- OÂng giaùo huùt tröôùc ñi

Laõo ñöa ñoùm cho toâi...

- Toâi xin cuï...

Vaø toâi caàm laáy ñoùm, vo vieân moät ñieáu. Toâi rít moät hôi xong, thoâng ñieáu roài môùi ñaët vaøo loøng laõo. Laõo boû thuoác, nhöng chöa huùt voäi. Laõo caàm laáy ñoùm, gaït taøn, vaø baûo:

- Coù leõ toâi baùn con choù ñaáy oâng giaùo aï!

Laõo ñaët xe ñieáu, huùt. Toâi vöøa thôû khoùi, vöøa gaø gaø ñoâi maét cuûa ngöôøi say, nhìn laõo, nhìn ñeå laøm ra veû chuù yù ñeán caâu noùi cuûa laõo ñoù thoâi. Thaät ra thì trong loøng toâi raát döûng döng. Toâi nghe caâu aáy ñaõ nhaøm roài. Toâi laïi bieát raèng: laõo noùi laø noùi ñeå coù ñaáy thoâi; chaúng bao giôø laõo baùn ñaâu. Vaû laïi, coù baùn thaät nöõa thì ñaõ sao? Laøm quaùi gì moät con choù maø laõo coù veû baên khoaên quaù theá!...

Laõo huùt xong, ñaët xe ñieáu cuoáng, quay ra ngoaøi, thôû khoùi. Sau moät ñieáu thuoác laøo, oùc ngöôøi ta teâ daïi ñi trong moät noãi ñeâ meâ nheï nhoõm. Laõo Haïc ngoài laëng leõ, höôûng chuùt khoaùi laïc coûn con aáy. Toâi cuõng ngoài laëng leõ. Toâi nghó ñeán maáy quyeån saùch quyù cuûa toâi. Hoài bò oám naëng ôû Saøi Goøn toâi baùn gaàn heát caû aùo quaàn, nhöng vaãn khoâng chòu baùn cho ai moät quyeån. oám daäy, toâi veà queâ, haønh lyù chæ veûn veïn coù moät caùi va-ly ñöïng toaøn nhöõng saùch. OÂi nhöõng quyeån saùch raát naâng niu! Toâi ñaõ nguyeän giöõ chuùng suoát ñôøi, ñeå löu laïi caùi kyû nieäm moät thôøi chaêm chæ, haêng haùi vaø tin töôûng ñaày nhöõng say meâ ñeïp vaø cao voïng: moãi laàn môû moät quyeån ra, chöa kòp ñoïc doøng naøo, toâi ñaõ thaáy böøng leân trong loøng toâi nhö moät raïng ñoâng, caùi hình aûnh tuoåi hai möôi trong treûo, bieát yeâu vaø bieát gheùt... Nhöng ñôøi ngöôøi ta khoâng chæ khoå moät laàn. Moãi laàn cuøng ñöôøng ñaát sinh nhai, vaø baùn heát moïi thöùc roài, toâi laïi phaûi baùn ñi moät ít saùch cuûa toâi. Sau cuøng chæ coøn coù naêm quyeån, toâi nhaát ñònh, duø coù phaûi cheát cuõng khoâng chòu baùn. aáy theá maø toâi cuõng baùn! Môùi caùch ñaây coù hôn moät thaùng thoâi, ñöùa con nhoû cuûa toâi bò chöùng lî gaàn kieät söùc... Khoâng! Laõo haïc ôi! Ta coù quyeàn giöõ cho ta moät tyù gì ñaâu? Laõo quyù con choù vaøng cuûa laõo ñaõ thaám vaøo ñaâu vôùi toâi quyù naêm quyeån saùch cuûa toâi...

Toâi nghó thaàm trong buïng theá. Coøn laõo Haïc, laõo nghó gì? Ñoät nhieân laõo baûo toâi:

- Naøy! Thaèng chaùu nhaø toâi, ñeán moät naêm nay, chaúng coù giaáy maù gì ñaáy, oâng giaùo aï!

AØ ! Thì ra laõo ñang nghó ñeán thaèng con laõo. Noù ñi cao su naêm saùu naêm roài. Hoài toâi môùi veà, noù ñaõ heát moät haïn coâng-ta. Laõo Haïc, ñem thö cuûa noù sang, möôïn toâi xem. Nhöng noù xin ñaêng theâm moät haïn nöõa... Laõo voäi caét nghóa cho toâi hieåu taïi sao laõo ñang noùi chuyeän con choù, laïi nhaûy voït sang chuyeän thaèng con nhö vaäy:

- Con choù laø cuûa chaùu noù mua ñaáy chöù!... Noù mua veà nuoâi, ñònh ñeå ñeán luùc cöôùi vôï thì gieát thòt...

AÁy! Söï ñôøi laïi cöù thöôøng nhö vaäy ñaáy. Ngöôøi ta ñaõ ñònh roài chaúng bao giôø ngöôøi ta laøm ñöôïc. Hai ñöùa meâ nhau laém. Boá meï ñöùa con gaùi bieát vaäy, neân cuõng baèng loøng gaû. Nhöng hoï thaùch naëng quaù: nguyeân tieàn maët phaûi moät traêm ñoàng baïc, laïi coøn cau, coøn röôïu... caû cöôùi nöõa thì maát ñeán cöùng hai traêm baïc. Laõo Haïc khoâng lo ñöôïc. yù thaèng con laõo, thì noù muoán baùn vöôøn, coá lo cho baèng ñöôïc. Nhöng laõo khoâng cho baùn. Ai laïi baùn vöôøn ñi maø laáy vôï? Vaû laïi baùn vöôøn ñi, thì cöôùi vôï veà, ôû ñaâu? Vôùi laïi, noùi cho cuøng nöõa, neáu ñaèng nhaø gaùi hoï cöù khaêng khaêng ñoøi nhö vaäy, thì daãu coù baùn vöôøn ñi cuõng khoâng ñuû cöôùi. Laõo Haïc bieát vaäy ñaáy, nhöng cuõng khoâng daùm xaüng. Laõo tìm lôøi leõ giaûng giaûi cho con trai hieåu. Laõo khuyeân noù haõy daèn loøng boû ñaùm naøy, ñeå roài gaéng laïi ít laâu, xem coù ñaùm naøo khaùc maø nheï tieàn hôn seõ lieäu: chaúng laáy ñöùa naøy thì laáy ñöùa khaùc; laøng naøy ñaõ cheát heát con gaùi ñaâu maø sôï?... Laïy trôøi laïy ñaát! Noù cuõng laø thaèng khaù, noù thaáy boá noùi theá thì noù thoâi ngay, noù khoâng ñaû ñoäng ñeán vieäc cöôùi xin nöõa. Nhöng noù coù veû buoàn. Vaø laõo bieát noù vaãn theo ñuoåi con kia maõi. Laõo thöông con laém. Nhöng bieát laøm sao ñöôïc?... Thaùng möôøi naêm aáy, con kia ñi laáy choàng; noù laáy con trai moät oâng phoù lyù, nhaø coù cuûa. Thaèng con laõo sinh phaãn chí. Ngay, hoâm sau, noù ra tænh ñeán sôû moä phu, ñöa theû, kyù giaáy xin ñi laøm ñoàn ñieàn cao su...

Laõo raân raán nöôùc maét, baûo toâi:

- Tröôùc khi ñi, noù coøn cho toâi ba ñoàng baïc, oâng giaùo aï! Chaû bieát noù göûi theû xong, vay tröôùc ñöôïc maáy ñoàng, maø ñöa veà cho toâi ba ñoàng. Noù ñöa cho toâi ba ñoàng maø baûo: "Con bieáu thaày ba ñoàng ñeå thænh thoaûng thaày aên quaø: xöa nay con ôû nhaø maõi cuõng khoâng nuoâi ñöôïc böõa naøo, thì con ñi cuõng chaúng phaûi lo, thaày boøn vöôøn ñaát vôùi laøm thueâ laøm möôùn theâm cho ngöôøi ta theá naøo cuõng ñuû aên; con ñi chuyeán naøy coá chí laøm aên, bao giôø coù baïc traêm con môùi veà, khoâng coù tieàn, soáng khoå soáng sôû ôû caùi laøng naøy, nhuïc laém!...". Toâi chæ coøn bieát khoùc, chöù coøn bieát laøm sao ñöôïc nöõa? Theû cuûa noù, ngöôøi ta giöõ. Hình cuûa noù, ngöôøi ta ñaõ chuïp roài. Noù laïi ñaõ laáy tieàn cuûa ngöôøi ta. Noù laø ngöôøi cuûa ngöôøi ta roài, chöù ñaâu coøn laø con toâi?...

- Caäu coù nhôù boá caäu khoâng? Haû caäu Vaøng? Boá caäu laâu laém khoâng coù thö veà. Boá caäu ñi coù leõ ñöôïc ñeán ba naêm roài ñaáy... Hôn ba naêm... Coù ñeán ngoùt boán naêm... Khoâng bieát cuoái naêm nay boá caäu coù veà khoâng? Noù maø veà, noù cöôùi vôï, thì noù gieát caäu. Lieäu hoàn caäu ñaáy!

Con choù vaãn heách moõm leân nhìn, chaúng loä moät veû gì: laõo löø maét nhìn tröøng tröøng vaøo maét noù, to tieáng doïa:

- Noù gieát maøy ñaáy! Maøy coù bieát khoâng? OÂng cho thì boû boá!

Con choù töôûng chuû maéng, vaãy ñuoâi möøng, ñeå laáy laïi loøng chuû. Laõo Haïc naït to hôn nöõa:

- Möøng aø? Vaãy ñuoâi aø? Vaãy ñuoâi thì cuõng gieát! Cho caäu cheát!

Thaáy laõo söøng soä quaù, con choù vöøa vaãy ñuoâi, vöøa chöïc laûng. Nhöng laõo voäi naém laáy noù, oâm ñaàu noù, ñaäp nheø nheï vaøo löng noù vaø daáu dí:

- AØ khoâng! aø khoâng! Khoâng gieát caäu Vaøng ñaâu nhæ!... Caäu Vaøng cuûa oâng ngoan laém! OÂng khoâng cho gieát... OÂng ñeå caäu Vaøng oâng nuoâi...

Laõo buoâng noù ra ñeå nhaác cheùn, gheù leân moâi uoáng. Laõo ngaån maët ra moät chuùt, roài boãng nhieân thôû daøi. Roài laõo laåm baåm tính. Ñaáy laø laõo tính tieàn boøn vöôøn cuûa con...

Sau khi thaèng con ñi, laõo töï baûo raèng: "Caùi vöôøn laø cuûa con ta. Hoài coøn moà ma meï noù, meï noù coá thaét löng buoäc buïng, deø seûn maõi, môùi ñeå ra ñöôïc naêm möôi ñoàng baïc taäu. Hoài aáy, moïi thöùc coøn reû caû... Cuûa meï noù taäu, thì noù höôûng. Lôùp tröôùc noù ñoøi baùn, ta khoâng cho baùn laø ta coá yù giöõ cho noù, chöù coù phaûi giöõ ñeå ta aên ñaâu? Noù khoâng coù tieàn cöôùi vôï, phaãn chí böôùc ra ñi, thì ñeán luùc coù tieàn ñeå laáy vôï, môùi chòu veà. Ta boøn vöôøn cuûa noù, cuõng neân ñeå ra cho noù: ñeán luùc noù veà, neáu noù khoâng ñuû tieàn cöôùi vôï thì ta theâm vaøo vôùi noù, neáu noù coù ñuû tieàn cöôùi vôï, thì ta cho vôï choàng noù ñeå coù chuùt voán maø laøm aên...". Laõo töï baûo laõo nhö theá, vaø laõo laøm ñuùng nhö theá. Laõo laøm thueâ ñeå kieám aên. Hoa lôïi cuûa khu vöôøn ñöôïc bao  nhieâu laõo ñeå rieâng ra. Laõo chaéc maåm theá naøo ñeán luùc con laõo veà, laõo cuõng coù ñöôïc moät traêm ñoàng baïc...

Laõo laéc ñaàu chaùn naûn baûo toâi:

- AÁy theá maø baây giôø heát nhaün, oâng giaùo aï! Toâi chæ oám coù moät traän ñaáy thoâi. Moät traän ñuùng hai thaùng möôøi taùm ngaøy, oâng giaùo aï! Hai thaùng möôøi taùm ngaøy ñaõ khoâng laøm ñöôïc moät xu, laïi coøn thuoác, laïi coøn aên... OÂng thöû tính ra xem bao nhieâu tieàn vaøo ñaáy?...

Sau traän oám, laõo yeáu ngöôøi ñi gheâ laém. Nhöõng coâng vieäc naëng khoâng laøm ñöôïc nöõa. Laøng maát veâ sôïi, ngheà vaûi ñaønh phaûi boû. Ñaøn baø roãi raõi nhieàu. Coøn tí vieäc nheï naøo, hoï tranh nhau laøm maát caû. Laõo Haïc khoâng coù vieäc. Roài laïi baõo. Hoa maøu bò phaù saïch saønh sanh. Töø ngaøy baõo ñeán nay, vöôøn laõo chöa coù moät tí gì baùn. Gaïo thì cöù keùm maõi ñi. Moät laõo vôùi moät con choù, moãi ngaøy ba haøo gaïo, maø gia söï vaãn coøn ñoùi deo ñoùi daét...

- Thì ra caäu Vaøng caäu aáy aên khoûe hôn caû toâi oâng giaùo aï. Moãi ngaøy caäu aáy aên theá, boû reû cuõng maát haøo röôõi, hai haøo ñaáy. Cöù maõi theá naøy thì toâi laáy tieàn ñaâu maø nuoâi ñöôïc? Maø cho caäu aáy aên ít thì caäu aáy gaøy ñi, baùn huït tieàn, coù phaûi hoaøi khoâng? Baây giôø caäu aáy beùo truøng truïc, mua ñaét, ngöôøi ta cuõng thích...

Laõo ngaét laïi moät chuùt, roài taéc löôõi:

- Thoâi thì baùn phaét ñi! Ñôõ ñöôïc ñoàng naøo, hay ñoàng aáy. Baây giôø tieâu moät xu cuõng laø tieâu vaøo tieàn cuûa chaùu. Tieâu laém chæ cheát noù. Toâi baây giôø coù laøm gì ñöôïc ñaâu?

- Caäu Vaøng ñi ñôøi roài, oâng giaùo aï!

- Cuï baùn roài?

- Baùn roài? Hoï vöøa baét xong.

Laõo coá laøm ra veû vui veû. Nhöng troâng laõo cöôøi nhö meáu vaø ñoâi maét laõo aång aäng nöôùc, toâi muoán oâm choaøng laáy laõo maø oøa leân khoùc. Baây giôø thì toâi khoâng xoùt xa naêm quyeån saùch cuûa toâi quaù nhö tröôùc nöõa. Toâi chæ aùi ngaïi cho laõo Haïc. Toâi hoûi cho coù chuyeän:

- Theá noù cho baét aø?

Maët laõo ñoät nhieân co duùm laïi. Nhöõng veát nhaên xoâ laïi vôùi nhau, eùp cho nöôùc maét chaûy ra. Caùi ñaàu laõo ngoeïo veà moät beân vaø caùi mieäng moùm meùm cuûa laõo meáu nhö con nít. Laõo hu hu khoùc...

- Khoán naïn... OÂng giaùo ôi! Noù coù bieát gì ñaâu! Noù thaáy toâi goïi thì chaïy ngay veà, vaãy ñuoâi möøng. Toâi cho noù aên côm. Noù ñang aên thì thaèng Muïc naáp trong nhaø, ngay ñaèng sau noù, toùm laáy hai caúng sau noù doác ngöôïc noù leân. Cöù theá laø thaèng Muïc vôùi thaèng Xieån, hai thaèng chuùng noù chæ loay hoay moät luùc ñaõ troùi chaët caû boán chaân noù laïi. Baáy giôø cu caäu môùi bieát laø cu caäu cheát! Naøy! OÂng giaùo aï! Caùi gioáng noù cuõng khoân! Noù cöù laøm in nhö noù traùch toâi: noù keâu ö öû, nhìn toâi nhö muoán baûo toâi raèng: "A! Laõo giaø teä laém! Toâi aên ôû vôùi laõo nhö theá maø laõo xöû vôùi toâi nhö theá naøy?". Thì ra toâi giaø baèng naøy tuoåi ñaàu roài coøn ñaùnh löøa moät con choù, noù khoâng ngôø toâi nôõ taâm löøa noù!

Toâi an uûi laõo:

- Cuï cöù töôûng theá ñaáy chöù noù chaû hieåu ñaâu! Vaû laïi ai nuoâi choù maø chaû baùn hay gieát thòt? Ta gieát noù chính laø hoùa kieáp cho noù ñaáy, hoùa kieáp ñeå cho noù laøm kieáp khaùc.

Laõo chua chaùt baûo:

- OÂng giaùo noùi phaûi! Kieáp con choù laø kieáp khoå thì ta hoùa kieáp cho noù ñeå noù laøm kieáp ngöôøi, may ra coù sung söôùng hôn moät chuùt... kieáp ngöôøi nhö kieáp toâi chaúng haïn!...

Toâi buøi nguøi nhìn laõo, baûo:

- Kieáp ai cuõng theá thoâi, cuï aï! Cuï töôûng toâi sung söôùng hôn chaêng?

- Theá thì khoâng bieát neáu kieáp ngöôøi cuõng khoå noát thì ta neân laøm kieáp gì cho thaät söôùng?

Laõo cöôøi vaø ho soøng soïc. Toâi naém laáy vai gaày cuûa laõo, oân toàn baûo:

- Chaúng kieáp gì sung söôùng thaät, nhöng coù caùi naøy laø sung söôùng: baây giôø cuï ngoài xuoáng phaûn naøy chôi, toâi ñi luoäc maáy cuû khoai lang, naáu moät aám nöôùc cheø töôi thaät ñaëc; oâng con mình aên khoai, uoáng nöôùc cheø, roài huùt thuoác laøo... Theá laø söôùng.

- Vaâng! OÂng giaùo daïy phaûi! Ñoái vôùi chuùng mình thì theá laø sung söôùng.

Laõo noùi xong laïi cöôøi ñöa ñaø. Tieáng cöôøi göôïng nhöng nghe ñaõ hieàn haäu laïi. Toâi vui veû baûo:

- Theá laø ñöôïc, chöù gì? Vaäy cuï ngoài xuoáng ñaây, toâi ñi luoäc khoai, naáu nöôùc.

- Noùi ñuøa theá, chöù oâng giaùo cho ñeå khi khaùc?...

- Vieäc gì coøn phaûi chôø khi khaùc?... Khoâng bao giôø neân hoaõn söï sung söôùng laïi. Cuï cöù ngoài xuoáng ñaây! Toâi laøm nhanh laém..

- Ñaõ bieát, nhöng toâi coøn muoán nhôø oâng moät vieäc...

Maët laõo nghieâm trang laïi...

- Vieäc gì theá, cuï?

- OÂng giaùo ñeå toâi noùi... Noù hôi daøi doøng moät tí.

- Vaâng, cuï noùi.

- Noù theá naøy, oâng giaùo aï!

Vaø laõo keå. Laõo keå nhoû nheï vaø daøi doøng thaät. Nhöng ñaïi khaùi coù theå ruùt vaøo hai vieäc. Vieäc thöù nhaát: Laõo thì giaø, con ñi vaéng, vaû laïi noù cuõng coøn daïi laém, neáu khoâng coù ngöôøi troâng nom cho thì khoù maø giöõ ñöôïc vöôøn ñaát ñeå laøm aên ôû laøng naøy. Toâi laø ngöôøi nhieàu chöõ nghóa, nhieàu lyù luaän, ngöôøi ta kieâng neå, vaäy laõo muoán nhôø toâi cho laõo göûi ba saøo vöôøn cuûa thaèng con laõo, laõo vieát vaên töï nhöôïng cho toâi ñeå khoâng ai coøn tô töôûng doøm ngoù ñeán; khi naøo con laõo veà thì noù seõ nhaän vöôøn laøm, nhöng vaên töï cöù ñeå teân toâi cuõng ñöôïc, ñeå theá ñeå toâi troâng coi cho noù... Vieäc thöù hai: Laõo giaø yeáu laém roài, khoâng bieát soáng cheát luùc naøo; con khoâng coù nhaø, lôõ cheát khoâng bieát ai ñöùng ra lo cho ñöôïc; ñeå phieàn cho haøng xoùm thì cheát khoâng nhaém maét: laõo coøn ñöôïc haêm nhaêm ñoàng baïc vôùi naêm ñoàng vöøa baùn choù laø ba möôi ñoàng baïc, muoán göûi toâi ñeå lôõ coù cheát thì toâi ñem ra, noùi vôùi haøng xoùm giuùp, goïi laø cuûa laõo coù tí chuùt, coøn bao nhieâu ñaønh nhôø haøng xoùm caû.

Toâi baät cöôøi baûo laõo:

- Sao cuï lo xa quaù theá? Cuï coøn khoûe laém, chöa cheát ñaâu maø sôï! Cuï cöù ñeå tieàn aáy maø aên, luùc cheát haõy hay! Toäi gì baây giôø nhòn ñoùi maø tieàn ñeå laïi?

- Khoâng, oâng giaùo aï! AÊn maõi heát ñi thì ñeán luùc cheát laáy gì maø lo lieäu?

- Ñaõ ñaønh raèng laø theá, nhöng toâi boøn vöôøn cuûa noù bao nhieâu, tieâu heát caû. Noù vôï con chöa coù. Ngoä noù khoâng laáy gì lo ñöôïc, laïi baùn vöôøn thì sao?... Toâi caén rôm, caén coû toâi laïy oâng giaùo! OÂng giaùo coù nghó caùi tình toâi giaø nua tuoåi taùc maø thöông thì oâng giaùo cöù cho toâi göûi.

Thaáy laõo naèn nì maõi, toâi ñaønh nhaän vaäy. Luùc laõo ra veà, toâi coøn hoûi:

- Coù ñoàng naøo, cuï nhaët nhaïnh ñöa cho toâi caû thì cuï laáy gì maø aên?

Laõo cöôøi nhaït baûo:

- Ñöôïc aï! Toâi ñaõ lieäu ñaâu vaøo ñaáy... Theá naøo roài cuõng xong.

Luoân maáy hoâm, toâi thaáy laõo Haïc chæ aên khoai, roài thì khoai cuõng heát. Baét ñaàu töø ñaáy, laõo cheá taïo ñöôïc moùn gì, aên moùn aáy... Hoâm thì laõo aên cuû chuoái, hoâm thì laõo aên sung luoäc, hoâm thì aên rau maù, vôùi thænh thoaûng moät vaøi cuûa raùy, hay böõa trai, böõa oác. Toâi noùi chuyeän laõo vôùi vôï toâi. Thò gaït phaét ñi:

- Cho laõo cheát! Ai baûo laõo coù tieàn maø chòu khoå! Laõo laøm laõo khoå chöù ai laøm laõo khoå! Nhaø mình sung söôùng gì maø giuùp laõo? Chính con mình cuõng ñoùi...

Chao oâi! Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ôû quanh ta, neáu ta khoâng coá tìm maø hieåu hoï,thì ta chæ thaáy hoï gaøn dôû, ngu ngoác, baàn tieän, xaáu xa, bæ oåi... toaøn nhöõng côù ñeå cho ta taøn nhaãn; khoâng bao giôø ta thaáy hoï laø nhöõng ngöôøi ñaùng thöông: khoâng bao giôø ta thöông... Vôï toâi khoâng aùc, nhöng thò khoå quaù roài. Moät ngöôøi ñau chaân coù luùc naøo queân ñöôïc caùi chaân ñau cuûa mình ñeå nghó ñeán moät caùi gì khaùc ñaâu? Khi ngöôøi ta khoå quaù thì ngöôøi ta chaúng coøn nghó gì ñeán ai ñöôïc nöõa. Caùi baûn tính toát cuûa ngöôøi ta bò nhöõng noãi lo laéng, buoàn ñau ích kyû che laáp maát. Toâi bieát vaäy, neân toâi chæ buoàn chöù khoâng nôõ giaän. Toâi giaáu gieám vôï toâi, thænh thoaûng giuùp ngaám ngaàm laõo Haïc. Nhöng hình nhö laõo cuõng bieát vôï toâi khoâng öng giuùp laõo. Laõo töø choái taát caû nhöõng caùi gì toâi cho laõo. Laõo töø choái moät caùch gaàn nhö laø haùch dòch. Vaø laõo cöù xa toâi daàn daàn...

Laõo khoâng hieåu toâi, toâi nghó vaäy, vaø toâi caøng buoàn laém. Nhöõng ngöôøi ngheøo nhieàu töï aùi vaãn thöôøng nhö theá. Hoï deã tuûi thaân neân raát hay chaïnh loøng. Ta khoù maø ôû cho vöøa yù hoï... Moät hoâm, toâi phaøn naøn veà vieäc aáy vôùi binh Tö. Binh Tö laø moät ngöôøi laùng gieàng khaùc cuûa toâi. Haén laøm ngheà aên troäm neân voán khoâng öa laõo haïc bôûi vì laõo löông thieän quaù. Haén bóu moâi vaø baûo:

- Laõo laøm boä ñaáy! Thaät ra thì laõo chæ taâm ngaåm theá, nhöng cuõng ra pheát chöù chaû vöøa ñaâu. Laõo vöøa xin toâi moät ít baû choù...

Toâi troá to ñoâi maét, ngaïc nhieân. Haén thì thaàm:

- Laõo baûo coù con choù nhaø naøo cöù ñeán vöôøn nhaø laõo... Laõo ñònh cho noù xôi moät böõa. Neáu truùng, laõo vôùi toâi uoáng röôïu.

Hôõi ôi laõo Haïc! Thì ra ñeán luùc cuøng laõo cuõng coù theå laøm lieàu nhö ai heát... Moät ngöôøi nhö theá aáy!... Moät ngöôøi ñaõ khoùc vì troùt löøa moät con choù!... Moät ngöôøi nhòn aên ñeå tieàn laïi laøm ma, bôûi khoâng muoán lieân luïy ñeán haøng xoùm, laùng gieàng... Con ngöôøi ñaùng kính aáy baây giôø cuõng theo goùt binh Tö ñeå coù aên ö? Cuoäc ñôøi quaû thaät cöù moät ngaøy moät theâm ñaùng buoàn...

Khoâng! Cuoäc ñôøi chöa haún ñaõ ñaùng buoàn, hay vaãn ñaùng buoàn nhöng laïi ñaùng buoàn theo moät nghóa khaùc. Toâi ôû nhaø binh Tö veà ñöôïc moät luùc laâu thì thaáy nhöõng tieáng nhoán nhaùo ôû beân nhaø laõo Haïc. Toâi maûi moát chaïy sang. Maáy ngöôøi haøng xoùm ñeán tröôùc toâi ñang xoân xao ôû trong nhaø. Toâi xoàng xoäc chaïy vaøo. Laõo Haïc ñang vaät vaõ ôû treân giöôøng, ñaàu toùc ruõ röôïi, quaàn aùo xoäc xeäch, hai maét long soøng soïc. Laõo tru treùo, boït meùp suøi ra, khaép ngöôøi choác choác laïi bò giaät maïnh moät caùi, naûy leân. Hai ngöôøi ñaøn oâng löïc löôõng phaûi ngoài ñeø leân ngöôøi laõo. Laõo vaät vaõ ñeán hai giôø ñoàng hoà roài môùi cheát. Caùi cheát thaät laø döõ doäi. Chaúng ai hieåu laõo cheát vì beänh gì maø ñau ñôùn vaø baát thình lình nhö vaäy. Chæ coù toâi vôùi binh Tö hieåu. Nhöng noùi ra laøm gì nöõa! Laõo Haïc ôi! Laõo haõy yeân loøng maø nhaém maét! Laõo ñöøng lo gì cho caùi vöôøn cuûa laõo. Toâi seõ coá giöõ gìn cho laõo. Ñeán khi con trai laõo veà, toâi seõ trao laïi cho haén vaø baûo haén: "Ñaây laø caùi vöôøn maø oâng cuï thaân sinh ra anh ñaõ coá ñeå laïi cho anh troïn veïn; cuï thaø cheát! chöù khoâng chòu baùn ñi moät saøo...".

Nam Cao