø haïnh nguyeän cuûa baø Gotami, vaø ñöùc Phaät khoâng theå töø choái ñöôïc nöõa. Tuy vaäy, ngaøi cuõng ñaët ra moät boån ñieàu kieän rieâng bieät goïi laø garudhamma goàm taùm ñieåm ngöôøi nöõ tu phaûi tuaân haønh khi vaøo ni ñoaøn (Encyclopedia of Buddhism QIII, trang 43) :
1. Ngöôøi nöõ tu, cho duø giaø traêm tuoåi, khi gaëp moät nam tu só, phaûi ñöùng daäy chaøo, thaêm hoûi khieâm cung, duø cho nam tu só coøn treû vaø môùi ñöôïc taán phong.
2. Ngöôøi nöõ tu chæ coù theå truù nguï nôi naøo ngöôøi nam tu só ñaõ ôû qua.
3. Choã hoäi haøng nöûa thaùng cuûa ni ñoaøn phaûi do moät nam tu só chæ ñònh.
4. Sau kyø kieát haï (heát muøa gioù noøm) nöõ tu phaûi töï kieåm thaûo tröôùc hai taêng vaø ni ñoaøn.
5. Khi nöõ tu phaïm toäi, phaûi saùm hoái tröôùc hai taêng vaø ni ñoaøn.
6. Nöõ tuïng sinh (sikkhamana) sau hai naêm hoïc luaät kinh phaûi ñöôïc taán phong laøm samaneri tröôùc hai taêng vaø ni ñoaøn.
7. Nöõ tu khoâng bao giôø toá caùo hay naëng lôøi vôùi moät nam tu só.
8. Nöõ tu khoâng coù quyeàn traùch nam tu ; traùi laïi nam tu coù quyeàn traùch maéng nöõ tu.
Ñoïc boån luaät Garudhamma, khoù loøng ta daáu ñöôïc caûm töôûng laø ñöùc Phaät troïng nam khinh nöõ. Caûm töôûng caøng döùt khoaùt khi ta khaûo saùt moät boån kinh Ñaïi thöøa Nagadatta Sutra (Long thi nöõ kinh, thö muïc Taisho Ñaïi chính soá 558, do thaày Phaùp hoä Dharmaraksa dòch vaøo cuoái theá kyû III). Nagadatta (Long thi) laø moät ngöôøi nöõ tu theo haïnh boà taùt, nguyeän ñaéc ñaïo thaønh Phaät. Mara (Ma vöông) ñeán caùm doã, hoûi raèng : "Ñöùc Phaät ñaõ daïy ngöôøi ñaøn baø muoán laøm ñaïi vöông cakravartin cuõng khoâng ñöôïc, sao naøng laïi maát coâng tu ñoøi laøm Phaät ?". Long Thi vaãn cöông quyeát khoâng ngaû loøng. Taâm nguyeän cuûa naøng laøm caûm ñoäng Phaät Thích Ca, ngaøi phoùng haøo quang bieán baø thaønh ñaøn oâng, haàu ñaït chaùnh quaû. Caâu chuyeän bieán xaùc trong kinh daãn chöùng toái haäu laø giaùo lyù nhaø Phaät giöõ öu theá cho ngöôøi nam trong vieäc tu haønh ñaéc ñaïo, vì ngöôøi nöõ muoán ñaït tôùi keát quaû toái haäu, phaûi bieán xaùc thaønh ñaøn oâng.
Ñi tìm lôøi daïy ñích xaùc cuûa ñöùc Phaät veà nöõ giôùi.
Nhö treân, kinh saùch daãn baèng chöùng qua lôøi vaø qua phaùp cuûa ñöùc Phaät veà öu theá taïo cho ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaët nöõ giôùi veà theá yeáu keùm. Moät maët khaùc, cuõng qua kinh ta nghe noùi caû nghìn laàn Phaät Thích Ca khaúng ñònh trong moãi chuùng sanh coù maàm moáng cuûa moät vò Phaät seõ thaønh, chuùng sinh bình ñaúng bao goàm muoân vaät, töø loaøi khuûng long ñeán li ti sinh vaät. Neáu tin theo kinh ñaõ daãn, ngöôøi ñaøn baø bò ñöùc Phaät loaïi ra ngoaøi, xem nhö moät sinh vaät khoâng bình ñaúng. Laøm theá naøo ta giaûi thích ñöôïc moái maâu thuaãn giöõa veá beân naøy, laø caùi nhìn bao la thaâm haäu, cöïc kyø côûi môû cuûa ñöùc Phaät veà chuùng sanh, vaø veá beân kia laø caùc döõ kieän thaâu löôïm töø trong kinh saùch bao nhieâu ñôøi tröôùc ñaõ gaùn cho ñöùc Phaät ñaõ noùi vaø ñaõ laøm ñi traùi vôùi Nöõ quyeàn ? Phöông caùch duy nhaát laø phaân tích loâ gíc töøng ñieåm moät veà lôøi vaø veà phaùp ñeå giaûi côûi maâu thuaãn, tieán tôùi aùnh saùng söï thaät.
***
Tröôùc khi vaøo phaàn luaän thaûo, töôûng caàn phaûi neâu leân vaøi ñieåm xeùt ñaïi cöông haàu ñeå thoûa thuaän vaø traùnh ñöôïc nhöõng ñieàu bieän giaûi göôïng eùp . Ngöôøi ñôøi nay chuùng ta tìm hieåu lôøi Phaät vaø phaùp Phaät (phaùp ôû ñaây duøng nghóa nguyeân thuûy laø haønh ñoäng) qua kinh ñieån. Nhöng kinh laø gì vaø ta phaûi hieåu kinh theá naøo döôùi aùnh saùng khoa hoïc hieän ñaïi ?Chöõ phaïn goïi kinh laø sutra, chöõ pali vieát laø sutta, coù nghóa laø daây duøng ñeå buoäc. Kinh laø vaên töï cheùp lôøi lieân tuïc Phaät daïy ñeå haønh trì goïi laø phaùp. Luùc sinh thôøi ñöùc Phaät, taïi AÁn ñoä tuy ñaõ coù vaên töï, nhöng ôû döôùi hình theå phoâi thai, khoâng maáy ai duøng. Ñöùc Phaät truyeàn baù phaùp, giaûng giaûi baèng lôøi noùi. Ñeä töû laéng tai nghe vaø laäp laïi cho ngöôøi khoâng ñöôïc nghe tröïc tieáp. Sau khi ñöùc Phaät maát, ñeä töû hoïp ñaïi hoäi, ngoài ñoïc kinh ñeå san ñònh, goïi laø Ñaïi hoäi kieát taäp (sangiti). Moät thôøi gian sau, kinh ñoïc trong sangiti ñöôïc ghi qua vaên töï.
Cho ñeán nay chöa coù moät cuoäc ñieàu nghieân naøo minh chöùng hai yeáu toá quan troïng laø thôøi ñieåm kinh Phaät xuaát hieän qua chöõ vaø vaên töï naøo ghi cheùp baøi kinh Phaät ñaàu tieân. Veà thôøi ñieåm, tröôøng Phaät giaùo nguyeân thuûy Tích lan vaø Mieán ñieän khaúng ñònh laø kinh Phaät ñöôïc cheùp vaøo vaên töï tröôùc thôøi ñaïi ñeá Asoka (A duïc, 273-232 tröôùc TN) vaø caùc boån kinh hieän coù taïi Tích lan laø taøi lieäu chính thoáng. Hoïc giaû theá heä môùi khoâng maáy tin töôûng vaøo giaû thuyeát naøy, vì tröôøng pali khoâng neâu ñöôïc moät baèng chöùng gì ñeå yeåm trôï meänh ñeà. Veà ñieåm vaên töï, tröôøng Tích lan vaø Mieán ñieän cuõng khaúng ñònh boån kinh Phaät ñaàu tieân vieát baèng tieáng pali, vì ñöùc Phaät noùi tieáng pali, thuyeát giaûng baèng pali vaø do ñoù, kinh pali laø kinh chính thoáng. Caùc cuoäc ñieàu nghieân môùi nhaát duøng phöông phaùp khoa hoïc cho bieát laø pali trôû thaønh vaên töï sau ñôøi vua Asoka, vì vaên töï khaéc treân truï ñaù Asoka khoâng phaûi laø pali. Laïi nöõa, ñöùc Phaät cuõng khoâng noùi tieáng pali, vì moät thoå ngöõ nhoû nhö pali, muoán trôû thaønh vaên töï vaø ngoân ngöõ lôùn, chaéc chaén phaûi döïa treân moät thoå ngöõ thaät lôùn trong vuøng, nhö tieáng noùi Magadhi (Ma caät ñaø, nôi ñöùc Phaät thöôøng sinh soáng) ; traùi laïi pali laïi gioáng moät thoå ngöõ ôû vuøng Sanchi, caùch xa queâ höông ñöùc Phaät caû nghìn daëm. Caùc lyù do vöøa daãn khieán ngöôøi hoïc Phaät thaéc maéc laø pali (ví nhö chöõ nho) ñaõ coù bao giôø ñöôïc duøng ñeå "noùi" chaêng, vaø ít ngöôøi coøn daùm ñoan quyeát kinh pali laø kinh chính thoáng. Ta chæ coù theå ghi nhaän ñöôïc moät ñieàu chaéc chaén laø kinh pali, ñöôïc truyeàn tuïng vaø giöõ gìn nhö quoác baûo taïi Tích lan phaûi dieãn taû ñöôïc raát gaàn lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät. Tuy vaäy, töø nieát baøn (naêm Phaät nhaäp dieät) cho ñeán khi ñaïo Phaät vaøo Tích lan thôøi gian tính ra daøi ba traêm naêm ; töø khi kinh Phaät vaøo ñeán Tích lan (chaéc haún laø truyeàn tuïng baèng lôøi) cho ñeán khi chuyeån qua vaên töï pali (vaøo ñaàu kyû nguyeân taây lòch), phaûi daøi hai traêm naêm nöõa. Trong moät nöûa thieân nieân, kinh truyeàn tuïng baèng lôøi, roài bieân cheùp baèng moät vaên töï môùi phoâi thai, taát caû chöa vaøo heä thoáng, laøm sao xaùc quyeát ñöôïc laø kinh pali moãi khi ghi vaøo laù boái, hoaëc khaéc vaøo maët ñaù ñaõ khoâng bò theâm bôùt ñoåi thay ?
Soá phaän caùc baûn kinh Ñaïi thöøa, cheùp baèng vaên töï sanskrit laïi caøng khoù khaên hôn nöõa. Vaøo sinh thôøi ñöùc Phaät, sanskrit laø ngoân ngöõ vaø vaên töï cuûa giai caáp toân giaùo vaø quyù toäc Baø la moân, ñaõ taïo neân neàn vaên minh sanskrit. Caùc ñaïo quaân Hoài giaùo traøn vaøo AÁn ñoä, gaây cuoäc chieán tranh chinh phuïc daøi boán traêm naêm, huûy dieät troïn veïn neàn vaên minh sanskrit, ñi ñeán ñaâu cuõng "ñoát saïch kinh taø ñaïo" (töùc laø kinh Phaät), vaø "choân luõ troïc ñaàu" (töùc laø taêng ni Phaät giaùo). Kinh sanskrit sau ñoù khoâng coøn moät boån naøo taïi ñaát AÁn. May thay, moät soá thoaùt ñöôïc leân phía baéc sang Taây taïng, roài tieáp tuïc theo con ñöôøng luïa sang Trung hoa. Nöôùc Taây taïng ñeán theá kyû thöù taùm môùi coù vaên töï ñeå dòch kinh sanskrit sang ngoân ngöõ Taây taïng. Nöôùc Trung hoa, moät nghìn naêm sau nieát baøn môùi coù caùc vò ñaïi sö AÁn ñoä sang truyeàn giaùo dòch kinh. Vieäc phieân dòch thöïc hieän trong nhöõng ñieàu kieän ñaëc bieät veà thôøi gian nhö vaäy, laïi döïa vaøo kyõ thuaät thính thò, ghi cheùp, vaø aán loaùt raát yeáu löôïc, laøm sao ta daùm xaùc quyeát laø kinh sanskrit moãi khi ghi vaøo laù boái, hoaëc giaáy luïa, hoaëc khaéc treân maët goã maët ñaù ñaõ khoâng bò theâm bôùt ñoåi thay ?
Theâm moät ñieåm caàn ghi nhaän nöõa laø ngöôøi xöa trong hai neàn vaên minh AÁn ñoä vaø Trung hoa raát chuoäng chöõ nghóa. Moät maûnh giaáy vuïn coù vieát chöõ ôû treân cuõng ñöôïc caát giöõ, khoâng vöùt boû. Kenneth Ch'en phuï traùch chöông trình nghieân cöùu ñöùc Phaät taïi ñaïi hoïc Princeton trong thaäp nieân 70, ví ngöôøi Taøu ñi tìm kinh Phaät nhö ngö phuû "quaúng löôùi ra bieån roài vô veùt ñuû heát caù lôùn, caù beù, ngheâu haøo, saïn caùt..." Theá cho neân ta caàn ghi nhôùkinh Phaät pali hay sanskrit laø coâng trình tö duy, suy luaän, töôûng töôïng sao sieâu nhaát cuûa loaøi ngöôøi, nhöng ñoàng thôøi cuõng caàn phaûi tìm hoïc kinh Phaät vôùi trí oùc suy luaän ñeå gaïn loïc.
Gaïn loïc cuõng chöa ñuû. Ñeán vôùi kinh Phaät, ta phaûi saün coù taâm trí côûi môû vaø uyeån chuyeån. Bôûi leõ thôøi nguyeân thuûy, ñöùc Phaät ñaët ra röôøng moái giaùo lyù, ngaøi ví nhö moät nhaø hoïa só lôùn, phoùng leân khung luïa nhöõng neùt chaám phaù taøi tình, saép ñaët ñaïi cuoäc vaø coá yù ñeå cho ngöôøi ñeán sau "ngoä" ñaïo lôùn, noi theo röôøng moái caên baûn maø khai trieån vaø bieän giaûi. Ngöôøi ñeán sau nhö Asangha (Voâ Tröôùc), Vasubandu (Theá Thaân) caùch nieát baøn naêm traêm naêm ; nhö Nagarjuna (Long Thoï) caùch nieát baøn baûy taùm traêm naêm ; nhö Bodhidharma (Boà Ñeà Ñaït Ma), Trí Khaûi, Ñoã Thuaän, caùch nieát baøn hôn nghìn naêm. Laïi chöa keå ngöôøi ôû beân Taøu, ngöôøi ôû beân AÁn, khoâng phöông tieän truyeàn thoâng, laøm sao traùnh ñöôïc dò kieán hay maâu thuaãn trong luùc khai trieån vaø bieän giaûi?
Baây giôø saün coù caùi nhìn thoâng suoát vaø uyeån chuyeån veà ñaïi cöông kinh Phaät nhö vaäy, ta trôû laïi cuoäc ñoái thoaïi giöõa ñöùc Phaät vaø oâng Ananda laø ngöôøi ñaõ thuaät laïi lôøi noùi tieâu cöïc cuûa ngaøi ñoái vôùi phuï nöõ. Theo Alfred Foucher, ngöôøi laõnh ñaïo chöông trình nghieân cöùu ñaïo Phaät cuûa giôùi khoa hoïc Phaùp taïi AÙ ñoâng, vaøo ñaàu theá kyû 20, cuoäc ñoái thoaïi xaûy ra treân giöôøng beänh, luùc ñöùc Phaät saép nhaäp dieät :
- Baïch Theá Toân, con phaûi xöû söï theá naøo ñoái vôùi ngöôøi phuï nöõ ?
- Ñöøng giao tieáp vôùi hoï.
- Nhöng maø, baïch Theá Toân, laøm sao traùnh khoâng gaëp ñöôïc ?
- Ananda ôi, neáu gaëp thì traùnh chuyeän troø.
- Theá hoï noùi vôùi con thì sao ?
- Chæ coù caùch laø luoân luoân ñeà cao caûnh giaùc.(A. Foucher : La vie du Bouddha, Payot Paris 1949, trang 266).
Ananda laø ñeä töû thaân tín, "chaân tay" cuûa ñöùc Phaät. OÂng thuoäc gioøng hoï Thích Ca, ngöôøi thuaàn haäu vaø gioáng ñöùc Phaät, oâng coù nhaân caùch quyeán ruõ vaø thu huùt quaàn chuùng. Ananda laïi treû ñeïp, raát xinh trai neân ñöôïc giôùi nöõ aùi moä. Kinh thuaät nhieàu laàn vì tính tình deã daõi, oâng bò vaøi ngöôøi ñaøn baø maát neát quyeán ruõ. Ñöùc Phaät bieát ñöôïc neân ñaõ duøng pheùp thaàn thoâng thaùo g" oâng ra khoûi toäi loãi. Kinh coøn baûo ñöùc Phaät nhìn ñöôïc tieàn kieáp cuûa Ananda, bieát laø oâng ñaõ phaïm toäi boû vôï boû con. Bôûi nhöõng lyù do treân, tuy ñöùc Phaät raát yeâu meán ngöôøi ñeä töû trung kieân, ngaøi cuõng ñaõ choái töø khoâng naâng oâng leân baäc A la haùn, tröôùc khi ngaøi nhaäp dieät.
Töø ñoù, ta thaáy ñöôïc maïch laïc cuûa vaán ñeà. Caâu hoûi cuûa oâng Ananda ñaët ra chæ ñeå hoûi rieâng ñöùc Phaät veà haønh trì cuûa oâng, vaø ñöùc Phaät cuõng chæ traû lôøi rieâng cho Ananda caên cöù treân ñieåm ngaøi hieåu bieát quaù caën keõ tính tình cuûa Ananda. Ñöùc Phaät chæ laäp laïi lôøi daën cho ngöôøi ñeä töû ngaøi yeâu meán. Leõ ra, oâng Ananda khoâng neân ñaët caâu hoûi nhö vaäy trong luùc ñöùc Phaät saép laâm chung, laïi caøng khoâng neân laäp laïi lôøi noùi naøy cuûa ngaøi cho ñaïi chuùng, xem nhö moät lôøi phaùp cuûa ñöùc Phaät, aùp duïng cho moïi chuùng sanh phaùi nam, caàn phaûi neù traùnh ngöôøi ñaøn baø. OÂng Ananda laø ngöôøi "thaät thaø nhö ñeám" ; nhôø oâng maø kinh ghi ñöôïc ñuùng lôøi Phaät daïy, nhöng cuõng vì oâng maø laém khi ñöùc Phaät bò hieåu laàm. Tröôøng hôïp naøy laø ñieån hình.
***
Moät lôøi noùi khaùc trong kinh Phaät, ñöôïc xem laø coi nheï ngöôøi phaùi nöõ, gheùp ngöôøi nöõ vaøo baûy moâ hình, töø gian aùc troäm caép ñeán thuïc haïnh hieàn löông, vaø moâ hình ñöôïc ñöùc Phaät öa chuoäng laø ngöôøi ñaøn baø an phaän thuû thöôøng. Hoïc giaû ngöôøi Nhaät Y. Iwamato trong saùch Buddhism and Women (Regulus, 1980) söu khaûo kinh vaø giaûi thích caën keõ ñieåm naøy. Theo oâng, coù saùu cuoán kinh ghi cheùp yù kieán cuûa ñöùc Phaät chia nöõ giôùi laøm baûy loaïi :
1. Kinh Anguttara-Nikaya (Taêng chi boä kinh), muïc Nöõ giôùi Sattabhariya (Baûy loaïi phuï nöõ), Pali taïng.
2. Kinh Ekottaragama (Taêng nhaát a haøm), Haùn taïng.
3. Kinh Asokadattavyakarana, Haùn taïng laø A-sou-ta-ching (A thuaät ñaït kinh)
4. Kinh Phaät thuyeát Ngoïc gia nöõ, Haùn taïng.
5. Kinh Ngoïc gia nöõ, Haùn taïng.
6. Kinh Ngoïc gia, Haùn taïng.Kinh daãn 1 thuaät chuyeän ñöùc Phaät löu truù trong nhaø oâng Anathapindica (Caáp coâ ñoäc) raên daïy ngöôøi con daâu cuûa oâng laõo teân laø Sujata (Tu xaø ña), ngöôøi hoïc Phaät raát quen thuoäc. Ñöùc Phaät phaân nöõ giôùi laøm baûy haïng : a. Ngöôøi gian aùc ; b. Ngöôøi tham lam troäm caép ; c. Ngöôøi laém lôøi hieáu thaéng ; d. Loaïi hieàn löông laøm baø meï toát ; e. Loaïi hieáu thuaän, laøm ngöôøi chò em toát. f. Loaïi dòu daøng nhaãn nhòn laøm ngöôøi baïn toát ; g. Loaïi an phaän thuû thöôøng vui soáng trong gia ñình. Ba loaïi treân seõ bò tröøng phaït maõi trong coõi luaân hoài ; boán loaïi döôùi neáu kheùo tu seõ ñaït ñöôïc chaùnh quaû. Kinh laïi coøn nguï yù laø ñöùc Phaät chuoäng loaïi nöõ saép haøng cuoái cuøng, vì kinh daã laø Sujata, sau khi nghe thuyeát giaûng öôùc nguyeän ñöôïc soáng nhö loaïi ñaøn baø soá baûy.
Kinh daãn 2, "Ekottaragama", chia ngöôøi nöõ laøm boán loaïi ñôn giaûn hôn : ngöôøi coù thieân chöùc laøm meï ; ngöôøi taàn taûo laøm röôøng coät gia ñình ; ngöôøi coù tính tình öông ngaïnh hung döõ ; ngöôøi bieát an phaän thuû thöôøng.
Kinh daãn 3, "Asokadattavyakarana", nhaéc laïi caùi nhìn cuûa ñöùc Phaät veà baûy loaïi phuï nöõ nhö trong kinh daãn 1.
Kinh daãn 4, "Phaät thuyeát Ngoïc gia nöõ kinh", ñaëc bieät noùi veà ngöôøi ñaøn baø coù choàng, phaân nöõ giôùi laøm naêm haïng : a. yeâu vaø baûo trôï choàng nhö con ; b. kính sôï choàng nhö vò chuùa teå trong nhaø ; c. neå vì choàng coù haïn, nhö ngöôøi anh lôùn ; d. laøm toâi tôù ñeå haàu haï choàng ; e. yeâu thöông xem choàng nhö moät nöûa linh hoàn cuûa mình ñaõ ñöôïc taùch vaøo da thòt khaùc.
Kinh daãn 5. vaø 6 tuy teân goïi nhaéc laïi raát gaàn cuoán kinh daãn 4 treân, nhöng vieäc phaân loaïi döïa vaøo kinh daãn 1. Ba cuoán kinh daãn 4, 5, 6 coøn keå laïi möôøi ñieàu baát haïnh cuûa ngöôøi ñaøn baø trong xaõ hoäi AÁn ñoä ngaøy xöa : 1. sinh con gaùi, cha meï khoâng vui möøng, laáy laøm ñieàu baát haïnh ; 2. coù nuoâi naáng cuõng laø ñieàu baát ñaéc dó ; 3. khoân lôùn phaûi lo laéng vieäc gaû choàng ; 4. coù choàng, ñi moät böôùc cuõng phaûi xin pheùp ; 5. khi laáy choàng, phaûi ñoaïn tuyeät vôùi gia ñình cha meï ; 6. phaûi soáng nhôø caäy nhaø choàng ; 7. mang thai raát naëng nhoïc ; 8. sanh nôû raát hieåm nguy ; 9. luùc naøo cuõng nôm nôùp sôï choàng boû ; 10. suoát ñôøi laøm vôï vaø laøm meï khoâng coù chuùt töï do.
Kinh daãn 4 coøn nhaéc laïi ba ñieåm raøng buoäc tam toøng ñaõ noùi ôû treân.
Hoïc giaû Iwamoto giaûi thích chi tieát vieäc saép haïng ngöôøi nöõ trong nhöõng cuoán kinh treân vaø dieãn giaûng ñieàu kieän sinh hoaït kinh noùi veà moãi loaïi. Iwamoto phaân tích caùc ñieåm kinh noùi veà soá phaän bi ñaùt cuûa ngöôøi ñaøn baø vaø chöùng minh laø chæ coù kinh Phaät cho ñeán luùc baáy giôø môùi noùi leân nhöõng moái thöông taâm choàng chaát töø bao nhieâu ñôøi tröôùc, do caùi quan nieäm baát bình ñaúng gaây ra. Iwamoto keát luaän laø töïu chung, neáu ñoïc vaø hieåu ñöôïc nhöõng ñoaïng kinh noùi veà ngöôøi nöõ ta thaáy roõ laø ñöùc Phaät dieãn giaûng cho ñeå töû caùi quan nieäm töø muoân ñôøi tröôùc vaø caùi quan nieäm ñöông thôøi veà ngöôøi ñaøn baø. Ngaøi khoâng chaáp nhaän thöïc traïng ñoïa ñaày cuûa nöõ giôùi, maø traùi laïi ngaøi muoán cho ngöôøi ñöông thôøi thaáy roõ caùc ñieåm toát ñeïp, caùc ñieàu thieän trong tö theá, nhaân phaåm cuûa ngöôøi ñaøn baø, khaùc xa caùi hình aûnh xaáu xa vaø taùc haïi maø xaõ hoäi truyeàn thoáng AÁn ñoä ñaõ gaùn cho ngöôøi nöõ. Ngöôøi ñôøi sau ñoïc kinh, queân maát caùi theá lieân tuïc trình baøy gaén boù moät quan nieäm cuûa ñöùc Phaät, vaø chæ daã nhöõng ñieàu hoï muoán daãn laø caùi vò theá yeáu keùm cuûa ngöôøi ñaøn baø.
Trích daãn töø ñoaïn nhö vaäy maø khoâng nhaéc laïi ñaïi theå töùc laø voâ tình hay coá yù laøm sai laïc yù kieán cuûa ñöùc Phaät, khieán cho ñaïi chuùng ñeán sau hieåu laàm.
***
Töôûng ta coù theå taïm gaùc ñieåm naøy, ñi sang moät ñieåm khaùc cuõng raát quan troïng, ñaõ gaây nhieàu thaéc maéc vaø bieän giaûi giöõa nhöõng ngöôøi hoïc Phaät, baûo raèng chính ñöùc Phaät ñaõ noùi ngöôøi ñaøn baø khoâng theå töï giaûi thoaùt khoûi luaân hoài ñeå trôû thaønh Phaät. Lôøi noùi naøy ñöôïc daãn töø ba boä söu taäp kinh : 1. caùc boä kinh moâ taû vieäc baø dì cuûa ñöùc Phaät thaønh laäp ni ñoaøn ; 2. kinh Ekkottarayama (Taêng nhaát a haøm, ñaõ daãn treân, thuaät laïi söï tích naøng coâng chuùa Muni) ; 3. kinh Töù phaåm phaùp moân, thuoäc Haùn taïng.
Trong soá hoïc giaû nghieân cöùu vò theá cuûa ngöôøi ñaøn baø trong ñaïo Phaät vaø chuù troïng tôùi caâu noùi naøy cuûa ñöùc Phaät, ta phaûi keå tröôùc tieân hai nhaø khaûo cöùu phaùi nöõ, baø I.B. Horner taùc giaû cuoán Women in Primitive Buddhism ("Ñòa vò ngöôøi ñaøn baø trong ñaïo Phaät nguyeân thuûy", Routledge and Kegan, London), xuaát baûn töø naêm 1930, vaø baø Diana Mary Paul, taùc giaû saùch Women in Buddhism ("Ñòa vò ngöôøi ñaøn baø trong ñaïo Phaät", Lanscaster Miller, Berkeley, 1980) noái nghieäp coâng trình nghieân cöùu cuûa taùc giaû tröôùc, naêm möôi naêm sau. Tröôøng Ñaïi thöøa Nhaät baûn coù hoïc giaû Kajiyama Yuichi xuaát baûn taäp khaûo luaän Women in Buddhism ("Eastern Buddhism Review", vol XV, #2) phaân tích coâng trình nghieân cöùu cuûa Horner vaø Mary Paul ñöa theâm moät soá nhaän thöùc môùi, döï vaøo döõ kieän khoa hoïc. Caû ba taùc giaû ñeàu duøng phöông phaùp nhaän ñònh thôøi ñieåm vaø xuaát xöù khi moät cuoán kinh Phaät xuaát hieän vaø ñöôïc ñem vaøo Ñaïi taïng, haàu coù theå phaân bieät moãi chi tieát vaø söï kieän trong kinh phaûi ñöôïc hieåu laø chaân hay giaû.
Muoán hieåu roõ phöông phaùp caùc taùc giaû treân ñaõ duøng, ta caàn giaûn löôïc giaûi thích vieäc phaân chia caùc tröôøng phaùi trong ñaïo Phaät laø nguyeân do gaây ra soá löôïng khoång loà kinh ñieån. Ñaïi ñeá Asoka (A duïc) ñöa ñaïo Phaät leân möùc cöïc thònh. Khi oâng maát, taêng giaø chia laøm hai phaùi, Sthaviravada (Thöôïng toïa boä) thieåu soá goàm nhöõng ngöôøi baûo thuû vaøMahasamghika(Ñaïi chuùng boä), goàm ña soá tyø kheo, tì kheo ni vaø tín ñoà. Trong caùc theá kyû noái theo, töø moãi phaùi sinh ra voâ soá tröôøng phaùi môùi. Moãi tröôøng phaùi duøng moät soá kinh ñieån hoï cho laø chính thoáng vaø aùp duïng moät soá luaät tu hoïc thích hôïp vôùi hoaøn caûnh rieâng khoâng coøn thoáng nhaát nhö cuõ. Döôùi thôøi ñaïi ñeá Asoka, hoaøng töû Mahinda ñem ñaïo Phaät sang Tích lan ñem theo kinh vaø luaät thuaàn tuùy thuoäc Thöôïng toïa boä Sthavirada, sau ñoåi teân laø Theravada, töùc laø Phaät giaùo nguyeân thuûy ngaøy nay. Tröôøng Ñaïi chuùng boä Mahasamghika coøn laïi ôû AÁn ñoä traøn leân höôùng baéc, qua mieàn trung boä chaâu AÙ, theo con ñöôøng Luïa vaøo Trung hoa. Kinh ñieån nhaø Phaät sang Taøu ñöôïc giöõ trong boán boä söu taäp lôùn, goïi laø a haøm, vieát baèng chöõ phaïn sanskrit, dòch sang haùn vaên, laøm caên baûn cuûa giaùo lyù Baéc toâng. Soá kinh ñieån nhaø Phaät sang Tích lan ñöôïc chuyeån vaøo vaên töï pali, goàm naêm boä söu taäp lôùn, laøm caên baûn giaùo lyù Nam toâng.
Hoïc giaû kinh Phaät noùi chung ñaõ thoûa thuaän treân moät ñieåm caên baûn ñeå nhaän ñònh laø neáu coù moät ñoaïn kinh, cuoán kinh, boä kinh, hay moät chi tieát trong kinh moâ taû moät söï kieän gì, maø ta tìm ñöôïc ñuû trong hai heä thoáng, thì ñoaïn hoaëc cuoán hoaëc boä kinh hay chi tieát söï kieän ñoù phaûi ñöôïc xem laø ñaõ xaûy ra hay ñöôïc ghi cheùp vaøo kinh tröôùc thôøi kyø phaân chia toâng phaùi. Traùi laïi, chi tieát naøo hay boä kinh naøo tìm ñöôïc trong kinh pali maø khoâng tìm thaáy trong haùn taïng a haøm, hoaëc coù trong haùn taïng a haøm maø tìm khoâng thaáy trong heä thoáng pali thì phaûi xem nhö ñaõ ñöôïc ñem vaøo, gheùp vaøo kinh ñieån sau thôøi phaân chia toâng phaùi. Nhôø chi tieát kyõ thuaät naøy, maø hoïc giaû Phaät giaùo aán ñònh ñöôïc tuoåi vaø xuaát xöù cuûa moät soá kinh ñieån ñeå phaân bieät ñöôïc giaû chaân.
Baây giôø hieåu roõ phöông phaùp phaân tích treân, ta trôû laïi lôøi noùi cuûa ñöùc Phaät "ñaøn baø khoâng theå ñaït chaùnh quaû vì bò nguõ chöôùng". Lôøi noùi naøy ñöôïc daãn töø ba boä söu taäp kinh. Söu taäp daãn moät goàm ba taäp : taäp Luaät kinh Nguõ phaàn luaät (Mahisakasa), taäp Gotami Sutra, vaø taäp Coà ñaøm di kyù quaû kinh. Söu taäp daãn hai ruùt trong Taêng nhaát a haøm (Ekottaragama) ghi cheùp söï tích naøng coâng chuùa Muni. Söu taäp daãn ba goàm taäp BahudhatuKasutta vaø taäp Nguõ phaåm Phaùp moân kinh.
Taát caû ba boä kinh trong söu taäp moät ñeàu thuaät laïi söï tích hoaøng haäu Gotami (dì vaø meï keá cuûa ñöùc Phaät) thaønh laäp ni ñoaøn, vaø vaøo ñoaïn cuoái cuûa ba boä kinh, thaáy gheùp vaøo lôøi noùi cuûa ñöùc Phaät, cho laø ngöôøi phaùi nöõ bò nguõ chöôùng troùi buoäc. Phaàn gheùp naøy vaøo cuoái saùch chöùng minh khoâng phaûi ôû trong kinh töø nguyeân thuûy. Caùc taùc giaû daãn chöùng laø söï tích hoaøng haäu Gotami thaønh laäp ni ñoaøn cuõng ñöôïc ghi vôùi moïi chi tieát phuø hôïp trong ba boä kinh khaùc : kinh Anguttara Nikaya (Taêng chi boä kinh), kinh Cullavaga, vaø boä luaät kinh Dharmaguptaka (haùn taïng goïi laø Töù phaàn luaät), nhöng trong ba boä kinh sau hoaøn toaøn khoâng noùi tôùi ñieàu nguõ chöôùng cuûa ngöôøi ñaøn baø.
Söu taäp hai ñöôïc daãn ñeå chöùng minh caâu noùi "ñaøn baø bò nguõ chöôùng" ruùt trong haùn taïng Taêng nhaát a haøm Ekottaragama. Ñoaïn kinh naøy thuaät laïi söï tích naøng coâng chuùa Muni. Söï tích naøng coâng chuùa Muni cuõng ñöôïc thuaät laïi vôùi moïi chi tieát khoâng chuùt khaùc bieät trong boä Hieàn ngu kinh (boån dòch cuûa Max Muller : "Sutra of the Wise and Foolish"), vaø trong boä kinh naøy hoaøn toaøn khoâng noùi tôùi ñieàu nguõ chöôùng.
Söu taäp daãn ba goàm kinh Bahudhatuka Sutra (heä pali) vaø kinh Nguõ phaåm Phaùp moân(haùn taïng). Kinh pali so saùnh nhöõng ñieàu thieän vaø baát thieän giöõa hai giôùi nam vaø nöõ ; trong nhöõng ñieàu baát thieän cuûa nöõ giôùi coù nguõ chöôùng. Beân haùn taïng, töông öùng vôùi kinh Bahudhatuka coù hai taäp : Madhyamagama vaø taäp Töù phaåm Phaùp moân, do thaày Phaùp Hieån dòch 1500 naêm sau nieát baøn. Boån dòch treân hoaøn toaøn khoâng noùi tôùi nguõ chöôùng, boån dòch cuûa thaày Phaùp Hieån ghi muïc nguõ chöôùng. Caùc hoïc giaû caân nhaéc, keát luaän ñoaïn cheùp nguõ chöôùng do ñôøi sau theâm thaét vaøo.
Ngoaøi ba boä söu taäp treân, giaùo sö Kajiyama Yuichi coøn daãn moät cuoán kinh thuoäc heä pali trong AnguttaraNikayanoùi tôùi nguõ chöôùng. Kinh naøy khoâng coù boån töông ñöông trong haùn taïng, neân khoâng ñuû yeáu toá ñeå so saùnh.
Ngaàn ñoù, qua phöông phaùp phaân tích so saùnh, caùc taùc giaû treân keát luaän laø yù nieäm nguõ chöôùng tìm ñöôïc trong moät soá kinh saùch, khi coù trong taïng pali laïi thieáu trong haùn taïng, hoaëc ngöôïc laïi, coù trong haùn taïng laïi thieáu trong pali taïng, chöùng minh ñöôïc laø nguõ chöôùng khoâng phaûi laø lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät vaøo thôøi nguyeân thuûy, maø chính do ñôøi sau ñem vaøo kinh.
***
Baây giôø, ta khaûo saùt moät caâu noùi khaùc trong kinh, gaùn cho ñöùc Phaät bi quan vôùi thaân theá ngöôøi nöõ, cho laø neáu khoâng coù ni ñoaøn, ñaïo Phaät höng thònh ñöôïc 1000 naêm ; vì coù ni ñoaøn, thôøi maït phaùp seõ ñeán 500 naêm sôùm hôn. Caâu noùi naøy ñöôïc thuaät ôû ñoaïn sau cuoán kinh noùi veà vieäc thaønh laäp ni ñoaøn do baø Gotami ñaûm traùch (kinh Cullavagga, trong ñaïi taäp Luaät kinh Vinaya Pitaka). Ñem aùp duïng phöông phaùp ñònh tuoåi kinh saùch Phaät, hoïc giaû Kajiyama Yuichi vaø giaùo sö Nakamura (trong saùch Indo Kodaishi, "AÁn ñoä coå söï kyù") daãn chöùng laø caùc cuoán kinh noùi veà söï tích thaønh laäp ni ñoaøn ñeàu vieát vaøo khoaûng 500 naêm sau nieát baøn. Ñuùc Phaät, ñaïi sö Nakamura daãn, giaùc ngoä döôùi caây boà ñeà naêm 423 tröôùc taây nguyeân. Naêm naêm sau, 418 tröôùc taây nguyeân ni ñoaøn ñöôïc thaønh laäp. Caùc cuoán kinh thuaät laïi vieäc thaønh laäp ni ñoaøn ñöôïc vieát 500 naêm sau, töùc laø vaøo khoaûng cuoái theá kyû moät taây nguyeân, vaøo luùc tröôøng phaùi nguyeân thuûy ôû AÁn ñoä nhöôøng böôùc cho tröôøng phaùi Ñaïi thöøa ñang phaùt trieån maïnh. Vì phaùt trieån maïnh, tröôøng phaùi Ñaïi thöøa phaûi döïa vaøo sôû hieáu coå truyeàn cuûa quaàn chuùng trong xaõ hoäi AÁn ñoä luùc baáy giôø ñeà cao ñòa vò ngöôøi nam treân tö theá ngöôøi nöõ. Bôûi leõ ñoù maø dö luaän troïng nam kinh nöõ ñöôïc ñem vaøo kinh. Caùc nhaø hoïc giaû ngöôøi Nhaät ñoan quyeát ñoù laø söï thaät ñeå giaûi thích caâu noùi trong kinh maø ñöùc Phaät khoâng bao giôø noùi.
***
ÔÛ treân ta ñaõ ñeà nghò phaân tích quan nieäm troïng nam khinh nöõ cuûa ñöùc Phaät qua hai muïc : lôøi noùi gaùn cho ngaøi vaø haønh trì luùc hoaèng phaùp. Ta chöùng minh roõ laø lôøi noùi khinh maïn nöõ giôùi gaùn cho ñöùc Phaät hoaøn toaøn do ngöôøi ñôøi sau voâ tình hay coá yù ñem vaøo kinh. Baây giôø ta nhìn vaøo haønh ñoäng cuûa ñöùc Phaät, ñöôïc xem laø khinh nheï ngöôøi nöõ.
Ñöùc Phaät chaáp nhaän cho baø Gotami thaønh laäp ni ñoaøn vôùi ñieàu kieän ngöôøi tyø kheo ni (bikkhuni) phaûi tuaân haønh taùm ñieàu giôùi luaät ñaëc bieät goïi laø garudhamma (xem phaàn treân), ngoaøi nhöõng giôùi luaät cuûa ngöôøi tyø kheo trong taêng ñoaøn. Töø naêm 1930, luùc taùc phaåm cuûa tyø kheo ni I.B. Horner (veà sau laøm chuû tòch Hoäi The PaliTexte Society ôû Luaân ñoân) ra ñôøi, ñi tieân phong trong vaán ñeà Nöõ quyeàn Phaät giaùo, cho ñeán thaäp nieân 80, raát nhieàu coâng trình nghieân cöùu yeåm trôï laäp tröôøng cuûa baø Horner ñaõ ñöôïc thaønh hình, vaø keát quaû ñöôïc coâng boá. Ta coù theå toùm löôïc coâng trình nghieân cöùu naøy vaøo ba nhoùm : nhoùm AÁn ñoä/Tích lan, nhoùm Nhaät baûn vaø nhoùm Taây phöông.
***
Tieâu bieåu cho nhoùm AÁn ñoä/tích lan coù giaùo sö Rama Prasad Chaudhuri trong saùch Position of Women asin Early Buddhism Monastisism("Vò theá ngöôøi phuï nöõ trong taêng ñoaøn nguyeân thuûy") vieát trong khoaûng cuoái thaäp nieân 30, vaø baø L.S. Dewaraja, giaùo sö Ñaïi hoïc Colombo trong taùc phaåm The Position of Women in Buddhism ("Ñòa vò ngöôøi ñaøn baø trong ñaïo Phaät", BPS, Kandy, Ceylan) vieát naêm 1981. Laäp luaän cuûa caùc taùc giaû AÙ ñoâng, ñöôïc toùm löôïc trong hai taùc phaåm treân, tuy cöùng raén, nhöng vaãn ñöôïm maøu baûo thuû. Caùc taùc giaû cho raèng vaøo thôøi ñöùc Phaät, xaõ hoäi AÁn ñoä ñang ôû vaøo traïng thaùi baùn khai, caùc nôi cö nguï thieáu an ninh, ñaày raãy troäm cöôùp. Ngöôøi xuaát gia phaûi rôøi boû gia ñình, soáng voâ gia cö trong röøng ruù. Ngöôøi nam tu só coù theå töï veä choáng boïn cöôùp, thuù döõ, raén reát..., nhöng ngöôøi nöõ tu thì hoaøn toaøn khoâng. vaû chaêng ngay trong taêng ñoaøn nam giôùi, kyû luaät raát loûng leûo, vì laøm theá naøo ñeå duy trì ñöôïc kyû luaät trong haøng chuïc haøng traêm nghìn ngöôøi töï ñoäng boû gia cö, soáng vôùi cheùn côm boá thí, khi thieáu thoá aên laù caây voû caây, vaø khoâng coù moät maûnh vaûi che thaân. Vì vaäy, maø ñöùc Phaät ñaõ phaûi laäp quy luaät garudhamma, laø moät ñieàu baát ñaéc dó, xeùt ra chính ñeå baûo veä ngöôøi tyø kheo ni. Caùc taùc giaû keát luaän raèng ngöôøi nöõ tu phaûi hieåu ñoù laø ñieàu raøng buoäc coù ích lôïi cho chính hoï vaø cho ñaïi cuoäc, vaø khoâng neân xem ñoù laø moät ñieåm kyø thò cuûa ñöùc Phaät. Nhöng, treân thöïc teá, khaùch quan nhìn kyõ, laáy ñaïo ñöùc buoäc ngöôøi nöõ nhìn cao traùnh chaáp neâ thì deã, maø choái boû ñöôïc söï kieän kyø thò quaù raønh roït thì thaät quaù khoù.
***
Tröôøng Phaät Ñaïi thöøa Nhaät baûn, sung tuùc veà phöông tieän nhaân söï vaø nhu duïng ñeå khaûo saùt, ñaõ ñaït tôùi moät laäp luaän deã thuyeát phuïc ngöôøi hoïc Phaät hôn. Tröôùc tieân coù giaùo sö E. Ocho, hoïc giaû ñaïo Phaät löøng danh vieát cuoán Phaät giaùo xöû nöõ giôùi "Ñaïo Phaät ñoái vôùi phaùi nöõ" xuaát baûn tröôùc theá chieán hai, giaûi thích laäp tröôøng cuûa ñöùc Phaät xem nheï ngöôøi nöõ baèng hai ñieåm. Thöù nhaát, vì taêng ñoaøn nam giôùi ñöôïc thaønh laäp tröôùc, ñaõ thaønh coâng vaø ñang phaùt trieån maïnh, baét buoäc phaûi laøm göông maãu cho ni ñoaøn ñeán sau. Do ñoù, vì nhu caàu toå chöùc vaø ñieàu haønh, phaûi buoäc ngöôøi tyø kheo ni chòu moät soá thieät thoøi. Thöù hai, lyù do Phaät laäp boå quy luaät cho ngöôøi nöõ tu khaét nghieät hôn, laø vì ngöôøi nöõ baåm sinh deã gaàn toäi loãi.
Maëc duø uyeân baùc giaùo sö Ocho cuõng ñaõ duøng laäp luaän baûo thuû cuûa nhoùm AÁn ñoä/Tích lan ñaõ noùi ôû treân. Ca hai ñieåm neâu leân ñeàu bò ngöôøi ñoàng moân nghi ngôø khoâng ñöùng vöõng. Thöù nhaát, ñaïo Phaät ngaøy ñoù taïi AÁn ñoä, lôùn maïnh cuøng moät löôït vôùi ñaïo Jain ; trong ñaïo Jain nam tu ñoaøn cuøng vôùi nöõ tu ñoaøn cuøng thaønh laäp moät löôït. Nöõ tu ñoaøn laïi phaùt trieån gaáp hai laàn nam tu ñoaøn. Giaùo chuû Mahavina, ngöôøi saùng laäp ra ñaïo Jain cuõng khoâng heà ban boá ñaïo luaät naøo khinh nheï ngöôøi nöõ, vaäy maø treân thöïc teá, nöõ tu ñoaøn vaãn leä thuoäc vaø bò ñaùnh giaù thaáp hôn nam tu ñoaøn. Vaäy, chaéc chaén khoâng phaûi vì nam tu ñoaøn thaønh laäp tröôùc maø ngöôøi nam tu ñöôïc giöõ vò theá cao hôn ngöôøi nöõ tu. Thöù hai, ngöôøi phuï nöõ ñi tu baåm sinh khoâng mang toäi loãi gì nhieàu hôn ngöôøi ñaøn oâng. Neáu ñoïc kyõ kinh Ñaïi thöøa, ta seõ tìm ñöôïc bao nhieâu chöùng côù buoäc toäi ngöôøi nam tu só voâ haïnh, phaù hoaïi thanh danh taêng ñoaøn. Traùi laïi, veà phía nöõ tu, haàu nhö khoâng thaáy ngöôøi nöõ xuaát gia phaïm toäi. Quan ñieåm baûo thuû cuûa giaùo sö Ocho töùc thôøi bò moät vò ñaïi sö khaùc Dharmananda Kosambi phuû nhaän. OÂng ñi vaøo chieàu saâu cuûa vaán ñeà, ñöa ra nhaän ñònh döùt khoaùt laø taäp quy luaät taùm ñieåm garudhamma khoâng phaûi do ñöùc Phaät ban boá maø do caùc tu só nam giôùi ñôøi sau, muoán baûo veä quyeàn lôïi cuûa rieâng mình hay cuûa taäp ñoaøn nam tyø kheo, hay vì nhu caàu ñaëc bieät do hoaøn caûnh taïo neân, ñaõ ñaët ra, gheùp vaøo kinh, trình baøy nhö lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät. Ñaïi sö hoã trôï laäp luaän cuûa mình baèng nhieàu baèng chöùng. Ta thöû nhìn moät baèng chöùng cuûa ñaïi sö ñeå ñöôïc thuyeát phuïc. Trong kinh ñieån ghi roõ laø ñöùc Phaät coù saün moät leà loái khoâng di dòch ñeå taïo ra caùc ñieàu luaät ghi vaøo luaät kinh Vinaya. Ñoù laø ngaøi ñeå cho ñôøi soáng taêng ñoaøn töï nhieân dieãn tieán ; khi xaûy ra moät bieán coá gì caàn phaûi can thieäp, tronng caùc buoåi hoïp vaøo ñaàu thaùng vaø giöõa thaùng uposatha cuûa taêng ñoaøn, vaán ñeà ñöôïc ñem ra thaûo luaän chung, laáy söï ñoàng yù taäp theå, trình leân ñöùc Phaät quyeát ñònh toái haäu vaø ban boá thaønh luaät. Trong kinh coù keå chuyeän oâng Sariputta (Xaù lôïi phaát), khi taêng ñoaøn môùi thaønh laäp, nhieàu laàn xin ñöùc Phaät ban boá döùt khoaùt moät boån luaät kinh goàm ñuû moïi ñieàu cho vieäc ñieàu haønh ñôøi soáng taäp theå ñöôïc goïn gaøng. Ñöùc Phaät traû lôøi :"Xaù lôïi phaát, ngöôi neân nhaãn naïi. Nhö Lai bieát roõ luùc naøo ban boá ñieàu luaät. Ngaøy naøo chuùng taêng khoâng ai phaïm loãi môùi, ta khoâng theå ñaët luaät ñeå ngaên chaän ñieàu aùc chöa xaûy ra".
Tröôøng hôïp boån quy luaät garudhamma khaùc hoaøn toaøn quy leä thoâng thöôøng ñöùc Phaät laøm luaät. Nöõ taêng ñoaøn môùi thaønh laäp, chöa ai phaïm loãi gì, sao ñaõ phaûi coù nhöõng ñieàu luaät haïn cheá ? Töø ñoù maø ta tin chaéc laø luaät garudhamma khoâng heà do ñöùc Phaät ban boá vaøo thôøi nguyeân thuûy. Ñoøi soáng taêng ñoaøn vì phaùt trieån neân ngaøy ngaøy theâm phöùc taïp. Nhöõng ngöôøi phuï traùch taêng ñoaøn ñeán sau ñöùc Phaät thieáu haún uy tín cuûa ngaøi, laïi khoâng coù caùi nhìn bao dung thaâm haäu nhö ngaøi neân ñaõ ñem moät soá raøng buoäc thieáu yù thöùc vaøo luaät kinh, maø boån garudhamma laø ví duï ñieån hình.
***
Nhoùm nghieân cöùu thöù ba phöông Taây laïi caøng khe khaét hôn. Hoï nhaát quyeát buoäc toäi caùc vò nam tu só chính laø taùc giaû muïc ñieàu luaät haïn cheá sinh hoaït haønh trì cuûa ngöôøi nöõ tu. Ñieån hình laø hai vò hoïc giaû löøng danh trong ñaïo Phaät, baø C.A.F. Rhys Davids vaø nöõ tu I.B. Horner. Baø Rhys Davids phaùn ñoaùn nhö dao cheùm vaøo goã :"Moät trong nhöõng ñieàu khoù khaên nhaát khi dieãn dòch kinh pali chính laø vì kinh coù nhieàu choã xuaát xöù khaùc nhau, coù nhieàu choã söûa chöõa, vieát laïi, nhìn qua thaáy roõ raøng laø ñaõ bò thay ñoåi do caùc vò tyø kheo ñeán sau. Ta phaûi nhaän cho roõ nhöõng nôi thay ñoåi do ngöôøi ñôøi sau gaây ra haàu coù theå tìm caùch ñieàu chænh. Do ñoù, nhieàu ñoaïn kinh thieân vò roõ raøng nam giôùi, thieân vò roõ raøng taêng ñoaøn (so vôùi cö só), thieân vò roõ raøng ngöôøi ñaøn oâng so saùnh vôùi ngöôøi ñaøn baø, vaø caùc ñoaïn kinh naøy ñöôïc coá tình trình baøy nhö chính laø lôøi ñöùc Phaät". (Trích trong baøi töïa cuûa baø Rhys Davids vieát ñaàu cuoán saùch Women under Primitive Buddhism, ñaõ daãn ôû treân).
Nöõ hoïc giaû I.B. Horner chöùng minh baèng phöông phaùp phaân tích laø trong khoaûng sinh thôøi ñöùc Phaät, vieäc phaân bieät giöõa nam tyø kheo vaø tyø kheo ni khoâng bao giôø ñaët ra, ñaøn baø cuõng nhö ñaøn oâng ñeàu coù theå trôû thaønh A la haùn. Sau khi ñöùc Phaät nhaäp dieät, ñaïo chia thaønh nhieàu tröôøng phaùi, thôøi kyø goïi laø Hinayana baét ñaàu, sinh ra moái tin töôûng laø ngöôøi nöõ khoâng theå tu thaønh chaùnh quaû. Vaøo khoaûng ñaàu taây nguyeân, tröôøng Ñaïi thöøa Mahayana höng thònh, laïi coù nieàm tin môùi laø ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ bình ñaúng trong vieäc haønh trì, vì taát caû yeáu toá nam hay nöõ ñeàu laø "khoâng" (theo thuyeát Baùt nhaõ). Tröôøng Ñaïi thöøa laïi laøm phaán khôûi nieàm tin ôû ñöùc Phaät A Di Ñaø, heát söùc thoâng caûm söï heøn yeáu cuûa ngöôøi ñaøn baø, vaø daïy laø taát caû ngöôøi nöõ chæ nieäm danh A Di Ñaø laø ñöôïc taùi sanh ôû Taây phöông cöïc laïc. Do ñoù, ñòa vò ngöôøi ñaøn baø ñöôïc taùi taïo vaø voâ cuøng öu ñaõi.
Lyù luaän ñanh theùp, döïa treân döõ kieän, buoäc ta tin laø caùc ñieàu muïc ñaët ra caùc luaät leä khe khaét laøm giaûm giaù trò ngöôøi nöõ tu khoâng phaûi do ñöùc Phaät quyeát ñònh vaøo thôøi nguyeân thuûy.
Moät ñieàu khoaûn khaùc laøm cho ngöôøi ñôøi sau traùch cöù ñöùc Phaät thieáu coâng baèng vôùi ngöôøi nöõ laø vieäc ñoåi xaùc : ngöôøi ñaøn baø tu ñaéc ñaïo, muoán thaønh Phaät, phaûi ñoåi xaùc thaønh ngöôøi ñaøn oâng. - treân, ta ñaõ thuaät chuyeän naøng Long Thi trong "Long Thi nöõ kinh". Theo giaùo sö Naresh Mantri trong taäp On Women Attaining Buddhahood ("Luaän veà ngöôøi ñaøn baø ñaéc ñaïo", Young East Review, 1962), söï tích ngöôøi nöõ ñaéc ñaïo phaûi bieán xaùc ñöôïc thuaät laïi trong nhieàu boån kinh Phaät, ngoaøi boån "Long Thi nöõ kinh" : kinh Saddharmapundarika sutra ("Dieäu Phaùp Lieân Hoa") keå chuyeän naøng coâng chuùa Nara phaûi hoùa thaân thaønh ngöôøi nam ñeå ñaéc ñaïo ; kinh Astarahasrika Prajnaparamita keå chuyeän ñöùc Phaät bieán xaùc cho naøng Gandadeva thaønh Phaät. Nhieàu söï tích khaùc veà vieäc hoùa thaân thaønh Phaät cuõng ñöôïc ghi trong caùc boä kinh Haùn taïng. Giaùo sö Mantri cuõng toùm löôïc trong baøi daãn treân caùc ñieåm ngöôøi hoïc Phaät giaûi thích töø tröôùc ñeán nay baøo chöõa laäp tröôøng bình ñaúng nam nöõ trong kinh Phaät, maø ta coù theå daãn vaøi tröôøng hôïp.
Vaøo khoaûng ñaàu kyû nguyeân taây lòch, tröôøng phaùi Ñaïi thöøa phaùt trieån maïnh, coù voâ soá nöõ tín ñoà tình nguyeän xuaát gia. Ngaøy ñoù, toân giaùo soáng döôùi cheá ñoä quaân chuû, vaø trieàu ñình vua chuùa soáng hoaøn toaøn trong khoâng khí ñaïo giaùo. Bôûi leõ ñoù, ngöôøi laõnh ñaïo toân giaùo phaûi tìm moät loái thoaùt cho moái maâu thuaãn trong giaùo lyù. Moät beân, phaûi laøm cho ngöôøi ñaøn baø tin Phaät hieåu laø hoï ñöôïc giaûi thoaùt ; moät beân laø khoâng thay ñoåi ñöôïc yù nieäm nguõ chöôùng ñaõ ñöôïc ñem vaøo kinh töø tröôùc (ngöôøi nöõ khoâng theå thaønh ñaïi vöông cadravartin, vaø thaønh boà taùt), vaø yù nieäm naøy laø caên baûn cuûa ñôøi soáng vua chuùa trong nam quyeàn. Vaäy, chæ coøn caùch taïo ra yù nieäm ñoåi xaùc, laøm cho ngöôøi ñaøn baø hoùa ra ñaøn oâng tröôùc khi ñaït chaùnh quaû.
Cuõng vaøo thôøi kyø naøy, naêm traêm naêm sau nieát baøn, trong tröôøng phaùi ñaïi thöøa, döïng leân nieàm tin maõnh lieät vaøo yù nieäm tha löïc cuûa ñöùc Phaät A Di Ñaø, baø Horner vöøa noùi ôû treân. Coõi Cöïc laïc phöông taây, nôi ñöùc Phaät A Di Ñaø ñang giaùo hoùa, ñöôïc Phaät Thích Ca taû trong kinh A Di Ñaø chæ coù ngöôøi ñaøn oâng maø khoâng coù ñaøn baø. Vì sao ? Nguyeân do lôùn nhaát cuûa ñau khoå laø duïc voïng (lust, passion, sexual desire). Muoán thöïc hieän cöïc laïc trong theá giôùi phöông taây, phaûi tieâu dieät hoaøn toaøn duïc voïng, khoâng coù ñaøn oâng cuõng nhö khoâng coù ñaøn baø. Caùi yù nieäm phaân caùch nam nöõ bò ñaøo thaûi hoaøn toaøn.
Caùi yù nieäm khoâng duïc voïng naøy ñöôïc theå hieän roõ raøng trong kinh Baùt nhaõ (saéc, khoâng). Giaùo sö Mantri daãn ñoaïn kinh Vajracchekida Prajnaparamita daïy laø "duø con ngöôøi coù ñuû ba möôi hai töôùng toát cuõng khoâng thaønh Phaät. Ñöùc Phaät voâ töôùng, khoâng nam khoâng nöõ".
Hieåu thaáu ñaùo ñoaïn kinh naøy töùc laø hieåu ñöôïcsöï taùi taïo ñòa vò ngöôøi ñaøn baø trong ñaïo Phaät, khoâng bao giôø phaûi leä thuoäc vaøo moät yeáu toá pheùp laï maàu nhieäm ñeå ñaït ñöôïc giaûi thoaùt, maø töï mình thöïc hieän caùi quyeàn laøm ngöôøi vaø thaønh Phaät cuûa chính mình.
*
Trong moät boån kinh Haùn taïng, Voâ caáu thi boà taùt öùng bieàn hoäi, oâng Maudgalyayana (Muïc Kieàn Lieân) hoûi naøng Vimadatta :"Qua bao nhieâu kieáp tu haønh, sao naøng vaãn chöa hoùa thaân thaønh ngöôøi nam ñeå ñaït chaùnh quaû ?" Naøng traû lôøi :"Toâi nghe noùi oâng laø vò ñeä töû thaàn thoâng tuyeät ñoái cuûa ñöùc Phaät, sao oâng vaãn chöa hoùa thaân töø boû nam giôùi ?". Muïc Kieàn Lieân khoâng traû lôøi ñöôïc. Naøng noùi tieáp : "Phaät thaân khoâng nam, khoâng nöõ, baát sanh, baùt dieät".
OÂng Muïc Kieàn Lieân coøn nhaàm, huoáng hoà chuùng ta. Ngöôøi ñôøi sau ñoïc kinh maø khoâng tìm hieåu kinh, neân gaùn cho ñöùc Phaät nhöõng lôøi noùi ngaøi khoâng heà noùi vaø nhöõng haønh ñoäng ngaøi khoâng heà laøm.
[ Trôû Veà ]