"Taïi sao toâi noùi ñeán Thieân thai, laø bôûi vì moät nôi, moät coõi naøo ñoù ngöôøi ta coi nhö ñaát höùa maø moät caùi ñaát höùa thì khoâng ai tìm ñöôïc ôû treân caùi theá gian naøy. Nhöng ñi tìm maõi trong nhöõng caùi hoaøi nieäm cuûa mình ôû tuoåi thanh nieân thì nhôù raèng coù laàn tìm ra ñöôïc…" 

Gioïng noùi traàm buoàn aáy vaãn coøn laûng vaûng, gôïi laïi moät khuoân maët giaø nua khaéc khoå cuûa moät ngöôøi ngheä só taøi hoa nhöng sinh baát phuøng thôøi moãi khi nghe laïi baûn nhaïc baát huû naøy do ca só AÙnh Tuyeát haùt. 

"Tieáng ai haùt chieàu nay vang löøng treân soùng. Nhôù Löu Nguyeãn ngaøy xöa laïc tôùi Ñaøo Nguyeân… Kìa ñöôøng leân tieân, kìa nguoàn höông duyeân theo gioù tieáng ñaøn xao xuyeán. Phím tô löu luyeán, maáy cung u huyeàn. Maáy cung trìu meán nhö nöôùc reo maïn thuyeàn. AÂm ba, thoaùng rung caùnh ñaøo rôi. Nao nao baàu söông khoùi phuû quanh trôøi. Leânh ñeânh döôùi hoa chieác thuyeàn lan. Queâ höông daàn xa laáp nuùi ngaøn. Baâng khuaâng cheøo khua nöôùc Ngoïc tuyeàn. Ai haùt treân bôø Ñaøo Nguyeân. 

Thieân thai, choán ñaây hoa xuaân chöa gaëp böôùm traàn gian. Coù moät muøa ñaøo doøng ngaøy thaùng chöa taøn qua moät laàn. Thieân tieân, chuùng em xin daâng hai chaøng traùi ñaøo thôm. Khuùc ngheâ thöôøng naøy ñeàu cuøng muùa vui baày tieân theo ñaøn.

Ñeøn soi traêng eâm, nhaïc laéng tieáng quyeân ñaây ñoù noãi loøng mong nhôù. Naøy khuùc boàng lai laø caû moät thieân thu trong tieáng ñaøn chôi vôi. Ñaøn xui ai queân ñôøi döông theá. Ñaøn non tieân, ñaøn khao khaùt cuoäc tình duyeân. Thieân thai, aùnh traêng xanh mô tan thaønh suoái traàn gian. AÙi aân thieân tieân em ngôø phuùt meâ cuoàng coù moät laàn.

Gioù haùt traàm tieáng ca, tieáng phaùch doàn laéng xa. Nhaéc chi ngaøy xöa ñoù ñeán se buoàn loøng ta. Ñaøo Nguyeân tröôùc Löu Nguyeãn queân traàn hoaøn cuøng baày tieân ñaøn ca bao naêm. Nhôù queâ chieàu naøo xa khôi. Chaéc khoâng ñöôøng veà tieân nöõ ôi! Gioù haùt traàm tieáng ca, tieáng phaùch doàn laéng xa. Nhaéc chi ngaøy xöa ñoù ñeán se buoàn loøng ta. Ñaøo Nguyeân tröôùc Löu Nguyeãn khi trôû veà. Tìm Ñaøo Nguyeân, Ñaøo Nguyeân nôi nao? Nhöõng khi chieàu taø traêng leân, tieáng ca coøn reàn treân coõi tieân."

Vaên Cao quaû laø moät ngheä só laõng maïn, doøng nhaïc ñaõ ngaát ngaây maø lôøi ca thöïc tuyeät vôøi ñaõ ñöa taâm hoàn ngöôøi nghe laïc vaøo … thieân thai trong giaây phuùt. Vaäy, thieân thai baét nguoàn töø ñaâu trong vaên hoïc Hoa Vieät maø ñaõ aûnh höôûng ñaäm ñaø bieát bao vaên, thi, ngheä só nhö theá? Baûn nhaïc coù nhaéc ñeán maáy döõ kieän quan troïng: Ñaøo nguyeân, thieân thai, boàng lai, ngoïc tuyeàn, Löu Nguyeãn, baày tieân vaø khuùc ngheâ thöôøng vv... Ta thöû "coå thö laàn dôû tröôùc   ñeøn" ñeå truy nguyeân xem sao.

Ñaøo Nguyeân: 

Ñaøo Nguyeân, vieát ñuû laø Ñaøo hoa nguyeân, nghóa laø suoái hoa ñaøo; coøn goïi laø ñoäng ñaøo, ñoäng bích hay ñoäng nguyeân bích. Nhöõng töø naøy baét nguoàn ôû baøi "Ñaøo Hoa Nguyeân Kyù" cuûa Ñaøo Tieàm. 

Ñaøo Tieàm (365 – 427) coøn coù teân laø Uyeân Minh, töï laø Nguyeân Löôïng, queâ ôû Töû Tang, Taàm Döông nay thuoäc tænh Giang Taây. OÂng thuoäc doøng doõi theá gia voïng toäc, taèng toå töùc oâng coá laø Ñaøo Khaûn laø moät danh töôùng cuûa Ñoâng Taán laøm ñeán chöùc Ñaïi Tö Maõ, töôùc Quaän Coâng; oâng noäi vaø cha ñeàu laøm Thaùi thuù; nhöng ñeán ñôøi oâng thì sa suùt vì gaëp thôøi loaïn laïc, giaëc giaõ lieân mieân maø söû Trung quoác ghi laø "Nguõ Hoà thaäp luïc quoác"; thôøi ñaéc theá cuûa nhöõng keû gian huøng hoaëc anh huøng. 

Baûn chaát thoâng minh, ham ñoïc saùch, luùc coøn treû, oâng mang raát nhieàu hoaøi baûo muoán ra giuùp nöôùc cöùu ñôøi, nhöng chaúng toaïi nguyeän, cho neân nhieàu luùc nhaø khoâng ñuû côm aên. Naêm 29 tuoåi xin ñöôïc chöùc Teá töûu ôû Giang chaâu nhöng chæ ñöôïc ít laâu laïi lui veà caøy ruoäng; vaø vieäc caøy caáy khoâng ñuû nuoâi gia ñình. Tröôùc cöûa nhaø oâng coù naêm caây lieãu, neân oâng coøn laáy bieät hieäu laø Nguõ lieãu tieân sinh. 

Naêm 35 tuoåi, vì sinh nhai oâng laïi xin laøm tham quaân, laø moät chöùc quan nhoû cho Löu Duï (luùc baáy giôø laø teå töôùng). Nhöng roài oâng thaáy choán quan tröôøng ôû Kinh ñoâ Kieán Khang (thôøi Ñoâng Taán) ñaày raãy daõ taâm tranh danh ñoaït lôïi daãn ñeán söï töông taøn neân chaùn naûn xin ñoåi veà ñòa phöông. OÂng ñöôïc cöû veà laøm huyeän leänh ôû Baønh Traïch (thuoäc tænh Giang Taây ngaøy nay). Löông boång huyeän leänh chaúng laø bao maø Ñaøo Tieàm voán thanh lieâm neân gia cô cuõng chaúng maáy sung tuùc.

Moät hoâm treân quaän phaùi moät vieân Ñoác böu, chæ laø moät teân quan nhoû, xuoáng huyeän Baønh Traïch thu thueá giöõa luùc oâng ñang cao höùng ngaâm thô trong noäi thaát vôùi thöôøng phuïc. Moät teân nha laïi ôû huyeän ñöôøng voäi thuùc giuïc khuyeân oâng neân maëc quan phuïc vôùi ñai thaét löng chænh teà ñeå ñoùn tieáp vieân Ñoác böu. Caûm thaáy nhuïc nhaõ, oâng thôû daøi noùi: "Ta khoâng muoán vì naêm ñaáu gaïo (laø soá löông cuûa huyeän leänh), maø phaûi khom löng tröôùc boïn tieåu nhaân ñoù." Noùi xong, khoâng ra gaëp teân Ñoác böu, oâng lieàn côûi aán thuï trao cho teân nha laïi vaø töø quan roài lui veà queâ ôû Töû Tang; baáy giôø oâng ñaõ 41 tuoåi. Töø ñoù, khi thaáy raèng chaúng öùng duïng ñöôïc nho hoïc vaøo ñôøi, oâng quyeát aån cö nôi thoân daõ, tìm vui vaøo ñaïo Laõo Trang, laõng du thaâm sôn cuøng coác vôùi tuùi thô baàu röôïu. Giai ñoaïn naøy oâng laïi saùng taùc nhieàu nhaát, maø ñeán nay vaãn coøn löu boä "Ñaøo Uyeân Minh taäp" goàm 10 cuoán. 

OÂng nghieâng veà thô, ít vaên; nhöng thô vaø vaên cuûa oâng ñeàu bình dò töï nhieân maø yù töù laïi thaâm traàm, chöù khoâng chuoäng loái bieàn ngaãu cuûa giôùi só phu ñöông thôøi. OÂng ñöôïc xem nhö laø nhaø thô ñieàn vieân ñaàu tieân cuûa Trung Quoác ñeán noãi nhöõng baäc kyø taøi veà sau nhö Lyù Baïch, Ñoã Phuû, Lieãu Toân Nguyeân, Vöông An Thaïch, Toâ Ñoâng Pha ñeàu chòu aûnh höôûng cuûa oâng khi ca tuïng thieân nhieân hay an vui aån daät. 

Trong caùc tröôùc taùc cuûa oâng coù baøi Ñaøo Hoa Nguyeân Kyù (Cheùp Chuyeän Suoái Hoa Ñaøo), voán laø baøi töïa cho baøi thô töïa "Ñaøo hoa nguyeân thi" heát söùc noåi tieáng treân vaên ñaøn, ñöôïc dòch ñaïi löôïc nhö sau: 

"Vaøo khoaûng trieàu Thaùi Nguyeân ñôøi Taán (ghi chuù: Taán Hieáu Vuõ Ñeá - 371 TL.), coù moät ngöôøi ôû Vuõ Laêng (nay thuoäc tænh Hoà Nam) laøm ngheà ñaùnh caù, moät hoâm bôi thuyeàn theo doøng laïch maø ñi queân maát ñöôøng xa gaàn. Khoâng bieát töï luùc naøo con thuyeàn daãn ñeán moät röøng ñaøo, phong caûnh nhö nhung theâu gaám deät, coû thôm xanh möôùt, saéc hoa röïc rôõ.

Ngöôøi ngö phuû bò caûnh ñeïp loâi cuoán cöù bôi thuyeàn maõi ñeán cuoái röøng ñaøo thì thaáy moät ngoïn nuùi, roài coù moät cöûa ñoäng lôø môø nhö coù aùnh saùng, beøn boû thuyeàn theo ñoäng maø vaøo. Ban ñaàu ñoäng raát heïp, nhöng qua moät ñoaïn boãng thaáy roäng raõi saùng böøng, vaø moät thoân xoùm raát lôùn hieän ra tröôùc maét vôùi ñaát ñai phì nhieâu, baõi daâu xanh toát, nhaø cöûa chænh teà, ruoäng toát ao ñeïp, tieáng gaø tieáng choù tieáp nhau, giaø treû trai gaùi ñi laïi taáp naäp, lao ñoäng vui veû, soáng moät cuoäc soáng thanh bình voâ tö löï.

Moïi ngöôøi thaáy coù khaùch laï ñeán thì ñeàu kinh dò nhöng sau khi nghe ngö phuû keå leå ñaàu ñuoâi lieàn voàn vaõ nhieät tình ñaõi ñaèng röôïu thòt. Ngöôøi ñaùnh caù hoûi chuyeän, môùi bieát ngöôøi trong thoân ñeàu coù toå tieân chaïy laùnh naïn tôùi ñaây vaøo nhöõng naêm loaïn laïc cuoái ñôøi Taàn, töø ñoù caùch bieät haún vôùi beân ngoaøi. Hoï khoâng bieát ñeán ñôøi Haùn, noùi chi ñeán ñôøi Nguïy vaø Taán sau ñoù nöõa.

Sau maáy ngaøy löu laïi vui chôi, ngöôøi ñaùnh caù môùi töø bieät ra veà; coù ngöôøi daën "Ñöøng keå cho ngöôøi ngoaøi bieát laøm gì nheù!" Treân ñöôøng ñi anh ta chuù yù ñaùnh daáu kyõ caøng chuaån bò sau naøy laïi ñeán thaêm. Veà ñeán Vuõ Laêng, anh ta baùo caùo vôùi quan Thaùi thuù. Thaùi thuù caûm thaáy thuù vò, lieàn cöû ngöôøi theo anh ñaùnh caù trôû laïi choán cuõ, nhöng tìm maõi khoâng sao thaáy cöûa ñoäng ñaâu nöõa.

Ñaøo Tieàm vieát baøi naøy trong thôøi kyø nhieãu nhöông ñen toái cuûa Trung quoác vaø oâng muoán noùi leân caùi öôùc voïng khaùt khao toát ñeïp cuûa ngöôøi ñöông thôøi trong hoaøn caûnh xaõ hoäi luùc ñoù.

Caùi kheùo ôû ñoaïn keát laø khi ngö phuû trôû laïi ñeå tìm Ñaøo Nguyeân thì ñöôøng ñi maát daáu khoâng theå naøo tìm laïi ñöôïc nöõa, nguï yù raèng coõi thieân thai khoâng thöïc, noù chæ laø öôùc mô gaëp trong giaác moäng chaäp chôøn ngaén nguûi, khi thöùc giaác thì vaãn phaûi ñoái dieän vôùi traàn gian khoå naõo. Maø ñaâu coù phaûi chæ ôû baøi Ñaøo hoa nguyeân kyù cuûa Ñaøo Tieàm môùi coù ñoaïn keát nhö theá. Veà sau ta seõ thaáy raèng trong caùc truyeän veà Löu Nguyeãn vaø Töø Thöùc cuõng ñeàu töông töï nhö vaäy caû.

Thöïc ra Ñaøo Tieàm ñaõ chòu aûnh höôûng cuûa Laõo Trang, vì trong, chöông 80 cuûa Ñaïo ñöùc kinh (TaoDeJing – goàm 81 chöông), Laõo Töû coù vieát phaùc hoaï moät quoác gia lyù töôûng nhö sau: "Nöôùc thì nhoû, daân thì ít. Duø coù khí cuï gaáp chuïc gaáp traêm söùc ngöôøi cuõng khoâng duøng ñeán. Ai naáy ñeàu coi cheát laø heä troïng neân khoâng ñi ñaâu xa. Coù xe thuyeàn maø khoâng ai ngoài, coù göôm giaùo maø khoâng bao giôø ñem baøy. Boû heát vaên töï, baét ngöôøi trôû laïi duøng loái thaét daây thôøi thöôïng coå. Ai naáy ñeàu chaêm vieäc aên no maëc aám, ôû yeân oån, vui vôùi phong tuïc cuûa mình. Caùc nöôùc laùng gieàng gaàn guõi coù theå troâng thaáy nhau, ôû nöôùc naøy coù theå nghe thaáy ñöôïc tieáng gaø tieáng choù cuûa nöôùc kia (keâ khuyeån chi thanh töông vaên), nhaân daân trong nhöõng nöôùc aáy ñeán giaø cheát maø vaãn khoâng qua laïi vôùi nhau". (1)

Hoa ñaøo chieám moät ñòa vò ñaëc bieät rong vaên hoïc Trung quoác; khi hoa ñaøo nôû thì phaûi laø muøa xuaân vaø haàu nhö baøi Ñöôøng thi naøo hay thöôøng ñöôïc truyeàn tuïng ñeàu coù röøng ñaøo hay caùnh hoa ñaøo rôi laû taû, chöa keå ñeán baøi thô noåi danh "Ñeá Ñoâ Thaønh Nam Trang" cuûa Thoâi Hoä (618-907):

"Khöù nieân kim nhöït thöû moân trung,
Nhaân dieän ñaøo hoa töông aùnh hoàng.
Nhaân dieän baát tri haø xöù khöù? 
Ñaøo hoa y cöïu tieáu ñong phong"

Vaø Vaên Cao cuõng khoâng khoûi vöông vaán vôùi hình aûnh ñeïp aáy:

"… Coù moät muøa ñaøo doøng ngaøy thaùng chöa taøn qua moät laàn".

Boàng Lai - Thieân Thai - Löu Nguyeãn -Töø Thöùc:

Trôû laïi vôùi vieäc truy cöùu ngoân töï, "Boàng lai" laø teân moät ngoïn nuùi, vaø Thieân Thai laø teân cuûa moät daõy nuùi gaàn bieån thuoäc huyeän Thieân Thai, tænh Trieát giang beân Taøu coù ngoïn Hoa Ñaûnh, ñòa theá cheo leo, hieåm trôû vaø theo truyeàn thuyeát cuûa Trung quoác thì ñoù laø coõi tieân ôû. 

Töông truyeàn, Löu Thaàn vaø Nguyeãn Trieäu laø hai chaøng trai ruõ nhau ñi haùi thuoác treân nuùi Thieân Thai, roài laïc loái vaø gaëp hai Tieân Nöõ, vaø cuøng hai naøng keát duyeân thaønh vôï choàng. Sau khi ôû caûnh Tieân ñöôïc nöûa naêm thì Löu Thaàn vaø Nguyeãn Trieäu chôït nhôù queâ nhaø, cuøng ñoøi veà thaêm. Khi trôû laïi queâ höông thì phong caûnh hoaøn toaøn ñoåi khaùc, hoûi ra môùi bieát ñaõ ñeán ñôøi chaùu thöù saùu roài. Khoâng coøn ai quen thuoäc, loøng buoàn baõ hoái haän, hai chaøng tìm ñöôøng trôû laïi nuùi Thieân Thai nhöng than oâi, ñöôøng xöa laïc loái neân khoâng tìm laïi ñöôïc coõi Tieân nöõa. Töø ñoù ngöôøi ta chaúng coøn thaáy hai chaøng nôi nao. 

Töôûng cuõng neân nhaéc theâm raèng vaøo naêm 576, Ñaïi sö Trí Khaûi moät vò cao taêng Phaät giaùo truï trì Tu Thieàn Töï (do vua nöôùc Traàn laø Tuyeân Ñeá ñaõ saéc töù vaøo naêm 578) taïi nuùi Thieân thai ñaõ laäp neân "Thieân thai toâng" laáy boä Dieäu Phaùp Lieân Hoa Kinh laøm toâng chæ. 

Caâu chuyeän vöøa keå laïi gioáng nhö chuyeän truyeàn kyø trong vaên hoïc Vieät nam noùi ñeán Töø Thöùc nhö sau:

 "Vaøo khoaûng nieân hieäu Quang Thaùi nhaø Traàn (töùc ñôøi Traàn Thuaän Toâng 1388-1398), coù oâng Töø Thöùc laø quan Teá huyeän Tieân du, tænh Baéc Ninh. Nhaân muøa xuaân, caây maãu ñôn hieám quí cuûa ngoâi chuøa trong huyeän nôû hoa, ngöôøi caùc nôi traåy hoäi ñoå ñeán xem, ngöïa xe daäp dìu. Trong soá ngöôøi thöôûng ngoaïn coù moät thieáu nöõ tuoåi ñoä 16, saéc nöôùc höông trôøi lôõ laøm gaãy caønh hoa bò ngöôøi canh gaùc giöõ laïi ñoøi boài thöôøng. Maõi ñeán toái chaúng thaáy ngöôøi nhaø ñeán nhaän, Töø Thöùc chôït nghe chuyeän beøn thöông caûm trao aùo baïch caåm cöøu ñeå chuoäc toäi cho coâ, vaø nhôø theá coâ môùi ñöôïc thaû.

 Veà sau, Töø Thöùc treo aán töø quan lui veà aån daät ôû huyeän Toáng sôn, ngaøy ngaøy laõng du khaép danh lam thaéng caûnh vôùi tuùi thô baàu röôïu. Moät hoâm nhìn thaáy ngoaøi cöûa bieån Thaàn Phuø hieän ñaùm maây nguõ saéc, voäi cheøo thuyeàn ñeán xem thì thaáy coù moät quaû nuùi ñeïp; nhìn quanh laïi nhaän ra moät loái heïp daãn leân nuùi. Ñeán ñænh nuùi laïi thaáy baøy ra laàu ñaøi cöïc kyø traùng leä; ñang ngôõ ngaøng thì coù thanh y ñoàng nöõ ñeán baûo:

 - "Phu nhaân toâi xin môøi töôùng coâng nhaäp ñieän." 

 Ñeán nôi thaáy coù moät tieân nöông ñang ngöï treân giöôøng thaát baûo, oân toàn noùi:

 - "Ta laø Nguïy phu nhaân ñòa tieân Nam Nhaïc cai quaûn 6 ñoäng cuûa 36 ñoäng ôû Phuø Lai. Ñöôïc bieát tieân sinh coù loøng nhaân hay cöùu ngöôøi khoán ñoán, vaø môùi ñaây ñaõ cöùu con gaùi yeâu cuûa ta neân hoâm nay môùi môøi ñeán nôi naøy dieän   kieán".

 Ñoaïn baø goïi tieân nöõ ra chaøo, hoùa ra laø coâ gaùi ñaõ laøm gaãy caønh hoa, roài noùi tieáp:

- "Con gaùi ta teân laø Giaùng Tieân vaãn nhôù ôn cöùu ñoä, neân ta muoán noù keát laøm giai ngaãu vôùi tieân sinh ñeå boài ñeàn".

 Dó nhieân laø Töø Thöùc raát vui loøng chaáp thuaän; töø ñaáy chaøng soáng hoan laïc ôû coõi tieân. Thaém thoaùt ñaõ moät naêm troâi qua, Töø boãng nhôù coá höông beøn xin pheùp veà thaêm. Bieát Töø chöa thoaùt ñöôïc loøng traàn neân tieân nöông caáp cho moät caåm vaân xa ñeå ñi laïi. Vôï chaøng bòn ròn tröôùc khi chia tay trao cho Töø moät phong thö baûo khi veà ñeán nhaø haún môû ra xem.

Ñeán nôi thì moïi caûnh vaø ngöôøi ñaõ hoaøn toaøn ñoåi khaùc. Töø giôùi thieäu teân hoï cuûa mình maø hoûi thaêm caùc phuï laõo thì coù ngöôøi baûo:

- "Thuôû nhoû toâi coù nghe noùi chuyeän oâng cuï tam ñaïi nhaø toâi coù cuøng teân hoï nhö oâng ñi vaøo nuùi vaø bieät tích ñeán nay cuõng phaûi caû traêm naêm".

Baáy giôø Töø môùi hoái tieác buøi nguøi muoán leân xe maây ñeå veà nuùi nhöng xe ñaõ hoùa ra con töôøng loan bay maát. Beøn môû thö cuûa Giaùng Höông ra ñoïc thì thaáy ghi: "Keát loan löõ ö vaân trung, tieàn duyeân dó ñoaïn; Phoûng tieân sôn ö haûi thöôïng, haäu hoäi voâ nhaân." (Keát baïn loan trong maây duyeân tröôùc ñaõ döùt; Tìm nuùi tieân treân bieån hoäi sau khoân caàu).

Thaát voïng, Töø boû vaøo nuùi Hoaøn sôn ôû huyeän Noâng coáng thuoäc tænh Thanh hoùa vaø töù ñoù tuyeät tích.

Ngoïc tuyeàn - Baày tieân vaø khuùc ngheâ thöôøng:

Noùi ñeán baày tieân vôùi khuùc ngheâ thöôøng hay "Ngheâ thöôøng vuõ y khuùc" thì cuõng coù ñoâi truyeàn thuyeát. Theo saùch Dò Vaên Luïc thì vuõ khuùc naøy do Ñöôøng Minh Hoaøng sau khi du nguyeät ñieän veà roài cheá ra cho nhöõng ngöôøi cung nöõ muùa haùt. Saùch ghi:

Vaøo nieân hieäu Khai nguyeân nhaø Ñöôøng (713-741), nhaân moät ñeâm Trung thu vua Ñöôøng Minh Hoaøng (hay Ñöôøng Huyeàn toâng Lyù Long Cô) thaáy traêng saùng, mô öôùc ñöôïc ñaët chaân leân cung haèng thaêm thuù. Coù ñaïo só teân La Coâng Vieãn (coù saùch cheùp laø Dieäp Phaùp Thieän), coù pheùp tieân môùi duøng giaûi luïa traéng, hoùa thaønh moät chieác caàu ñöa nhaø vua ñeán nguyeät ñieän. 

Trong ñieän löu ly baáy giôø saùng röïc. Nhöõng naøng tieân cöïc kyø xinh töôi trong xieâm y loäng laãy, ñang uyeån chuyeån muùa haùt theo tieáng nhaïc du döông laøm meâ hoàn ngöôøi. Ñöôøng Minh Hoaøng caøng nhìn caøng ngaây ngaát, queân caû trôøi gaàn saùng ñeán noãi La Coâng Vieãn phaûi nhaéc nhôû nhieàu laàn môùi chòu rôøi goùt. 

Khi trôû veà trieàu, Ñöôøng Minh hoaøng vaän duïng trí nhôù cheá thaønh khuùc "Ngheâ thöôøng vuõ y" ñeå taäp cho cung nöõ trong trieàu muùa haùt. Roài cöù theá, ñeán ñeâm raèm thaùng taùm, Ñöôøng Minh hoaøng vaø Döông quí phi cuøng uoáng röôïu döôùi traêng, ngaém ñoaøn cung nöõ muùa haùt khuùc Ngheâ thöôøng ñeå töôûng nhö ñang soáng trong cung Quaûng haøn nôi nguyeät ñieän. 

Saùch "Ñöôøng Thö" laïi cheùp: Ñöôøng Minh Hoaøng leân chôi nguyeät ñieän, thaáy caùc tieân nöõ maëc aùo caùnh chim, xieâm y nguõ saéc, haùt baøi "Taây thieân ñieäu khuùc", ñeán khi trôû veà traàn, coøn nhôù mang maùng. Nhaèm luùc coù Tieát ñoä söù laø Döông Kính Thuaät töø Taây Löông veà, ñem khuùc haùt Baø-la-moân ñeán hieán, Ñöôøng Minh Hoaøng truyeàn ñem san ñònh laïi vaø ñoåi teân laø khuùc "Ngheâ thöôøng vuõ y". 

Theo Töø Ñieån Haùn Vieät cuûa Ñaøo Duy Anh thì Ngheâ laø raùng hoàng, hoaëc maây saéc ñoû vaø thöôøng laø xieâm y. Vaäy ngheâ thöôøng laø xieâm y maøu raùng ñoû (töïa nhö maøu röôïu vang ñoû theo loái noùi ngaøy nay). Vaøi nôi khaùc laïi giaûi thích "Ngheâ thöôøng vuõ y" laø caùc tieân nöõ maëc quaàn nguõ saéc vaø aùo loâng coù hình caùnh chim vaø "Ngheâ thöôøng vuõ y khuùc" laø baøi haùt muùa ôû coõi thaàn tieân do baày tieân nöõ bieåu dieãn. 

Thöïc ra döïa vaøo söû lieäu luùc baáy giôø thì nhöõng ñieäu muùa haùt naøy baét nguoàn töø AÁn-ñoä ñaõ ñöôïc truyeàn vaøo Trung quoác sau khi ñaõ ñöôïc caûi bieân ôû nöôùc Khuaát Chi, qua huyeän Ñoân Hoaøng, thuoäc ñaát Taây Löông, vaø daàn daàn ñöôïc bieán ñoåi cho hôïp vôùi truyeàn thoáng vaø vaên hoùa cuûa nöôùc du nhaäp. 

Ñoân Hoaøng tröôùc thôøi nhaø Ñöôøng ñaõ laø moät thaønh phoá giao löu vaên hoùa vaø thöông maõi raát quan troïng cuûa con ñöôøng tô luïa noái lieàn Tröôøng An ñeán Ñòa trung haûi. Ñoân Hoaøng naèm caïnh sa maïc töû thaàn Taklimakan (hay Gobi), vaø cuõng laø moät thaùnh ñòa Phaät giaùo töø theá kyû thöù 4 vaø nay vaãn coøn löu truyeàn raát nhieàu di tích quùy giaù trong caùc vaùch nuùi ñaù voâi. 

Nöôùc Khuaát Chi ôû ñaâu?

Coøn nöôùc Khuaát Chi (Kutsha, Kucha; coøn ñöôïc goïi laø Nhuïc Chi, hoaëc Quy Tö, hoaëc Dao Taàn; nay laø huyeän Khoá Xaù hay Khoá Ñoâng, khu töï trò Duy Ngoâ Nhæ tænh Taân Cöông) xöa voán laø moät nöôùc phoàn thònh, coù moät neàn vaên hoùa tieán boä vaø noåi tieáng veà aâm nhaïc vaø vuõ khuùc. Phuï nöõ nöôùc Qui Tö raát xinh ñeïp vaø ñieâu luyeän veà muùa haùt. Y phuïc raát saëc sôõ vôùi nhieàu neùt theâu thuøa tinh xaûo kheùo leùo. Cuõng ôû vuøng nuùi nöôùc Khuaát Chi coù nhöõng ngoïn "suoái ñaøn". Nöôùc nhoû xuoáng ñaù töøng gioït phaùt aâm traàm boång töïa nhö khuùc nhaïc. Coù theå nôi ñaây ñaõ gôïi cho vaên nhaân thi só yù töôûng veà "ngoïc tuyeàn" vaø Taây thieân laø nôi thaàn tieân cöïc laïc chaêng? 

Nöôùc Khuaát Chi cuõng ñaõ töøng ñöôïc nhaéc nhôû nhieàu laàn trong vaên hoïc Phaät giaùo Trung quoác. Chính ôû xöù naøy, ñaõ xuaát hieän moät vò Toå sö Phaät giaùo danh tieáng laø Ngaøi Cöu Ma La Thaäp (Kumarajiva: 344-413). Vò Toå sö naøy, thaân phuï laø ngöôøi AÁn Ñoä, thaân maãu laø coâng chuùa cuûa nöôùc Khuaát Chi. Khi coøn nhoû Ngaøi sang Kashmir taàm ñaïo, ñeán hai möôi tuoåi Ngaøi trôû veà Khuaát Chi thì bò moät ñaïo quaân vieãn chinh cuûa Trung Hoa sang xaâm chieám nöôùc naøy vaø baét Ngaøi veà Tröôøng An. ÔÛ ñaây Ngaøi truyeàn giaùo Ñaïi thöøa vaø phieân dòch kinh ñieån. 

Than oâi! vaät ñoåi sao dôøi qua nhieàu thôøi ñaïi. Chæ caàn xem qua boä "Phaät Quoác Kyù" do Ñaïi Sö Phaùp Hieån ghi laïi sau khi ñaõ qua AÁn ñoä caàu phaùp naêm 399 vaø "Ñaïi Ñöôøng Taây vöïc kyù" cuûa Ngaøi Huyeàn Trang sau khi ñi thænh kinh naêm 629 ta cuõng ñaõ thaáy söï söï sinh dieät cuûa nhöõng quoác gia naøy nhö maây noåi. 

 Ñaïi cöông veà ñòa dö thì Ngaøi Phaùp Hieån ghi: "Khôûi ñi töø Tröôøng an, vöôït ñaát Luõng, ñeán nöôùc Caøn qui, roài tôùi nöôùc Nhuïc ñaøn, vöôït nuùi Döôõng laâu, ñeán traán Tröông dòch, sau ñoù môùi ñeán xöù Ñoân hoaøng. Sau ñoù tieáp tuïc veà höôùng taây seõ ñeán caùc nöôùc Thieän thieän, OÂ-di (Agni; coøn goïi laø Y Ngoâ), Cao Xöông, Vu ñieàn, Keá taân (Hetian hay Khotan), Töû hôïp, Daõy nuùi Tuyeát (Pamirs), OÂ Tröôøng (Udyøana), Huy, Kieät xoa (Kashi hay Kashgar), vaø Ñoät Quyeát vaø nhieàu nöôùc nhoû khaùc tröôùc khi ñeán AÁn ñoä". 

Trong voøng 230 naêm sau ñoù xöù Ñoân Hoaøng ñaõ loït vaøo tay Trung quoác roài. Vaäy maø ñeán khi ngaøi Huyeàn Trang Taây du coøn phaûi ñi qua 26 nöôùc lôùn nhoû keå töø Ñoân Hoaøng. Cuoán "Ñaïi Ñöôøng Taây vöïc kyù" ghi laïi cuoäc haønh trình thænh kinh gian khoå trong 16 naêm, coù ghi teân vaøi nöôùc: Y Ngoâ (Agni, coøn goïi laø OÂ Di), Cao Xöông, A-Kyø-Ni (nay laø huyeän Yeân Kyø, xöù Taân Cöông). Roài phaûi vöôït qua con soâng lôùn Giao Haø, voøng quanh chaân nuùi Ngaân Sôn, môùi vaøo nöôùc Khuaát Chi. Sau Khuaát Chi ñi veà phía Taây 60 daëm, phaûi qua moät sa maïc nhoû, ñeán nöôùc Baït Loäc Giaø (hay Coâ Maëc, töùc Baùi Thaønh vaø A Khaéc Toá thuoäc Taân Cöông), roài ñeán nuùi Taêng Sôn thuoäc Thoâng Lónh (Thieân Sôn). Ra khoûi Taêng Sôn, theo doøng soâng Caùp Laïp Thaäp, vöôït qua nuùi Khaùch Laït Coân Luaân, ñeán moät caùi hoà lôùn goïi laø Nhieät Haûi (töùc laø Issik-kol, thuoäc Lieân Xoâ cuõ). Ñi theo bôø hoà veà phía Taây baéc ñoä 500 daëm, thì ñeán thaønh Toâ Ñieäp (Tokmak, thuoäc Lieân Xoâ cuõ) cuûa nöôùc Ñoät Quyeát (ñaây laø xöù Taây Ñoät Quyeát, chöù Ñoâng Ñoät Quyeát saép bò Ñöôøng Thaùi Toâng Lyù Theá Daân tieâu dieät vaøo naêm 630). Cöù theá laën loäi qua bao gian nguy môùi ñeán ñöôïc Taây truùc.

Ñeán nay thi chæ trong voøng chöa ñeán 2 ngaøn naêm, bao nhieâu nöôùc lôùn nhoû quanh con ñöôøng tô luïa ñaõ bò boïn daân Haùn baù quyeàn thaâu toùm caû.

Taûn maïn ñoâi ñieàu:

Nhö theá, ta thaáy raèng öôùc muoán veà moät choán thaàn tieân ôû coõi traàn naøy aét haún ñaõ coù töø ngaøy con ngöôøi bieát mô moäng. Söû saùch ôû Ñoâng phöông ghi cheùp laàn ñaàu laø chöông 80 trong Ñaïo ñöùc kinh cuûa Laûo töû (theá kyû thöù 6 tröôùc CN); Ngaøi ñaõ moâ taû ñeán moät xöù sôû lyù töôûng an bình, no aám vaø khoâng aùp böùc maø maõi ñeán theá kyû 16, vaøi trieát gia Taây phöông nhö Thomas Moore vaø Rabelais môùi duøng chöõ Utopia ñeå noùi ñeán moät nôi choán töông töï, nhöng laïi laø moät haûi ñaûo xa xoâi chöù khoâng phaûi ôû vuøng non cao maây phuû. 

Ñeán thôøi Ñaøo Tieàm, nöôùc Taøu ñaõ traûi qua bieát bao cô man nhieãu loaïn, daân chuùng laàm than, sinh linh bò saùt haïi khoâng ngöøng vì chieán tranh lieân mieân töø Xuaân thu, chieán quoác qua ñeán Tam quoác vaø ñeán Nam baéc trieàu. Ñôøi soáng thöïc mong manh, keû só phu baát löïc trôû neân bi quan yeám theá chæ ñaønh aån cö nôi thoân daõ hoaëc choán cao sôn cuøng coác ñeå traùnh tai hoaï, vaø baøi "Ñaøo hoa nguyeân kyù" ra ñôøi lieàn ñöôïc taùn tuïng. Caùc vaên nhaân thi só ñôøi sau cöù döïa vaøo yù töôûng aáy maø theâu deät theâm thaét vaøo chuyeän Löu Nguyeãn, Töø Thöùc, ngheâ thöôøng vuõ y cho coõi thaàn tieân caøng theâm hö aûo. Vaø cöù caùi ñaø lieân töôûng aån duï, caùc tieåu tieát cuûa chuyeän naøy ñem troän qua chuyeän noï. Ngay trong caâu haùt cuûa baûn Thieân thai ta cuõng thaáy luø muø thieân ñòa roài:

"Nhôù Löu Nguyeãn ngaøy xöa laïc tôùi Ñaøo Nguyeân…"

Löu Nguyeãn naøo maø laïc tôùi Ñaøo Nguyeân, chæ coù moät anh ñaùnh caù thoâi!

Nhöng cho duø coù theâm thaét gì ñi nöõa roài cuõng chæ loanh quanh vôùi cung vaøng ñieän ngoïc, töøng ñaøn tieân nöõ treû ñeïp tuyeät vôøi trong xieâm y röïc rôõ muùa löôïn nhöõng ñieäu vuõ meâ hoàn, cuøng vôùi nhaïc phaùch du döông vaø lôøi ca tieáng haùt vang löøng, vôùi eâ heà sôn haøo haûi vò vaø boà ñaøo myõ töûu thôm noàng ñöôïc roùt meàm moâi….queân caû thôøi gian laãn khoâng gian. Coù nghóa laø toaøn nhöõng thöù öôùc mô roát raùo cuûa moät ñôøi ngöôøi … ñaøn oâng, tìm kieám ñöôïc chaêng chæ laø trong giaác moäng. Roõ laø nhöõng ñieàu hoang töôûng cho boõ nhöõng khoán khoù buûa vaây haèng ngaøy nôi traàn theá maø mình khoâng muoán tröïc dieän.

Chaúng heà thaáy nöõ taùc gia naøo maïnh daïn vieát veà moät coõi … (coù leõ vôùi caùi teân khaùc) maø nôi aáy toaøn laø trai traùng thanh tuù, vai u thòt baép cuoàng cuoän chöïc chôø suoát ngaøy ñeå phuïc dòch theo yeâu caàu cuûa nöõ khaùch laõng du. Nghe vaãn coù moät caùi gì khoâng ñöôïc oån. 

Vì sao? coù leõ vì thieân thai ñaõ ñöôïc khai sinh vaøo moät thôøi ñaïi coå xöa khi nam nhaân laøm chuû moïi vieäc, töø trong gia ñình ra ñeán xaõ hoäi – nam troïng nöõ khinh vaø coù quyeàn naêm theâ baûy thieáp – Hoaëc vì theå chaát gioáng ñöïc deã thích nghi vôùi nhöõng chuyeän phieâu löu thaùm hieåm, vaø deã thoaùt ly gia ñình vaø xaõ hoäi hôn moät khi baát maõn; ví duï boû vaøo nuùi ñeå laøm caùch maïng chaúng haïn. 

Hay vì caùi mô öôùc cuûa ngöôøi phuï nöõ voán thöïc teá hôn. Haïnh phuùc cuûa hoï ñôn thuaàn chæ mong coù ñöôïc moät ngöôøi choàng chung thuûy, ñem laïi kinh teá oån ñònh ñeå trao thaân gôûi phaän maø gaày döïng moät gia ñình ñaàm aám vôùi baày con xinh khoûe. Caùc oâng thöïc coù cuøng moäng öôùc chaêng? Nghi laém. 

Baây giôø döôùi trieàu ñaïi cuûa Bush con, nhìn quanh thaáy ai cuõng bi quan chaùn naõn vôùi kinh teá tuït haäu, thaát nghieäp traøn lan, khuûng boá phaù hoaïi khaép nôi, nay ñaùnh Afghanistan, mai doïa Iraq, moát huø Baéc Trieàu tieân, coâng aên vieäc laøm khoù khaên ngay caû trong ngaønh y teá, thaày thuoác vôùi y-hieäu cöù phaûi chi nhieàu thu ít, neân cuõng muoán lui veà ôû aån sôùm nhö Ñaøo Tieàm cho yeân thaân giaø. 

Nhöng thoâi haõy taïm queân taát caû nhöõng nhieãu nhöông nhaân theá trong dòp ñaàu xuaân, khi khí trôøi ñang daàn aám aùp vaøo moät buoåi chieàu hanh naéng, hoa ñaøo (ôû vuøng taây baéc naøy) coøn ñang cöôøi vôùi gioù ñoâng, chim choùc hoùt vang ngoaøi saân, ta haõy ngoài döïa thoaûi maùi vaøo caùi love-seat, gaùc chaân leân caùi ottoman trong caên phoøng vaéng chæ moät mình ta vôùi ta, beân cöûa soå nhìn ra moät saân ñaày hoa ñuû maøu saëc sôû, nhaáp moät coác nhoû XO Reùmy Martin Cognac (coù hôn ñöôïc boà ñaøo myõ töûu khoâng nhæ?), môû daøn nhaïc, boû caùi CD coù baøi Thieân thai cuûa Vaên Cao vaø chìm vaøo trong giaác mô thaàn tieân vôùi gioïng ca AÙnh Tuyeát. Baïn coù gaëp Ñöôøng Minh Hoaøng vaø Döông quyù phi cuøng baày tieân vôùi ngheâ thöôøng vuõ y khuùc chaêng?

Traàn Truùc-Laâm
Ñaàu Xuaân Quyù Tî

(TaoDeChing - Lao Tze)