Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Nhaø Meï Leâ
Thaïch Lam
Ngöôøi ôû phoá chôï laø baûy, taùm gia ñình ngheøo khoå khoâng bieát queâ quaùn ôû ñaâu, maø ngöôøi daân trong huyeän vaãn goïi moät caùch khinh bæ: nhöõng keû nguï cö. Hoï ôû nhöõng ñaâu ñeán ñaây kieám aên trong maáy naêm trôøi laøm ñoùi keùm, laøm nhöõng ngheà laët vaët: Ngöôøi thì keùo xe, ngöôøi thì ñaùnh daäm hay laøm thueâ, ôû möôùn cho nhöõng nhaø giaàu coù trong laøng. Ngöôøi ta goïi moãi gia ñình baèng teân ngöôøi meï: nhaø meï Hieàn, nhaø meï Ñoái, nhaø meï Leâ. Nhöõng gia ñình naøy ñeàu gioáng nhau ôû choã cuøng ngheøo naøn nhö nhau caû.
Nhaø meï Leâ laø moät gia ñình moät ngöôøi meï vôùi möôøi moät ngöôøi con. Baùc Leâ laø moät ngöôøi ñaøn baø queâ chaéc chaén vaø thaáp beù, da maët vaø chaân tay daên deo nhö moät quaû traùm khoâ. Khi baùc môùi ñeán phoá, ai ai cuõng chuù yù ñeán ñaùm con cuûa baùc: Möôøi moät ñöùa, maø ñöùa nhôùn môùi coù möôøi baûy tuoåi, ñöùa beù nhaát haõy coøn phaûi beá treân tay.
Meï con baùc ta ôû moät caên nhaø cuoái phoá, moät caên nhaø cuõng luïp xuïp nhö nhöõng caên nhaø khaùc. Chöøng aáy ngöôøi chen chuùc trong moät khoaûng roäng ñoä baèng hai chieác chieáu, coù moãi moät chieác giöôøng nan ñaõ gaãy naùt. Muøa reùt thì giaûi oå rôm ñaày nhaø, meï con cuøng naèm nguû treân ñoù, troâng nhö moät caùi oå choù, choù meï vaø choù con luùc nhuùc. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ngheøo nhö baùc, moät choã ôû nhö theá cuõng töôm taát laém roài. Nhöng coøn caùch kieám aên. Baùc Leâ chaät vaät, khoù khaên suoát ngaøy cuõng khoâng ñuû nuoâi chöøng aáy ñöùa con. Töø buoåi saùng tinh söông, muøa nöïc cuõng nhö muøa reùt, baùc ta ñaõ phaûi trôû daäy ñeå ñi laøm möôùn cho nhöõng ngöôøi coù ruoäng trong laøng. Nhöõng ngaøy coù ngöôøi möôïn aáy, tuy baùc phaûi laøm vaát vaû, nhöng chaéc chaén buoåi toái ñöôïc maáy baùt gaïo vaø maáy ñoàng xu veà nuoâi luõ con ñoùi ñôïi ôû nhaø. Ñoù laø nhöõng ngaøy sung söôùng. Nhöng ñeán muøa reùt, khi caùc ruoäng kia ñaõ gaët roài, caùnh ñoàng chæ coøn trô cuoáng ra döôùi gioù baác laïnh nhö löôõi dao saéc khía vaøo da, baùc Leâ lo sôï; vì khoâng ai möôïn baùc laøm vieäc gì nöõa. Theá laø caû nhaø nhòn ñoùi. Maáy ñöùa nhoû nhaát, con Tyù, con Phuùn, thaèng Hi maø con chò noù beá, chuùng noù khoùc laû ñi maø khoâng coù caùi aên. Döôùi manh aùo raùch naùt, thòt chuùng noù thaâm tím laïi vì reùt, nhö thòt con traâu cheát. Baùc Leâ oâm aáp laáy con trong oå rôm ñeå mong laáy caùi hôi aám cuûa mình aáp uû cho noù. Thaèng con nhôùn nhaát thì töø saùng ñaõ cuøng thaèng Ba ra caùnh ñoàng kieám con cua con oác, hay sau muøa gaët, ñi moùt nhöõng boâng luùa coøn soùt laïi trong khe ruoäng. Thaät laø sung söôùng, neáu chuùng mang veà ñöôïc moät löôïm, trong nhöõng ngaøy may maén. Voäi vaøng, baùc Leâ ñaåy con ra vô laáy boù luùa, ñem ñeå xuoáng döôùi chaân voø naùt, veùt hoät thoùc, giaõ laáy gaïo. Roài laø moät böõa côm noùng luùc buoåi toái giaù reùt meï con ngoài xuùm quanh noài côm boác hôi, trong khi beân ngoaøi gioù laïnh rít qua maùi tranh.
*
* *Cuoäc ñôøi cuûa gia ñình baùc Leâ cöù nhö theá maø laëng leõ qua, ngaøy no roài laïi ngaøy ñoùi. Tuy vaäy, cuõng coù nhöõng ngaøy vui veû. Nhöõng ngaøy naéng aám trong naêm, hay nhöõng buoåi chieàu muøa haï, meï con baùc Leâ cuøng nhau ngoài chôi ôû tröôùc cöûa nhaø. Caùc ngöôøi haøng xoùm cuõng laøm nhö theá. Caùc baø meï ngoài ruû ræ vôùi nhau nhöõng caâu chuyeän kín ñaùo, caùc treû con noâ ñuøa döôùi quaùn chôï, coøn caùc baø giaø thì ngoài ruõ toùc tìm chaáy ngoaøi boùng naéng. Baùc Leâ ñem thaèng Hi, con Phuùn ra goït toùc cho chuùng noù baèng moät caùi maûnh chai saéc. Thaèng caû ngoài ñan laïi caùi lôø, coøn nhöõng ñöùa khaùc chôi quanh gaàn ñaáy. Trong ngaøy heø noùng nöïc, con baùc Leâ ñöùa naøo cuõng lôû ñaàu - baùc ta baûo laø moät caùi beänh gia truyeàn töø ñôøi oâng tam ñaïi - neân baùc laáy phaåm xanh boâi cho chuùng noù. Troâng meï con baùc laïi gioáng moät meï con ñaø gaø, maø nhöõng con gaø con ngöôøi ta boâi xanh leân ñaàu cho khoûi laãn. Ngöôøi phoá chôï vaãn thöôøng noùi ñuøa baùc Leâ veà ñaøn con ñoâng ñuùc aáy. Baùc Ñoái, keùo xe, ngöôøi vui tính nhaát xoùm, khoâng laàn naøo ñi qua nhaø baùc Leâ maø khoâng baûo:
- Baùc phaûi nhôù thænh thoaûng ñeám laïi con khoâng queân maát.
Baùc Leâ bao giôø cuõng traû lôøi moät caâu:
- Maát bôùt ñi cho noù ñôõ toäi!
Nhöng moïi ngöôøi bieát baùc Leâ quí con laém. Tuy baùc heát söùc coâng baèng, ngöôøi ta cuõng thaáy baùc yeâu thaèng Hi hôn caû, noù laø con thöù chín, vaø oám yeáu xanh xao nhaát nhaø. Baùc thöôøng beá noù leân loøng, hoân hít, roài khoe vôùi haøng xoùm: noäi caû nhaø chæ coù noù laø gioáng thaày chaùu nhö ñuùc. Roài baùc oâm con ngoài laëng yeân moät laùt, nhö ñeå nhôù laïi chuyeän gì ñaõ laâu laém.
Nhöõng ñeâm saùng traêng muøa haï, caû phoá baéc choõng ngoài ngoaøi ñöôøng vì trong nhaø naøo cuõng noùng nhö moät caùi loø vaø haøng vaïn con muoãi vo ve. Döôùi boùng traêng, nhöõng ñaù raûi ñöôøng troâng ñen vaø laáp laùnh saùng. Ñaát haõy coøn giöõ caùi noùng buoåi tröa vaø boác leân moät caùi muøi rieâng laãn muøi raùc baån vaø muøi caùt. Moïi ngöôøi hoïp nhau noùi chuyeän, treû con nghòch chaïy quanh caùc baø meï. Hình nhö queân caùi caûnh khoå sôû, heøn moïn, ai ai cuõng vui veû chuyeän troø, tieáng cöôøi to vaø daøi cuûa ngöôøi lôùn xen laãn vôùi tieáng khuùc khích cuûa caùc coâ gaùi chuùm chuïm saùt nhau trong boùng toái. Ngöôøi ta thaáy tieáng baùc Hieàn noùi vang, tieáng baùc Ñoái thuaät laïi buoåi xe kieám may maén. Trong moät caên nhaø ñöa ra tieáng voõng vaø tieáng haùt lanh laûnh cuûa baùc Ñoái gaùi, ñaõ ñem heát tieàn buoåi xe kieám ñöôïc cuûa choàng vaøo hieäu Khaùch mua moät caân taùo taàu roài naèm voõng vöøa nhai vöøa haùt baøi troáng quaân:
"Ngaøy xöa, coù anh Tröông Chi"
*
* *Maáy naêm sau, söï kieám aên ngaøy moät theâm khoù khaên. Buoåi chôï hoïp khoâng ñoâng ñuùc nhö tröôùc vaø vaõn sôùm. Nhöõng tieáng noùi chuyeän trong söông luùc môø saùng cuûa caùc ngöôøi haøng xaùo gaùnh gaïo kóu kòt treân ñeâ ñeå ñem xuoáng huyeän baùn, ngöôøi ta khoâng nghe thaáy nöõa. Caùi ñoùi keùm ñeán chen laán trong phoá chôï. Baùc Hieàn ngaøy naøo cuõng gaùnh haøng ñi roài laïi gaùnh haøng veà; coøn thöôøng thaáy baùc Ñoái keùo caùi xe khoâng laûng vaûng trong huyeän vaø vôï baùc cuõng khoâng hay naèm voõng haùt troáng quaân nöõa. Baùc Leâ trong luùc aáy, ñi khaép caùc nhaø trong laøng xin laøm möôùn, nhöng caùc nhaø coù ruoäng khoâng ai möôùn; baùc coù laøm khoâng coâng, ngöôøi ta cuõng chæ cho coù nöûa baùt gaïo, ñuøm boïc veà khoâng ñuû cho ba ñöùa con aên. Nhöõng ngaøy nhòn ñoùi daàn daàn lieân tieáp nhau luoân. Baùc Leâ thaáy ñaøn con ngaøy moät gaày coøm; buoåi chieàu, baùc meät nhoïc chaùn naûn trôû veà, hoûi thaèng caû xem coù ñaùnh ñöôïc ít caù naøo khoâng, thì noù buoàn raàu kheõ laéc ñaàu, traû lôøi raèng caùc hoà ao ngöôøi ta ñaõ caám khoâng cho noù thaû lôø nöõa.
Muøa reùt naêm aáy ñeán, giaù laïnh vaø möa gioù laày loäi. Ñaøn con baùc Leâ oâm chaët laáy nhau, reùt run trong caên nhaø aåm öôùt vaø toái taêm, vì ñeøn ñoùm khoâng coù nöõa. Maáy gia ñình ôû phoá chôï ñeàu ñoùi reùt, khoå sôû. Nhöng moãi nhaø ñeàu laëng leõ, aâm thaàm maø chòu khoå moät mình, khoâng than thôû vôùi laùng gieàng haøng xoùm, bôûi vì ai naáy ñeàu bieát cuõng ngheøo khoán nhö nhau.
*
* *Moät buoåi chieàu, maø ñaøn con nhòn ñoùi ñaõ suoát buoåi, baùc Leâ vaù laïi manh aùo reùt, goïi ñöùa con caû ñeán roài baûo:
- ôû nhaø troâng caùc em, tao vaøo oâng Baù xem coù xin ñöôïc ít gaïo naøo khoâng.
- Ban saùng u ñaõ vaøo maø ngöôøi ta coù cho ñaâu; caäu Phuùc laïi coøn baûo heã u vaøo nöõa thì caäu aáy thaû choù ra caén.
Baùc Leâ ñaùp:
- Nhöng bieát laøm theá naøo! Khoâng coù thì laáy gaïo ñaâu ra maø aên? Thoâi, tao cöù lieàu vaøo laàn nöõa xem sao.
Noùi xong, baùc Leâ môû cöûa lieáp ra ñi. Trong loøng baùc vaãn coù chuùt hy voïng, tuy buoåi saùng, luùc vaøo xin gaïo, oâng Baù ñaõ ñuoåi maéng khoâng cho. Baùc nhôù laïi caùi caûnh sang troïng aám cuùng trong nhaø oâng Baù: nhöõng chaäu söù, caâu ñoái thieáp vaøng saùng choùi. Khoâng leõ oâng Baù giaøu coù theá maø khoâng thí cho meï con baùc ñöôïc baùt gaïo hay sao?
ôû nhaø, ñaøn con baùc ngoài nhìn nhau, ñôïi trong oå rôm. Baùc ñi ñaõ laâu maø khoâng thaáy veà. Thaèng Hi laéng tai nghe tieáng choù caén trong laøng, roài baûo chò noù:
- Hình nhö u veà ñaáy, chò aï.
Thaèng Leâ ñi laïi beân cöûa lieáp nhìn ra ngoaøi.
Boãng coù tieáng chaân ngöôøi raàm raäp, ñeán tieáng goïi, roài luõ treû thaáy baùc Ñoái vaø moät ngöôøi nöõa khieâng baùc Leâ vaøo trong nhaø. Treân baép chaân ngöôøi meï, maùu ñoû chaûy roøng roøng.
Thaèng Leâ hieåu ngay meï noù bò choù oâng Baù caén. Baùc Ñoái ñaët ngöôøi bò thöông xuoáng chieáu roài ra ñi, sau khi daën:
- Baây giôø baùc laáy laù loát maø ròt cho noù caàm maùu. Choù Taây caén thì ñoäc laém ñaáy.
Khi baùc ñi khoûi, luõ treû xuùm quanh laáy meï. Thaèng Hi vöøa meáu maùo vöøa hoûi:
- U laøm sao theá u?
Baùc Leâ neùn caùi ñau, giaûng cho con bieát:
- Thaät caäu Phuùc aùc quaù! Ñaõ khoâng cho thì thoâi, laïi coøn thaû choù ra ñuoåi; tao ñaõ chaïy maø khoâng kòp, neân noù caén phaûi. May gaëp baùc Ñoái, chöù khoâng bieát bao giôø môùi leâ ñöôïc veà ñeán nhaø.
Baùc ngöøng laïi nhìn ñaøn con oám yeáu, roài thôû daøi:
- Theá laø meï con bieát laáy gì maø aên cho ñôõ ñoùi baây giôø?
Thaèng Hi oøa leân khoùc, con Tyù cuõng khoùc theo. Baùc Leâ giô tay ra oâm chuùng noù vaøo loøng, roài nghó thöông thaân phaän mình, baùc cuõng öùa nöôùc maét.
Ñeâm aáy, baùc Leâ leân côn soát. Nhöõng caùi ruøng mình laïnh leõo noái nhau löôùt treân da baùc, manh chieáu raùch khoâng ñuû ñaép aám thaân. Trong luùc meâ saûng, baùc Leâ töôûng nhôù laïi caû cuoäc ñôøi mình, töø luùc coøn beù ñeán baây giôø, chæ toaøn nhöõng ngaøy khoå sôû, nhoïc nhaèn. Caùi ngheøo naøn khoâng bieát töï bao giôø ñaõ vaøo nhaø baùc, luùc sinh ra baùc ñaõ thaáy noù roài; vaø töø ñaáy, noù cöù theo lieàn baùc maõi. Nhöng giaù cöù coù ngöôøi möôùn laøm thì cuõng khoâng ñeán noãi. Baùc nhôù laïi nhöõng buoåi ñi laøm khoù nhoïc, nhöõng luùc vui veû ñöôïc lónh gaïo veà cho con, nhöõng böõa côm noùng muøa reùt, nhöõng luùc thaèng Hi vaø con Tyù vui ñuøa giaèng co chieác baùnh baùc mua cho chuùng.
Roài ñeán nhöõng ngaøy ñi moùt luùa moûi löng treân caùnh ñoàng, nhaët nhöõng boâng luùa thôm, nhöõng luùc voø luùa döôùi chaân... Baùc Leâ nhôù laïi caùi caûm giaùc vui möøng khi thaáy caïnh boâng luùa saéc xaùt vaøo da thòt. Ñaáy coøn laø nhöõng ngaøy no ñuû. Roài ñeán nhöõng buoåi chôï vaéng, nhöõng ngaøy nhòn ñoùi nhö hoâm nay. Baùc mô maøng thaáy vaøng son choùi loïi trong nhaø oâng Baù, thaáy neùt maët gian aùc vaø tinh nghòch cuûa caäu Phuùc, con choù Taây nhe nanh choàm leân...
- Trôøi ôi! Sao toâi khoå theá naøy...
Tieáng keâu thaát thanh cuûa baùc laøm giaät mình luõ treû, chuùng noù ngoài daäy ñöa maét sôï haõi nhìn ngöôøi meï.
Hai hoâm sau, baùc Leâ laïi leân côn meâ saûng roài cheát.
Ngöôøi trong phoá chôï gom goùp nhau mua cho baùc moät soá vaùn moït, roài ñöa giuùp baùc ra caùnh ñoàng, choân vaøo baõi tha ma nhoû ôû ñaàu laøng.
Khi trôû veà, qua caên nhaø laïnh leõo aâm u, hoï thaáy maáy ñöùa con nhoû baùc Leâ ngoài ôû væa heø, con Tyù ñang doã cho thaèng Hi nín khoùc, noùi doái raèng meï noù ñi moät laùt seõ veà. Nhöng hoï bieát raèng baùc Leâ khoâng trôû veà nöõa. Vaø hoï thaáy moät caùi caûm giaùc lo sôï ñeø neùn laáy taâm can hoï, nhöõng ngöôøi ôû laïi, nhöõng ngöôøi coøn soáng maø caùi ngheøo khoå cöù theo ñuoåi maõi khoâng bieát bao giôø döùt.
Taäp truyeän ngaén "Gioù ñaàu muøa",
Nxb Ñôøi nay, Haø Noäi 1937.
[ Trôû Veà ]