Com Nam

Vaøo khoaûng tröôùc naêm leân möôøi töoåi, coù laàn toâi suyùt cheát ñuoái ôû ao laøng. May maø caùc anh toâi vôùt kòp.

Toái hoâm ñoù, meï daét toâi ñi cuøng, ñeán caùi ao aáy. Meï böng moät caùi raù ñöïng baåy naém côm chim chim vaø maáy neùn nhang. Ñeán bôø ao, meï thaép nhang roài chao raù côm treân maët nöôùc vaø khaán khöùa:

- Bôù ba hoàn baåy vía thaèng Boán ( Boán laø teân toâi ) ôû ñaâu thì veà vôùi meï...

Roài meï caàm nhang vaùi töù phía.

Nhöõng naém côm chim chim aáy chaéc laø thieâng laém neân toâi khoûe maïnh lôùn khoân daàn, vaø vaãn soáng cho ñeán khi vieát nhöõng doøng naøy. Toâi lôùn leân beân chính caùi ao laøng aáy trong söï yeâu thöông cuûa cha meï, söï duøm boïc cuûa gia ñình, söï thöông meán chôû che cuûa laøng xoùm queâ höông...

Töø nhöõng naém côm chim chim " chao vía " ( neáu laø con gaùi thì chín vía ), hoaëc ñeå cho treû aên cho vui, toâi ñaõ bao laàn ñöôïc aên nhöõng naém côm khaùc nhau trong nhöõng hoaøn caûnh khaùc nhau.

Laàn ñaàu tieân ñi xa nhaø: meï ñaõ göûi tình thöông yeâu cuûa meï, hôi höôùng cuûa meï, boùng daùng cuûa meï... qua naém côm trong mo cau vöôøn nhaø.

Ñeâm trôû trôøi, naèm trong nhaø boãng nghe ñaùnh " boäp " ngoaøi saân. Meï luïi cuïi ra nhaët taàu cau vöøa ruïng, caét boû phaàn laù ñeå ñun, coøn caùi mo cau giöõ laïi, caát ñi. Ngaøy con ñi xa meï laáy taám mo cau ñaõ khoâ, daáp nöôùc, bôùi cho con naém côm vöøa xôùi ôû noài ra, thôm ngaùt. Meï cuõng goùi theo moät duùm muoái vöøng goùi trong laù chuoái töôi ñaõ lau saïch. Muøi vöøng thôm löïng, thôm khaép xoùm, vöøa buøi vöøa ngaäy, aên vôùi côm naém noù hôïp nhau nhö cau vôùi traàu, nhö coám vôùi hoàng, nhö döa haønh vôùi baùnh chöng, nhö coâ daâu vôùi chuù reå, nhö...

Treân chuyeán taàu thuûy chaïy doïc doøng soâng meânh moâng vaø khoâng bieát chaûy veà taän vuøng naøo, toâi giôû naém côm ra aên vaø ngheïn ngaøo. Gaïo môùi thôm ngoït muøi coám, hoøa vaøo muøi thôm muoái vöøng, vöøa ngoït ñaäm vöøa deûo maùt khi ñöa mieáng côm leân ñaàu löôõi. Hình aûnh meï, hình aûnh xoùm laøng hieän leân trong khi toâi nhai thong thaû mieáng ngoïc thöïc aáy giöõa hôi ngoøn ngoït cuûa doøng soâng ñaày phuø sa, giöõa hôi mo cau ñaõ meàm ñi vì hôi côm chín...

Meï thöông con caû khi con ñaõ ñi xa, ñaõ ra khoûi voøng tay meï. Con ñi xa ñeán ñaâu vaãn laø gaàn meï, gaàn queâ höông ñoàng luùa, khoâng xa ñöôïc caùi hoàn nhöõng lôøi khoâng noùi cuûa meï göûi theo. Naém côm ñaõ thaønh hình boùng meï, thaønh hình boùng queâ nhaø...

Cuøng khoang taøu vôùi toâi cuõng coù ngöôøi giôû côm naém ra aên. Coù ngöôøi goùi côm naém trong taøu laù chuoái, laù ñaõ taùi ñi moät maûng, heät nhö mieáng laù chuoái treân mieäng noài nöôùc laù xoâng giaûi caûm. Coù ngöôøi goùi trong giaáy baùo giôû côm ra coù caû nhöõng chöõ in, ñöôïc in ngöôïc laïi treân da thòt naém côm. Coù ngöôøi goùi trong maøng moûng hieän ñaïi.

Caùch aên khaùc nhau. Coù ngöôøi chæ duøng tay beû ba beû tö naém côm roài caàm leân maø caén nhöõng mieáng thaät to. Coù ngöôøi duøng con dao thaät saéc caét naém côm thaønh töøng thoûi nhoû, vuoâng vöùc, troâng nhö nhöõng thoûi gioø luïa traéng tinh. Nhìn nhöõng thoûi côm ñaët thöù töï beân nhau, ñeàu taêm taép, caûm giaùc ngon, theøm aên taêng leân ñeán maáy laàn.

Thöùc aên thaät khaùc nhau. coù ngöôøi aên vôùi gioø chaû, coù ngöôøi coù ruoác boâng, coù ngöôøi coù laïp xöôøng, thòt gaø rim... Chæ gioáng nhau ôû choã coù nhöõng naém côm ñeàu töø haït gaïo maø neân, ñeàu ngon laønh, chaéc daï, saïch seõ, haún ngöôøi ôû nhaø mong ngöôøi ñi thuaän buoàn xuoâi gioù, chaéc daï cöùng chaân.

Naém côm maø beû ra thì quaû laø maát ngon. Noù chæ coøn laïi laø nhöõng taûng nhöõng vöøng côm caïnh noài, laïi raén chaéc, nguoäi tanh. Phaûi naâng niu, nheï nhaøng, phaûi goït phaûi caét, phaûi aên thong thaû, tay caàm mieáng côm ñöa leân mieäng vöøa nhai vöøa ngaãm nghó moät ñieàu gì... coù theå aân tình cuûa ngöôøi ôû nhaø môùi thaám saâu taän ñaùy loøng ngöôøi ñi, duø ñöôøng ngaén hay daëm daøi...

Xoâi ñoã xanh ñoã ñen hoaëc côm neáp traéng bôùi vaøo mo cau hay laù chuoái vaãn chæ laø côm neáp, khoâng theå gioáng côm naém gaïo teû. Côm teû laø meï ruoät. Côm naém chính cuõng laø meï ruoät. Vaø muoái vöøng ñaäm vò daân daõ ñi ñoâi vôùi côm naém quaû laø thaàn tình, saùng taïo.

Moät laàn khaùc toâi ñi xa, ngoài nghæ döôùi boùng maùt moät caây coå thuï ôû löng ñeøo. Giôû côm naém ra aên, gioù ñoàng ñöa höông luùa töø döôùi thung luõng leân, ñaát ñoû thaám vaøo gan baøn chaân, caây xanh toaû boùng maùt treân ñaàu... caøng thaám thía vò côm naém meï cho mang theo doïc ñöôøng xa ngaùi.

Meï toâi khoâng coøn. Ngöôøi baïn ñôøi chung thuûy cuûa toâi laïi hoïc caùch cuûa meï truyeàn cho, thöôøng göûi theo ñöôøng xa cho toâi nhöõng naém côm aân tình heät nhö ngaøy cuõ. Caùi töø " truyeàn thoáng " duøng nhieàu quaù hoùa nhaøm, vaäy neân goïi taâm tình aáy laø gì nhæ ? Hôõi nhöõng ngöôøi thöông meán cuûa toâi?

Tieäc tuøng chæ laø ñoâi khi vaø cuõng khoâng phaûi laø cuûa taát caû moïi ngöôøi, nhaát laø nhöõng ngöôøi bình thöôøng chuùng ta. Ai ñaõ noùi caâu aáy hay lôøi noùi cuûa naém côm?

Sôn haøo haûi vò, nem coâng chaû phöôïng, baøo ngö yeán saøo... laø moùn aên cao quyù. Vaø ai maø chaúng töøng ít ra ñöôïc moät laàn aên böõa coã linh ñình, nhieàu ngöôøi coøn aên thöøa möùa kieåu hieän ñaïi, quaù nhieàu tieàn baát chính hoaëc khoâng baát chính.

Chaéc, duø laø ai, ñang soáng sang troïng, ngaøy naøo cuõng ñaëc saûn phaùt ngaáy cuõng khoâng theå naøo thoaùt ñöôïc nhöõng böõa côm naém doïc ñöôøng. Naém côm khoâng hôïp vôùi khaên baøn traéng, khoâng öa cuøi dìa phoùng xeùt. Noù laø ñoàng queâ, laø gian khoù, laø tieát kieäm, laø phoøng xa... Khoâng hieåu coù hay khoâng ngöôøi naøo quaù quen bô söõa maø queân maát vò côm naém? Coù khoâng nhæ?

Khoâng rieâng naém côm ngöôøi thaân göûi cho. ÔÛ nhieàu beán taøu beán xe, ôû treân taøu nöõa, coù nhöõng haøng côm naém baùn rao ñeå thuaän tieän cho khaùch ñi ñöôøng, duø laø löõ khaùch tha höông hay baø buoân chuyeán... nhöõng con ngöôøi keû voäi vaõ, keû thieáu maùi aám moät gia ñình, thieáu baøn tay chaêm soùc. Nhöõng naém côm nhö theá chæ laø ñôõ ñoùi loøng khi nhôõ ñoä ñöôøng, voã yeân caùi daï daøy taøm taïm. Noù chaúng ngon laønh ñöôïc.

Vaø coù theå naøo queân naêm ñau thöông AÁt Daäu, 1945, coù haøng trieäu ngöôøi khoâng coù noåi moät naém côm, trong khi coù raát nhieàu haøng côm naém ôû moïi nôi moïi choã. Naém côm luùc aáy hình troøn hôi deït vaø loõm moät chuùt ôû giöõa, coù leõ laø choã ñeå chuùt muoái vöøng hoaëc chí ñôn giaûn muoái rang. AÊn caàm hôi maø soáng qua ngaøy. Caùi naém côm ñôn sô aáy noù coù söùc maïnh gheâ gôùm, coù theå naëng baèng moät ñôøi ngöôøi vì coù theå cöùu sinh maïng moät con ngöôøi neáu ñuùng lu&c. Bôûi coù ai cuõng coù naém côm nhö theá maø aên ñaâu.

Cuõng nghieäm ra baùnh ñuùc rieâu cua koâng theå baøy treân baøn tieäc. Moùn nöôùc voái khoâng neân ñöïng vaøo coác pha leâ. Töông töï, côm naém laøn doïc ñöôøng, khoâng caàn baùt ñuõa, chaúng caàn khaên baøn... Noù gioáng nhö tình yeâu, chöùa ñöïng söï chaân thaønh laø coát yeáu. Noù khoâng caàn haøo nhoaùng, cuõng chaúng thích xa hoa. Noù laø maûnh hoàn chaân chaát cuûa ngöôøi Vieät Nam chuùng ta, ngöôøi naøo cuõng mang trong con ngöôøi mình, qua ngaøn ñôøi ngheøo khoù lam luõ, nhöng cuõng ngaøn ñôøi chaân tình chung thuûy...

Baêng Sôn