Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ]
___________________________________________________________________________________
Nöôùc Doøng Soâng Caùi
Nguyeân Taùc: OÂkawa no Mizu
Taùc giaû : Akutagawa Ryunosuke
Ngöôøi dòch : Nguyeãn Nam TraânLôøi Ngöôøi Dòch:
Ngöôøi dòch duøng nguyeân taùc Nhaät ngöõ cuûa nhaø Kadogawa, baûn boû tuùi in laïi naêm 1989.
Akutagawa hoaøn taát Nöôùc Doøng Soâng Caùi vaøo thaùng gieâng naêm 1912 luùc oâng haõy coøn laø caäu sinh vieân 20 tuoåi. Baøi ñöôïc ñaêng treân taïp chí thi vaên Kokoro no hana (Hoa Tim). Nhöõng nhaø nghieân cöùu thöôøng xem Roânen (Tuoåi Giaø, 1914) môùi laø taùc phaåm ñaàu tay cuûa oâng neân ít ngöôøi ñeå yù ñoaûn vaên naøy ( voán coù tính caùch tuøy buùt hoaëc tröôøng ca nhieàu hôn laø truyeän ngaén). Tuy nhieân, nhöõng ai saønh Akutagawa ñeàu nhaän thaáy trong maáy trang sau ñaây ñaõ ngöng ñoïng taát caû caùi tinh anh vaø töôi taén nhaát cuûa taâm hoàn oâng, ôû thôøi ñieåm maø yeáu toá tröõ tình vaø myõ caûm cuûa tuoåi hoa nieân chöa bò nhöõng hoaøi nghi vaø meät moûi trong cuoäc soáng laøm cho phai nhaït.
Nöôùc Doøng Soâng Caùi coù nhieàu chi tieát khieán ngöôøi ta nghó noù laø thieân töï truyeän nhöng thaät ra caùi duyeân daùng cuûa ñoaûn vaên haøm chöùa trong söï mô hoà baøng baïc cuûa nhöõng chi tieát aáy. Caùi mô hoà baøng baïc ôû ñaây ta töøng tìm ñöôïc trong Toâi Ñi Hoïc cuûa Thanh Tònh, Phaán Thoâng Vaøng cuûa Xuaân Dieäu hay Chôi Giöõa Muøa Traêng cuûa Haøn Maëc Töû, ñoïc thuôû thieáu thôøi.
Ngoaøi hai thi nhaân ngoaïi quoác Grabriele d’Annunzio (Y Ù) de Hugo von Hofmansthal (AÙo) maø Akutagawa nhaéc ñeán teân, dòch giaû Edwige de Chavanes trong lôøi chuù daãn cho baûn dòch tieáng Phaùp (L’eau du Fleuve, trong La vie d’un idiot et autres nouvelles, Unesco, Gallimard, Paris, 1987) ñaõ nhaän ra aûnh höôûng Kitahara Hakushu (1885-1942) qua moät soá chöõ duøng, möôïn töø taùc phaåm Chuoåi Ngaøy Thô AÁu (Waga Oitachi) cuûa nhaø thô.
Soâng Caùi ngaàm chæ khuùc haï löu cuûa Sumidagawa, con soâng xieát bao gaàn guõi ñoái vôùi ngöôøi daân Tokyo, ñaõ ñöa caäu beù Niihara ( veà sau seõ thaønh Akutagawa cuûa chuùng ta) vaøo moät doøng soâng lôùn hôn, doøng vaên hoïc.
Nhö tieân tri veà soá phaän mình, trong ñoaûn vaên ñaàu tay naày, Akutagawa ñaõ noùi ñeán caûm töôûng mô hoà tröïc dieän Thaàn Cheát ñang noåi leành beành treân maët nöôùc, khi doøng soâng cuûa ñôøi oâng ñang rong ruoåi veà mieàn Vónh Cöõu "voâ thuûy voâ chung" . Khi chuyeån ngöõ, ngöôøi dòch khoâng khoûi xuùc ñoäng lieân töôûng ñeán nhöõng doøng soâng thaân yeâu trong ñôøi moãi moät chuùng ta, töï thôøi Lyù Baïch (Dao lieân coá vieân thuûy, Vaïn lyù toáng haønh chu) taùc giaû hai caâu thô maø moät ngöôøi thaày hoïc cuõ, nhaø moâ phaïm Traàn Troïng San, ñaõ dòch:
Thöông sao doøng nöôùc queâ nhaø,
Tieãn ñöa muoân daëm thuyeàn ra xöù ngöôøi.
Côù sao toâi yeâu con Soâng Caùi naày ñeán theá! Phaûi chaêng vì caûm thaáy trong caùi haâm haåm cuûa laøn nöôùc ngaàu buøn coù gì deã thöông voâ haïn. Thaät tình ñeán toâi cuõng khoâng theå naøo giaûi thích lyù do. Chæ bieát, töï ngaøy xöa, moãi laàn cöù nhìn doøng nöôùc laø trong loøng toâi khoâng khoûi daäy moät noãi troáng vaéng vaø moät nguoàn an uûi ñeán öùa nöôùc maét. Toâi thaáy mình nhö hoaøn toaøn taùch ra khoûi theá giôùi ñang soáng, taâm hoàn bay vuùt vaøo moät coõi ñaát trôøi ñaày nhôù nhung, luyeán tieác. Nhôø coù doøng soâng maø mang ñöôïc caùi taâm tình aáy, thöôûng thöùc ñöôïc nguoàn an uûi vaø thuù coâ ñôn aáy, neân toâi ñaâm ra yeâu noù hôn moïi thöù treân ñôøi.
Laøn söông xaùm baïc, doøng nöôùc nhö veät daàu xanh , aâm höôûng coøi taàu mô hoà töïa tieáng thôû daøi, caùnh buoàm naâu hình tam giaùc cuûa con thuyeàn chôû than ñaù…moãi chi tieát cuûa phong caûnh treân soâng ñeàu khôi daäy trong toâi noãi buoàn khoù neùn, khieán cho chuùt loøng thô daïi cuûa toâi cuõng khoâng khoûi lao xao nhö ngaøn lieãu beân bôø.
Ba naêm sau naày, toâi daønh thôøi giôø chaêm chuù ñoïc saùch trong phoøng vaên caát giöõa moät vuøng luøm buïi thanh u ngoaïi oâ khu Yamanote sang troïng nhöng vaãn khoâng queân tìm ngaém gioøng soâng lôùn aáy moãi thaùng hai ba laàn . Maøu saéc cuûa nöôùc soâng di ñoäng laïi töïa hoà ñöùng yeân, troâi maø nhö löôøi chaûy, laøm tan bieán nhöõng caêng thaúng trong taâm trí toâi, voán ñang chòu aùp löïc vaø kích thích cuûa baàu khoâng khí quaù tòch mòch cuûa phoøng vaên vaø nhòp laøm vieäc doàn daäp khoâng ñöông noåi. Nöôùc doøng Soâng Caùi mang ñeán cho toâi nieàm tieác nuoái buoàn thöông vaø giaûi thoaùt cuûa keû ñi haønh höông laâu ngaøy môùi veà ñeán queâ nhaø, giuùp cho caùi taâm hoàn xao ñoäng trong toâi tìm ra thanh thaûn. Cuõng nhôø noù maø laàn ñaàu tieân toâi môùi soáng ñöôïc nhöõng tình caûm khoâng thoaùng gôïn vaø thöïc söï cuûa mình.
Bieát bao laàn toâi ñaõ ñöôïc nhìn nhöõng caùnh hoa keo traéng toaùt nghieâng mình xuoáng doøng nöôùc xanh, bay laû taû tröôùc côn gioù nheï moät ngaøy ñaàu heø. Bieát bao laàn toâi ñaõ ñöôïc nghe tieáng chim di se saét laïnh taàng khoâng ngang taàm maët nöôùc toái cuûa nhöõng ñeâm thaùng möôøi moät trôøi thöôøng laøm söông giaù. Nhöõng ñieàu nghe thaáy nhö theá ñaõ laøm tình yeâu trong toâi ñoái vôùi gioøng soâng moãi ngaøy moät môùi. Cuõng run raåy nhö caùnh chuoàn ñen sinh ra töø nöôùc soâng muøa haï, taám loøng nieân thieáu cuûa toâi luùc ñoù môû thaät to ñeå thu bieát bao ñoåi thay môùi meû cho ñaày ñoâi ngöôi kinh ngaïc. Nhôù nhaát laø luùc töïa maïn thuyeàn thaû löôùi ñeâm, troâi theo doøng, ngaém maët nöôùc ñen khoâng gaây maûy may tieáng ñoäng, ñeå khi nghe tieáng thôû phaäp phoàng cuûa Thaàn Cheát ñang leành beành giöõa khoaûng ñeâm khuya vaø maët nöôùc, môùi caûm thaáy moät noãi buoàn bô vô xaâm chieám taâm hoàn.
Moãi laàn nhìn doøng Soâng Caùi, toâi khoâng theå naøo queân ñöôïc caùi kinh thaønh cuûa soùng nöôùc maõi beân trôøi Y Ù vaãn ñoùn buoåi chieàu veà vôùi tieáng haùt thieân nga vaø hoài chuoâng tu vieän, nôi maø giöõa haøng lan can rôïp boùng hoàng boùng hueä ñöôïc toâ veõ baèng nhöõng tia saùng xanh töø vaàng traêng ñang chìm döôùi nöôùc haét leân, coù nhöõng chieác thuyeàn gondola ñen töïa quan taøi löôùt ñi nhö trong moät giaác chieâm bao töø voøm caàu naøy sang voøm caàu noï theo nhòp cheøo lôi – taát caû laøm toâi baây giôø caøng chaïnh loøng nhôù tôùi taâm tình noàng naøn tha thieát maø D’Annunzio (1) ñaõ ñeå tuoân traøo vì caûnh saéc cuûa Venezia. Nhöõng xoùm ven bôø ñöôïc nöôùc doøng Soâng Caùi yeâu daáu voã veà ñoái vôùi toâi ñeàu khoù queân vaø raát ñoãi thaân thöông. Töø phía caàu Azuma xuoâi veà haï löu, naøo laø Komakata, Namiki, Kuramae, Daichi, caàu Yanagi hay Yakushimae ôû Tada, Umebori, Yokoami, choán naøo cuõng theá. Khaùch boä haønh qua laïi caùc thoân xoùm naøy ñeàu ñöôïc nghe töø giöõa nhöõng böùc töôøng traéng baèng ñaát neän cuûa caùc kho haøng naèm hong naéng, töø giöõa nhöõng ngoâi nhaø toái nhôø nhôø coù khung cöûa chaán song, hay töø giöõa nhöõng loái ñi rôïp haøng lieãu haøng keo maø laù chæ môùi nhuù maàm naâu baïc, voïng vaøo tai aâm höôûng quen thuoäc cuûa gioøng nöôùc xanh loang loaùng maø con Soâng Caùi, saùng nhö taám kính môùi maøi, ñaõ mang ñeán cho hoï cuøng moät löôït vôùi muøi nöôùc trieàu laønh laïnh trong chuyeán xuoâi Nam, cuoäc haønh trình maø doøng soâng ñaõ quen laøm töø moät thuôû xa xöa.
OÂi, caùi tieáng nöôùc soâng thaân thuoäc kia, nhö thì thaøo, nhö van lôn, nhö chaäc löôõi, gioøng nöôùc maøu xanh vaét ra töø ngoïn coû, heát ngaøy ñeán ñeâm, goät röûa nhöõng keø ñaù hai beân bôø. Coøn nhôù bi kòch cuûa naøng Hanjo (2) hay chaøng Narihira (3) chöù nhæ ? Toâi khoâng ngöôïc leân ñeán taän thôøi (khi Toâkyoâ coøn laø) giaûi bình nguyeân Musashi, nhöng keå ñaõ töø laâu, ñaõ coù nhöõng thaày tuoàng kòch muùa roái Joâruri ôû Edo, gaàn ñaây laø Kawatake Mokuami (4) , baäc ñaïi sö Kabuki, thöôøng ñöa tieáng chuoâng thieàn vieän Sensoâ (5) cuõng nhö aâm höôûng traàm buoàn cuûa nöôùc doøng Soâng Caùi vaøo caùc pho tuoàng noùi veà nhaân tình theá thaùi cuûa hoï ñeå laøm noåi baät caùi die Stimmung (6) , khoâng khí caêng thaúng trong moät lôùp lang xaûy ra aùn maïng. Luùc Izayoi vaø Seishin (7) gieo mình xuoáng nöôùc, khi cu caäu Gen.nojoâ (8) maûi meâ nhìn ngöôøi ñeïp Okoyo trong boä aùo ngöôøi saên chim (9) hay ngay caû khi anh chaøng baùn ñoà ñoàng naùt Matsugoroâ (10) gaùnh ñoâi quang thuùng ñi qua caàu Ryoâgoku khi chieàu heø suïp toái vaø baày dôi lieäng ñaày, thì doøng Soâng Caùi, nhö ñeán taän giôø, vaãn chaây löôøi thì thaàm voã soùng vaøo caàu taøu cuûa haøng quaùn cho thueâ thuyeàn, beân ngaøn lau xanh, döôùi löôøn nhöõng con thuyeàn muõi nhoïn ñoã hai beân bôø.
Muoán nghe cho ñöôïc aâm thanh nguøi nhôù cuûa nöôùc soâng, phaûi leo ñoø laøm moät chuyeán sang ngang. Neáu toâi khoâng laàm, töø phía caàu Azuma ñoå xuoáng caàu môùi OÂhashi, coù taát caû naêm caùi beán. Trong soá ñoù thì beán Komakata, beán Fujimi vaø beán Ataka, caû ba ñaõ laàn hoài bieán maát, baây giôø chæ coù beán ôû caàu Ichi ñeå qua xoùm Hamachoâ vaø caùi nöõa töø caàu Mikura sang xoùm Sugachoâ laø haõy coøn löa. So vôùi hoài toâi coøn beù teïo, con soâng cuõng ñaõ ñoåi doøng, nhöõng coàn caùt ñieåm xuyeát luøm lau baõi saäy nhö bò laáp vuøi khoâng coøn hình tích. Theá nhöng hai beán cuõ coøn nguyeân boùng daùng con ñoø ñaùy noâng, vaãn oâng laùi ñoø giaø moãi ngaøy cheøo choáng bao nhieâu baän ñöa khaùch qua doøng nöôùc xanh rôøn tieäp maøu cuøng raëng lieãu ven soâng.
Laém luùc chaúng coù vieäc gì, toâi cuõng ra beán theo ñoø qua soâng, sung söôùng ñeå maëc soùng nöôùc boàng beành ñu ñöa thaân theå mình nhö trong moät chieác noâi. Ñi maáy chuyeán ñoø caøng treã bao nhieâu thì môùi thöôûng thöùc nhöõng nieàm vui vaø noãi buoàn thaám thía baáy nhieâu. Keà beân ngoaøi maïn thuyeàn thaáp chæ coù laøn nöôùc xanh luïc traûi daøi. Neùm moät caùi nhìn ñaõ thaáy troïn maët soâng möôït maø, ñang aùnh leân chuùt maøu ñoàng nhaït neáu taàm maét khoâng vöôùng moãi caùi caàu môùi OÂhashi maõi ñaèng xa. Nhaø cöûa hai beân bôø soâng giôø aáy ñaõ tuyeàn moät maøu tro, ñeøn ñoùm cö daân haét vaøng voït leân nhöõng khung cöûa pheát giaáy, thaáp thoaùng ñoâi nôi trong söông. Theo ngoïn trieàu leân, thænh thoaûng laïi coù moät hai chieác beø lôùn chôû haøng, buoàm xaùm buoâng nöûa vôøi, bôi ngöôïc doøng nhöng chieác naøo chieác naáy yeân aéng laï luøng, chaû bieát coù ngöôøi caàm laùi hay khoâng nöõa. Khoâng hieåu sao caûnh maáy laù buoàm troâi trong laëng leõ vaø caùi muøi cuûa ngoïn trieàu xanh roäng ñaõ gôïi trong toâi moät noãi buoàn khoâng noùi ñöôïc neân lôøi, töông töï khi ñang ñoïc nhöõng vaàn Erlebnis cuaû Hofmannsthal (11) vaø cuøng luùc, trong loøng toâi, moät tình caûm dòu ngoït nhö theå ñang kheõ muoán caát leân lôøi haùt ñeå hoøa nhòp cho baèng ñöôïc vôùi tieáng nöôùc cuûa doøng Soâng Caùi ñang chìm giöõa ñaùy trôøi söông.
Khoâng chæ rieâng caùi aâm höôûng cuûa doøng nöôùc môùi loâi cuoán toâi ñaâu. Maàu saéc cuûa noù nöõa, vöøa meàm maïi vöøa aám aùp, caùi maøu maø toâi nghó khoù tìm ñöôïc ôû nôi naøo khaùc. Nöôùc ngoaøi bieån gioáng nhö ngoïc bích, vì saâu neân ñoïng thaønh khoái naëng trong khi nöôùc treân thöôïng nguoàn khoâng bò aûnh höôûng trieàu leân trieàu xuoáng, giöõ moät maøu xanh caùnh traû nhaøn nhaït, laïi quaù nheï, quaù moûng vaø quaù saùng. Duy coù nöôùc cuûa khuùc Soâng Caùi, chaûy giöõa bình nguyeân, nôi nöôùc ngoït vaø nöôùc maën giao hoøa, môùi dung hôïp ñöôïc maøu xanh laïnh leõo vaø maøu vaøng ñuïc aám aùp, ñeå coù veû theá nhaân hôn, khôi ñöôïc trong ta caùi hoaøi caûm lifelike (12) moät tình caûm heát söùc ñôøi thöôøng. Nhaát laø khi con soâng ñaõ rong ruoåi heát vuøng bình nguyeân Kantoâ nhieàu ñaát seùt naâu ñoû, bình laëng chaûy veà Toâkyoâ ñoâ hoäi, caùi maøu nöôùc voán ñuïc ngaàu vaø nhaên nhoù nhö moät laõo Do Thaùi giaø khoù tính, moàm thích caèn nhaèn laàu baàu, giôø ñaây ñaõ coù caùi gì thong thaû, nuoät naø, deã thöông. Vaø tuy cuøng chaûy ngang moät thaønh phoá, nhöng coù leõ nhôø trao ñoåi thöôøng xuyeân vôùi ñaïi döông thaàn bí, nöôùc con Soâng Caùi khoâng heà ñen ngoøm nhö caùc keânh laïch noái nhöõng doøng soâng laïi vôùi nhau. Soâng Caùi khoâng heà nguû. Toâi coù caûm töôûng noù luoân luoân di ñoäng nhöng chæ ñeå chaám döùt cuoäc haønh trình ôû ñích ñeán nhaát ñònh: moät mieàn Vónh Cöõu "voâ thuûy voâ chung". Dó nhieân vui laø khi thaáy doøng nöôùc xanh nhö veät daàu thôm troâi döôùi nhöõng caây caàu Azuma, Umaya, Ryoâgoku, oâm aáp maáy chaân caàu lôùn xaây baèng gaïch hay ñaù hoa cöông. Coù khi noù neùp vaøo bôø, in boùng nhöõng ngoïn ñeøn giaáy maøu traéng caùc cuûa cöûa hieäu cho möôùn thuyeàn cuõng nhö nhöõng choøm laù lieãu nghieâng ngaû khoe maët traùi baïc phaán. Coù khi, taéc ngheõn vì caùi ñaäp chaén nöôùc, noù laëng lôø laáp laùnh beân döôùi nhöõng chaùi beáp khoâng boùng ngöôøi, than thôû hoä caùnh phuø dung ñoû moät tröa quaù ngoï coù tieáng ñaøn samisen (13) rôøi raïc ueå oaûi, ñeå roài giaät mình boái roái vì tieáng ñaäp caùnh baát chôït cuûa moät chuù vòt trôøi. Caùi maøu phaûi goïi laø naèng naëng cuûa doøng nöôùc nhö theá cuõng chan chöùa aám aùp, hoàn haäu. Cho duø khi doøng soâng veà ñeán gaàn caàu Ryoâgoku, caàu môùi OÂhashi, caàu Eitai vaø vuøng cöûa soâng luùc nöôùc cuûa noù ñöôïc hoøa vôùi caùi maøu xanh ñaäm cuûa ngoïn trieàu aám hay phaûn chieáu aùnh naéng laáp loùa cuûa maët trôøi traéng baïch töïa nhö taám kim loaïi traûi roäng döôùi moät taàng khoâng oàn aøo ñaày buïi khoùi, noù vaãn tieáp tuïc löôøi bieáng ñong ñöa ñoaøn thuyeàn khaúm löø than ñaù vaø nhöõng con taøu kieåu cuõ chaïy baèng hôi nöôùc maø lôùp sôn traéng ñaõ bong ñi. Thieân nhieân vôùi con ngöôøi nhö chung nhòp thôû, caùi maøu aám aùp maø doøng soâng khoâng bieát thaâu nhaän ñöôïc luùc naøo khi chaûy qua thaønh phoá ñaâu deã gì maát ñi cho ñöôïc.
Ñaëc bieät luùc chieàu xuoáng, con soâng boãng ñoåi saéc theo lôùp muø do hôi nöôùc vöïng leân vaø maøu naéng caøng ngaøy caøng phai nhaït treân neàn trôøi, ñeå thaønh moät thöù maøu huyeàn hoaëc khoù taû. Mình toâi, goái hai tay leân thaønh ñoø, lô ñaõng löôùt nhìn maët soâng chieàu naéng xeá muø daâng, vaø khi thaáy töø beân kia bôø gioøng nöôùc luïc ñaäm, treân khoâng trung choã maáy noùc nhaø saãm toái, moät vaàng traêng to vaø ñoû loù ra, thì toâi khoâng taøi gì caàm ñöôïc nöôùc maét, ñieàu maø coù leõ suoát ñôøi, toâi chaúng theå naøo queân.
Theo Meljukovski (14), "Moãi thaønh phoá ñeàu coù caùi muøi coá höõu cuûa noù. Muøi cuûa Florence laø höông hueä traéng, muøi buïi baëm, söông muø vaø muøi veùc-ni nhöõng khung tranh coå quyeän vaøo nhau". Neáu ai hoûi toâi veà caùi muøi cuûa Toâkyoâ, toâi seõ xin pheùp traû lôøi ngay ñoù laø caùi muøi cuûa doøng Soâng Caùi. Khoâng rieâng gì caùi muøi! Maøu saéc cuûa doøng soâng, aâm höôûng cuûa doøng soâng chính laø maàu saéc vaø tieáng ñoäng cuûa Toâkyoâ maø toâi yeâu daáu. Nhôø coù doøng soâng, toâi môùi bieát yeâu Toâkyoâ, vaø nhôø coù Toâkyoâ, toâi môùi bieát yeâu ñôøi.
(thaùng gieâng naêm 1912)Taùi buùt: Daïo sau naøy, toâi nghe noùi beán ñoø ngang caàu Ichi ñaõ maát ñi roài, beán ñoø caàu Mikura cuõng saép söûa bò deïp.
Chuù thích (1) - G. D’Annunzio (1863-1938) thi nhaân ngöôùi Y Ù thuoäc tröôøng phaùi duy myõ (aestheticism).
(2) - Hanjo, teân moät ca kyõ, nhaân vaät trong tuoàng Noâ cuûa taùc giaû noåi tieáng Zeami (1363?-1443?), bò ngöôøi yeâu phuï baïc maø phaùt cuoàng.
(3) - Ariwara No Narihira (825-880), vöông töû vaø thi nhaân coù tieáng ñeïp trai, bò ñÅ•y veà mieàn Ñoâng (Toâkyoâ ) vì dan díu vôùi Hoaøng Haäu. Söï tích ñöôïc ñem vaøo caùc vôû tuoàng Noâ, Kabuki vaø Joâruri.
(4) - Kawatake Mokuami (1816-1898), nhaø soaïn tuoàng Kabuki coù tieáng.
(5) - Sensoâji (Thieån Thaûo Töï) , chuøa thuoäc phaùi Tendai (Thieân Thai Toâng) ôû xoùm bình daân Asakusa, gaàn soâng Sumida.
(6) - Khoâng khí ( tieáng Ñöùc trong nguyeân vaên)
(7) - Nhaân vaät tuoàng Kabuki cuûa Kawatake Mokuami, ca kyõ Izayoi töï traàm treân gioøng Sumida vôùi ngöôøi yeâu, nhaø sö Seishin.
(8) - Gen.nojoâ laø vuõ só haàu caän Shoâgun yeâu naøng con gaùi haùt daïo Okoyo nhöng duyeân khoâng thaønh vì vaán ñeà giai caáp.
(9) - Torioisugata, quaàn aùo giaû trang cuûa ngöôøi haùt daïo.
(10) - Matsugoroâ cuõng laø nhaân vaät tuoàng Kabuki cuûa Kawatake Mokuami, haän ñôøi vì soáng ngheøo tuùng, vöùt ñoà ngheà xuoáng soâng Sumida, ñi laøm giaëc cöôùp, sau töï töû.
(11) - Hugo von Hofmannsthal (1874-1920) thi só tröõ tình ngöôøi AÙo, ñaõ vieát Erbelnis naêm 1892, luùc 18 tuoåi.
(12) - Lifelike, soáng ñoäng (tieáng Anh trong nguyeân vaên)
(13) - ÑÅ•n ba giaây truyeàn töø Okinawa, duïng cuï aâm nhaïc bình daân.
(14) - Coù theå laø phieân aâm Nhaät ngöõ cuûa Dimitrii Merezhkoskii (1865-1941), tieåu thuyeát gia Nga tröôøng phaùi aán töôïng, sau löu vong ôû Phaùp.
Dòch xong ngaøy 17/06/2003
Nguyeãn Nam Traân
[ Trôû Veà ]