***

Haén veà hoâm tröôùc hoâm sau ñaõ thaáy ngoài ôû chôï uoáng röôïu vôùi thòt choù suoát töø tröa cho ñeán xeá chieàu . Roài say khöôùt, haén xaùch moät caùi voû chai ñeán coång nhaø baù Kieán, goïi taän teân tuïc ra maø chöûi . Cuï baù khoâng coù nhaø . Thaáy ñieäu boä hung haêng cuûa haén, baû caû ñuøn baø hai, baø hai thuùc baø ba, baø ba goïi baø tö, nhöng keát cuïc chaúng baø naøo daùm ra noùi vôùi haén moät vaøi lôøi phaûi chaêng. Maéc phaûi caùi thaèng lieàu lónh quaù, noù laïi say röôïu, tay noù laïi nhaêm nhaêm caàm moät caùi voû chai, maø nhaø luùc aáy toaøn ñaøn baø caû ... Thoâi thì cöù ñoùng caùi coång cho thaät chaët, roài maëc thaây cha noù, noù chöûi thì tai lieàn mieäng aáy, chöûi roài laïi nghe . Thaønh thöû chæ coù ba con choù döõ vôùi moät thaèng say röôïuï Thaät laø aàm yõ ! Haøng xoùm phaûi moät böõa ñieác tai, nhöng coù leõ trong buïng thì hoï haû : xöa nay hoï môùi chæ ñöôïc nghe baø caû, baø hai, baø ba, baø tö nhaø cuï baù chöûi ngöôøi ta, baây giôø hoï môùi ñöôïc nghe ngöôøi ta chöûi laïi caû nhaø cuï baù . Maø chöûi môùi söôùng mieäng laøm sao! Môùi ngoa ngaét laøm sao! Hoï baûo nhau : phen naøy cha con thaèng baù Kieán ñoá coøn daùm vaùc maët ñi ñaâu nöõa! Moà maû toå tieân ñeán loän leân maát. Cuõng coù ngöôøi hieàn laønh hôn baûo, "Phuùc ñôøi nhaø noù, chaéc oâng lyù khoâng coù nhaø ...". OÂng lyù ñaây laø oâng lyù Cöôøng, con giai cuï baù noåi tieáng laø haùch dòch, coi ngöôøi nhö rôm raùc. Phaûi oâng lyù Cöôøng thöû coù nhaø xem naøo ! Quaû nhieân hoï noùi coù sai ñaâu ! Ñaáy, coù tieáng ngöôøi sang saûng quaùt , " Maøy muoán loâi thoâi gì ? Caùi thaèng khoâng cha khoâng meï naøy ! Maày muoán loâi thoâi gì ?..." Ñaõ baûo maø! Caùi tieáng quaùt thaùo kia laø tieáng lyù Cöôøng. Lyù Cöôøng ñaõ veà ! Lyù Cöôøng ñaõ veà ! Phaûi bieát... A ha! Moät caùi taùt raát keâu . OÂi! Caùi gì theá naøy ?  Tieáng ñaám, tieáng ñaù nhau bình bòch. Thoâi cöù goïi laø tan xöông! Boãng "choang" moät caùi, thoâi phaûi roài, haún ñaäp caùi chai vaøo coät coång... OÀ haén keâu ! Haén vöøa chöûi vöøa keâu laøng nhö bò ngöôøi ta caét hoïng. OÀ haén keâu! 

- OÂi laøng nöôùc oâi! Cöùu toâi vôùi ... OÂi laøng nöôùc oâi! Boá con thaèng Kieán noù ñaâm cheát toâi! Thaèng lyù Cöôøng noù ñaâm cheát toâi roài, laøng nöôùc oâi!... Vaø hoï thaáy Chí Pheøo laên loän döôùi ñaát, vöøa keâu vöøa laáy maûnh chai caøo vaøo maët. Maùu ra loe loeùt troâng gôùm quaù! Maáy con choù xoâng xaùo quanh haén, suûa raát haêng. Lyù Cöôøng hôi taùi maët, ñöùng nhìn maø cöôøi nhaït, cöôøi khinh bæ . Höø! Ngôõ laø gì, chaúng hoaù ra naèm aên vaï! Thì ra haén ñònh ñeán ñaây naèm vaï! 

Ngöôøi ta tuoân ñeán xem. Maáy caùi ngoõ toái chung quanh ñuøn ra bieát bao nhieâu laø ngöôøi! Thaät oàn aøo nhö chôï. Baø caû, baø hai, baø ba, baø tö nhaø cuï baù vöõng daï vì coù anh lyù, cuõng xöng xæa ra chöûi goùp. Thaät ra, caùc baø muoán xem Chí Pheøo ra laøm sao ? Khoâng kheùo noù coù yù gieo vaï cho cuï oâng phen naøy ... 

Nhöng kia cuï oâng ñaõ veà . Cuï caát tieáng raát sang hoûi: "Caùi gì maø ñoâng nhö theá naøy ?" Choã naøy "laïy cuï" choã kia "laïy cuï", ngöôøi ta kính caån ñöùng giaõn ra, vaø Chí Pheøo boãng naèm daøi khoâng nhuùc nhích reân khe kheõ nhö gaàn cheát. 

Thoaùng nhìn qua, ñaõ hieåu cô söï roài . Laøm lyù tröôûng roài chaùnh toång, baây giôø laïi ñeán löôït con cuï laøm lyù tröôûng, nhöõng vieäc nhö theá naøy cuï khoâng laï gì . Cuï haõy quaùt maáy baø vôï ñang xöng xæa chöïc taâng coâng vôùi choàng: 

- Caùc baø ñi vaøo nhaø: ñaøn baø chæ loâi thoâi, bieát gì ? 

Roài quay laïi boïn ngöôøi laøng, cuï dòu gioïng hôn moät chuùt: 

- Caû caùc oâng caùc baø nöõa, veà thoâi ñi chöù! Coù gì maø xuùm laïi nhö theá naøy ? 

Khoâng ai noùi gì, ngöôøi ta laûng daàn ñi . Vì neå cuï baù cuõng coù, nhöng vì nghó ñeán söï yeân oån cuûa mình cuõng coù: ngöôøi nhaø queâ voán gheùt loâi thoâi . Ai daïi gì ñöùng yø ra ñaáy, coù laøm sao hoï trieäu mình ñi laøm chöùng. Sau coøn trô laïi Chí Pheøo vaø cha con cuï baù . Baây giôø cuï môùi laïi gaàn haén, kheõ lay vaø goïi: 

-- Anh Chí ôi! Sao anh laïi laøm ra theá ? 

Chí Pheøo lim dim maét, reân leân: 

- Tao chæ lieàu cheát vôùi boá con nhaø maøy ñaáy thoâi . Nhöng tao maø cheát thì coù thaèng saït nghieäp, maø coøn ruõ tuø chöa bieát chöøng. 

Cuï baù cöôøi nhaït, nhöng tieáng cöôøi gioøn giaõ laém: ngöôøi ta baûo cuï hôn ngöôøi cuõng chæ bôûi caùi cöôøi . 

- Caùi anh naøy noùi môùi hay! Ai laøm gì anh maø anh phaûi cheát? Ñôøi ngöôøi chöù coù phaûi con ngoeù ñaâu ? Laïi say roài phaûi khoâng? 

Roài ñoåi gioïng cuï laøm thaân maät hoûi: 

- Veà bao giôø theá ? Sao khoâng vaøo toâi chôi ? Ñi vaøo nhaø uoáng nöôùc. 

Thaáy Chí Pheøo khoâng nhuùc nhích, cuï tieáp luoân: 

- Naøo ñöùng leân ñi . Cöù vaøo ñaây uoáng nöôùc ñaõ . Coù caùi gì ta noùi chuyeän töû teá vôùi nhau . Caàn gì phaûi laøm thanh ñoäng leân nhö theá, ngöôøi ngoaøi bieát, mang tieáng caû . 

Roài vöøa xoác Chí Pheøo, cuï vöøa phaøn naøn: 

- Khoå quaù! Giaù coù toâi ôû nhaø thì ñaâu ñeán noãi . Ta noùi chuyeän vôùi nhau, theá naøo cuõng xong. Ngöôøi lôùn caû, chæ moät caâu chuyeän vôùi nhau laø ñuû . Chæ taïi thaèng lyù Cöôøng noùng tính khoâng nghó tröôùc nghó sau . Ai, chöù anh vôùi noù coøn coù hoï kia ñaáy . 

Chí Pheøo chaû bieát hoï haøng ra laøm sao, nhöng cuõng thaáy loøng nguoâi nguoâi . Haén coá laøm ra veû naëng neà, ngoài leân. Cuï baù bieát raèng mình ñaõ thaéng, ñöa maét nhaùy con moät caùi, quaùt : 

- Lyù Cöôøng ñaâu ! Toäi maøy ñaùng cheát. Khoâng baûo ngöôøi nhaø ñun nöôùc, mau leân !

Cuï daét Chí Pheøo ñöùng daäy, giuïc theâm vaøi tieáng nöõa, vaø Chí Pheøo chòu ñi; haén chæ coá khaäp khieãng caùi chaân nhö bò queø . Laø vì luùc aáy trong ngöôøi haén röôïu ñaõ hôi nhaït roài, khoâng coøn keâu gaøo chöûi bôùi ; vaø khoâng coøn nghe keâu gaøo chöûi bôùi, haén thaáy hình nhö khoâng haêng haùi nöõa . Söï ngoït ngaøo laøm meàm nhuõn, vaû laïi nhöõng ngöôøi ñöùng xem veà caû roài, haén thaáy haén hình nhö trô troïi . Caùi sôï coá höõu trong loøng thöùc daäy, caùi sôï xa xoâi cuûa ngaøy xöa, haén thaáy quaù taùo baïo . Khoâng taùo baïo maø daùm gaây söï vôùi cha con baù Kieán, boán ñôøi laøm toång lyù . Vaø nghó theá, haén thaáy haén cuõng oai . Haén laøm caùi oâng gì ôû laøng naøy ? Khoâng vaây caùnh, khoâng hoï haøng thaân thích; anh em khoâng coù, ñeán boá meï cuõng khoâng... ÔØ, theá maø daùm ñoäc löïc choïi nhau vôùi lyù tröôûng, chaùnh toång, baù hoä tieân chæ laøng Vuõ-ñaïi, Chaùnh Hoäi ñoàng kyø haøo, huyeän haøo, Baéc kyø nhaân daân ñaïi bieåu, kheùt tieáng ñeán caû trong haøng huyeän. Thöû hoûi ñaõ coù maët naøo trong caùi laøng hôn hai nghìn xuaát ñinh naøy laøm ñöôïc theá ? Keå laøm roài coù cheát cuõng laø cam taâm. Vaäy maø khoâng: caùi cuï baù theùt ra löûa aáy laïi xöû nhuõn, môøi haén vaøo nhaø xôi nöôùc. Thoâi cuõng haû, ñaõ xöû nhuõn thì haén vaøo . Nhöng boãng haén laïi hôi ngaàn ngaïi: bieát ñaâu caùi laõo caùo giaø naøy noù chaû laïi löøa haén vaøo nhaø roài loâi thoâi ? OÀ maø thaät, coù theå nhö theá laém! Naøy noù haõy loâi ngay maáy caùi maâm caùi noài hay ñoà vaøng, ñoà baïc ra khoaùc vaøo coå haén, roài cho vôï ra keâu laøng leân roài coät coå haén vaøo, chaàn cho moät traän om xöông, roài vu cho laø aên cöôùp thì sao ? Caùi thaèng baù Kieán naøy, giaø ñôøi ñuïc khoeùt, coøn ñôùn caùi nöôùc gì maø phaûi chòu leùp nhö traáu theá? Thoâi daïi gì maø vaøo mieäng coïp, haén cöù ñöùng ñaây naøy, cöù laên ra ñaây naøy, laïi keâu toaùng leân xem naøo . Nhöng nghó ngôïi moät tí, haén laïi baûo: keâu leân cuõng khoâng nöôùc gì ! Laõo baù vöøa noùi moät tieáng, bao nhieâu ngöôøi ñaõ ai veà nhaø naáy, haén coù laên ra keâu nöõa, lieäu coù coøn ai ra ? Vaû laïi baây giôø röôïu nhaït roài, neáu laïi phaûi raïch maët theâm maáy nhaùt thì cuõng ñau . Thoâi cöù vaøo ! Vaøo thì vaøo, caàn quaùi gì . Muoán ñaäp ñaàu thì vaøo ngay giöõa nhaø noù maø ñaäp ñaàu coøn hôn ôû ngoaøi . Cuøng laém, noù coù giôû queû, haén cuõng chæ ñeán ñi ôû tuø . ÔÛ tuø thì haén coi laø thöôøng. Thoâi cöù vaøo ... 

Vaøo roài, haén môùi bieát nhöõng caùi haén sôï laø haõo caû . Baù Kieán quaû coù yù muoán daøn xeáp cuøng haén thaät. Khoâng phaûi cuï ñôùn, chính thaät cuï khoân roùc ñôøi, thöù nhaát sôï keû anh huøng, thöù hai sôï keû coá cuøng lieàu thaân. Chí Pheøo khoâng laø anh huøng, nhöng noù laø caùi thaèng lieàu lónh. Lieàu lónh thì coøn ai theøm chaáp ! Theá naøo laø meàm naén raén buoâng? Caùi ngheà laøm vieäc quan, neáu nhaát nhaát caùi gì cuõng ñeø ñaàu aán coå thì laïi baùn nhaø ñi cho sôùm. Cuï vaøo baûo lyù Cöôøng nhö theá ñaáy . Vuõ duõng nhö haén maø laøm ñöôïc lyù tröôûng laø nhôø coù cuï . Cuï maø cheát ñi roài "chuùng noù" laïi khoâng cho aên buøn. 

Naêm Thoï voán laø moät thaèng ñaàu boø ñaàu böôùu . Hoài aáy, baù Kieán môùi ra laøm lyù tröôûng, noù hình nhö kình nhau vôùi laõo ra maët; lyù Kieán muoán trò nhöng chöa coù dòp. Ñöôïc ít laâu, haén can döï vaøo moät vuï cöôùp bò baét giam; lyù Kieán ngaám ngaàm vaän ñoäng cho vaøo tuø . Vaãn töôûng moät ngöôøi vai veá nhö Naêm Thoï maø thaát cô lôõ vaän ñeán noãi toäi tuø laøm gì coøn daùm vaùc caùi maët mo veà laøng? Lyù Kieán möøng thaàm raèng ñaõ nhoå ñöôïc caây ñinh tröôùc maét. Naøo ngôø moät buoåi toái lyù Kieán ñang ngoài moät mình soaïn giaáy maù thì Naêm Thoï vaùc dao xoäc vaøo . Noù ñöùng chaën laáy cöûa vaø baûo: neáu keâu leân moät tieáng thì ñaâm cheát lieàn, thì ra noù vöôït nguïc vaø veà ñaây nhôø oâng lyù moät caùi theû mang teân moät ngöôøi löông thieän vaø moät traêm ñoàng baïc ñeå troán ñi . Noù baûo: nghe noù thì noù ñi bieät, maø khoâng nghe noù thì noù ñaâm cheát, roài muoán ra sao thì ra; coøn muoán soáng vôùi vôï con thì nghe noù . 

Leõ taát nhieân laø lyù Kieán nghe, Naêm Thoï ñi phen aáy laø maát taêm, cuõng khoâng bao giôø veà nöõa thaät. Nhöng thoùi ñôøi, tre giaø maêng moïc, coù bao giôø heát nhöõng thaèng du coân? Naêm Thoï vöøa ñi, laïi coù binh Chöùc ôû ñaâu laàn veà . Maø thaèng naøy luùc noù coøn ôû nhaø, naøo noù coù ngaïo ngöôïc gì cho cam! Ngöôøi ta ñaõ phaûi goïi haén laø cuïc ñaát. Ai baûo sao thì ö höõ laøm vaäy, môùi quaùt moät tieáng, thì ñaõ ñaùi ra caû quaàn, thueá boå moät ñoàng thì ñoùng quaù hai, ñeán noãi coù con vôï hay hay maét, bò ngöôøi ta gheïo cuõng chæ im im roài veà nhaø haønh vôï chöù chaúng daùm ho hoe gì, theá ñaáy: caùi ngheà ñôøi hieàn quaù cuõng hoaù ngu, ôû ñaâu chöù ôû ñaát naøy ñaõ ngu, ñaõ nhòn thì chuùng noù aán cho ñeán khoâng coøn ngoùc ñaàu leân ñöôïc. Haén laøm thì laøm caät löïc maø quanh naêm ngheøo rôùt moàng tôi; chæ vì moät mieáng cuõng khoâng giöõ ñöôïc maø aên; ñöùa naøo noù vôù noù cuõng xoay, maø ñöùa naøo xoay cuõng chòu . Sau cuøng böïc quaù, haén ra ñi lính. Laïi caøng theâm toäi ! Khoâng böïc coøn ñöôïc vôï, tuy raèng thænh thoaûng coù bò saây sôùt ra ngoaøi, nhöõng vaãn coøn laø vôï mình. Böïc thì hoaù ra maát vôï . Bôûi vì chò vôï ôû nhaø coøn treû, môùi hai con, caùi maét saéc nhö dao laïi hoàng hoàng ñoâi maù, boãng nhieân laïi sinh ra vaéng choàng, cuûa ngon trôø trôø ngay tröôùc maét, ai maø chòu ñöôïc? 

Nhaø chò binh ôû gaàn ñöôøng. OÂng phoù ñi ñaùnh baïc ban ñeâm veà cuõng taït vaøo; anh tröông tuaàn ñi tuaàn cuõng taït vaøo; anh haøng xoùm cuõng moø sang, thaäm chí ñeán caùi thaèng höông ñieàn, ñaàu hai thöù toùc, giaø ñôøi laøm ñaày tôù cho caùc oâng lyù tröôûng, cuõng mon men vaøo gaï gaãm. Vôï binh Chöùc ñaõ nghieãm nhieân thaønh moät con nhaø thoå khoâng phaûi traû tieàn ñeå boïn lyù dòch lôùn nhoû trong laøng chuyeân ñoåi . Chính ngay lyù Kieán, tuy hoài aáy ñaõ coù ñeán ba vôï, cuõng khoâng nôõ boû hoaøi caùi cuûa khoâng döng ñöôïc trôøi cho; vaø khoâng boû hoaøi, oâng coøn ñöôïc lôïi . Moãi laàn chò binh ñi lónh löông hay lónh maêngda cuûa choàng, phaûi möôïn oâng lyù ñi nhaän thöïc. Khoâng oâng lyù naøo vaùc cuûa nhaø ñi aên maø nhaän thöïc cho ngöôøi ta, ñieàu aáy ñaõ coá nhieân. Nhöng vôùi lyù Kieán thì khoâng nhöõng côm röôïu tieàn tuùi, coøn phaûi cho ngoài chung xe vaø coøn ôû laïi tænh nöõa . Theá laø maáy ñoàng baïc löông ñi ñôøi; maáy ñöùa con cuûa chò ngaøy mai chæ ñöôïc maáy caùi keïo ñaïn muùt, hay haäu hónh ra thì ñöôïc maáy caëp baùnh giaày gioø aên. Thaønh thöû coâng lao anh binh, ruùt laïi chæ cho chò binh moãi thaùng moãi laàn höôûng nhöõng cuoäc vui vôùi oâng lyù nhaø . 

Chaúng hieåu anh ta cuõng bieát theá maø chaùn caûnh nhaø hay sao maø maõn haïn ba naêm cuõng khoâng thaáy veà . Roài ít laâu sau, coù traùt veà laøng baét troùc naõ vaø aùp giaûi teân Traàn Vaên Chöùc. Lyù Kieán khai teân aáy thuoäc haïng daân löu taùn khoâng veà laøng. Nhöng khai hoâm tröôùc thì hoâm sau haén veà . Lyù Kieán sai ñaày tôù ñem traùt ñeán nhaø ñoøi haén. Haén ñeán ngay, nhöng laïi daãn theo caû vôï vaø hai con. Khoâng ñôïi oâng lyù noùi moät caâu, haén ruùt moät con dao choïc tieát lôïn ra, nhaêm nhaêm caàm ôû tay maø baûo raèng: "Chaúng noùi daáu gì oâng, toâi can aùn gieát ngöôøi . Neáu oâng khoâng thöông, maø baét giaûi thì vôï con toâi cheát ñoùi . Thoâi thì ñaèng naøo chuùng noù cuõng cheát, toâi ñaâm chuùng noù cheát ôû ñaây roài oâng baét ñi ôû tuø luoân theå". Maét haén ñoû ngaàu; löôõi dao haén hoa leân loang loaùng, chæ troâng cuõng laïnh gaùy . Haén coù theå gieát ngöôøi ñöôïc laém, maø khoâng phaûi chæ gieát coù vôï vaø con thoâi, khi haén ñaõ coù gan ñaâm cheát vôï con haén thì haén coù kieâng gì ñeán caùi coå cuûa ngöôøi khaùc nöõa ? Lyù Kieán nghó ngôïi moät luùc roài baûo cöù veà roài oâng lieäu . OÂng lieäu nghóa laø oâng che ñaäy caùi aùn cuûa haén cho khoâng ai bieát vaø moãi laàn coù traùt veà nhaéc, oâng laïi khai raèng: vaãn chöa coù teân Chöùc veà . Theá laø haén cöù nghieãm nhieân soáng ôû ngay chính giöõa queâ höông haén. Vaø baây giôø ngöôøi ta thaáy vôï haén raát chính chuyeân maø laïi trung thaønh, thò chaêm chæ laøm ñeå nuoâi haén. Nhöõng oâng tröôûng, oâng phoù töï nhieân nghó buïng raèng: ngöôøi ta coù choàng roài maø coøn chaøng maøng thì phaûi toäi; ai cuõng sinh töû teá caû chæ tröø anh binh, bôûi vì Chöùc baây giôø laïi raát möïc laø ngang ngöôïc. Haén aên vöôøn ñaáy, nhöng chaúng chòu noäp thueá cho ai . Thuùc haén thì haén chöûi, caém vöôøn haén thì haén cheùm, sinh chuyeän vôùi haén thì chính lyù tröôûng laøng coù loãi bôûi vì coá yù aån laäu haén laø moät teân can phaïm. AÁy theá maø haén cuõng chöa vöøa loøng ñaâu . Moät hoâm, khoâng hieåu nghó ngôïi theá naøo, haén vaùc dao ñeán baûo thaúng vaøo maët lyù Kieán raèng: 

- Hoài toâi coøn taïi nguõ, toâi gôûi veà nhaø coù traêm. Khoâng bieát vôï toâi coù tieâu pha gì, hay laø cho trai maø khoâng coøn moät ñoàng naøo caû . Toâi hoûi thì noù baûo: ôû nhaø, ñaøn baø con gaùi moät mình, khoâng daùm giöõ tieàn, ñöôïc ñoàng naøo mang göûi oâng lyù caû . Toâi sôï noù bòa ra neân ñaõ troùi saün noù ôû nhaø . Baây giôø toâi ñeán thöa vôùi oâng, tính toaùn xem ñöôïc bao nhieâu cho ñem veà nuoâi chaùu . Thieáu moät ñoàng thì toâi khoâng ñeå yeân cho chuùng noù . 

Lyù Kieán hieåu raèng: "chuùng noù" ñaây coù theå goàm caû oâng. OÂng cöôøi nhaït baûo raèng: 

- Theá naøy naøy anh binh aï: chò aáy göûi toâi thì quaû laø khoâng coù ... 

Haén trôïn maét leân quaùt: 

- Theá thì thaèng naøo aên ñi ? 

Lyù Kieán voäi noùi laáp ngay: 

- Theá nhöng maø anh coù thieáu tieàn thì cöù baûo toâi moät tieáng. Chò aáy troùt tieâu ñi roài thì coù gieát cuõng chaúng ra . Loâi thoâi laøm gì sinh toäi . 

OÂng môû traùp ra quaêng haén naêm ñoàng baïc. Haén caàm laáy, "laïy oâng" töû teá, roài xaùch dao ra veà . Töø hoâm aáy haén thaønh töû teá vôùi lyù Kieán, nhaän laø choã ñaày tôù chaân tay, nhöng lyù Kieán thænh thoaûng vaãn phaûi cho haén tieàn. Cho maõi ñeán naêm ngoaùi ñaây, haén cheát... 

***

Nhöng cuï khoâng phaûi laø moät ngöôøi öa than thôû . Than thôû chaúng ích gì cho ai, caùi boïn daân ñinh suoát ñôøi bò ñeø neùn kia sôõ dó bò ñeø neùn suoát ñôøi chæ vì khi bò ñeø neùn chuùng chæ bieát than thôû chöù khoâng bieát laøm gì khaùc. Cuï baù Kieán khoâng caàn than thôû : trò khoâng lôïi thì cuï duøng. Cuï nghó buïng cuõng phaûi coù nhöõng thaèng ñaàu boø chöù ? Khoâng coù nhöõng thaèng ñaàu boø thì laáy ai maø trò nhöõng thaèng ñaàu boø ? Theá löïc cuûa cuï sôû dó laán aùt ñöôïc caùc vaây caùnh khaùc, moät phaàn lôùn cuõng bôûi cuï bieát meàm bieát cöùng, bieát thu phuïc nhöõng thaèng baït maïng khoâng sôï cheát vaø khoâng sôï ñi tuø . Nhöõng thaèng aáy chính laø nhöõng thaèng ñöôïc vieäc. Khi caàn ñeán, chæ cho noù daêm haøo uoáng röôïu, laø coù theå sai noù ñeán taùc haïi baát cöù anh naøo khoâng nghe mình. Gaëp ngöôøi böôùng bænh, ñanh theùp thì noù löøa ñoát nhaø hay cho maáy laùt dao; gaëp ngöôøi non maët, thì noù quaêng chai röôïu laäu, hay gaây söï roài laên ra keâu laøng. Coù chuùng noù sinh chuyeän thì môùi coù dòp maø aên, neáu khoâng thì giöõa ñaùm daân hieàn laønh vaø yeân phaän naøy, kheùo laém chæ boùp naën ñöôïc vaøo vuï thueá . Thueá moät naêm coù moät laàn neáu chæ troâng vaøo ñaáy thì baùn cha ñi cuõng khoâng ñuû ñeå buø vaøo choã ba, boán nghìn baïc chaïy choït ñeå tranh trieän ñoàng. 

Vì theá, ñeâm hoâm aáy, ôû nhaø baù Kieán ra veà, Chí Pheøo voâ cuøng haû heâ ! Baù Kieán ñaõ khoâng vu vaï gì cho haén, laïi coøn gieát gaø mua röôïu cho haén uoáng, xong laïi ñaõi theâm ñoàng baïc ñeå veà uoáng thuoác. Ñoàng baïc, laøm gì ñeán theá ? Haén loaïng choaïng vöøa ñi vöøa cöôøi; haén chaúng caàn ñeán ba xu . Luùc ngoài tuø, haén coù hoïc moùt ñöôïc maáy baøi thuoác giaáu: chæ vaøi naém laù, laø maët haén laïi ñaâu vaøo ñaáy ngay . Coøn ñoàng baïc laïi ñeå ñi uoáng röôïu ... 

***

- Hoâm nay oâng khoâng coù tieàn; nhaø maøy baùn chòu cho oâng moät chai . Toái oâng mang tieàn ñeán traû . 

Muï haøng röôïu hôi ngaàn ngöø . Theá laø haén ruùt bao dieâm ñaùnh caùi xoøe, chaâm leân maùi leàu cuûa muï . Muï hoaûng hoát keâu la om xoøm voäi daäp taét ñöôïc ngoïn löûa vöøa môùi chaùy . Roài khoùc khoùc meáu meáu, muï ñöa chai röôïu . Haén haàm haàm, chóa vaøo maët muï baûo raèng: 

- Caùi gioáng nhaø maøy khoâng öa nheï! OÂng mua chöù oâng coù xin nhaø maøy ñaâu! Maøy töôûng oâng quît hôû ? Maøy thöû hoûi caû laøng xem oâng coù quît cuûa ñöùa naøo bao giôø khoâng? OÂng khoâng thieáu tieàn! OÂng coøn göûi ñaèng cuï baù, chieàu naøy oâng ñi laáy veà oâng traû . 

Muï vöøa keùo vaït aùo leân queät nöôùc muõi, vöøa baûo: 

- Chuùng chaùu khoâng daùm chaéc leùp, nhöng quaû laø ít voán. 

Haén quaùt leân: 

- Ít voán chæ toái nay oâng traû . Nhaø maøy ñaõ cheát ngay baây giôø hay sao ? 

Roài haén xaùch chai ra veà . Haén veà caùi mieáu con ôû bôø soâng, vì voán töø tröôùc ñeán nay khoâng coù nhaø . Luùc ñi ñöôøng haén ñaõ vaën ñöôïc ôû nhaø naøo ñoù boán quaû chuoái xanh, vaø boác cuûa moät coâ haøng xeùn moät ruùm con muoái traéng. Baây giôø haén uoáng röôïu vôùi chuoái xanh chaám muoái traéng vaø thaáy raèng cuõng ngon. Haén uoáng röôïu vôùi caùi gì cuõng ngon. 

Uoáng xong haén chuøi mieäng, roài ngaät ngaø ngaät ngöôõng ñeán nhaø baù Kieán. Gaëp ai haén cuõng baûo: haén ñeán nhaø baù Kieán ñoøi nôï ñaây! Môùi troâng thaáy haén vaøo ñeán saân, baù Kieán ñaõ bieát haén ñeán sinh söï roài . Caùi maét thì ngaàu leân, hai chaân thì ñi laûo ñaûo, caùi moâi baàm laïi maø run baàn baät. Cuõng may, haén khoâng caàm voû chai, baù Kieán cuõng doõng daïc hoûi: 

- Anh Chí ñi ñaâu ñaáy ? 

Haén chaøo to: 

- Laïy cuï aï . Baåm cuï ... Con ñeán cöûa cuï ñeå keâu cuï moät vieäc aï ! Gioïng haén leø nheø vaø tieáng ñaõ gaàn nhö meùo moù . Nhöng boä ñieäu thì laïi nhö hieàn laønh; haén vöøa gaõi ñaàu gaõi tai, vöøa laûi nhaûi: 

- Baåm cuï töø ngaøy cuï baét ñi ôû tuø, con laïi sinh ra thích ñi ôû tuø, baåm coù theá, con coù noùi gian thì trôøi tru ñaát dieät, baåm quaû ñi ôû tuø söôùng quaù! Ñi ôû tuø coøn côm ñeå maø aên, baây giôø veà laøng veà nöôùc, moät thöôùc caém duøi khoâng coù, chaû laøm gì neân aên. Baåm cuï, con laïi ñeán keâu cuï, cuï laïi cho con ñi ôû tuø ... 

Cuï baù quaùt, baét ñaàu bao giôø cuï cuõng quaùt ñeå thöû daây thaàn kinh cuûa ngöôøi . 

- Anh naøy laïi say khöôùt roài . 

Haén xoâng laïi gaàn, ñaûo ngöôïc maét giô tay leân nöûa chöøng: 

- Baåm khoâng aï, baåm thaät laø khoâng say . Con ñeán xin cuï cho con ñi ôû tuø maø neáu khoâng ñöôïc thì ... thì ... thöa cuï  ...

Haén moùc ñuû moïi tuùi, ñeå tìm moät caùi gì, haén giô ra: ñoù laø moät con dao nhoû, nhöng raát saéc. Haén nghieán raêng noùi tieáp: 

- Vaâng, baåm cuï khoâng ñöôïc thì con phaûi ñaâm cheát daêm ba thaèng, roài cuï baét con giaûi huyeän. 

Roài haén cuùi xuoáng, taàn maàn goït caïnh caùi baøn lim. Cuï baù cöôøi khanh khaùch - cuï vaãn töï phuï hôn ñôøi caùi cöôøi Taøo Thaùo aáy - cuï ñöùng leân voã vai haén maø baûo raèng: 

- Anh böùa laém. Nhöng naøy, anh Chí aï, anh muoán ñaâm ngöôøi cuõng khoâng khoù gì . Ñoäi Taûo noù coøn nôï toâi naêm möôi ñoàng ñaáy, anh chòu khoù ñeán ñoøi cho toâi, ñoøi ñöôïc töï nhieân coù vöôøn. 

Ñoäi Taûo laø moät tay vai veá trong laøng. Vaây caùnh oâng ta maïnh, vaãn kình nhau vôùi caùnh nhaø cuï baù maø cuï baù thöôøng phaûi chòu bôûi haén laø cöïu binh, löông höu trí nhieàu, quen thuoäc nhieàu, laïi aên noùi gioûi . Haén vay cuï baù naêm möôi ñoàng ñaõ töø laâu, baây giôø ñoät nhieân trôû maët voã tuoät, laáy côù raèng soá tieàn aáy tính vaøo moùn tieàn cheø lyù Cöôøng ra laøm lyù tröôûng, chöa taï haén. Cuï baù töùc nhö choïc hoïng, nhöng chöa bieát laøm theá naøo, bôûi vì thaèng binh Chöùc, ñaày tôù chaân tay cuûa cuï, khaû dó ñöông ñaàu vôùi haén ñöôïc, cheát naêm ngoaùi roài . Baây giôø cuï môùi laïi gaëp ñöôïc Chí Pheøo, coù theå thay cho binh Chöùc. Cuï thöû noùi khích xem sao . Neáu noù trò ñöôïc ñoäi Taûo thì toát laém. Neáu noù bò ñoäi Taûo trò thì cuï cuõng chaúng thieät gì, ñaèng naøo cuõng coù lôïi cho cuï caû . 

Chí Pheøo nhaän ngay ! Haén töùc khaéc ñeán nhaø ñoäi Taûo, vaø caát tieáng chöûi ngay töø ñaàu ngoõ . Giaù gaëp phaûi hoâm khaùc, thì coù aùn maïng roài : ñoäi Taûo cuõng coù theå ñaâm cheùm ñöôïc, chöa bao giôø chòu haøng tröôùc cuoäc giao tranh. Nhöng phuùc ñôøi cho haén, hay laø cho Chí Pheøo, hoâm aáy haén oám lieät giöôøng, khoâng sao nhaéc mình daäy ñöôïc, coù leõ haén cuõng khoâng bieát Chí Pheøo chöûi haén. Vôï haén, thaáy Chí Pheøo thôû ra muøi röôïu, vaø bieát roõ ñaàu ñuoâi moùn nôï, laáy naêm möôi ñoàng giaáu choàng ñöa cho ngöôøi nhaø ñi theo Chí Pheøo . Ñaøn baø voán chuoäng hoaø bình ; hoï muoán yeân chuyeän thì thoâi, gai ngaïnh laøm gì cho sinh söï . Vaû laïi, baø ñoäi cuõng nghó raèng choàng mình ñang oám ... choàng mình coù nôï ngöôøi ta haún hoi ... Vaø naêm chuïc ñoàng baïc ñoái vôùi nhaø mình laø maáy, loâi thoâi laïi chaû toán ñeán ba laàn naêm chuïc ñoàng! 

Vì theá, Chí Pheøo môùi ñöôïc veânh veânh ra veà: haén thaáy haén oai theâm baäc nöõa . Haén töï ñaéc: "anh huøng laøng naøy coùc coù thaèng naøo baèng ta !" Cuï baù thaáy mình thaéng beân ñòch maø khoâng caàn ñeán hoäi ñoàng laøm bieân baûn xem chöøng thích chí . Cuï ñöa luoân cho anh ñaày tôù chaân tay môùi luoân naêm ñoàng. 

- Caû naêm chuïc ñoàng naøy phaàn anh, nhöng neáu anh laáy caû thì chæ ba hoâm laø tan heát. Vaäy anh caàm laáy choã naøy uoáng röôïu coøn ñeå toâi baùn cho anh maûnh vöôøn; khoâng coù vöôøn ñaát thì laøm aên gì ? 

Chí Pheøo "vaâng daï" ra veà . Maáy hoâm sau, cuï baù baûo lyù Cöôøng cho haén naêm saøo vöôøn ôû baõi soâng caém thueá cuûa moät ngöôøi laøng hoâm noï . Chí Pheøo boãng thaønh ra coù nhaø . Hoài aáy haén môùi ñaâu haêm baûy hay haêm taùm tuoåi ... 

***

Vì theá cho neân haén chöûi hay laø chaúng vì caùi gì haén cuõng chöûi, cöù röôïu xong laø haén chöûi . Haén chöûi nhö nhöõng ngöôøi say röôïu haùt. Giaù haén bieát haùt thì coù leõ haén khoâng caàn chöûi . Khoå cho haén vaø cho ngöôøi haén laïi khoâng bieát haùt. Thì haén chöûi, cuõng nhö chieàu nay haén chöûi ... 

Haén chöûi trôøi vaø ñôøi . Haén chöûi caû laøng Vuõ-ñaïi . Haén chöûi taát caû nhöõng ñöùa naøo khoâng chöûi nhau vôùi haén. Nhöng cuõng maëc, ai maø hoaøi hôi, töùc mình haén chöûi ñöùa naøo ñeû ra chính haén, laïi caøng khoâng ai caàn! Vaø haén laáy theá laøm öùc laém; bôûi vì ngöôøi ta khoâng theå chöûi nhau moät mình; chöûi nhau moät mình thì coøn vaên veû gì! Theá laø chaéc chaén daõ coù moät côù ñeå töùc toái, moät côù raát chính ñaùng ñeå haén coù theå huøng hoå ñi baùo thuø . Phaûi, haén phaûi baùo thuø, baùo thuø vaøo baát cöù ai . Haén phaûi vaøo nhaø naøo môùi ñöôïc, baát cöù nhaø naøo . Haén seõ reõ vaøo baát cöù ngoõ naøo haén gaëp ñeå ñaäp phaù ñoát nhaø hay laên ra keâu laøng nöôùc. Phaûi ñaáy, haén seõ reõ vaøo baát cöù ngoõ naøo haén gaëp... AÙ, ñaây kia roài, mau mau ... 

Nhöng maø maët traêng leân, maët traêng raèm vaønh vaønh. Vaø aùnh traêng chaûy treân ñöôøng traéng tinh. OÀ, caùi gì ñaây, ñen vaø meùo moù treân ñöôøng traêng nheã nhaïi ? Noù xeäch xaïc veà beân traùi, thu goïn vaøo roài laïi daøi loang ra, xeù raùch ra vaøi choã . Noù cöù quaàn quaät döôùi chaân Chí Pheøo . Chí Pheøo ñöùng laïi vaø nhìn noù vaø haén boãng nghieâng ngaû cöôøi . Haén cöôøi ngaët ngheõo, cöôøi ruõ röôïi . Giaù haén cöù chöûi laïi coøn deã nghe! Caùi vaät xeäch xaïc treân ñöôøng laø boùng haén. Theá laø haén cöôøi, vaø haén queân baùo thuø: haén ñi qua ngoõ ñaàu tieân roài . Baây giôø thì ñeán ngoõ nhaø töï Laõng, moät anh thaày cuùng coù moät boä raâu lôø phôø . Chí pheøo boãng naûy ra moät yù: taït vaøo ñaây vaø ñaäp caùi baøn chaàu vaên cuûa laõo töï nöûa muøa naøy ra . Bôûi vì laõo töï naøy vöøa laøm thaày cuùng laïi vöøa laøm ngheà hoaïn lôïn. Caùi ñaøn cuûa laõo löøng phöøng, nghe coøn choái tai hôn laø lôïn keâu . Nhöng luùc vaøo thì laõo töï laïi ñang uoáng röôïu; laõo uoáng röôïu ngay ôû saân, vöøa uoáng vöøa vuoát raâu, vöøa rung rung caùi ñaàu . Chí Pheøo ñöùng laïi nhìn, thaáy laõo cuõng hay hay . Roài ñoät nhieân haén khaùt, trôøi ôi sao maø khaùt! Khaùt ñeán nhö chaùy hoïng... Khoâng do döï, haén laïi beân laõo töï, nhaéc laáy chai röôïu ngöûa coå doác vaøo moàm tu . Laõo töï duoãi caùi coå gaø vaët loâng ra, troá maét leân, nhöng khoâng noùi gì . Löôõi laõo ríu laïi roài, coøn noùi laøm sao ñöôïc? Laõo ñaõ uoáng heát hai phaàn chai . Coøn moät phaàn thì Chí Pheøo tu noát. Haén tu coù moät hôi, roài khaø moät caùi, cheùp caùi mieäng nhö coøn theøm. Roài haén naém laáy maáy caùi raâu lôø phôø cuûa laõo töï, naâng soi leân traêng maø cöôøi . Laõo töï cuõng cöôøi . Hai thaèng say röôïu ngaû vaøo nhau maø cöôøi, nhö moät ñoâi tri kyû cuoàng. Roài töï Laõng vaøo nhaø xaùch hai chai röôïu nöõa; laõo coøn ñuùng hai chai nöõa, laõo môøi Chí Pheøo uoáng nöõa, uoáng thaät say, khoâng caàn gì . Cöù vieäc uoáng, ñöøng coù lo ngaïi gì ñaáy! Vôï laõo cheát ñeán baûy taùm naêm nay roài, con gaùi laõo chöûa hoang boû laõo ñi, laõo chæ coù moät mình, khoâng coøn vôï con naøo meø nheo caû, laõo muoán uoáng ñeán bao giôø thì uoáng. Cöù uoáng! Cöù uoáng, cöù uoáng ñi oâng baïn laïc ñöôøng ôû cung traêng xuoáng aï! Uoáng thaät tôïn, uoáng ñeán ñaùi ra röôïu thì môùi thích. Nhòn uoáng ñeå laøm gì ? Coù giaøu coù sang, coù laøm neân oâng caû baø lôùn nöõa, cheát cuõng khoâng ai goïi laø "cuï lôùn maû" ! Laõo soáng coù ñeán hôn naêm möôi roài maø chöa thaáy moät cuï lôùn maû naøo soáng soùt! Chæ coù caùi maû, caùi maû ñaát. Ai cheát cuõng thaønh caùi maû, say söa cheát cuõng thaønh caùi maû, lo gì ? Cöù say !

Chöa bao giôø Chí Pheøo ñöôïc thoûa thueâ ñeán theá! Haén laáy laøm laï sao maõi ñeán hoâm nay môùi ngoài uoáng röôïu vôùi thaèng cha töï naøy . Chuùng uoáng vôùi nhau raát laø nhieàu . Vaø raát laø nhieàu . Ngöôøi ta töôûng nhö caû laøng Vuõ-ñaïi phaûi nhòn uoáng ñeå ñuû röôïu cho chuùng uoáng. 

Ñeán luùc heát caû hai chai thì töï Laõng ñaõ boø ra saân. Laõo boø nhö cua vaø hoûi Chí Pheøo raèng: ngöôøi ta ñöùng leân baèng caùi gì ? Chí Pheøo vaàn ngöûa laõo ra, vuoát caùi raâu lôø phôø cuûa laõo maáy caùi, roài ñeå maëc laõo theá, haén laûo ñaûo ra veà . Haén vöøa ñi vöøa phanh ngöïc ra maø gaõi . Haén gaõi ngöïc roài gaõi coå, gaõi mang tai vaø gaõi leân caû ñaàu . Coù luùc haén phaûi ñöùng laïi giöõa ñöôøng maø gaõi, gheäch chaân leân maø gaõi, haén böùt röùt quaù, ngöùa ngaùy quaù, vaø chôït nghó ñeán caùi bôø soâng gaàn nhaø . Bôûi vì caùi vöôøn cuûa haén ôû gaàn moät con soâng con, nöôùc laëng vaø trong, khaép baõi troàng toaøn daâu, gioù ñöa ñaåy nhöõng thaân meàm oaët eïo, cuoän theo nhau thaønh laøn. Duy coù vöôøn nhaø haén troàng toaøn chuoái, ôû moät goùc vöôøn coù tuùp leàu con. Nhöõng ñeâm traêng nhö ñeâm nay, caùi vöôøn phaúng ngoån ngang nhöõng boùng chuoái ñen ñen nhö nhöõng caùi aùo nhuoäm vaét tung treân baõi . Vaø nhöõng taøu chuoái naèm ngöûa, öôõn cong cong leân höùng laáy traêng xanh rôøi rôïi nhö laø öôùt nöôùc, thænh thoaûng bò gioù lay laïi giaãy leân ñaønh ñaïch nhö laø höùng tình. 

Chí Pheøo vöøa toø moø nhìn nhöõng taøu chuoái vöøa ñi xuoáng vöôøn. Nhöng haén khoâng vaøo caùi tuùp leàu uùp xuùp maø ra thaúng bôø soâng. Haén ñònh seõ nhaûy xuoáng taém cho khoûi ngöùa roài laên ngay ra vöôøn maø nguû . Toäi gì chui vaøo leàu, böùc ñeán khoâng coøn maø thôû ñöôïc. Moät thaèng nhö haén, ñaäp ñaàu khoâng cheát, huoáng hoà laø gioù söông... Ñeán bôø soâng haén döøng laïi, vì hình nhö coù ngöôøi . Coù ngöôøi thaät, vaø haén ngaây ra nhìn. 

Haén nhìn giöõa hai loï nöôùc vaø töïa löng vaøo goác chuoái, moät ngöôøi ñaøn baø ngoài teânh heânh. Chính laø ngöôøi ñaøn baø, haén bieát vaäy laø nhôø maùi toùc daøi buoâng xoõa xuoáng vai traàn vaø ngöïc... Hai tay traàn cuûa muï buoâng xuoâi, caùi moàm muï haù hoác leân traêng maø nguû hay laø cheát. Ñoâi chaân thì duoãi thaúng ra tröôùc maët, caùi vaùy ñen xoäc xeäch... Beân kia, coù leõ vì muï giaãy caùi yeám xeïo xoï ñeå traät ra caùi söôøn naây naây . Taát caû nhöõng caùi aáy phôi ra traêng, röôøi röôïi nhöõng traêng laøm traéng nhöõng caùi ñoù coù leõ ban ngaøy khoâng traéng; traêng laøm ñeïp leân. Chí Pheøo töï nhieân thaáy öù ñaày mieäng bao nhieâu laø nöôùc daõi, maø coå thì laïi khoâ, haén nuoát öøng öïc, haén thaáy caùi gì roän raïo ran khaép ngöôøi . Boãng nhieân haén run run. OÀ taïi sao laïi nhö theá ñöôïc? Ñaùng nheõ chính ngöôøi ñaøn baø khoán naïn kia phaûi run môùi phaûi, caùi ngöôøi ñaøn baø daïi doät ñaõ naèm eành eäch maø nguû ngay gaàn nhaø haén naøy . 

Nhöng ngöôøi ñaøn baø aáy laø thò Nôû, moät ngöôøi ngaån ngô nhö nhöõng ngöôøi ñaàn trong coå tích vaø xaáu ma cheâ quyû hôøn. Caùi maët cuûa thò thöïc laø moät söï mæa mai cuûa hoùa coâng: noù ngaén ñeán noãi ngöôøi ta coù theå töôûng beà ngang lôùn hôn beà daøi, theá maø hai maù noù laïi hoùp vaøo môùi thaät laø tai haïi, neáu maù noù phinh phính thì maët thò laïi coøn ñöôïc hao hao nhö maët lôïn, laø thöù maët voán nhieàu hôn ngöôøi ta töôûng, treân coå ngöôøi . Caùi muõi thì vöøa ngaén, vöøa to, vöøa ñoû, vöøa saàn suøi nhö voû cam saønh, baønh baïnh muoán chen laãn nhau vôùi nhöõng caùi moâi cuõng coá to cho khoâng thua caùi muõi: coù leõ vì coá quaù cho neân chuùng nöùt nôû nhö raïn ra . Ñaõ theá thò laïi aên traàu thuoác, hai moâi daøy ñöôïc boài cho daøy theâm moät laàn, cuõng may queát traàu saùnh laïi, che ñöôïc caùi maøu thòt traâu xaùm ngoaùch. Ñaõ theá nhöõng caùi raêng raát to laïi chìa ra: yù haún chuùng nghó söï caân ñoái chöõa ñöôïc moät vaøi phaàn cho söï xaáu . Ñaõ theá thò laïi dôû hôi, ñoù laø moät aân hueä ñaëc bieät cuûa Thöôïng ñeá chí coâng: neáu saùng suoát thì ngöôøi ñaøn baø aáy seõ khoå sôû ngay töø khi mua caùi göông thöù nhöùt. Vaø thò laïi ngheøo, neáu traùi laïi, ít nhaát ñaõ coù moät ñaøn oâng khoå sôû . Vaø thò laïi laø doøng gioáng cuûa moät nhaø coù maû huûi : caùi naøy khieán khoâng moät chaøng trai naøo phaûi phaân vaân. Ngöôøi ta traùnh thò nhö traùnh con vaät naøo raát tôûm. Ngoaøi ba möôi tuoåi, thò vaãn chöa coù choàng. ÔÛ caùi laøng Vuõ-ñaïi naøy ngöôøi ta keát baïn töø khi leân taùm, vaø coù khi coù con töø luùc möôøi laêm; khoâng ai ñôïi ñeán naêm hai möôi ñeû ñöùa con thöù nhaát. Cöù nhìn tình hình aáy thì ta noùi quaùch: thò Nôû khoâng coù choàng. Maø thò cuõng khoâng coøn ai thaân thích, tröø moät ngöôøi coâ ñaõ coù theå goïi ñöôïc laø giaø, vaø ñaõ khoâng choàng nhö thò . Soá trôøi ñònh theá, ñeå khoâng ai phaûi trô troïi treân ñôøi naøy . Ngöôøi coâ laøm thueâ cho ngöôøi ñaøn baø buoân chuoái vaø traàu khoâng xeáp taøu ñi Haûi Phoøng, coù khi ñi taän Hoøn Gai, Caåm Phaû . Coøn thò soáng baèng nhöõng ngheà laët vaët ôû laøng. Hai coâ chaùu ôû trong moät caùi nhaø tre caùch vöôøn cuûa Chí Pheøo bôûi moät con ñeâ; haén ôû ngoaøi baõi, hai ngöôøi ôû trong xoùm. Coù leõ chính vì theá maø thò Nôû khoâng sôï caùi thaèng maø caû laøng sôï haén. Gaàn guõi laâu cuõng sinh quen, maø quen thì ít khi coøn sôï . Nhöõng ngöôøi troâng coi vöôøn baùch thuù thöôøng baûo raèng hoå baùo hieàn y nhö meøo . Vaû laïi coù lyù naøo ñeå thò sôï haén ñaâu ? Ngöôøi ta khoâng ai sôï keû khaùc phaïm ñeán caùi xaáu, caùi ngheøo, caùi ngaån ngô cuûa mình, maø thò laïi chæ coù ba caùi aáy ... Moät phaàn nöõa cuõng bôûi Chí Pheøo ít khi ôû nhaø, maø haén ôû nhaø laïi hieàn laønh, ai coù theå aùc trong khi nguû ? Haén chæ veà nhaø ñeå nguû . 

Ngaøy naøo thò Nôû cuõng phaûi qua vöôøn nhaø haén hai ba laàn, laø vì qua vöôøn nhaø haén coù moät loái ñi nhoû ra soâng; tröôùc kia, caû xoùm vaãn duøng caùi ngoõ aáy ñeå ra soâng taém, giaët hay kín nöôùc. Nhöng töø khi haén ñeán ngöôøi ta thoâi daàn, tìm moät loái khaùc ñi xa hôn. Tröø thò Nôû, thì ñaõ baûo thò laø ngöôøi dôû hôi, thò khoâng thích laøm nhö keû khaùc. Quaù tin ôû ngöôøi, quaù tin ôû mình lieàu lónh, böôùng bænh hay coù leõ chæ khoâng chòu rôøi thoùi quen. Nhöng haõy bieát thò cöù ñi ngoõ aáy vaø vaãn chaúng laøm sao caû . Theá roài quen ñi . Coù laàn trong luùc Chí Pheøo nguû, thò laïi vaøo caû nhaø haén ñeå roïi nhôø löûa nöõa, coù laàn thò xin cuûa haén moät ít röôïu veà ñeå boùp chaân; haén maûi nguû caøu nhaøu baûo thò raèng: ôû xoù nhaø aáy, muoán roùt bao nhieâu thì roùt, ñeå yeân cho haén nguû . Vaø laém luùc thò ngaïc nhieân: sao ngöôøi ta gheâ haén theá ? 

Chieàu hoâm aáy thò Nôû cuõng ra soâng kín nöôùc nhö moïi chieàu . Nhöng chieàu hoâm aáy, traêng laïi saùng hôn moïi chieàu, traêng toûa treân soâng vaø soâng gôïn bieát bao nhieâu gôïn vaøng. Nhöõng vaøng aáy rung rinh môùi troâng thì ñeïp, nhöng troâng laâu moûi maét. Gioù laïi maùt nhö quaït haàu, thò Nôû thaáy muoán ngaùp maø mí maét thì naëng daàn, toan díp laïi . Thò voán coù moät caùi taät khoâng sao chöõa ñöôïc, coù luùc ñoät nhieân muoán nguû, baát cöù ôû ñaâu hay ñang laøm gì . Baø coâ thò baûo thò laø moät ngöôøi voâ taâm. Ngaùp moät caùi, thò nghó buïng: haõy khoan kín nöôùc, haõy ñeå loï xuoáng ngoài nghæ ñaây . Bôûi vì thò ñaõ luaät quaät ñaäp ñaát töø tröa tôùi giôø . Maø maáy khi ñöôïc moät nôi maùt theá, maùt rôïn da rôïn thòt, sung söôùng quaù! Maùt y nhö quaït haàu . Thò côûi aùo ra ngoài töïa vaøo goác chuoái, daùng ngoài khoâng kín ñaùo, nhöng khoâng bao giôø thò bieát theá naøo laø laû lôi . Con ngöôøi voâ taâm, khoâng hay nghó xa xoâi maø . Vaû laïi ôû ñaây chaúng coù ai . Chí Pheøo ñaõ veà ñaâu, maø haén coù veà thì cuõng say khöôùt ñaõ nguû töø nöûa ñöôøng vaø tôùi nhaø töùc khaéc chuùi ñaàu vaøo nguû noát. Haén ra laøm gì ñaây, cho coù ra nöõa thì ñaõ sao ? Thò khoâng theå sôï haén coù theå phaïm ñeán thò bôûi leõ raát giaûn dò laø thò chöa thaáy ai phaïm ñeán thò bao giôø . Thaät ra thì thò cuõng chaúng nghó ngôïi nhieàu ñeán theá . Trong oùc thò ñaõ coù moät boùng ñen lan roài . Thò khoâng ngoài thì khoâng chòu ñöôïc. 

Ngoài moät luùc thò thaáy raèng: neáu cöù ngoài maõi thì nguû maát. Nhöng thò ñaõ nguû ñeán hai phaàn roài . Vaø thò nghó : thì nguû, nguû thì ñaõ laøm sao! Veà nhaø thì cuõng chæ nguû, nguû ngay ñaây cuõng vaäy . Baø coâ ñi theo haøng ít ra cuõng daêm hoâm môùi veà . Thò cöù ngoài ñaây cho maùt. Vaø thò nguû . Thò nguû ngon laønh vaø say söa . 

Chí Pheøo vaãn say say nhìn vaø run run. Boãng nhieân haén roùn reùn laïi gaàn thò Nôû: laàn ñaàu tieân haén roùn reùn, töø khi veà laøng. Thoaït tieân, haén haõy xaùch caùi loï ñeå xa xa, roài haén laúng laëng ngoài xuoáng beân söôøn thò 

Vaø thò Nôû giaät mình. Thò Nôû môùi kòp giaät mình thì thaèng ñaøn oâng ñaõ baùm bíu laáy thò ... Thò vuøng vaãy ñaåy ra, thò môû maét, thò tænh haún, thò nhaän ra Chí Pheøo . Thò vöøa thôû, vöøa vaät nhau vôùi haén vöøa hoån heån: "OÂ hay ... Buoâng ra ... Toâi keâu ... Toâi keâu laøng... Buoâng ra . Toâi keâu laøng leân baây giôø!" Thaèng ñaøn oâng laïi phì cöôøi . Sao thò laïi keâu laøng nhæ ? Haén vaãn töôûng chæ coù haén môùi keâu laøng thoâi, ngöôøi ta laïi keâu tranh cuûa haén, boãng nhieân haén la leân, keâu laøng. Haén keâu nhö moät keû bò ñaâm vöøa keâu vöøa daèn ngöôøi ñaøn baø xuoáng. Thò Nôû troá hai maét ngaây ra nhìn. Thò Nôû kinh ngaïc: sao haén laïi keâu laøng nhæ ? Maø haén vaãn chöa chòu thoâi keâu laøng. Cuõng may ngöôøi quanh ñaây khoâng coù ai laï gì tieáng haén, maø khi haén keâu laøng thì khoâng ai caàn ñoäng daïng, hoï laïu baïu chöûi roài laïi nguû, haén keâu laøng cuõng nhö ngöôøi khaùc buoàn, haùt ngao . Ñaùp laïi haén chæ coù luõ choù caén xao leân trong xoùm. 

Thò Nôû boãng nhieân baät cöôøi . Thò Nôû vöøa ruûa vöøa ñaäp tay leân löng haén. Nhöng caùi ñoù laø caùi ñaäp yeâu, bôûi vì ñaäp xong, caùi tay aáy laïi giuùi löng haén xuoáng.... Vaø chuùng cöôøi vôùi nhau ... 

Baây giôø thì chuùng nguû beân nhau ... ñöùa beù buù no thì nguû . Ngöôøi ta nguû say sau khi laøm vieäc yeâu . Chuùng nguû nhö chöa bao giôø ñöôïc nguû ... Traêng vaãn thöùc vaãn trong treûo ... Traêng raéc buïi treân soâng, vaø soâng gôïi bieát bao nhieâu vaøng. Nhöng gaàn ñeán saùng, boãng nhieân Chí Pheøo choáng moät tay xuoáng ñaát, ngoài leân moät nöûa . Haén thaáy noân nao, chaân tay buûn ruûn, nhö ñeán ba ngaøy nhòn ñoùi . Theá maø buïng laïi phinh phính ñaày, hình nhö buïng hôi ñau . Coøn hình nhö gì nöõa, thoâi ñuùng ñau buïng roài . Ñau thaät, ñau moãi luùc moät döõ! Noù cöù cuoàn cuoän leân. AØ maø trôøi laønh laïnh. Heã coù gioù thì kinh kinh. Moãi laàn gioù, haén röôn röôùn ngöôøi . Haén muoán ñöùng leân. Sao ñaàu naëng quaù maø chaân thì baåy raåy . Maét haén hoa leân. Buïng quaën laïi, ñau goø ngöôøi . Haén oeï .  Haén oeï ba boán caùi . Oeï maõi . Giaù möûa ra ñöôïc thì deã chòu . Haén cho moät ngoùn tay vaøo moùc hoïng. Haén oeï ra moät caùi to hôn, ruoät hình nhö loän leân. Nhöng cuõng chæ nhoå ra toaøn nöôùc daõi . Haén nghæ moät tí roài laïi cho tay vaøo moàm. Laàn naøy thì möûa ñöôïc. Trôøi ôi! Möûa thoác, möûa thaùo, möûa oàng oäc, möûa ñeán caû ruoät. Ñeán noãi ngöôøi ñaøn baø phaûi daäy . Thò ngoài nhoûm daäy vaø ngô ngaùc nhìn. Caùi oùc naëng neà aáy phaûi laâu môùi nhôù ra vaø laâu môùi hieåu . 

Baây giôø thì Chí Pheøo ñaõ möûa xong. Haén meät quaù, laïi vaät ngöôøi ra ñaát. Haén ñôø hai maét ra kheõ reân; haén chæ coøn ñuû söùc ñeå reân khe kheõ . Töø ñoáng möûa bay laïi moät muøi gì thoaûng nhö muøi röôïu, haén boãng nhieân ruøng mình. 

Thò Nôû laïi ñaët moät tay leân ngöïc haén (thò suy nghó ñeán baây giôø môùi xong). Thò hoûi haén: 

- Vöøa thoå haû ? 

Maét haén ñaûo leân nhìn thò, nhìn moät loaùng roài laïi ñôø ra ngay . 

- Ñi vaøo nhaø nheù ? 

Haén laøm nhö gaät ñaàu . Nhöng caùi ñaàu khoâng ñoäng ñaäy, chæ coù caùi mí maét laø nhích thoâi . 

- Thì ñöùng leân. 

Nhöng haén ñöùng leân sao ñöôïc. Thò quaøng tay vaøo naùch haén, ñôõ cho haén göôïng ngoài . Roài thò keùo haén ñöùng leân. Haén ñu vaøo coå thò, hai ngöôøi laûo ñaûo roài ñi veà leàu . 

Khoâng coù giöôøng, chæ coù moät caùi choõng tre . Thò ñeå haén naèm leân vaø ñi nhaët nhaïnh taát caû nhöõng manh chieáu raùch ñaép leân cho haén. Haén heát reân. Hình nhö haén nguû . Thò cuõng lim dim chöïc nguû . Nhöng trong nhaø nhieàu muoãi quaù. Muoãi nhaéc cho thò caùi aùo queân ngoaøi vöôøn. Thò ra vöôøn. Ñoâi loï nhaéc cho thò vieäc ñi kín nöôùc, thò maûi moát maëc aùo, kín nöôùc, roài xaùch ñoâi loï nöôùc ñi veà nhaø . 

Traêng chöa laën, khoâng chöøng trôøi coøn khuya . Thò leân giöôøng ñònh nguû . Nhöng laïi nhôù vieäc laï luøng toái qua . Thò cöôøi . Thò thaáy khoâng buoàn nguû, vaø thò cöù laên ra laên vaøo . 

Khi Chí Pheøo môû maét thì trôøi ñaõ saùng laâu . Maët trôøi ñaõ cao, vaø naéng beân ngoaøi chaéc laø röïc rôõ . Cöù nghe chim ríu rít beân ngoaøi ñuû bieát. Nhöng trong caùi leàu aåm thaáp vaãn chæ hôi tôø môø . ÔÛ ñaây ngöôøi ta thaáy chieàu luùc xeá tröa vaø gaëp ñeâm thì beân ngoaøi vaãn saùng. Chöa bao giôø Chí Pheøo nhaän thaáy theá bôûi chöa bao giôø heát say . 

Nhöng baây giôø thì haén tænh. Haén baâng khuaâng nhö tænh daäy, haén thaáy mieäng haén ñaéng, loøng mô hoà buoàn. Ngöôøi thì buûn ruûn, chaân tay khoâng buoàn nhaác, hay laø ñoùi röôïu, haén hôi ruøng mình. Ruoät gan laïi noân nao leân moät tyù . Haén sôï röôïu cuõng nhö ngöôøi oám thöôøng sôï côm. Tieáng chim hoùt ngoaøi kia vui veû quaù! Coù tieáng noùi cuûa nhöõng ngöôøi ñi chôï . Anh thuyeàn chaøi goõ maùi cheøo ñuoåi caù . Nhöõng tieáng quen thuoäc aáy hoâm naøo chaû coù . Nhöng hoâm nay haén môùi nghe thaáy ... Chao oâi laø buoàn! 

- Vaûi hoâm nay baùn maáy ? 

- Keùm ba xu dì aï! 

- Theá thì coøn aên thua gì! 

- Coá keùo co môùi ñöôïc moät taám naêm xu .

- Thaät theá ñaáy . Nhöng chaúng leõ raèng laïi chôi . 

Chí Pheøo ñoaùn chaéc raèng moät ngöôøi ñaøn baø hoûi moät ngöôøi ñaøn baø khaùc ñi baùn vaûi ôû Nam Ñònh veà . Haén nao nao buoàn, laø vì maåu chuyeän aáy nhaéc cho haén moät caùi gì raát xa xoâi . Hình nhö coù moät thôøi haén ñaõ ao öôùc coù moät gia ñình nho nhoû . Choàng cuoác möôùn caày thueâ, vôï deät vaûi, chuùng boû laïi moät con lôïn nuoâi ñeå laøm voán lieáng. Khaù giaû thì mua daêm ba saøo ruoäng laøm. 

Tænh daäy haén thaáy giaø maø coøn coâ ñoäc. Buoàn thay cho ñôøi! Coù lyù naøo nhö theá ñöôïc? Haén ñaõ giaø roài hay sao ? Ngoaøi boán möôi tuoåi ñaàu ... Daãu sao, ñoù khoâng phaûi tuoåi maø ngöôøi ta môùi baét ñaàu söûa soaïn. Haén ñaõ tôùi caùi doác beân kia cuûa ñôøi . ÔÛ nhöõng ngöôøi nhö haén, chòu ñöïng bieát bao nhieâu laø chaát ñoäc, ñaày ñoïa cöïc nhoïc maø chöa bao giôø oám, moät traän oám coù theå goïi laø daáu hieäu baùo raèng cô theå ñaõ hö hoûng nhieàu; noù laø moät côn möa gioù cuoái thu cho bieát trôøi gioù reùt, nay muøa ñoâng ñaõ ñeán. Chí Pheøo hình nhö ñaõ troâng tröôùc thaáy tuoåi giaø cuûa haén, ñoùi reùt oám ñau, vaø coâ ñoäc, caùi naøy coøn ñaùng sôï hôn ñoùi reùt vaø oám ñau . 

Cuõng may thò Nôû vaøo . Neáu thò khoâng vaøo, cöù ñeå haén vaån vô suy nghó maõi, thì ñeán khoùc ñöôïc maát. Thò vaøo caép moät caùi roå, trong coù moät noài gì ñaäy vung. ñoù laø moät noài chaùo haønh coøn noùng nguyeân. Laø vì luùc coøn ñeâm, thò traèn troïc moät laùt, thò boãng nhieân nghó raèng: caùi thaèng lieàu lónh aáy keå ra thì ñaùng thöông, coøn gì ñaùng thöông baèng ñau oám maø naêm coøng queo moät mình. Giaù thöû ñeâm qua khoâng coù thò thì haén cheát. Thò kieâu ngaïo vì ñaõ cöùu soáng moät ngöôøi . Thò thaáy nhö yeâu haén: ñoù laø moät caùi loøng yeâu cuûa moät ngöôøi laøm ôn. Nhöng cuõng coù caû loøng yeâu cuûa moät ngöôøi chòu ôn. Moät ngöôøi nhö thò Nôû caøng khoâng queân ñöôïc. Cho neân thò nghó: mình boû haén luùc naøy thì cuõng baïc. Daãu sao cuõng ñaõ aên naèm vôùi nhau ! AÊn naèm vôùi nhau nhö "vôï choàng". Tieáng "vôï choàng", thaáy ngöôøng ngöôïng maø thinh thích. Ñoù vaãn laø ñieàu mong muoán aâm thaàm cuûa con ngöôøi khoán naïn aáy chaêng ! Hay söï khoaùi laïc cuûa xaùc thòt ñaõ laøm noåi daäy nhöõng tính tình maø thò chöa bao giôø bieát ? 

Chæ bieát raèng thò muoán gaëp Chí Pheøo, gaëp haén maø nhaéc laïi chuyeän ñeâm qua thì chaéc buoàn cöôøi laém. Gôùm ! Sao laïi coù thöù ngöôøi ñaâu maø lì quaù theá ! Ngöôøi ta ngoài ñaáy maø daùm xaùn laên ngay vaøo, noù chaû ngang ngöôïc maø ngöôøi ta keâu beù, noù laïi laøm to hôn. Maø keå thì cuõng nguø ngôø . Caùi thaèng trôøi ñaùnh khoâng cheát aáy, noù coøn sôï ai maø hoøng keâu . Nhöng maø ñaùng kieáp. Thoå traän aáy thaät laø phaûi bieát. Cöù goïi hoâm nay nhoïc ñöø . Phaûi cho haén aên tí gì môùi ñöôïc. Ñang oám theá thì chæ aên chaùo haønh. Ra ñöôïc moà hoâi thì laø nheï nhoõm ngöôøi ngay ñoù maø ... Theá laø vöøa saùng thì ñaõ chaïy ñi tìm gaïo . Haønh thì nhaø thò may laïi coøn. Thò naáu boû vaøo caùi roå, mang ra cho Chí Pheøo . 

Thaèng naøy raát ngaïc nhieân. Heát ngaïc nhieân thì haén thaáy maét mình öôn öôùt. Bôûi vì laàn naøy laø laàn thöù nhaát haén ñöôïc moät ngöôøi ñaøn baø cho . Xöa nay, naøo haén coù thaáy ai töï nhieân cho caùi gì . Haén vaãn phaûi doaï naït hay laø giaät cöôùp. Haén phaûi laøm gì cho ngöôøi ta sôï . Haén nhìn baùt chaùo boác khoùi maø baâng khuaâng. Thò Nôû thì chæ nhìn troäm haén, roài laïi toe toeùt cöôøi . Troâng thò theá maø coù duyeân. Tình yeâu laøm cho coù duyeân. Haén thaáy vöøa vui vöøa buoàn. Vaø moät caùi gì nöõa, gioáng nhö aên naên. Cuõng coù theå nhö theá laém. Ngöôøi ta hay hoái haän veà toäi aùc khi khoâng ñuû söùc maø aùc nöõa . Thò Nôû giuïc haén aên noùng. Haén caàm laáy baùt chaùo ñöa leân moàm. Trôøi ôi chaùo môùi thôm laøm sao! Chæ khoùi xoâng vaøo muõi cuõng ñuû laøm ngöôøi nheï nhoõm. Haén huùp moät huùp vaø nhaän ra raèng: nhöõng ngöôøi suoát ñôøi khoâng aên chaùo haønh khoâng bieát raèng chaùo aên raát ngon. Nhöng taïi sao laïi maõi ñeán baây giôø haén môùi neám vò muøi chaùo . 

Haén töï hoûi roài laïi töï traû lôøi: vì coù ai naáu chaùo cho aên ñaâu ? Maø coøn ai naáu cho maø aên nöõa! Ñôøi haén chöa bao giôø ñöôïc saên soùc bôûi moät tay "ñaøn baø". Haén nhôù ñeán "baø ba", caùi con quyû caùi hay baét haén boùp chaân maø laïi boùp leân treân, treân nöõa, noù chæ nghó ñeán sao cho thoûa noù chöù coù yeâu haén ñaâu . Hoài aáy haén hai möôi . Hai möôi tuoåi, ngöôøi ta khoâng laø ñaù, nhöng cuõng khoâng toaøn laø xaùc thòt. Ngöôøi ta khoâng thích caùi gì ngöôøi ta khinh. Vaû laïi bò moät con ñaøn baø goïi ñeán nhaø maø boùp chaân! Haén thaáy nhuïc hôn laø thích, huoáng hoà laïi sôï . Quaû thaät, töø khi bieát raèng con vôï chuû sai haén laøm moät vieäc khoâng chính ñaùng, haén vöøa laøm vöøa run. Khoâng laøm thì khoâng ñöôïc: moïi vieäc trong nhaø, quyeàn ñaøn baø . Chöù haén, haén coù loøng naøo ñaâu . Ñeán noãi ngöôøi ñaøn baø phaùt caùu . Baø thaáy xa xoâi khoâng ñöôïc, phaûi laøm ñeán nôi . Baø baûo haén raèng: "Maøy thöïc thaø quaù! Con trai gì hai möôi tuoåi maø ñaõ nhö oâng giaø". Haén vaãn giaû vôø khoâng hieåu . Baø laúng lô baûo: "Chaû nheõ tao goïi maøy vaøo chæ ñeå boùp chaân theá naøy thoâi ö ?..." vaø thaáy haén giuøng giaèng baø maéng xôi xôi vaøo maët. Haén chæ thaáy nhuïc, chöù yeâu ñöông gì . Khoâng, haén chöa ñöôïc moät ngöôøi ñaøn baø naøo yeâu caû . Vì theá maø baùt chaùo haønh cuûa thò Nôû laøm haén suy nghó nhieàu . Haén coù theå tìm baïn ñöôïc, sao laïi chæ gaây keû thuø ? 

Baùt chaùo huùp xong roài, thò Nôû ñôõ laáy baùt chaùo vaø muùc theâm baùt nöõa. Haén thaáy mình ñaãm bao nhieâu moà hoâi . Moà hoâi chaûy ra treân ñaàu, treân maët, nhöõng gioït to nhö gioït nöôùc. Haén ñöa tay aùo queät ngang moät caùi, queät muõi, cöôøi roài laïi aên. Haén caøng aên, moà hoâi laïi caøng nhieàu . Thò Nôû nhìn haén, laéc ñaàu thöông haïi . Haén thaáy loøng thaønh treû con. Haén muoán laøm nuõng vôùi thò nhö vôùi meï . OÂi sao maø haén hieàn, ai daùm baûo ñoù laø thaèng Chí Pheøo vaãn ñaäp ñaàu, raïch maët maø ñaâm cheùm ngöôøi ? Ñoù laø caùi baûn tính cuûa haén, ngaøy thöôøng bò laáp ñi . Hay traän oám thay ñoåi haún veà sinh lyù, cuõng thay ñoåi caû taâm lyù nöõa . Nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái vaãn hay hieàn laønh. Muoán aùc, phaûi laø keû maïnh. Haén ñaâu coøn maïnh nöõa . Vaø coù luùc haén ngaãm mình maø lo . Xöa nay haén chæ soáng baèng giaät cöôùp vaø doïa naït. Neáu khoâng coøn söùc maø giaät cöôùp, doïa naït nöõa thì sao ? Ñaõ ñaønh, haén chæ maïnh vì lieàu . Nhöng haén mô hoà thaáy raèng seõ coù moät luùc maø ngöôøi ta khoâng theå lieàu ñöôïc nöõa . Baáy giôø môùi nguy! Trôøi ôi! Haén theøm löông thieän, haén muoán laøm hoøa vôùi moïi ngöôøi bieát bao! Thò Nôû seõ môû ñöôøng cho haén. Thò coù theå soáng yeân oån vôùi haén thì sao ngöôøi khaùc laïi khoâng theå ñöôïc. Hoï seõ laïi nhaän haén vaøo caùi xaõ hoäi baèng phaúng, thaân thieän cuûa nhöõng ngöôøi löông thieän... Haén baên khoaên nhìn thò Nôû, nhö thaêm doø . Thò vaãn im laëng, cöôøi tin caån, haén thaáy töï nhieân nheï ngöôøi . Haén baûo thò: 

- Giaù cöù theá naøy maõi thì thích nhæ ? 

Thò khoâng ñaùp, nhöng caùi muõi ñoû cuûa thò nhö caøng baïnh ra . Haén thaáy theá cuõng khoâng coù gì laø xaáu . Baèng moät caùi gioïng noùi vaø moät veû maët raát phong tình theo yù haén, haén baûo thò: 

- Hay laø mình sang ñaây ôû vôùi tôù moät nhaø cho vui . 

Thò löôøm haén. Moät ngöôøi thaät xaáu khi yeâu cuõng löôøm. Haén thích chí khanh khaùch cöôøi . Luùc tænh taùo, haén cöôøi nghe thaät hieàn. Thò Nôû laáy laøm baèng loøng laém. Baáy giôø thì maáy baùt chaùo yù chöøng ñaõ ngaám. Haén thaáy loøng raát vui. Haén beïo thò Nôû moät caùi laøm thò giaãy naåy ngöôøi leân. Vaø haén cöôøi, haén laïi baûo: 

- Ñaèng aáy coøn nhôù gì hoâm qua khoâng ? 

Thò phaùt kheõ haén moät caùi, laøm caùi veû khoâng öa ñuøa . Sao maø e leä theá . Xaáu maø e leä thì cuõng ñaùng yeâu . Haén cöôøi ngaát, vaø muoán laøm thò theïn thuøng hôn nöõa, haén veùo thò moät caùi thaät ñau vaøo ñuøi . Laàn naøy thì khoâng nhöõng thò naåy ngöôøi . Thò keâu leân choe choeù . Thò naém coå haén maø giuùi xuoáng. Chuùng toû tình vôùi nhau, khoâng caàn ñeán nhöõng caùi hoân. Ai laïi hoân, khi coù nhöõng caùi moâi nöùc neû nhö bôø ruoäng vaøo kyø ñaïi haïn vaø caùi maët raïch ngang doïc nhö maët thôùt. Vaû laïi, coù nhöõng caùch aâu yeám bình daân hôn, chuùng caáu veùo hoaëc phaùt nhau ... thieát thöïc bieát maáy ... 

Chuùng seõ laøm thaønh moät caëp raát xöùng ñoâi . Chuùng cuõng nhaän thaáy theá, vaø nhaát ñònh laáy nhau . Nhö theá naêm ngaøy chaün, thò ôû nhaø haén caû ngaøy laãn ñeâm, tröø nhöõng luùc ñi kieám tieàn. Haén khoâng coøn kinh röôïu nhöng coá uoáng cho thaät ít. Ñeå cho khoûi toán tieàn, nhöng nhaát laø ñeå tænh taùo maø yeâu nhau . Ñaøn baø khoâng coù men nhö röôïu, nhöng cuõng laøm ngöôøi say . Vaø haén say thò laém. Nhöng thò laïi laø ngöôøi dôû hôi . Ñeán hoâm thöù saùu, thì thò boãng nhôù raèng thò coù moät ngöôøi coâ ôû ñôøi . Ngöôøi coâ aáy noäi ngaøy nay seõ veà . Thò nghó buïng: haõy ñöøng yeâu, ñeå hoûi coâ thò ñaõ . 

Thaáy thò hoûi, baø giaø kia baät cöôøi . Baø töôûng chaùu baø noùi ñuøa . Nhöng chôït nhôù ra raèng chaùu baø voán dôû hôi . Baø boãng trôû neân hoaûng hoát. Baø nhuïc cho oâng cha nhaø baø . Cuõng coù leõ baø tuûi thaân baø . Baø nghó ñeán caùi ñôøi daøi daèng daëc cuûa baø, khoâng coù choàng. Baø thaáy chua xoùt laém. Baø uaát öùc, uaát öùc vôùi ai khoâng bieát. Nhöng roài ñoå caùi uaát öùc ngay leân chaùu baø ! Ngöôøi ñaøn baø ñöùc haïnh thaáy chaùu baø sao maø ñó theá ! Thaät ñoán maït. Ngoaøi ba möôi tuoåi maø chöa troùt ñôøi . Ngoaøi ba möôi tuoåi ... ai laïi coøn ñi laáy choàng. Ai ñôøi laïi coøn ñi laáy choàng ! Ö Ø ! maø coù laáy thì laáy ai chöù ?... Ñaøn oâng ñaõ cheát heát caû roài hay sao, maø laïi ñaâm ñaàu ñi laáy moät thaèng khoâng cha . Ai laïi ñi laáy thaèng chæ coù moä t ngheà laø raïch maët ra aên vaï . Trôøi ôi ! Nhuïc nhaõ ôi laø nhuïc nhaõ ! Hôõi oâng cha nhaø baø ! Baø gaøo leân nhö con meï daïi . Baø xæa xoùi vaøo maët caùi con chaùu gaùi ba möôi tuoåi maø chöa troùt ñôøi . Baø baûo phaét noù: 

- Ñaõ nhòn ñöôïc ñeán baèng naøy tuoåi thì nhòn haún, ai laïi ñi laáy thaèng Chí Pheøo ! 

Thò nghe thaáy theá maø loän ruoät. Nhöng thò bieát caõi baø laøm sao . Con ngöôøi aáy coù quyeàn noùi theá, bôûi con ngöôøi aáy naêm möôi tuoåi roài coøn ai laáy choàng. Thò bieát caõi laøm sao . Maø khoâng caõi ñöôïc thì giaän döõ noåi leân ñuøng ñuøng. Thò töùc laém ! Thò töùc laém ! Thò caàn ñoå caùi töùc aáy leân moät ngöôøi . Thò lon ton chaïy sang nhaø nhaân ngaõi . Thò thaáy haén ñöông uoáng röôïu, vaø vöøa uoáng vöøa laàm baàm chöûi thò veà nhaø laâu . Haén khoâng quen ñôïi; bôûi phaûi ñôïi, haén laïi loâi röôïu vaø uoáng cho ñôõ buoàn. Uoáng vaøo thì phaûi chöûi, quen moàm roài ! Nhöng chöûi thò ? OÀ, thò ñieân leân maát ! Thò giaãm chaân xuoáng ñaát, roài laïi nhaûy caãng leân nhö thöôïng ñoàng. Haén thuù vò quaù, laéc lö caùi ñaàu cöôøi . Laïi coøn cöôøi ! Noù nhaïo thò, trôøi ôi ! Thò ñieân leân maát. Trôøi ôi laø trôøi ! Thò choáng hai tay vaøo haùng, veânh veânh caùi maët, vaø ñôùn caùi moâi vó ñaïi leân, truùt vaøo maët haén taát caû lôøi baø coâ . Haén nghó ngôïi moät tí roài hình nhö hieåu . Haén boãng nhieân ngaån ngöôøi . Thoaùng moät caùi, haén laïi nhö hít hít thaáy noài chaùo haønh. Haén cöù ngoài ngaån maët, khoâng noùi gì . Thò truùt xong giaän roài . Caùi muõi ñoû cuûa thò dò xuoáng roài laïi baïnh ra . Thò haû heâ laém. Thò ngoay ngoaùy caùi moâng ñít ra veà . Haén söûng soát, ñöùng leân goïi laïi . Ai maø theøm laïi ! Coøn muoán loâi thoâi gì ? Haén ñuoåi theo thò naém laáy tay . Thò gaït ra, laïi giuùi theâm cho moät caùi . Haén laên kheøo xuoáng saân. Ñaõ laên ra thì haén phaûi keâu: bao giôø chaû theá . Haén nhaët moät hoøn gaïch vôõ, toan ñaäp ñaàu . Nhöng hình nhö haén chöa thaät say . Vì haén nghó ñaäp ñaàu ôû ñaây chæ thieät: ñaäp ñaàu ôû ñaây ñeå maø naèm aên vaï ai ? Haén töï phaûi ñeán caùi nhaø con ñó Nôû kia . Ñeán ñeå ñaâm cheát caû nhaø noù, ñaâm cheát caùi con khoïm giaø nhaø noù . Neáu khoâng ñaâm ñöôïc, luùc aáy haõy ñaäp ñaàu keâu laøng. Muoán ñaäp ñaàu, phaûi uoáng thaät say . Khoâng coù röôïu, laáy gì laøm cho maùu noù chaûy ? Phaûi uoáng theâm chai nöõa . Vaø haén uoáng. Nhöng töùc quaù, caøng uoáng caøng tænh ra . Tænh ra, chao ôi buoàn! Hôi röôïu khoâng saëc suïa . Haén cöù thoang thoaûng thaáy hôi chaùo haønh. Haén oâm maët khoùc röng röùc. Roài laïi uoáng. Haén ra ñi vôùi moät con dao ôû thaét löng. Haén laûm nhaûm: "Tao phaûi ñaâm cheát noù!" Nhöng haén laïi cöù thaúng ñöôøng maø ñi . Caùi gì ñaõ laøm haén queân reõ vaøo nhaø thò Nôû ? Nhöõng thaèng ñieân vaø nhöõng thaèng say röôïu khoâng bao giôø laøm nhöõng caùi maø luùc ñi chuùng ñònh laøm. 

Trôøi naéng laém, neân ñöôøng vaéng. Haén cöù ñi, cöù chöûi vaø doïa gieát "noù", vaø cöù ñi . Baây giôø ñeán ngoõ nhaø cuï Baù . Haén xoâng xoâng ñi vaøo . Caû nhaø ñi laøm ñoàng vaéng, chæ coù mình cuï Baù ñang naèm nghæ tröa ? Nghe haén, cuï thaáy böïc mình quaù ! Chính thaät thì cuï ñaõ ñang böïc mình. Bôûi cuï thaáy ñaàu hôi nhöùc. Cuï ñang muoán coù moät baøn tay man maùt xoa caùi ñaàu . Cuõng coù leõ, cuï chæ muoán baø Tö ñöøng ñi laâu quaù theá, khoâng bieát raèng ñi ñaâu ? Sao baø aáy coøn treû quaù! Gaàn boán möôi roài maø troâng coøn phaây phaây . Coøn phaây phaây quaù ñi nöõa! Cuï naêm nay ñaõ ngoaøi saùu möôi . Giaø yeáu quaù, nghó maø chua xoùt. Giaø theá thì baø aáy chæ cuõng giaø cho xong. Baø aáy laïi cöù treû, cöù phaây phaây, cöù ñeïp nhö môùi ngoaøi hai möôi tuoåi, maø sao ña tình. Nhìn thì thích nhöng maø töng töùc laï . Khaùc gì nhai mieáng thòt boø löït xöït khi ruïng gaàn heát raêng. Maét baø, mieäng baø coù duyeân, nhöng troâng ñó laém. Hôi moät tí laø cöôøi toe toeùt, tít caû maét laïi, caùi maù thì haây haây . Maø thaáy gheùt nhöõng thaèng trai treû, giaù laøm con baø khoâng ñaùng, maø thaáy ñaâu cuõng ñuøa . Chuùng ñuøa nhaït nhö nöôùc oác, chæ ñöôïc caùi thoâ tuïc, maø gaëp ai ñaâu cuõng cöôøi! Chaúng nghó ñeán ñòa vò caû, ngöôøi ñaâu maø voâ taâm ! Töùc laï ! Cuï chæ muoán cho taát caû nhöõng thaèng trai treû ñi ôû tuø ... Nhöõng luùc nhö theá, thì moät ngöôøi daãu khoân ngoan cuõng khoâng bình tónh ñöôïc. Nhaát laø khi troâng thaáy moät thaèng chæ ñeán voøi tieàn uoáng röôïu nhö Chí Pheøo . Tuy vaäy, cuï cuõng moùc saün naêm haøo . Thaø moùc saün ñeå toáng noù ñi cho choùng. Nhöng moùc roài, cuï cuõng phaûi quaùt moät caâu cho nheï ngöôøi: 

- Chí Pheøo ñaáy hôû ? Leø beø vöøa chöù toâi khoâng phaûi laø caùi kho . 

Roài neùm beït naêm haøo xuoáng ñaát, cuï baûo haén: 

- Caàm laáy maø cuùt ñi cho raûnh. Roài laøm maø aên chöù cöù baùo ngöôøi ta maõi aø ? 

Haén trôïn maét chæ tay vaøo maët cuï: 

- Tao khoâng ñeán ñaây xin naêm haøo ! 

Thaáy haén toan laøm döõ cuï ñaønh dòu gioïng: 

- Thoâi caàm laáy vaäy, toâi khoâng coøn hôn. 

Haén veânh caùi maët leân, raát kieâu ngaïo: 

- Tao ñaõ baûo khoâng ñoøi tieàn. 

- Gioûi! Hoâm nay môùi thaáy anh khoâng ñoøi tieàn. Theá anh caàn gì ? 

Haén doõng daïc: 

- Tao muoán laøm ngöôøi löông thieän ! 

Baù Kieán cöôøi ha haû: 

- OÀ töôûng gì! Toâi chæ caàn anh löông thieän cho thieân haï nhôø . 

Haén laéc ñaàu: 

- Khoâng ñöôïc! Ai cho tao löông thieän? Laøm theá naøo cho maát ñöôïc nhöõng veát maûnh chai treân maët naøy ? Tao khoâng theå laø ngöôøi löông thieän nöõa . Bieát khoâng! Chæ coù moät caùch... bieát khoâng ! Chæ coù moät caùch laø ... caùi naøy bieát khoâng ! 

Haén ruùt dao ra, xoâng vaøo . Baù Kieán ngoài nhoûm daäy, Chí Pheøo ñaõ vaêng dao tôùi roài . Baù Kieán chæ kòp keâu moät tieáng. Chí Pheøo vöøa cheùm tuùi buïi vöøa keâu laøng thaät to . Haén keâu laøng, khoâng bao giôø ngöôøi ta voäi ñeán. Bôûi theá khi ngöôøi ta ñeán thì haén cuõng ñang giaãy ñaønh ñaïch ôû giöõa bao nhieâu laø maùu töôi . Maét haén trôïn ngöôïc. Moàm haén ngaùp ngaùp, muoán noùi nhöng khoâng ra tieáng. ÔÛ coå haén, thænh thoaûng maùu vaãn coøn öù ra . 

***

Baø coâ thò Nôû chæ vaøo taän maët chaùu maø ñay nghieán: 

- Phuùc ñôøi nhaø maøy, con nheù! Chaû oâm laáy oâng Chí Pheøo . 

Thò cöôøi vaø noùi laûng: 

- Hoâm qua laøm bieân baûn, lyù Cöôøng nghe ñaâu ñaõ toán gaàn moät traêm. Thieät ngöôøi laïi thieät cuûa . 

Nhöng thò laïi nghó thaàm: 

- Sao coù luùc noù hieàn nhö ñaát. 

 Vaø nhôù laïi nhöõng luùc aên naèm vôùi haén, thò nhìn troäm baø coâ roài nhìn nhanh xuoáng buïng: 

- Noùi daïi, neáu mình chöûa, baây giôø haén cheát roài, thì laøm aên theá naøo ? 

Ñoät nhieân thò thaáy thoaùng hieän ra moät caùi loø gaïch cuõ boû khoâng, xa nhaø cöûa vaø vaéng ngöôøi laïi qua ... 

Thaùng 2-1941
Nam Cao