OÂi! ñaát trôøi boãng nhieân mang hoàn moät ngöôøi Do Thaùi phieâu linh. Muøi muoái bieån noåi leân ñaäm ñaø trong maïch gioù tuoân thao, aáy laø noàng maën cuûa AÁn Ñoä döông göûi ñeán. Vaø buïi muø bay ôû ngoaøi kia, cöù xem nhöõng veû daøn baøy ôû döôùi voøm xanh, haún ñaõ töøng qua sa maïc Phi chaâu.

Nhöng thaàm kín hôn heát chæ coù tình yù cuûa hoa xoan. Haõy laéng nghe maøu töôi troâi chaûy ñeán saéc buoàn, söï giaø nua moãi luùc moãi taêng trong nöûa phuùt giaây dòch bieán. Chæ moät ngaøy mai thì hoa xoan ñaõ laø hoa cuoái chôï ñaàu ñình. OÂi! mi ñeán giöõa buïi ñöôøng vaø maát ñi theo coû raùc! Vaø nhöõng ñaøn ve nöõa, moät khi muøa heø ñaõ khuaát, ngöôøi ta lieàn queùt doïn vôùi hoa khoâ.

Nhöõng traøng hoïc kia, naèm meâ trong naéng, thì bôûi leõ gì cuõng nhuoám noãi buoàn nhöõng ngöôøi Do Thaùi phieâu linh? Cöûa mi môû roäng, tam caáp trôn tru, ta nghe mi goïi ñaøn con thô saïch cuûa mi vaø baûo:

- Caùc con ôi! muøa thu vaø muøa ñoâng laïnh leõo ñaõ qua roài. Nhöõng caùnh cöûa khoâng coøn cuøng nhau chung keát noãi buoàn, baây giôø ñaát trôøi naéng raùo, caùc con coù theå rôøi ta. OÂi! maùi ngoùi cuûa ta ñang reân leân vì nhöõng lôøi keâu goïi treân cao, sao caùc con döûng döng vôùi bao nhieâu thuùc duïc beân ngoaøi?

Muøa xuaân, khi hoa coû giaøu sang, phaán höông thònh maõn, lôøi môøi ñöa naøo ñaâu roõ reät theá naøy. Vaø baây giôø naéng nghieâm gioù khaéc, söï bieät ly laïi hieän ñeán treân ñöôøng loùt choâng gai ngaên böôùc cuûa chaân non.
 
 

Nhöõng caäu hoïc sinh, maáy naêm nay ñieäp laãn vôùi thaùi bình cuûa baøn cuûa gheá, cuõng ñaõ baét ñaàu thaønh nhöõng ngöôøi Do Thaùi phieâu linh. Toâi thaáy caùc caäu, vaøo nhöõng giôø hoïc, ngoài thöø beân saùch vôû, maét môø ñi, huyeãn hoaëc bôûi haït ngoïc voâ hình cuûa ñoâi ñieåm khoâng gian.

Vaâng, cuõng coù ñoâi ngöôøi mô ñeán moät caûnh nhaø treân nuùi ñoài naøo ñoù, nuoâi soáng bôûi daêm ba maãu ruoäng, moät söùc traâu hay moät söùc boø. Ñoâi ngöôøi mô ñeán söï caàm tuø coù löông trong moät maùi sinh nhai naøo ñoù, laøm noâ leä thaùng ngaøy cho caùi ñoàng hoà oâng chuû, ruùt bôùt khoâng gian haàu yeân tónh vôùi thôøi gian. Nhöng raát ñoâng laø mô rôøi boû gia ñình, laøm thia lia vang boùng cho söï rôøi boû nhaø tröôøng. Hoï seõ laáy ñoä ñöôøng daøi laøm noùng baùnh xe laên (trai treû voán ñang theøm söùc noùng).

Do Thaùi giang hoà, hoï khoâng nghó raèng ngaøy kia roài seõ trôû veà nöôùc cuõ. Nhöõng quaû tim thô daïi kia ôi, ñaõ laø con chim boà caâu traéng thì khoâng neân ra khoûi chuoàng chim. Buøn dô seõ laøm baån heát loøng mi cho ñeán luùc loøng mi cuøng vôùi buøn dô laãn kieáp.

Vaäy thì laøm sao, khi chieác xe cuûa moät löu hoïc sinh chôû ñoà ra khoûi coång tröôøng, laïi khoâng coù aùc ñieåu cuûa Edgar Poe ñaâu ñaáy ñeå keâu leân lôøi than ñen toái sau naøy:

- Vaø thoâi, khoâng coù gì nöõa heát.
 
 

Caùi yù töôûng ñöa ra ñaây neáu khoâng buoàn cöôøi quaù: tröôùc coång tröôøng, theo toâi, neân xaây moät caùi tam caáp thaät cao. Ngaøy baõi hoïc, choïn moät oâng thaày giaø ra ñöùng ñaáy. Vaø moãi ngöôøi hoïc sinh ñi qua tröôùc maët, laëng yeân ñeå nghe oâng ta baûo:

- Con ôi, con ñang böôùc xuoáng cuoäc ñôøi.

Cuoäc ñôøi khoâng phaûi laø moät caùi gì leân cao nöõa.

Baây giôø, khi söï bieät ly chæ coøn gang taác, nhöõng coõi loøng ñaõ bao laâu teâ laïnh, cuøng caát leân nhöõng lôøi keâu goïi ñaém say. Ñaáy laø nhöõng muøa heø böøng chaùy vôùi naéng thieâu, eâm ñeàm vôùi boùng maùt. Moãi giôø chôi, caùc hoïc sinh töøng ñoaøn, töøng toáp, nhöng thöôøng laém chæ hai ngöôøi, dìu nhau ñi treân piste cuûa saân tröôøng. Ngöôøi cuùi ñaàu nhìn boùng vöôùng theo chaân, ngöôøi ngaång maët leân cao chôø neùt maây bay qua maét. Böôùc ñi khoâng bao truøm tieáng noùi, lôøi buoâng ra haï thaáp xuoáng nhö ñeâm (söï mô hoà deã laøm hieåu nhöõng yù quaù xa caùch noùi).

Buoåi chieàu, neáu coù baïn thaân ôû kyù tuùc xaù, ngöôøi ta löu laïi ñoä nöûa giôø, neáu cuøng ôû ngoaøi, ngöôøi ta keùo ñeán nhaø nhau, hay neáu caû hai cuøng hoïc trong tröôøng thì nhöõng neûo vaéng, nhöõng phoøng im ñöôïc nghe hôi hoï thôû.

Vì coøn moät thaùng nöõa seõ xa nhau. Moät thaùng nöõa seõ xa nhau! Tieáng aáy bay theo gioù ôû ngoaøi saân, coù ai ñöa vaøo lôùp hoïc, moät ñoâi ngöôøi nghe ôû coång tröôøng.

Khi ngaïo maïn nhö moät lôøi thöû thaùch. Moät thaùng nöõa seõ xa nhau. Coù gì lo vaø coù gì ñaùng noùi. Roài ñaây cheát caû ñi cuõng ñöôïc, cuøng gaëp nhau trôû laïi chöa haún ñaõ hay gì.

Khi meàm yeáu vaø chæ laø nhöõng caùnh tay ñöa ra caàu khaån, nhöõng baøn tay roäng môû theo nhòp cuûa loøng.

- Tình thöông cuûa toâi ôi! Coøn moät thaùng nöõa seõ xa nhau, haõy maën noàng theâm chuùt nöõa.

- Coøn moät thaùng nöõa seõ xa nhau! Neáu khoâng yeâu, xin chôù noùi chi söï thaät. Cöù laàm nhau trong aûo töôûng hoa söông.

Coøn moät thaùng nöõa seõ xa nhau! Vaø thoâi, theá laø khoâng coøn gì nöõa heát. Ngöôøi ñi böôùc xuoáng cuoäc ñôøi. Ngöôøi ôû laïi, treân giaáy tím vieát thö, thay teân ngöôøi baïn khaùc. Nhöõng caëp tình nhaân baét nhau theà thoát, baét nhau heïn hoø. Lôïi duïng thì giôø ngaén nguûi, hoï ñoøi nhau töøng chuùt yeâu thöông, ñeå luùc vaøng ñaõ vaøo tay, boãng nhoû leä vì thì giôø ngaén nguûi.

Coøn moät thaùng nöõa seõ xa nhau! Vaø boãng moät hoâm, moät buoåi chieàu (taïi sao cuõng cöù buoåi chieàu?), tröôøng hoïc seõ naèm mô thaáy cöûa mình töï môû, roài döôøng nhö coù ai böôùc nheï treân theàm. Vaø naèm khoeøo ôû boán goùc trôøi, caùc hoïc sinh, trong luùc xa xoâi tröôøng nhôù ñeán ngöôøi, boãng thöông tieác caây xanh ngoùi ñoû.
 
 

Vaø boãng moät hoâm, moät buoåi chieàu (taïi sao laïi ñeán buoåi chieàu?) tröôøng hoïc seõ naèm mô thaáy cöûa mình töï môû, roài döôøng nhö coù ai böôùc nheï treân theàm. Vaø naèm khoeøo ôû boán goùc trôøi, caùc hoïc sinh, trong luùc xa xoâi tröôøng nhôù ñeán ngöôøi, boãng thöông tieác caây xanh ngoùi ñoû.

Moät ngöôøi nhôù ñeán moät buoåi saùng muøa xuaân qua töø laâu. Anh chaøng ñang ngoài hoïc, boãng nghe coù tieáng lính keùo nhau ñi taäp ngoaøi ñöôøng. Voäi vaøng môû cöûa nhìn ra. Vaø maét anh ngöng laïi beân heø, moät ñaøn böôùm ñaäu. Naêm con, möôøi con, khoâng deã thöôøng nhieàu hôn theá nöõa - moät ngaøy leã böôùm chen nhau treân moät choã ñaát baèng. Anh chaøng leùn thaày giaùo, vieân giaáy quaêng ra, nhöng hôn möôøi baän ñeàu ñi sai caû. Giôø chôi, ra ñuoåi, anh chaøng saùt muõi vaøo choã ñaát, ñeå roài ngaïc nhieân khoâng thaáy moät muøi höông ngaùt naøo heát caû, queân ñi raèng mình chaúng phaûi laø loaøi coù caëp caùnh vaøng. Anh ñaët leân ñaáy moät tôø giaáy traéng, vaø ñaøn böôùm khoâng tìm ra choã cuõ. Baây giôø naèm khoâng, anh ví von moät caùch khaù reû tieàn:

- Caùi gì ñaõ laøm maát daáu tröôøng toâi? Hay ai ñaõ boû leân ñoù moät tôø giaáy traéng?

Moät ngöôøi nhôù ñeán moät buoåi chieàu (hình nhö vöông laïi töø muøa haï). Baáy giôø laø sau buoåi hoïc, anh bôm xe söûa soaïn ra veà. Boãng döøng tay laïi, töø laboratoire gaàn ñaáy vang ra gioïng boång traàm cuûa moät chieác harmonica laãn theo tieáng haùt. Roài ñoäng khung cöûa treân cao, hai khuoân maët ñeïp, ngaäp ngöøng giöõa laù caây xanh. Lôøi ca vaø khuùc haùt dìu nhau ñi trong mô maøng. Soir de Rafles, J'ai deux amours... toaøn nhöõng ñieäu ñaõ xöa, giôø ñaây hoà deã khoâng moät ai nhôù ñeán. Phuùt giaây chieàu aûo naõo cuûa aâm thanh ñaõ ñöa anh veà nhöõng ngaøy thaùng xa môø: chieác hoân yeâu luùc môùi vaøo tröôøng - moät cuoäc hoøa nhaïc naêm ñeä nhaát nieân - moät ngöôøi hay ñi maø haùt döôùi boùng thoâng... nhöõng kyû nieäm ñöùng buoàn trong söông cuûa trôøi dó vaõng.
 
 

Moãi ngöôøi giöõ moät hình aûnh rieâng, vaø ñoù laø caùi tröôøng cuûa hoï. Rieâng taây nhö moät linh hoàn.

Taát caû loøng thöông, toâi ñem ra thöông haïi laáy toâi. Vì moät thaùng nöõa ñaây, toâi boû tröôøng maø ñi. Boû tröôøng maø ñi! Boû tröôøng maø ñi! OÂ hay! khoâng moät ai keâu maø boãng nghe nhö vang doäi!
 
 

OÂ hay! khoâng moät ai keâu maø boãng nghe nhö vang doäi!

Caûnh tröôøng ñeïp ñeõ cuûa ta ôi! Ngaøy mai ta seõ bò luøa ra - duø muoán hay khoâng - ôû giöõa choã oâ ueá cuûa cuoäc ñôøi. Ngoài vaøo böõa tieäc ñôøi, deã gì vui vôùi ñoâi caùi voû döa. Thöôøng laém laø - nhö lôøi cuûa nhaø thi só Phaùp - ngöôøi ta laøm nhöõng hình ma ñeå khaùch ñoàng baøn ñaùnh rôi cheùn ñuõa.

Ngöôøi ta khoâng theå, nuï cöôøi aùnh ôû treân moâi, noùi deã daøng nhö buoåi xöa kia ngoài beân cöûa soå: "Haïnh phuùc naøo coù khoù gì. Chæ caàn nhaän bieát maøu xanh cuûa da trôøi vaø saéc hoàng cuûa caønh ñaøo ñang heù nôû."

Keå ra thì trôøi cuõng xanh luoân ñaáy chöù, vaø neáu chòu khoù ñi vaøo mieàn Nam, hoa ñaøo hoàng ôû ñoù nôû quanh naêm! Nhöng hôõi oâi! Saéc maøu laøm sao ñi ñeán con ngöôi, maét ngöôøi ta baây giôø khoâng coøn trong saùng nöõa.
 
 

Caùc em raát gaàn guõi cuûa ta ôi! Haõy giô tay leân ñeå toâi xem ñeán bao nhieâu thì söï caùch xa laøm caùc em laãn vôùi saéc trôøi. Nhöõng lôøi hoø heïn khoù khaên laém môùi quaán goùt chaân ñi, vaø khi veà ñeán coång nhaø, bao nhieâu treû thô cuûa caùc em, toâi sôï e gia ñình cöôùp maát.

Rieâng toâi veà trong moät caùi thaønh heûo laùnh quaïnh hiu. Boãng moät saùng naøo, toâi thaáy nhôù caûnh tröôøng ñaõ cuøng caùc em rôøi boû. Moät chieác veù taøu, maáy xu xe keùo, vaø naøy ñaây toâi ôû giöõa caûnh xöa. Nhöng laïnh luøng, vaéng veû bieát bao nhieâu! Ngöôøi ta chuù yù ñeán giaøy muõ cuûa toâi hôn taám loøng toâi mang ñeán ñoù. Ngöôøi baïn thaân yeâu nhaát coù leõ chæ khaùc moïi ngöôøi ôû choã caùi rieát tay hôi chaët maø thoâi!

Nhöng neáu söï tình côø naøo laïi luøa chuùng ta trôû veà ñaáy caû, söï tieác thöông vaãn khoâng thoâi caøo caáu loøng ngöôøi. Laïc ñi trong boán phöông trôøi, chuùng ta ñaõ hoïc ñöôïc nhöõng tieáng noùi dò kyø, caùi maùy moùc cuûa cuoäc ñôøi laøm söï raøng ròt chuùng ta sai maïch laïc. Ai nhôù chi ngöôøi! Ai thöông chi caûnh! Loøng ta mô chæ laø mô moät tuoåi ñaõ qua roài.
 
 

Nhöng toâi töôûng buoàn baõ hôn heát chæ coù caûnh sau naøy:

Moät ngaøy kia, coät cho muï vôï, ngöôøi ta seõ ñoùng toâi vaøo aåm muïc cuûa gia ñình. Chieàu naøo nhaéc gheá ra saân, toâi ngoài nhìn maây bay gioù thoåi. Trôøi cao toät maáy töøng trôøi, nuùi xa xanh khoâng hieåu nghó suy gì boãng thaâm maøu laïi. Vaø cuõng chaúng hieåu vì sao, thieát tha khoâng gian laïi laøm toâi nhôù ñeán nhaø tröôøng. Vaøi gioït leä rôi chaâu treân mí maét. Vôï toâi ra goïi vaøo aên côm toái, thaáy nöôùc maét toâi, ngöôøi seõ nghó laøm sao? Ai ñeán traû lôøi cho toâi raèng toâi nhôù caùi tröôøng luùc ñoù.

Moät ñöùa con nöõa ra ñôøi, moät caùi quaû ñeå coøng ñaàu toâi xuoáng tuoåi giaø cuûa taâm hoàn cuõng nhö cuûa theå chaát. Vaø chaúng may tröa naøo ñoù, moät trong nhöõng ngöôøi thöôøng bieát caùnh tay toâi laïc vaøo bình yeân aåm thaáp cuûa gia ñình toâi. Moät böõa côm ngon, moät chieác muøng doïn saïch, thau nöôùc sau khi hoï thöùc daäy, baïc vaøi ñoàng ñeå tieãn hoï ñi xa.

Vaø khi ngöôøi phaùi boä cuûa dó vaõng ñi roài, toâi seõ keâu con toâi ñeå baûo:

- Ñoù laø moät ngöôøi baïn thaân, xöa kia thaày ôû nhaø tröôøng.

Baïn thaân maø thoâi. Chöõ baïn yeâu, ñaõ laâu, laâu roài, ngöôøi giaø khoâng duøng ñeán nöõa.
 
 

OÂi! Boû tröôøng maø ñi! Boû loøng maø ñi! Hôõi nhöõng hoïc sinh, khi ra khoûi tröôøng, nhôù vöùt traû saùch vôû cho nhöõng teân cu-li canh cöûa. Khoâng phaûi lo mai sau nhôù laïi, nhöng sôï raèng goùp nhaët bao nhieâu vaãn chaúng gôïi neân veát tích gì. Cuõng ñöøng hieåu laàm ñeå thôû than khi löu luyeán coång tröôøng: "Kyû nieäm seõ bò choân saâu trong trí nhôù."

Khoâng! khoâng! xaùc cheát thöôøng hay laáy laïi ñöôïc hoàn. Haõy noùi raèng: "Kyû nieäm ñaõ ñem nhau ra khoûi cöûa hoàn, vaø cuoäc ñôøi gian xaûo laáy baïc vaøng ñeå ñaùnh laän cuûa ta bao nhieâu höông vaø saéc."
 
 

OÂi! Ngoaøi kia, naéng cao muoân tröôïng, gaày gaày trôøi xanh môû giöõa coâ lieâu. Caây trong saân reõ laù cho gioù thoåi moät nguoàn töôi. Tieáng chim seû rôi thaønh muoân vaøn chaám naéng... Chæ moät choác nöõa thì giôø chôi, caùc hoïc sinh seõ ñi qua treân nhöõng lôùp soûi moøn, vaø saân tröôøng laïi phuû theâm moät laàn kyû nieäm.
 

CHEÁ LAN VIEÂN
Heø 1939 - Colleøge Quy Nhôn. 

Coâ Tuyeát Mai (USA) sao cheùp vaø gôûi taëng.

[Ghi chuù: Baûn vaên naøy, do taùc giaû nhuaän saéc laïi vaø theâm moät ít ñoaïn môùi, coù hôi khaùc so vôùi nguyeân baûn ñaõ in trong taäp vaên xuoâi VAØNG SAO do Taân Vieät xuaát baûn naêm 1942.]