Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Phaán Thoâng Vaøng
Xuaân Dieäu
AÁy laø moät buoåi chieàu heø, khi naéng chín muoài nhöng coøn laâu chöa ruïng, ngaøy nhö ñöùng söõng ñeå cho saéc vaøng ñöøng troâi chaûy hay ñoå xieâu; moät saéc vaøng khoâng röïc rôõ nhöng nguy nga, töôûng ñaõ yeáu nhöng thöïc maïnh thaàm, laâu daøi ngaâm nga ôû trong khoâng khí.
Hoïa só meâ maån laøm sao! Röøng thoâng to lôùn, chaân caây vöõng troàng, tieáp nhau khoâng heát. Buoåi chieàu vaøng, coù leõ ôû ñaâu thì chæ xinh ñeïp; ôû ñaây röøng thoâng, chieàu laïi theâm löïc löôõng; söï soáng khoâng phoâ baøy roõ reät quaù nhö trong buoåi saùng hay buoåi tröa, neân thònh vöôïng maø coù duyeân.
Döøng chaân ñaõ ñöôïc moät choác, nhìn leân trôøi vaø ngaém chung quanh, hoïa só nghe trong loøng thô thôùi. Linh hoàn chaøng nôû daõn, laäp töùc caùi giaù ñaët xuoáng ñaát khung vaûi ñeå vöøa taàm, vaø hoäp maøu môû ra. Chaøng baét ñaàu hoïa.
*
* *Chieàu vôùi röøng laëng leõ; nhöng saéc vaøng phaûng phaát aâm thanh, naéng laø moät söï hieån hieän roõ reät vaø ñeàu hoøa, töôûng coù theå goõ vaøo khoâng khí ôû treân ñaàu ñeå nghe söï laëng im rung rinh, xao xuyeán. Coù leõ ai naáy cuõng ñaõ gaëp chaøng hoïa só toùc ñen aáy chöù; neáu khoâng thì haõy töôûng töôïng ñi, vaø luoân tieän, haõy hình dung caûnh röøng thoâng. Caûnh coù leõ ôû beân Taøu, vaø ngöôøi coù leõ ôû beân Taây, nhöng chuyeän naøy khoâng coát nôi choã ôû, hay coát chæ coù moät choã ôû: loøng ngöôøi.
Chaøng trai treû ñöùng queät nhöõng maøu leân vaûi, ñoâi maøy nhíu laïi chaêm chuù vaøo tranh.
Nhöng chaøng khoâng theå khoâng coâ ñôn, khi thaáy röøng ñeïp, hình thoâng boùng naéng saün saøng laøm khung cho moät caûnh töï tình. Vaø laàn naøy, chaøng laïi buoàn raàu theâm moät laàn nöõa.
Chaøng khoâng xoùa ñöôïc trong loøng chaøng moät hình aûnh. Ba hình aûnh thì ñuùng hôn; nhaát laø hình sau cuøng, noõn naø maø ñau ñoäc. Thanh nieân cuûa chaøng quaù xaáu soá vôùi tình yeâu; ba cuoäc tình duyeân chæ ñeå laïi cho chaøng nhöõng cay ñaéng.
Laàn ñaàu, ngöôøi chaøng yeâu chæ coi chaøng nhö moät ngöôøi baïn, thua nöõa, nhö moät ngöôøi anh. Laàn thöù hai ngöôøi ta laõnh ñaïm haún vôùi chaøng. Giaù ai ñaâu gaëp caûnh aáy, hoï seõ thoâi yeâu laø xong. Chaøng, chaøng vaãn doõi theo, khoâng chòu thaû. Chaøng nghó raèng heã yeâu thì seõ ñöôïc yeâu laïi, ñaâu bieát raèng söï coá nhieân cuûa loøng mình khoâng coá nhieân chuùt naøo caû, ñoái vôùi ñôøi.
Vaø maát bao nhieâu thì giôø, nhöõng mô öôùc haõo, nhöõng nhôù thöông hoaøi, nhöõng söï gaây döïng khoâng ñaâu cuûa tình yeâu baát maõn. Roài coù ngaøy cuõng phaûi heát: ngöôøi ta ñi laáy choàng.
Ñeán laàn thöù ba. Sau khi ñau khoå eâ cheà, loøng treû laïi thöû soáng laïi vôùi muøa xuaân, bôûi vì moãi khi ñi veõ ngoaøi ñoàng, hoïa só nghieäm raèng laù non muõm móm quaù. Chaøng laïi thaáy tình yeâu möôïn hình moät ngöôøi tuyeät saéc, moät nöõ thaàn coù toùc oùng daøi vaø thaân hình nhö töôïng xöa.
Ngöôøi yeâu môùi cuõng yeâu chaøng. Khi naøng aáy vöøa mæm cöôøi ñaàu tieân, chaøng noùi: ñôøi chaøng ñaõ tôùi ñích; vaø khi naøng môû lôøi dòu ngoït, chaøng bieát tình yeâu cuûa mình ñaõ troïn veïn veà ngöôøi naøy. Hoïa só meâ ñaém quaù; naøng môùi toû yù cuøng yeâu maø chaøng lieàn töôûng ñoù laø lôøi heïn ñôøi kieáp vôùi nhau.
Thöïc chaøng chæ ñôïi moät chuùt yeâu traû laïi ñeå tung caû linh hoàn bò neùn baáy laâu, huoáng chi vò nöõ thaàn cuûa chaøng "cuõng yeâu chaøng laém". Hai laàn thaát baïi, chaøng hoïa só ña tình - moät thi só khoâng laøm thô - ñaâm ñaàu vaøo tình yeâu, khoâng theå ño ñaén gì, cuõng nhö keû bò nhöû nhieàu laàn, beøn quyeát xoâng vaøo cöôùp laáy baùnh.
Keû khaùc ñôøi khoâng khi naøo giao thieäp vôùi ngöôøi thöôøng vaø khoûi cheách meách, nhaát laø trong chuyeän tình. Hoï ôû cao quaù chaêng? Coù leõ...
"Vaø saéc ñeïp chæ laøm baèng caåm thaïch", caâu aáy döôøng nhö ñuùng vôùi ngöôøi giai nhaân. Sau bao phen raùng hôïp nhau, chaøng hoïa só phaûi ngaäm nguøi rôøi naøng, khoâng muoán keùo daøi söï sai laïc cuûa baûn ñaøn nöõa. Hai ngöôøi raát muoán chung hôïp, song ñaõ khoâng aên yù, thì thaø rôøi nhau ñeå coøn coù theå nhôù laïi maø thöông nhau. Neáu coá gaén, e roài ñeán gheùt nhau maát.
Vaø chaøng ñi, heát choán noï ñeán choán kia, daïo noãi baát maõn cuûa mình qua nghìn soâng nuùi. Chaøng töï noùi ñi tìm danh sôn thaéng caûnh, nhöng thöïc chæ ñem noãi thaát voïng cuøng ñi giöõa theá giôùi cuûa caûnh vaø cuûa ngöôøi. Chaøng thaáy meät roài, loøng meät moûi vaø troáng khoâng nhö moät toøa laàu bò cöôùp.
Chaøng ñaõ truùt bao nhieâu aâu yeám coøn laïi - coøn laïi nhöng vaãn nhieàu laém - cho vò nöõ thaàn cuûa chaøng, vaø chaøng phaûi thaáy raèng coù khi linh hoàn khoâng ñi ñoâi vôùi nhan saéc. Loøng chaøng meät moûi: ba laàn cho, ba laàn maát, doác caïn heát caû nhuïy loøng. Nhöõng kyø höông dò saéc cuûa tình chaøng ñaõ truùt vaøo ñaâu ñaâu, bay ñi trong moät luoàng gioù ruûi, ñeå chaøng thaát tình nhö moät ngöôøi trieäu phuù boãng döng chæ coøn hai baøn tay khoâng.
Vaø chaøng ñi, vaø chaøng ñi, vì mæa mai thay, chaøng vaãn coøn khaù tieàn ñeå traû nhöõng chuyeán taàu. Vaø may sao chaøng ña tình kia laïi laø moät hoïa só.
Nhöõng tranh chaøng veõ, daàu raèng ñeïp, song khoâng coù tinh thaàn söï soáng, saéc maàu khoâng hoài hoäp nieàm yeâu. Khi ngöôøi ta quaù leân cao, ngöôøi ta caøng xuoáng thaáp: chaøng ñaõ tin laém, neân baây giôø chaøng thaáy heát, heát roài. Chæ coøn ñoâi baøn tay chuùng toâ hình saéc moät caùnh thôø ô.
Coù ñoåi khung caûnh, maø saàu tình vaãn khoâng thay: ba laàn thaát voïng! Chaøng ñaõ coù taøi phuïc sinh, nhöng coøn gì ñaâu, sau laàn maø chaøng ñaõ quyeát laø cuoái cuøng? Vaø nhöõng ngöôøi chaøng gaëp treân con ñöôøng phieâu löu vaïn daëm phong traàn chæ laøm chaøng gheâ sôï.
Hai, ba naêm roài, hoïa só thaát thô nhö vaäy. Vaø ngaøy aáy, ñeán moät choã trong xöù laï, chaøng nghe noùi coù röøng thoâng ôû kia, beàn vöõng ñaõ laâu ñôøi. Muøa heø röïc rôõ, chaøng beøn tìm ñeán veõ tranh.
Nhöng vaãn thaáy loøng chaøng ñaõ heát roài, - hay laø chaøng töôûng theá.
Bôûi vì chieàu nay, loøng chaøng laïi taùi phuïc sau ba naêm giaû vôø cheát.
Bôûi vì trí ta aûnh höôûng ñeán loøng ta, laøm sai söï thöïc raát saâu kín; chaøng trai treû nghó raèng loøng chaøng phaûi heát, neân loøng chaøng tuy vaãn thaàm coøn, maø khoâng loä ñöôïc kho soáng giaáu choân.
Bôûi vì chieàu nay, röøng thoâng vöøa chín, vaø söï tình côø xui chaøng ñeán ñoù, vaø cuõng söï tình côø xui ngoïn gioù ñeán ñaây.
Hoïa só ñöông thôø thaãn kính söï laëng im cuûa röøng thì boãng ñaâu veo veo nhöõng tieáng truøng truøng ñieäp ñieäp. Gioù ñoå qua muoân ngoïn thoâng, tai hoïa só nghe muoân tieáng moät laàn, goàm thaønh moät tieáng raäm vaø nhieàu, raøo raøo eâm aùi. Vaø ly kyø thay! Phaán vaøng ôû ñaâu nheï tuoân bay xuoáng, quaû laø moät traän möa phaán vaøng, vì tieáng thoâng reo ñaõ gioáng saün tieáng möa.
Baáy giôø hoïa só môùi hieåu, nhôù laïi nhöõng baøi caùch trí noùi veà maøu hoa thoâng chín, gioù taûi nhò vaøng ñem ñi, khieán daân nuùi goïi laø möa löu huyønh. Khoâng gian ñaõ thaønh moät ñieäu vaøng meânh moâng: naéng vaøng nhuoäm vaøng nhöõng caây, vaø phaán thoâng vaøng laãn vaøng trong naéng.
Nhò vaøng cuûa thoâng. oà! Tình yeâu cuûa thoâng ñoù chaêng? Gioù hôi se, röøng thoâng ruùn raåy, tieáng ngaân höõu yù, khi trôøi thaønh moät söï ñoåi trao: muoân caây chaéc ñöông khoaùi laïc vì ñöông soáng vieäc aùi tình, ñoù laø nhò thoâng thoaùt hoa ñöïc bay tìm hoa caùi. Röøng thoâng sung söôùng, aùi tình taûn maïn oâm aáp khoâng gian: aáy laø röøng thoâng ñang yeâu...
Tình yeâu doài daøo gaáp maáy cuûa loaøi ngöôøi! Phaán thoâng vaøng khoâng ñi coù choã coù nôi, maø khôûi haønh moät cuoäc vieãn du voâ haïn. Gioù chôû ñi qua trôøi roäng, nhò cuûa thoâng ñaàu röøng laïi ñeán gaëp thoâng cuoái röøng, vaø taát caû nhò cuûa thoâng röøng naøy ñi ñeán moät röøng thoâng naøo khaùc. Hoïa só baát giaùc nghó ñeán nhöõng quaû baép neáp khi nhoû chaøng aên, mieäng vöøa nhai, trí vöøa khoâng hieåu sao ôû giöõa nhöõng haøng haït traéng tinh laïi coù loå ñoå nhöõng haït ñoû khaùc maøu. Coù gì laï? Nhò hoa baép teû ñaõ bay ñeán trong vöôøn baép neáp. Tuy nhieân vöôøn nhaø beân caïnh khoâng coù moät caây baép teû, coù leõ suoát caû laøng cuõng khoâng coù moät vöôøn baép teû naøo, nhöng ôû xa, raát xa xoâi, theá naøo cuõng coù nhöõng baép teû ñaõ cho nhò phieâu löu, traûi daëm ngaøn ñeå ñeán thaønh nhöõng haït ngoïc vaøng naïm giöõa nhöõng haøng ngoïc traéng.
Tình yeâu cuûa loaøi caây xa xoâi, vieãn voïng nhö theá, khoâng tính toaùn gaàn guõi nhö cuûa loaøi ngöôøi. Hoa thoâng ñeå nhò vaøng chaûy ra töï trong loøng, vaø chæ bieát chöøng naáy. Coù moät vieäc, laø yeâu, laø göûi ñi, laø cho. Phaán thoâng seõ ñeán, seõ khoâng ñeán? Keå laøm chi!
Nhò vaøng meânh moâng traøn ñaày, dö daät, cuøng nhau cuøng nhau vieãn haønh, raéc vaøng khaép nôi. Phaán thoâng vaøng ñi ñeán söï vu vô. Coù leõ ôû ñaèng chaân trôøi, moät röøng thoâng chöa chín hoa, ñang ñöùng chôø nhò cuûa röøng thoâng naøy ñeán. Cuõng coù leõ beân kia trôøi, chæ coù söï voâ ñòch cuûa moät laøn maây.
Gioù ñem ñeán giöõa loøng aám aùp hoa caùi, thì nhò seõ thaønh nhöõng quaû vónh vieãn ñôøi ñôøi, maø gioù ñem vaøo söï troáng roãng hay vaøo choán buøn laày, caùi aáy tuøy loøng gioù.
Vaû laïi, tình yeâu coù bao giôø maát! Phaán thoâng vaøng khoâng gaëp hoa caùi chaêng, thì phaán cuõng ñaõ laøm loäng laãy khoâng gian trong moät buoåi chieàu noï. Söï phung phí ñaõ thaønh myõ thuaät. Trôøi ñaõ theâm xinh ñeïp, phaán thoâng vaøng khoâng heà uoång coâng.
*
* *Vaø chaøng hoïa só ñaõ ngöûng ñaàu höùng laáy bao nhieâu nhò vaøng töø treân toûa xuoáng treân maùi toùc ñen, vaø chaøng ñaõ môû loøng nhaän laáy baøi hoïc nguï trong baøi thô cuûa phaán thoâng vaøng. ôø, sao chaøng khoâng phung phí nhö thoâng? Sao chaøng nghó chi ñeán söï thieân haï nhaän? Chaøng yeâu, khoâng ñuû sao? Thaáp thoûi gì hôn söï choïn löïa, tính toan, yeâu ñeå maø ñöôïc! Nhöõng taâm hoàn nhö chaøng phaûi chæ thaáy coù tình yeâu vaø khoâng neä ñeán ngöôøi yeâu. Chaøng khoâng xaáu, khoâng giaø, tuoåi treû vaø saéc ñeïp cuûa chaøng xöùng ñaùng vôùi tình yeâu laém, vaø loøng chaøng: moät suoái ngoït, moät vöôøn thôm.
Mieãn loøng chaøng yeâu; mieãn tình chaøng ñeïp. Gaëp loøng moät tri kyû, tình chaøng seõ aám aùp, gaëp söï voâ tri cuûa moät ngöôøi laõnh ñaïm, tình chaøng seõ laïnh luøng. Nhöng coù bao giôø heát ñeïp ñaâu! Sao chaøng laáy côù thaát baïi ñeå giaûm maát thuù yeâu, ñeå laøm sai laïc tình caûm? Ñeán hay khoâng, ñoù laø coâng vieäc cuûa gioù; ñôøi laø moät cuoäc ñaùnh ñoá, thì aùi tình cuõng laø moät söï ruûi may.
Maø röøng thoâng kia coù bao giôø khoâng traùi? Hoa ñaõ gaëp hoa, tình ñaõ gaëp tình. Nhôø phaán thoâng raéc nhieàu, nhieàu quaù söï caàn thieát. Neáu phaán ít thì söï maát maùt seõ thua thieät, nhöng phaán haèng haø sa soá, thì vaãn coù moät phaàn khaù lôùn ñeán nôi.
Chaøng thaát baïi ba laàn: laàn thöù tö sao laïi chaúng laø moät laàn thaéng cuoäc? Sao chaøng khoâng thöû möôøi laàn, moät traêm laàn nöõa? Möôøi phen yeâu, ít nöõa cuõng hai phen gaëp, moät traêm phen yeâu ñaõ cho ta hai möôi phen gaëp roài. Vaø vaãn cöù coøn ñuû moät traêm tình yeâu.
Chæ sôï ta ngheøo, khoâng ñuû tình ñeå phung phí. Ta khoâng theøm nghó söï thieân haï cho laïi, nhöng ta cöù cho, töï khaéc thieân haï cuõng ñem ñeán cho ta. Maø neáu thieân haï khoâng cho, thì ñaõ sao chöù? Phaán thoâng vaøng ñaõ laøm ñeïp khoâng gian, tình cuûa ta seõ theâu moäng cho taám vaûi xoaøng xónh cuûa cuoäc ñôøi, baàu trôøi seõ vang roäng nhöõng tieáng ñaøn haùt, nhöõng phaán vaøng cuûa loøng yeâu; vaø cuoäc ñôøi, nhôø boïn ña tình, seõ keùm beà höõng hôø nhaït teû...
*
* *Trôøi ôi, chaøng hoïa só sung söôùng quaù khi nghó xong nhöõng ñieàu ñoù, voäi vaøng chaïy veà quaùn troï ñeå roài tìm laïi cuoäc ñôøi, laên vaøo söï soáng maø yeâu, yeâu... maø cho, cho taát caû loøng töôi thaém cuûa chaøng, ba naêm roøng chaøng töôûng ñaõ caïn roài, nhöng kyø thöïc vaãn laø moät nguoàn voâ taän...
Vaø khi nhöõng böôùc hoài hoäp cuûa chaøng trai chaïy ñeán cuoái röøng, chaøng suyùt meâ ngaõ treân coû xanh, vì thaáy treân trôøi bao la, phaán thoâng vaøng ñöông bay lan trong taùm höôùng cuûa coõi ñôøi.
Taäp truyeän ngaén Phaán thoâng vaøng, 1939.
[ Trôû Veà ]