|
Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn do Minh Maïng saùng laäp naêm 1821, hoaït ñoäng ñeán cuoái theá kyû XIX, coù theå xem laø Vieän Söû hoïc - Ñòa lyù hoïc quoác gia ñaàu tieân cuûa nöôùc ta. So vôùi thö tòch söû ñòa caùc trieàu tröôùc, noù ñaõ ñoùng goùp cho khoa hoïc nhaân vaên nhöõng coâng trình quan troïng nhaát :
Töø Ñaïi Nam thöïc luïc, Ñaïi Nam lieät truyeän, Khaâm ñònh Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc, Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä cho ñeán Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, Minh Maïng chính yeáu, Töï Ñöùc thaùnh cheá ... (maø Nhaø xb Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø nhaø xb Thuaän hoùa ñaõ coâng boá baûn dòch).
Ít ai ngôø raèng coâng trình lôùn cuoái cuøng cuûa Quoác söû quaùn hoaøn thaønh vaøo ñôøi Ñoàng Khaùnh (1886 - 1887) ñaõ ñöôïc Ñoâng döông Thö khoá (Toyo Bunko) cuûa Nhaät Baûn xuaát baûn ôû Tokyo vaøo thaùng 7 - 1945 döôùi nhan ñeà Ñoàng Khaùnh ngöï laõm ñòa dö chí ñoà, 2 taäp, vôùi lôøi giôùi thieäu cuûa nhaø söû hoïc Yamamoto.
Phaûi ñôïi ñeán 58 naêm sau (2003) coâng trình naøy môùi ñöôïc dòch vaø xuaát baûn taïi Vieät Nam döôùi nhan ñeà Ñoàng Khaùnh Ñòa Dö Chí (ÑKÑDC).
Ñöôïc söï quan taâm cuûa nhieàu cô quan Vieät Nam vaø quoác teá (Vieän Vieãn Ñoâng Baùc coå Phaùp, Trung taâm Vieãn Ñoâng Baùc coå Phaùp taïi Haø Noäi, Nhoùm nghieân cöùu Baùn ñaûo Ñoâng Döông thuoäc Tröôøng Cao hoïc Thöïc haønh Paris, Quyõ Ford cuûa Hoa Kyø taïi Vieät Nam, Vieän Nghieân cöùu Haùn Noâm, Trung taâm Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Quoác gia Vieät Nam ... ; do coâng söùc vaø taøi naêng cuûa nhieàu nhaø khoa hoïc Vieät Nam vaø quoác teá, ngöôøi Vieät Nam coù theå töï haøo vaø caùc nhaø nghieân cöùu, nhaø vaên hoùa coù nieàm vui " Caûo thôm laàn giôû tröôùc ñeøn " vì ñöôïc tieáp xuùc vôùi moät coâng trình khoa hoïc nhaân vaên ñoà soä daøy khoaûng 2500 trang, khoå 32 X 25 cm.
Ñoù laø Ñoàng
Khaùnh Ñòa Dö Chí, 3 taäp,
goàm baûn nguyeân vaên chöõ Haùn
- Noâm vaø caùc baûn dòch tieáng
Vieät, Anh, Phaùp, nhaø xuaát baûn Theá
Giôùi, Haø Noäi, 2003.
Soaïn giaû chính : Ngoâ
Ñöùc Thoï, Nguyeãn Vaên Nguyeân,
Philippe Papin.
Ban bieân taäp 6 ngöôøi,
ban dòch thuaät nhieàu ngöôøi.
Taäp I (vaên
baûn), LXXVVIII + 1084 trang , goàm
Lôøi caùm ôn, Giaûi
phaùp, nguyeân taéc vaø qui öôùc
duøng trong boä saùch, Töø vöïng
caùc ñôn vò ño löôøng,
Taøi lieäu tham khaûo vaø baûn chöõ
vieát taét, Lôøi giôùi thieäu
ÑKÑDC
Thö tòch ñòa lyù hoïc cuoái
theá kyû XIX, keøm baûn dòch
tieáng Anh, tieáng Phaùp;
Phaàn giôùi thieäu
caùc tænh Haø Noäi, Haûi Döông,
Höng Yeân, Nam Ñònh, Quaûng Yeân,
Baéc Ninh, Laïng Sôn, Cao Baèng, Höng Hoùa,
Thaùi Nguyeân, Tuyeân Quang, Sôn Taây, Ninh
Bình.
Toång muïc luïc boä
saùch.
Taäp II (vaên
baûn), 958 tr., goàm
Phaàn giôùi thieäu
caùc tænh Thanh Hoùa Ngheä An, ñaïo
Haø Tónh, tænh Quaûng Bình, ñaïo
Quaûng Trò, phuû Thöøa Thieân;
Baûn dòch tieáng Anh,
Phaùp phaàn giôùi thieäu caùc tænh
töø Haø Noäi ñeán Thöøa
Thieân.
Baûn tra cöùu baèng
tieáng Vieät theo thöù töï abc, baûn
tra cöùu tieáng Haùn - Noâm theo thöù
töï soá neùt cuûa chöõ bao goàm
toaøn boä caùc danh töø ñòa
lyù, nhaân vaät, coâng trình kieán
truùc, di tích lòch söû ...
Taäp III (baûn
ñoà), 312 tr. goàm
20 baûn ñoà hieän
ñaïi cuûa Vieät Nam vaø caùc tænh,
keøm theo 278 baûn ñoà tænh, phuû,
huyeän in saùu maøu côõ 32 X 24 cm thuoäc
19 tænh töø Haø Noäi ñeán Thöøa
Thieân.
Trong lôøi giôùi thieäu ÑKÑDC, Thö tòch ñòa lyù hoïc cuoái cuøng cuoái theá kyû XIX, nhaø söû hoïc Haùn Noâm hoïc Ngoâ Ñöùc Thoï ñaõ kieåm keâ laïi ñaày ñuû thö muïc phong phuù cuûa ñòa lyù hoïc Vieät Nam thôøi ñaïi quaân chuû töø Nam Baéc phieân giôùi ñòa ñoaø thôøi Lyù ñeán Ñaïi Nam nhaät thoáng chí ñôøi Töï Ñöùc vaø Ñoàng Khaùnh Saéc cheá ngöï laõmñôøi Ñoàng Khaùnh. Ñaàu theá kyû XX, Vieän Vieãn Ñoâng Baùc coå ñaõ sao cheùp boä saùch ngöõ laõm cuoái cuøng naøy cuûa Quoác söû quaùn, sau ñoù noù ñöôïc xuaát baûn taïi Nhaät Baûn vaøo naêm 1945, ñöôïc dòch ra tieáng Vieät, Anh, Phaùp vaø xuaát baûn taïi Vieät Nam naêm 2003, nhö ñaõ noùi treân, döôùi nhan ñeà ÑKÑDC.
Nguyeân baûn ÑKÑDC (saùch cheùp tay cuûa Vieän Haùn Noâm kyù hieäu A537) laø moät boä saùch Haùn - Noâm ñoà soä goàm 25 taäp (moãi taäp rieâng moät tænh töø Haø Noäi ñeán Bình Thuaän , toång coäng 2832 trang giaáy leänh hoäi (38 X 27 cm) keøm theo 314 baûn ñoà khoå lôùn (trung bình laø 45 X 35 cm) . Ñaây laø caùc taäp taâu (taáu saùch) cuûa caùc quan ñaàu tænh " kính tuaân lôøi (vua) pheâ, bieân veõ baûn ñoà tieán trình ". Caùc taäp taâu ñöôïc chuyeån veà trieàu ñình, ñöôïc taøng tröõ taïi Quoác söû quaùn. Noäi dung moãi taäp goàm caùc muïc :
- Tænh thaønh hoaëc phuû,
huyeän thaønh giôùi thieäu chung ñòa
ñieåm ñaët lî sôû (tænh,
phuû, huyeän), vò trí cuûa tænh phuû
huyeän giaùp giôùi nhöõng tænh
phuû huyeän naøo, khoaûng caùch ñoâng
taây baéc nam caùch nhau bao nhieâu daëm;
- Danh saùch caùc caáp
haønh chính tröïc thuoäc (tænh : keâ
ñeán phuû, huyeän; phuû : keâ ñeán
huyeän, toång; huyeän : keâ ñeán toång,
xaõ, thoân, phöôøng, giaùp, traïi,
aáp, lyù);
- Thaønh trì : ñòa
ñieåm, caùch xaây döïng thaønh
luõy, coång thaønh, töôøng thaønh,
caùc uï suùng, ñaøi quan saùt ...,
Ñoàn luõy;
- Binh : soá lính tuyeån,
lính moä, lính tuaàn thaønh ... ;
- Daân : soá daân ñinh;
- Thueá : thueá caû naêm
noäp baèng tieàn, baèng thoùc, baèng
saûn phaåm;
- Ñeàn mieáu
- Phong tuïc
- Saûn vaät
- Khí haäu
- Soâng nuùi
- Danh thaéng
- Ñöôøng ñi
ÔÛ moãi taäp, sau phaàn giôùi thieäu chung toaøn tænh coù keøm theo baûn ñoà toaøn tænh, laø phaàn giôùi thieäu ghi cheùp veà töøng phuû, huyeän, keøm theo baûn ñoà cuûa töøng phuû, huyeän. ÑKÑDC coù taát caû 314 baûn ñoà kích thöôùc khoâng ñeàu nhau (khoaûng töø 36 X 29 cm ñeán 51 X 38 cm) veõ treân luïa traéng vaø ñöôïc duøng theâm 6 maøu : maøu ñoû (veõ ñöôøng ñi), maøu xanh nöôùc bieån (veõ bieån) , maøu xanh nhaït (veõ soâng ngoøi), maøu xanh laù caây (veõ nuùi), maøu naâu nhaït (veõ thaønh trì), maøu coû uùa (ñeå phaân bieät caùc vuøng ñaát ngoaøi ñòa haït).
Taát caû caùc baûn ñoà ñeàu ghi baèng chöõ Haùn, Noâm.
Ví duï ôû bìa
taäp 1 cuûa ÑKÑDC, maët tröôùc
vaø maët sau, ta coù theå thaáy :
- baûn ñoà huyeän
Chöông Ñöùc (tænh Haø Noäi)
- baûn ñoà huyeän
Thaïch An (tænh Cao Baèng)
ÔÛ bìa taäp 2 cuûa
ÑKÑDC, maët tröôùc vaø maët
sau :
- baûn ñoà huyeän
Kyø Anh (ñaïo Haø Tónh)
- baûn ñoà huyeän
Höông Kheâ (tænh Ngheä An)
ÔÛ bìa taäp 3 cuûa
ÑKÑDC, maët tröôùc vaø maët
sau :
- baûn ñoà phuû
Gia Höng (tænh Höng Hoùa)
- baûn ñoà phuû
Töø Sôn (tænh Baéc Ninh)
 |
 |
 |
 |
 |
 |
KÑDC boä saùch ñoà soä, khoaûng 2500 trang khoå lôùn keøm theo hôn 300 baûn ñoà (32 X 24 cm), ra ñôøi trong hoaønh caûnh naøo ?
Chuùng ta bieát vaøo ñôøi Töï Ñöùc (1847-1883) laõnh thoå nöôùc Ñaïi Nam goàm ñuû 31 tænh töø Cao Baèng ñeán Haø Tieân, nhöng ñeán ñôøi Ñoàng Khaùnh (1886-1887), thöïc daân Phaùp ñaõ ñoaït chieám cuûa ta 6 tænh töø Nam Boä neân chuû quyeàn trieàu Nguyeãn chæ coøn 25 tænh töø Cao Baèng ñeán Bình Thuaän, ÑKÑDC ñaõ phaûn aûnh tình hình maát nöôùc, maát toaøn veïn laõnh thoå aáy (Nam Boä chòu cheá ñoä thuoäc ñòa, Baéc Boä, Trung Boä keå caû trieàu ñình Hueá chòu cheá ñoä baûo hoä sau hieäp öôùc 1884 vaø söï bieán thaát thuû kinh ñoâ 1885); ÑKÑDC chæ chöùa ñöïng phaàn giôùi thieäu 25 tænh cuøng caùc phuû huyeän tröïc thuoäc vaø 314 baûn ñoà caùc tænh phuû huyeän töø Cao Baèng ñeán Bình Thuaän.
ÔÛ laàn xuaát baûn naøy, ÑKÑDC chæ giôùi thieäu 19 tænh töø Haø Noäi ñeán Thöøa Thieân, phaàn 6 tænh coøn laïi (Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Phuù Yeân, Khaùnh Hoøa, Bình Thuaän) chaéc seõ ñöôïc xuaát baûn ôû laàn saép ñeán neáu khoâng coù moät chöôùng ngaïi vaät naøo chen vaøo giöõa vaên hoùa, khoa hoïc vaø chính trò.
Coù trong tay ÑKÑDC phaûn aùnh tình hình lòch söû, ñòa lyù vaø xaõ hoäi Vieät Nam ñôøi Ñoàng Khaùnh, chuùng ta khoâng theå khoâng so saùnh noù vôùi boä saùch ñoà soä khaùc cuûa Quoác söû quaùn ñöôïc hoaøn thaønh tröôùc noù vaøo cuoái ñôøi Töï Ñöùc: Ñaïi Nam nhaát thoáng chí (ÑNNTC).
Naêm 1865, Töï Ñöùc ra leänh cho Quoác söû quaùn bieân soaïn ÑNNTC, moät coâng trình söû ñòa theo theå thöùc boä Nhaát thoáng chí cuûa nhaø Thanh (Trung Quoác). Möôøi baûy naêm sau Quoác söû quaùn hoaøn thaønh baûn sô thaûo ÑNNTC (vaøo khoaûng naêm 1882), nhöng Töï Ñöùc xem xong chöa haøi loøng neân chöa cho khaéc in. Baûn sô thaûo naøy ñaõ ñöôïc Vieän Vieãn Ñoâng Baùc coå Phaùp sao cheùp vaø sau ñoù baûn dòch ÑNNTC cuûa Vieän söû hoïc ñöôïc xuaát baûn taïi Haø Noäi (1970-1971).
Ñoïc hai baûn dòch ÑNNTC vaø ÑKÑDC, chuùng ta thaáy nhieàu ñieàu ñaùng chuù yù :
1 . ÑNNTC ñôøi Töï Ñöùc phaûn aùnh ñaày ñuû tình hình lòch söû, ñòa lyù xaõ hoäi nöôùc Ñaïi Nam giöõa theá kyû XIX vôùi moät laõnh thoå toaøn veïn goàm 31 tænh töø Cao Baèng ñeán Haø Tieân, trong khi ÑKÑDC phaûn aùnh tình hình moät nöôùc Ñaïi Nam maát ñoäc laäp maát chuû quyeàn treân moät laõnh thoå chæ coøn 25 tænh töø Cao Baèng ñeán Bình Thuaän (trieàu ñình Hueá chæ coøn laø moät buø nhìn cuûa thöïc daân Phaùp.)
2. ÑKÑDC hoaøn thaønh
vaøo nhöõng naêm 1886-1887 ñeå daâng
vua ngöï laõm laø moät boä saùch
ñoà soä khoâng theå ñöôïc
bieân soaïn ñôøi Ñoàng Khaùnh
(thôøi gian quaù haïn heïp so vôùi
moät noäi dung phong phuù ñeán theá)
maø noù ñaõ ñöôïc
bieân soaïn töø cuoái ñôøi
Töï Ñöùc ñeán ñaàu
thôøi Ñoàng Khaùnh döïa
treân nhöõng hoà sô quan troïng cuûa
Quoác söû quaùn :
- baûn sô thaûo ÑNNTC
(hoaøn thaønh vaøo naêm 1862);
- Ñaïi
Vieät ñòa dö toaøn bieân
cuûa Nguyeãn Vaên Sieâu (soaïn xong vaøo
khoaûng naêm 1882);
- Ñaïi
Nam cöông giôùi vöïng bieân
cuûa Hoaøng Höõu Xöùng (soaïn
xong vaøo naêm 1886)
vaø nhaát laø :
- caùc taäp
taâu cuûa caùc quan ñaàu tænh
giôùi thieäu tình hình caùc tænh,
phuû, huyeän, keøm theo baûn ñoà,
ñöôïc gôûi veà trieàu
ñình trong nhöõng naêm cuoái ñôøi
Töï Ñöùc, ñaàu ñôøi
Ñoàng Khaùnh.
Ñieàu ñoù giaûi thích söï phong phuù veà noäi dung cuûa ÑKÑDC, coâng trình lôùn cuoái cuøng cuûa Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn beân caïnh coâng trình lôùn khaùc laø ÑNNTC hoaøn thaønh 4 naêm tröôùc (1882).
3. Ñöôïc bieân soaïn nhieàu naêm sau ÑNNTC, ÑKÑDC coù nhöõng öu ñieåm vaø nhöõng ñaëc saéc so vôùi ÑNNTC.
ÑNNTC laø moät boä ñòa dö chí laáy caáp tænh laøm cô sôû bieân soaïn. Caùc muïc nhö ñòa giôùi, hình theá khí haäu, thaønh trì, tröôøng hoïc, soá hoä khaåu, soá binh lính, thueá ruoäng ñaát, soâng nuùi, phong tuïc, thoå saûn v.v... ñeàu vieát chung veà caû tænh.
Coøn ÑKÑDC laïi laømoät boä ñòa dö chí laáy caáp phuû vaø huyeän laøm cô sôû bieân soaïn, moâ taû. Moãi phuû, huyeän ñeàu laø tieâu ñeà cuûa moät chöông muïc rieâng. ÑKÑDC ñaõ trình baøy tæ mæ veà tình hình caùc phuû, huyeän: ñòa giôùi, hình theá, thaønh trì, daân, binh, thueá, phong tuïc, saûn vaät, khí haäu, soâng nuùi, ñöôøng ñi v.v. ... goàm raát nhieàu chi tieát khoâng coù trong ÑNNTC.
4. ÑNNTC tuy coù moät soá tö lieäu, ñieàu tra, thoáng keâ (soá laøng xaõ trong töøng huyeän, soá hoä khaåu, ruoäng ñaát ...) nhöng chuû yeáu laø thieân veà noäi dung khaûo cöùu lòch söû, coøn ÑKÑDC laáy ñöông ñaïi laø noäi dung chính : vò trí, tình theá ñöôïc mieâu taû kyõ löôõng hôn, thaønh tænh, phuû huyeän ñöôïc mieâu taû tæ mæ, caùc muïc nhaân ñinh ñieàn thoå coù caùc soá lieäu chi tieát, phong tuïc taäp quaùn caùc tænh ñoàng baèng nhieàu vuøng coù nhöõng neùt töông ñoàng, nhöng caùc xaõ gaàn bieån, gaàn nuùi ñeàu coù ñöôïc nhöõng ghi cheùp rieâng bieät, nhaát laø ôû caùc ñòa phöông mieàn nuùi coù caû ngöôøi Vieät vaø caùc daân toäc thieåu soá thì söï mieâu taû phong tuïc taäp quaùn khaù cuï theå, chi tieát, sinh ñoäng, coù giaù trò veà ñieàu tra daân toäc hoïc, xaõ hoäi hoïc.
Ví duï, khi moâ taû veà caùc daân toäc thieåu soá trong ba huyeän ki mi ôû mieàn nuùi tænh Thanh Hoùa (huyeän Trình Coá, Man Duy vaø Saàm Da) ÑKÑDC cheùp :
" (ÔÛ huyeän Trình Coá) trong haït thuaàn laø ngöôøi Man Nuøng (ngöôøi Möôøng ?) gioïng noùi líu lo, phaûi coù ngöôøi phieân dòch môùi coù theå hieåu ñöôïc (...) ÔÛ möôøng Haèng Sôn coù chuøa, trong chuøa coù sö, tuïc goïi nhaø sö laø chu hoâ. Goïi quan huyeän laø phì tröôûng. Khi phì tröôûng cheát thì göôm giaùo khí giôùi ñem naïp heát cho chu hoâ, ñeán khi con trai ngöôøi aáy ñöôïc laäp noái chöùc thì seõ leân chuøa chuoäc laïi. Khi chu hoâ cheát tieàn baïc trong chuøa coù bao nhieâu phaûi naïp heát cho phì tröôûng. Sau coù ngöôøi keá tuïc laøm chu hoâ thì seõ giao laïi y nguyeân soá tieàn.
Moãi naêm ñeán kyø thaùng 2 thì chu hoâ sau phaûi laøm leã cuùng cho chu hoâ tröôùc. Caùc nhaø daân sôû taïi ñeàu ñem tieàn baïc ñeán chuøa ñeå taëng goïi laø leã ngaân chu. Hoâm ñoù daân chuùng luõ löôït leân chuøa xem leã hoäi, coù khi ñoát phaùo thaêng thieân, ngöôøi naøo coù phaùo leân cao thì vui möøng ñöôïc söï toát laønh, ngöôøi naøo phaùo thaáp thì chaùn naûn.
Laïi haøng naêm vaøo thaùng 3, phì tröôûng cuøng daân chuùng gaùi trai leân chuøa nghe giaûng kinh moät ñeâm ñeán saùng môùi veà. Thaùng ñoù coù leã taém goäi chu hoâ. Trong thaùng aáy ñaøn baø con gaùi heã thaáy ñaøn oâng con trai ñi gaàn soâng thì voác nöôùc teù cho öôùt heát quaàn aùo, cho nhö theá môùi laø yeâu quí nhau " (ÑKÑDC, taäp II, tr. 115)
Beân caïnh haøng traêm tö lieäu daân toäc hoïc, xaõ hoäi hoïc nhö theá ÑKÑDC, laàn ñaàu tieân, ñaõ cung caáp cho chuùng ta moät heä thoáng haøng ngaøn ñòa danh xaõ, thoân, phöôøng, giaùp, traïi ñeán caáp huyeän cuûa 25 tænh nöôùc ÑaïÃi Nam cuoái theá kyû XIX, thì ñoù ñaõ laø moät ñaëc ñieåm vaø moät öu ñieåm maø Ñaïi Nam nhaát thoáng chí vaø caùc coâng trình ñòa dö chí khaùc khoâng coù.
Nhaø söû hoïc vaø Haùn Noâm hoïc Ngoâ Ñöùc Thoï trong baøi giôùi thieäu ÑKÑDC daøi 12 trang (taäp I, tr. XXV - XXXVI) ñaõ neâu roõ giaù trò hoïc thuaät cuûa ÑKÑDC, böôùc tieán ñaùng keå trong phöông phaùp bieân soaïn cuûa ÑKÑDC so vôùi caùc saùch ñòa dö chí töø ÑNNTC trôû veà tröôùc, moät phöông phaùp bieân soaïn ñaõ ñoøi hoûi caû moät maïng löôùi nhöõng ngöôøi tham gia ñieàu tra, bieân soaïn töø caùc quan tænh, phuû, huyeän ñeán nhaø nho caùc xaõ thoân phöôøng giaùp vaø cuoái cuøng laø caùc söû quan ôû Quoác söû quaùn.
Chính nhôø nhöõng coâng trình söû ñòa lôùn cuûa Quoác söû quaùn, trong ñoù noåi baät leân ÑNNTC vaø ÑKÑDC, maø chuùng ta coù ñöôïc moät caùi nhìn veà lòch söû vaø tình hình kinh teá xaõ hoäi nöôùc ta döôùi trieàu Nguyeãn noùi rieâng vaø cheá ñoä quaân chuû noùi chung.
Caùc soaïn giaû, dòch giaû cuûa ÑKÑDC cuõng ñaõ cung caáp cho chuùng ta haøng traêm chuù giaûi veà ñòa lyù lòch söû, veà vaên baûn hoïc, veà moät soá raát lôùn caùc töø ngöõ Haùn Noâm, veà teân thöïc vaät ñoäng vaät, ngaønh ngheà thuû coâng ôû caùc muïc phong tuïc, saûn vaät, khí haäu, v.v... baèng caùch tra cöùu tham khaûo caùc coâng trình khoa hoïc quyù baùu cuûa cha oâng töø Dö ñòa chí cuûa Nguyeãn Traõi ñeán caùc thö tòch cuûa Quoác söû quaùn (X. Baûng keâ caùc taøi leäu tham khaûo, t. I, tr. XXIII - XXIV).
Ñaëc bieät caùc soaïn giaû coøn cung caáp cho chuùng ta laàn ñaàu tieân moät töø vöïng caùc ñôn vò ño löôøng: ñôn vò ño chieàu daøi (daëm, tröôïng, thöôùc, taác ...), ñôn vò ño dieän tích (maãu, saøo ..., haøo, hoát), ñôn vò ñong (thoùc) (hoäc, baùt, thöng, ..., leû, nhuùm, que), ñôn vò ñong ñeám duøng tính thueá (boù, voø, phieán, ...) ñôn vò tieàn teä (laïng, quan, tieàn ...), ñôn vò ño troïng löôïng vaø theå tích (caân, laïng, tieàn ...), ñôn vò haønh chính (loä, traán, quaän, ..., dinh, chaâu, nguoàn).
Nhôø söï hôïp taùc quoác teá toát ñeïp, Ñoàng Khaùnh Ñòa Dö Chí ñaõ ñöôïc xuaát baûn, duø chöa phaûi laø moät coâng trình troïn veïn toaøn bích giôùi thieäu ñöôïc 31 tænh cuûa vöông quoác Ñaïi Nam, vaãn coù theå xem laø moät neùt son cuûa khoa hoïc nhaân vaên Vieät Nam ñaàu theá kyû XIX.
Thaùng 11 -2003
Leâ Vaên Haûo
[ Trôû Veà ]