|
|
Nhieàu
ngöôøi trong chuùng ta coøn thuoäc
loøng baûng xeáp haïng:
Moät thöông toùc boû ñuoâi gaøTrong soá möôøi caùi deã thöông cuûa caùc baø, caùc coâ, maùi toùc ñöôïc xeáp haøng ñaàu, haøm raêng ñen chieám haïng tö. Ñieàu ñoù ñuû noùi leân raèng xaõ hoäi Vieät Nam ngaøy xöa raát troïng toùc vaø raêng, keå caû toùc vaø raêng cuûa caùc oâng. Thaûo naøo môùi coù caâu caùi raêng caùi toùc, moät goùc con ngöôøi. Lòch söû maùi toùc, haøm raêng cuûa daân ta cuõng ñaõ traûi qua nhieàu cuoäc thaêng traàm, ñoåi thay nhö vaän nöôùc. Nhöng caùc saùch chæ ghi cheùp moät caùch toång quaùt. Ñaïi khaùi chuùng ta ñöôïc bieát: Veà thôøi Huøng Vöông, ai cuõng xaêm mình. Ai cuõng buùi toù hoaëc caét toùc ngaén (nhöng cuõng coù ngöôøi boû xoaõ toùc hoaëc teát ñuoâi xam). Ai cuõng thích ñeo hoa tai vaø nhieàu voøng tay. Ngöôøi ta nhuoäm raêng, aên traàu.(Uyû ban Khoa Hoïc Vieät Nam, Lòch söû Vieät Nam, taäp 1, Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, 1971, tr. 48). Thôøi nhaø Traàn, ngöôøi trong nöôùc ñeàu caïo ñaàu, cho neân trong Söù Giao Chaâu thi taäp cuûa Traàn Cöông Trung nhaø Nguyeân chua raèng: "con trai ñaàu troïc, ngöôøi naøo coù quan chöùc thì truøm ñaàu baèng khaên xanh, nhaân daân ñeàu nhö sö caû".Tuïc caét toùc naøy ñeán Hoaøng Phuùc nhaø Minh môùi caám, nay daân ôû Kieân Lao vaø Traø Luõ huyeän Giao Thuyû (Nam Ñònh ngaøy nay) vaãn coøn giöõ tuïc aáy.(…) Ñaøn baø caét toùc ñeå laïi 3 taác teát ôû treân ñænh ñaàu, buoäc laáy ñaàu sôïi toùc roài buùi chaët laïi vaø caøi baèng traâm, ôû ñaèng sau gaùy khoâng coù toùc, cuõng khoâng xoa daàu xoa saùp gì caû. (…) Toâi nhaän thaáy, ñaáy laø phong tuïc trieàu nhaø Traàn, ñeán baûn trieàu ngaøy nay thì tuïc ñoäi khaên xanh, maëc aùo thaâm, caét toùc vaø xaêm mình ñaõ thay ñoåi roài. (Leâ Quyù Ñoân, Kieán vaên tieåu luïc, Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, 1977, tr. 68-70). Leâ Quyù Ñoân cho bieát thôøi nhaø Traàn ngöôøi trong nöôùc ñeàu caïo ñaàu, nhaân daân ñeàu nhö sö caû, nghóa laø daân ta goït toùc hay ít nhaát cuõng laø caét toùc ngaén. Ñeán thôøi thuoäc Minh (1414-1427) Hoaøng Phuùc ra leänh caám daân ta caét toùc. Roài giaëc (chæ quaân Minh) chia chaâu ñaët huyeän, ñaép thaønh ñaøo haøo; ñoùng quaân traán giöõ, hôn hai chuïc naêm, bieán phong tuïc thaønh toùc daøi raêng traéng, hoùa laøm ngöôøi Ngoâ caû. Than oâi! Hoïa loaïn toät möïc ñeán nhö theá ö? (Ngoâ Só Lieân, Ñaïi Vieät söû kí toaøn thö). Söû saùch khoâng cho bieát töø naêm 1428, naêm Leâ Lôïi ñaùnh ñuoåi ñöôïc quaân Minh vaø leân laøm vua, thì ñaàu toùc daân ta ra sao? Chæ bieát raèng naêm 1470, Leâ Thaùnh Toân caám ngöôøi khoâng phaûi laø sö saõi khoâng ñöôïc goït toùc (Ñaïi Vieät söû kí toaøn thö). Leâ Thaùnh Toân baét daân chuùng phaûi ñeå toùc daøi. Naêm Leâ Quyù Ñoân vieát saùch Kieán vaên tieåu luïc (1777), thì tuïc caét toùc vaø xaêm mình ñôøi nhaø Traàn ñaõ thay ñoåi, nghóa laø daân ta vaãn coøn ñeå toùc daøi. Toùm laïi, töø naêm 1470 ñeán khoaûng vaøi naêm sau naêm1777 döôøng nhö daân ta lieân tuïc ñeå toùc daøi. Neáu suy ñoaùn theâm thì coù theå noùi raèng töø thôøi thuoäc Minh ñeán gaàn cuoái ñôøi nhaø Leâ daân ta ñeå toùc daøi. Sôû dó noùi raèng ñeán gaàn cuoái ñôøi nhaø Leâ laø bôûi vì naêm 1789, tröôùc luùc xuaát quaân deïp giaëc Thanh, Nguyeãn Hueä ñaõ tuyeân boá: Ñaùnh cho ñeå daøi toùcVua Quang Trung quyeát taâm ñaùnh giaëc Thanh ñeå giaønh laïi chuû quyeàn cho ñaát nöôùc, giaønh laïi quyeàn ñeå toùc daøi, raêng ñen cho nhaân daân! Ñieàu naøy coù nghóa laø tröôùc ñoù quaân Thanh ñaõ baét daân ta caét toùc ngaén. Thaät laø quaùi gôû ! Ta ñang ñeå toùc ngaén thì nhaø Minh baét phaûi ñeå toùc daøi. Ta ñeå toùc daøi thì nhaø Thanh laïi baét phaûi caét toùc ngaén. Ñuùng laø maáy oâng con trôøi chæ thích ñi phaù thoái. Nhöng ñieàu baát ngôø nhaát laø haønh ñoäng coõng raén caén gaø nhaø cuûa Leâ Chieâu Thoáng ñaõ aûnh höôûng ñeán caû maùi toùc cuûa daân ta. Khoâng nhöõng theá, maùi toùc cuûa Leâ Chieâu Thoáng cuõng chaúng oùng möôït gì hôn maùi toùc cuûa ñaùm daân ngu khu ñen. Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí keå raèng luùc môùi löu vong beân Trung quoác, moät hoâm Leâ Chieâu Thoáng ñöôïc Khang An ñaõi yeán tieäc taïi Queá Laâm. Khang An noùi vôùi vua Leâ: -Ngaøy xuaát quaân khoâng coøn xa, vöông neân töï mình ñem taû höõu lieâu thuoäc laøm quaân daãn ñöôøng ñi tröôùc. Nhöng baây giôø neân goït ñaàu gioùc toùc, thay ñoåi quaàn aùo gioáng nhö ngöôøi Trung quoác, ñeå khi veà Nam quaân giaëc khoâng theå phaân bieät ñöôïc, thì coâng lôùn môùi coù theå thaønh. Sau khi khoâi phuïc nöôùc nhaø, baáy giôø seõ laïi theo nhö tuïc cuõ. "Vieäc binh khoâng ngaïi duøng caùch xaûo traù". Vöông neân nghó tôùi choã ñoù. Vua Leâ cho laø phaûi vaø ñaùp: -Chuùng toâi khoâng giöõ ñöôïc nöôùc nhaø, may nhôø thieân trieàu cöùu vieän, duø caû nöôùc phaûi aên maëc nhö ngöôøi Trung quoác, cuõng xin vaâng meänh. Vieäc aáy coøn coù tieác gì? Roài vua Leâ cuøng caùc beà toâi ñeàu gioùc toùc, thay ñoåi ñoà maëc (…). (Ngoâ gia vaên phaùi, Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí, Vaên Hoïc, 1970, tr. 377). Ít laâu sau, Leâ Quyùnh vaø moät nhoùm cöïu thaàn nhaø Leâ cuõng chaïy sang Trung quoác. Khang An laïi ñònh giôû troø cuõ, sai ngöôøi ñi môøi boïn Leâ Quyùnh. Luùc hoï tôùi nôi, An chaúng hoûi han gì, chæ baøn veà vieäc goït ñaàu gioùc toùc vaø ñoåi ñoà maëc maø thoâi. Quyùnh bieát An doái traù, giaän laém, noùi: -Ñoøi ta ñeán ngôõ laø ñeå giaùp maët maø baøn baïc, nay teù ra laïi chaúng baøn baïc gì, maø chæ toaøn baûo goït ñaàu gioùc toùc vaø ñoåi ñoà maëc. Chuùng ta ñaây, ñaàu coù theå chaët, toùc khoâng theå caét, da coù theå loät, ñoà maëc khoâng theå ñoåi! Khang An bieát laø khoâng theå eùp buoäc ñöôïc, beøn sai ñem boïn hoï an trí ôû tænh Quaûng Taây. (Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí, sñd, tr. 379). Tieác thay! Trung thaàn khoâng gaëp minh vöông! Daãu sao thì maùi toùc cuûa Leâ Quyùnh cuõng ñaùng ñöôïc söû saùch toân troïng hôn maùi toùc cuûa Leâ Chieâu Thoáng. Thôøi Phaùp thuoäc, xaõ hoäi Vieät Nam, ñaëc bieät laø caùc nhaø nho, chia ra laøm hai phe. Hoï ñem maùi toùc ra pheâ bình, chæ trích nhau. Phe thuû cöïu thì caâu neä vaøo chöõ thaùnh hieàn, thaân theå phaùt phu, thuï chi phuï maãu, baát khaû huyû thöông, nghóa laø thaân theå, da toùc mình laø thuï höôûng cuûa cha meï, khoâng ñöôïc huyû hoaïi. Vì vaäy phaûi giöõ toùc daøi cho troøn chöõ hieáu. Phe ñoåi môùi chuû tröông caét toùc cho hôïp veä sinh. Hoï cho raèng haønh ñoäng caét toùc khoâng dính líu gì tôùi chöõ hieáu caû. Ñeán ñaàu theá kæ 20, khoaûng naêm 1905, phe ñeå toùc daøi chaéc vaãn coøn ñoâng, khieán cuï Phan Chaâu Trinh phaûi dieãn thuyeát keâu goïi duøng noäi hoaù, hôùt toùc ngaén, baän ñoà taây. Daân gian coù baøi veø: Tay traùi caàm löôïc,Ngaøy nay, ñaøn oâng haàu nhö khoâng coøn ai ñeå toùc daøi, buùi toù. Xöa kia, treû con töø luùc sô sinh ñeán khoaûng ba, boán tuoåi, trai hay gaùi ñeàu: Ñaàu troïc loâng loác bình voâiTöø boán tuoåi trôû leân, con trai ñeå ít toùc treân ñænh ñaàu, goïi laø caùi choûm, hoaëc ñeå hai beân goïi laø hai traùi ñaøo. Con gaùi ñeå ít toùc ñaèng tröôùc hoaëc sau gaùy, goïi laø caùi cuùt. Ñeán chöøng möôøi hai, möôøi ba tuoåi trôû leân thì ñeå toùc, khoâng caïo nöõa. Ñeå cho ñeán khi coù toùc daøi, ñaøn oâng bôùi troøn moät naém ñaèng sau, goïi laø buùi toù, buùi toù cuû haønh laø anh thieân haï, ñoäi khaên xeáp. Ñaøn baø thì buùi toùc hoaëc cuoän toùc vaán khaên, ñeå loøi caùi ñuoâi gaø. Chæ coù caùc nhaø sö hoaëc moät soá ít nhöõng ngöôøi laøm aên lam luõ môùi caïo troïc ñaàu, ngoaøi ra ai cuõng ñeå toùc daøi. Nhöõng ngöôøi ít toùc thì mua toùc ñoän vaøo cho daøy ñeå laøm taêng veû ñeïp. |
| Tuïc nhuoäm raêng ñen
coù töø thuôû xa xöa, nhöng chæ
thoâng duïng ôû mieàn Baéc vaø
phía baéc Trung kì. Töø möôøi
ba, möôøi boán tuoåi, trai gaùi ñeàu
lo nhuoäm raêng.
Muoán cho maøu ñen beàn chaéc, khoâng phai laït thì phaûi chieát raêng. Coù ngöôøi chieát raêng baèng caùch ngaäm vaø suùc mieäng nhieàu laàn baèng nöôùc döa chua. Coù ngöôøi duøng dao hô noùng soï döøa cho chaûy nhöïa, laáy nhöïa naøy pheát vaøo raêng. Laàn ñaàu nhuoäm raêng thöôøng bò ñau lôïi, söng moâi. Nhöng vì: Naêm quan mua laáy mieäng cöôøicho neân nöõ nhi chaúng maáy ngöôøi quaûn ngaïi. Nhuoäm raêng ñen, ngoaøi caùi ñeïp theo oùc thaåm mó ngaøy xöa, döôøng nhö coøn ngöøa ñöôïc saâu raêng, giöõ cho chaân raêng chaéc hôn. Muoán cho haøm raêng luùc naøo cuõng ñen nhaùnh thì ñoä moät naêm laïi nhuoäm boài theâm moät lôùp. Raêng khoâng ñöôïc chaêm soùc seõ bò phai maøu, loang loå, goïi laø raêng caûi maû, troâng khoâng ñeïp. Treû con bò gaõy raêng, neáu laø raêng haøm döôùi thì vöùt raêng xuoáng gaàm giöôøng cho chuoät noù tha, neáu laø raêng haøm treân thì vöùt leân maùi nhaø. Con gì tha khoâng bieát, khoâng nghe noùi. Töø ngaøy Vieät Nam tieáp xuùc vôùi phöông Taây, tuïc nhuoäm raêng daàn daàn bò boû. Caùc baø, caùc coâ chuyeån sang haõnh dieän vôùi haøm raêng traéng muoát. Caùc oâng cöôøi duyeân khoe daêm chieác raêng vaøng, raêng baïc, loùng laùnh veû giaøu sang. Töø nay phaûi nhôù laø: Raêng ñen boâi baùc, raêng vaøng lòch söïNgoïn gioù Taây thoåi qua maùi nhaø, chieác chong choùng xoay chieàu thích öùng! Cuõng bôûi vì caùi raêng, caùi toùc laø cuûa rieâng, cuûa quyù cuûa moãi ngöôøi, ñöôïc moïi ngöôøi naâng niu, chaêm soùc, neân chuùng cuõng deã trôû thaønh naïn nhaân cuûa nhöõng cuoäc ñoøn ghen, ñoøn thuø. Hoaïn Thö luùc noåi traän tam baønh ñaõ khoâng ngaàn ngaïi Voäi vaøng xuoáng leänh ra uycho boõ gheùt naøng Kieàu. Nöõ nhi thöôøng tình voán hieàn laønh, luùc maát gaø cuõng nhö ñæa phaûi voâi, veùn quaàn chöûi ñoång, loâi caû haøng xoùm ra taùt cho gaõy heát raêng! Anh em, hoï haøng, laùng gieàng luùc côm laønh canh ngoït thì thôn thôùt theà khoâng bao giôø ñeå cho moâi hôû raêng laïnh. Luùc luïc ñuïc, thöôïng caúng chaân, haï caúng tay, thoâi thì raêng caén phaûi löôõi cuõng chaû sao. Toùc loà loä nhö suoái chaûy, maây bay. Ngöôøi, daùng böôùc bô vô cuûa baàu trôøi haûi ñaûoToùc quyeán ruõ hôn raêng neân soá phaän cuûa toùc cuõng laän ñaän, ñieâu ñöùng hôn raêng. |
Thuoác
nhuoäm raêng laøm baèng caùnh kieán.
Traûi thuoác nhuoäm leân hai mieáng laù
cau daøi chöøng taùm phaân, roäng
ñoä moät phaân. Tröôùc khi ñi
nguû aáp leân treân hai haøm raêng,
nhö vaäy moâi treân vaø moâi döôùi
töï nhieân oâm chaët laáy hai mieáng
thuoác. Traùnh khoâng aên thòt
caù vaø taát caû nhöõng thöù
phaûi nhai. Chæ aên côm nuoát chöûng
vôùi nöôùc maém…
Luùc môùi nhuoäm raêng maøu vaøng
saãm, tieáp tuïc nhuoäm ñoä nöûa
thaùng thì ngaû sang maøu ñen.
| Nhaø nöôùc phong kieán
ñaõ ñònh ra moät toäi ñeå
haønh haï toùc. Ñoù laø Toäi
Khoân. Toäi naøy ñöôïc
Nguyeãn Maïnh Huøng bình luaän, giaûi
thích nhö sau:
Khieáp nhæ! Ñaønh raèng cheá ñoä phong kieán raát taøn aùc, raát baát coâng, nhöng ñeán möùc thaáy chöôùng tai gai maét laø ra leänh ñoùng cuøm thì… hôi quaù. Chuùng ta haõy bình tónh laät töï ñieån, tra nghóa chöõ Khoân xem noù laø caùi gì. Theo Thieàu Chöûu, Khoân nghóa laø caét toùc, ngaøy xöa coù moät thöù hình phaït caét toùc, nhaø Haùn goïi laø Khoân kieàm. Gustave Hue ñònh nghóa Khoân: couper les cheveux aø un condamneù, eùmonder un arbre (caét toùc ngöôøi bò keát toäi, caét tæa caây). AØ, thì ra theá! |
(…)
Lôùp ngöôøi treân ñaây
(thoâng ngoân, kyù luïc, boài beáp
hay laùi xe cho quan Taây) tieáp thu nhanh choùng
vaên minh phöông Taây: noùi tieáng
Taây, maëc ñoà Taây vaø hôùt
toùc ngaén nhö boán ngöôøi
ñaøn oâng trong hình beân ñaây
(hình Phaûi toäi Khoân). Cheá ñoä
phong kieán thaáy chöôùng tai gai maét
beøn ra leänh ñoùng cuøm caû boïn
vaø ghi roõ toäi danh baèng ba chöõ
Noâm "Phaûi toäi Khoân". Vaäy Toäi Khoân
laø toäi gì? (…) Toäi Khoân
chính laø toäi caét toùc. Boán
toäi nhaân ñaây, coù hai ngöôøi
ñaàu chaûi khoâng ngay ngaén, buùi
toùc khoâng coøn, coøn hai ngöôøi
thì bòt khaên ... chaéc laø xaáu
hoå (?) vì maát "buùi toù cuû haønh"
maø tôø Phong Hoaù ñaõ cheá
nhaïo laø "quoác hoàn quoác tuyù".
Döôùi con maét ngöôøi daân
thôøi aáy, lôùp ngöôøi
naøy bò coi khinh (…) laø "haïng
vong baûn" chaïy theo bô söõa. (Nguyeãn
Maïnh Huøng, Kyù hoïa
Vieät Nam ñaàu theá kyû 20,
Treû, 1990, tr.152-153).
|
Boán
ngöôøi trong tranh
Phaûi
toäi khoân laøm chuyeän baäy baï
gì ñoù môùi bò phaït, bò
cuøm, bò ñem ra caét toùc. Toäi
khoân laø toäi bò ñem ra caét toùc,
chöù khoâng phaûi vì caét toùc
ngaén maø bò ñoùng cuøm, mang
toäi. Huù vía! Cuõng may Nguyeãn Maïnh
Huøng chæ laãn loän haäu quaû vôùi
nguyeân nhaân. Neáu khoâng thì choã
ñaâu maø nhoát heát haïng
vong baûn chaïy theo bô söõa?
Nöôùc Phaùp sau ngaøy giaûi phoùng naêm 1945 cuõng ñaõ aùp duïng Toäi khoân vôùi moät soá phuï nöõ ñi laïi vôùi lính Ñöùc quoác xaõ. Noùi ñeán maùi toùc, töôûng cuõng neân noùi vaøi caâu ñeán muõ vaø noùn. Vieät Nam coù raát nhieàu kieåu muõ (chöõ Haùn laø maïo) vaø noùn (laïp). Ngaøy xöa chæ coù hoaøng toäc, caùc quan vaên voõ, caùc ngöôøi ñoã ñaït cao môùi ñöôïc ñoäi muõ. Giôùi bình daân, khoâng chöùc töôùc thì ñoäi noùn. Trong soá 11 thöù noùn ñöôïc P. Huard vaø M. Durand (Connaissance du Vietnam, EFEO, Paris, 1954, tr.182) lieät keâ, coù moät chieác ñaõ laøm hai oâng thaéc maéc. Caùc oâng goïi noù laø chieác noùn giaâu, chapeaux des brus? (chöõ giaâu ngaøy nay vieát laø daâu, nhö coâ daâu). Huard vaø Durand thaéc maéc vì hình daùng caùi noùn chaêng? Noù coù veû laø noùn ñaøn oâng. Hay laø vì teân goïi?
Tranh Hoân laïp coù ghi theâm caâu chöõ Haùn Coå giaû ngheânh hoân taéc duïng, kim taéc caûi chi(ngaøy xöa duøng luùc ñoùn daâu, ngaøy nay (khoaûng 1909) tuïc naøy ñaõ thay ñoåi). Vaäy Hoân laïp coù nghóa laø noùn ñoäi luùc ngheânh hoân, ñi ñoùn daâu, töùc laø…noùn cuûa chuù reå. Yeâu caàu Huard vaø Durand nhaén coâ daâu traû Hoân laïp laïi cho chuù reå! Xaõ hoäi Vieät Nam ñaõ traûi qua nhieàu thôøi ñaïi. Maùi toùc cuûa ngöôøi Vieät Nam nhieàu phen roái buø vôùi nhöõng côn gioù buïi. Haøm raêng thay traéng ñoåi ñen maáy laàn? Luùc thì troïng toùc daøi, khinh toùc ngaén. Luùc thì thích toùc ngaén, cheâ toùc daøi. Ngaøy naøo coøn yeâu haït huyeàn, haït na, boãng choác quay sang chuoäng raêng lôïn luoäc, haét huûi raêng ñen maõ taáu. Ngaøy nay thì ngaén daøi, ñen traéng, sao cuõng ñöôïc. Thôøi kì môû cöûa, kinh teá thò tröôøng, oái daøo, ai hôi ñaâu maø veõ vôøi ñeå yù ñeán moät goùc con ngöôøi nöõa? Caùc oâng, caùc caäu tha hoà ñeå toùc chaám vai, huùi cua, moùng ngöïa, soï döøa. Caùc baø, caùc coâ cöù vieäc buùi toùc, vaán khaên, phi deâ, ñuoâi ngöïa… Ai cuõng vui veû, thoaûi maùi, voâ tö. Caû laøng muùa ca: Treân trôøi coù xaáp maây xanh
|
Chuùng
ta coøn bieát hình phaït
Beø
chuoái troâi soâng, moät hình
thöùc daõ man cuûa Toäi
khoân, aùp duïng cho nöõ giôùi.
Ñaøn baø gian daâm, con gaùi chöûa
hoang, bò laøng goït gaùy boâi voâi,
troùi vaøo beø chuoái, thaû troâi
soâng. Coù ngöôøi cheát ñoùi,
cheát khaùt treân beø. Coù ngöôøi
cheát ñuoái. Ngöôøi naøo
may maén ñöôïc daân laøng khaùc
cöùu vôùt thì cuõng suoát
ñôøi phaûi soáng tha phöông
caàu thöïc, khoâng daùm trôû
veà laøng cuõ.
Caâu
traû lôøi cho thaéc maéc cuûa hai
oâng naèm ôû böùc tranh Hoân
laïp trong boä tranh Oger. Noùn daâu
vaø hoân laïp gioáng nhau. Vaäy
Hoân
nghóa laø gì? Theo Thieàu Chöûu,
hoân nghóa laø laáy
vôï, con daâu. Hoân coøn coù
nghóa laø
leã cöôùi,
ngaøy xöa cöôùi xin cöù ñeán
toái môùi ñoùn daâu neân
goïi laø hoân leã. Gustave Hue cuõng
ñònh nghóa chöõ hoân laø
prendre femme, femme, parenteù de la femme (laáy
vôï, vôï, hoï haøng beân vôï).
Vaäy thì chöõ hoân trong tranh Hoân
laïp phaûi ñöôïc hieåu
laø leã cöôùi, laáy vôï,
hay con daâu? Huard vaø Durand hieåu laø con
daâu.