Töø Thieân Tröôøng moät caùnh quaân cuûa ta ruùt veà caùc loä vuøng ñoâng baéc (Haûi Phoøng, Quaûng Ninh) ñeå duï ñòch röôït theo roài chôø cho Toa Ñoâ daãn quaân ra khoûi Thanh Hoùa thì ta môùi vöôït bieån Ñaïi-Baøng nhö ñaõ noùi ôû treân ñeå vaøo chieám laïi Thanh Hoùa laøm caên cöù ñoùng quaân. Toa Ñoâ vöøa phaûi vaát vaû ngöôïc xuoâi ñeå röôït ñuoåi quaân ta, roát cuoäc cuõng chaúng ñöôïc gì laïi maát ñi cöù ñieåm vöøa môùi chieám. Cöông Muïc Chính Bieân quyeån VII coù ñoaïn vieát: "Luùc aáy quaân Nguyeân ñuoåi theo rieát, nhaø vua phaûi môøi thöôïng hoaøng cuøng ngöï moät chieác thuyeàn con, chaïy ra nguoàn Tam Tró, moät maët khaùc, sai ngöôøi keùo thuyeàn cuûa vua vaãn ngöï ñi ra ngaû nuùi Ngoïc Sôn, ñeå ñaùnh löøa quaân Nguyeân. Töôùng Nguyeân do thaùm bieát ñöôïc möu aáy, môùi sai Höõu thöøa laø Khoan Trieät, Taû thöøa laø Lyù Haèng chia ñöôøng ñuoåi theo. Nhaø vua phaûi ñoåi ñi ñöôøng boä ñeán xaõ Thuûy-Chuù, roài laïi ñi thuyeàn ñeán soâng Nam-Trieäu, qua cöûa bieån Ñaïi-Baøng vaøo Thanh Hoùa".

Ngaøy 9 thaùng 3 naêm AÁt Daäu (1285), hai vua bò töôùng Nguyeân laø Giaûo-Kyø vaø Ñöôøng-Coå-Ñôùi ñem chu-sö (haûi quaân) ra bieån vaây vaø suyùt baét ñöôïc caùc ngaøi. May thay nhôø töôùng Nguyeãn Cöôøng taän löïc hoä giaù môùi coù theå ruùt ra ñöôïc veà phía nguoàn Tam-Tró, ñoàng thôøi giaû ñöa thuyeàn roàng ñi mieàn Ngoïc-Sôn (mieàn bieån Thanh Hoùa) ñeå ñaùnh löøa giaê.c. Quaân thuø töôûng laø thuyeàn hai vua, chuùng chaän baét vaø tòch thu raát nhieàu vaøng baïc cuõng nhö nam nöõ cuûa ta.

ÔÛ ñoaïn naøy ta thaáy raèng sau khi quaân Ñaïi Vieät ruùt khoûi kinh thaønh Thaêng Long roài lieân tieáp xaûy ra caùc traän ñaùnh Tha Maïc, Bình Than, A Loã, Ñaïi Hoaøng, Thanh Hoùa thì hai vua vaø quaân ñoäi Ñaïi Vieät gaàn nhö rôi vaøo theá bò ñoäng phaûi lieân tuïc di chuyeån ñeå traùnh neù söï truy ñuoåi cuûa quaân Nguyeân theo Cöông Muïc ghi "nhaø vua phaûi chaïy loaïn long ñong"; Vieät Nam Söû Löôïc cuûa Leä Thaàn Traàn Troïng Kim vieát: "Nhaân Toâng kinh haõi, Thöôïng hoaøng ñeâm ngaøy lo sôï"; Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö cheùp: "Theá giaëc böùc baùch, hai vua ngaàm ñi chieác thuyeàn nhoû ñeán Tam Tró Nguyeân.xa giaù nhaø vua phieâu baït". Caùc vò söû gia vöøa keå coù nhöõng lôøi nhö vaäy ñoái vôùi moät vò ñaïi anh huøng daân toäc nhö Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn Nhaân Toâng thì hôi voäi vaøng vaø thieáu khaùch quan.

Haõy xem tình hình quaân thuø ra sao, theo Nguyeân söû 13 tôø 8b8-10 ghi: "Thaùng 3 ngaøy Bính Tyù Kinh Hoà Chieâm Thaønh haønh tænh xin theâm quaân. Luùc baáy giôø Traàn Nhaät Huyeân(*) troán veà hai xöù Thieân Tröôøng vaø Tröôøng Yeân, binh löïc laïi taäp hô.p. Höng Ñaïo Vöông ñem hôn ngaøn chieán thuyeàn veà nhoùm Vaïn-Kieáp, coøn Nguyeãn Loäc thì ôû Vónh Bình, maø quan quaân ñi xa laïi ñaùnh laâu, treo lô löûng ôû giöõa. Quaân cuûa Toa Ñoâ vaø Ñöôøng Coå Ñaõi laïi ñeán khoâng ñuùng luùc, neân xin theâm quaân. Vua cho ñi ñöoøng thuûy laø nguy hieåm, ra leänh cho quaân taêng vieän ñi theo ñöôøng boä" -Toaøn Taäp Traàn Nhaân Toâng-Leâ Maïnh Thaùt Vieät dòch (**).

Nhö vaäy thì quaù roõ raøng, theo Nguyeân Söû cho bieát thì quaân Moâng-coå cuõng ñang rôi vaøo theá bò ñoäng. Theá bò ñoäng ñoù laø chuùng phaûi ñoái phoù vôùi nghóa quaân cuûa ta lieân tuïc quaáy roái nhöõng nôi ñòch chieám ñoùng. Baèng chöùng laø phaûn thaàn Traàn-Kieän treân ñöôøng veà chaàu Hoát-Taát-Lieät laïi ñöôïc quaân ta cho ñi chaàu aâm phuû; ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng hoaït ñoäng tieâu thoå khaùng chieán cuûa quaân ta, chuùng baét buoäc phaûi xin theâm quaân lính, xaây döïng theâm nhieàu ñoàn boùt ñeå gia taêng phoøng thuû cuõng nhö kieåm soaùt nhöõng vuøng ñaõ chieám ñöô.c. ÔÛ ñaây chöùng minh moät ñieàu, neáu thaät söï keû thuø coù khaû naêng laøm cho quaân ta luùng tuùng, bò ñoäng thì caàn gì Moâng-coå phaûi xin theâm vieän binh nhö theá? Nhö laø "nhaø vua phaûi chaïy loaïn long ñong". xa giaù nhaø vua phieâu baït" v.v., laøm sao ta coù theå chuyeån baïi thaønh thuû vaø töø thuû chuyeån sang coâng khi hoùa giaûi theá goïng keàm maø chuùng muoán taïo ra ñeå vaây haõm quaân ta phaûi quy phuïc, thì nay chính ñoaøn quaân xaâm löôïc laïi bò rôi vaøo theá traän maø Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn vaø Höng Ñaïo Vöông ñaõ saép xeáp sau cuoäc hoïp ôû Haûi-Ñoâng. Ñoù laø ruùt lui, phoøng thuû vaø phaûn coâng chieán löô.c. Hieän taïi ta ôû giai ñoaïn nhì laø phoøng thuû chieán löôïc ñeå chuaån bò böôùc qua giai ñoaïn ba laø toång phaûn coâng chieán löôïc.

Chöa heát, taïi chieán tröôøng Thanh Hoùa quaân Moâng-coå ñaõ gaëp söùc phaûn khaùng raát quyeát lieät cuûa ngöôøi daân ñòa phöông. Ngaøy 9 thaùng 3 naêm 1285, töôùng Nguyeân laø Giaûo Kyø keùo quaân ñeán Boá Veä (thuoäc Caàn Boá, Thanh Hoùa). Ngöôøi daân trong vuøng noåi leân ñaùnh ñòch, trong ñoù coù daân chuùng Höông Yeân Duyeân (xaõ Quaûng Huøng, Quaûng Xöông, Thanh Hoùa) döôùi söï chæ huy cuûa oâng Leâ Maïnh töôùc laø Ñaïi Toaùt ñaõ choáng cöï quyeát lieät khieán chuùng khoâng bieát ñöôøng choáng ñôõ, ruùt lui cuõng khoâng ñöôïc tieán tôùi cuõng chaúng xong, cuoái cuøng vì quaân ta coù coù keû phaûn boäi neân giaëc Nguyeân môùi thoaùt ñöôïc vaø chuùng coøn ñoát phaù nhaø cöûa cuûa oâng. Söï kieän naøy khoâng thaáy ghi trong söû nhöng nhôø coâng ñöùc xaây chuøa neân bia chuøa Höng Phuùc ghi laïi raèng: "Höõu töôùng giaëc laø Toa Ñoâ tieán quaân vaøo höông naøy. OÂng ñem ngöôøi trong höông chaän giaëc ôû beán Coå Buùt. Hai beân ñaùnh nhau giaëc cô hoà khoâng ruùt chaïy ñöô.c. Nhöng vì coù keû gian haøng giaëc chæ ñöôøng neân nhaø cöûa cuûa oâng bò ñoát phaù" (Thô vaên Lyù Traàn, Haø Noäi xuaát baûn 1988 taäp II quyeån thöôïng trang 648). Ñoù cuõng laø lyù do giaûi thích vì sao ñaïo quaân cuûa Toa Ñoâ vaø Ñöôøng Coå Ñaõi ñaõ khoâng ñuùng heïn vôùi Thoaùt Hoan ôû Thaêng Long trong möu toan bao vaây caùc löïc löôïng cuûa quaân ñoäi Ñaïi Vieät.

Trong luùc naøy Höng Ñaïo Vöông ñöôïc lònh ñem hôn 1000 chieán thuyeàn veà Vaïn-Kieáp laø nôi tröôùc ñaây ñaõ ruùt lui, coøn töôùng Nguyeãn Loäc ñoùng ôû Vónh Bình taïo theá goïng keàm ñoái vôùi quaân thuø. Vì theá caû ba caùnh quaân cuûa chuùng do Thoaùt Hoan, OÂ Maõ Nhi vaø Toa Ñoâ ñeàu naèm ôû giöõa voøng vaây maø Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn vaø Höng Ñaïo Vöông daày coâng saép xeáp keå töø sau traän Noäi-Baøng vaø Chi-Laêng.

Vôùi taøi duïng binh nhö thaàn cuûa Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn Nhaân Toâng nhö theá, quaân ñoäi Ñaïi Vieät ñang ôû theá bò bao vaây caû ba höôùng, theá maø quaân ta ñaõ laät ngöôïc ñöôïc theá côø trong nhöõng luùc nguy caáp nhaát, khieán keû thuø rôi vaøo giöõa voøng vaây cuûa quaân ta, nhö Nguyeân söû noùi "quan quaân ñi xa ñaùnh laâu, laïi treo lô löûng ôû giöõa". Theá maø khoâng hieåu vì sao, ngoaøi taùc giaû moät soá quyeån söû nhö Cöông Muïc, Toaøn Thö, Vieät Nam Söû Löôïc, coù caùi nhìn hôi tieâu cöïc veà Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn Nhaân Toâng veà giai ñoaïn naøy thì coù nhöõng ngöôøi khaùc laïi ñi xa hôn nhö trong quyeån Histoire du Viet Nam des origines aø 1858 do Leâ Thaønh Khoâi laø taùc giaû ñöôïc nhaø Sudestasie xuaát baûn naêm 1987 taïi Paris. Trong quyeån naøy oâng Leâ Thaønh Khoâi vieát nhö sau ôû trang 186: "Nhaân Toâng, bord d'un sampan leùger, eùtait descendu Hai-dong (Quang-Yeân). Il fit mander Hung-dao et l'interrogea, soucieux: "La puissance de l'ennemi semble telle que je crains q'une guerre prolongeùe n'entraîre pour le peuple d'immenses destructions. Ne vaut-il pas mieux nous rendre pour l'en sauver ?" Le geùneùralissime reùpondit: "Ces paroles manifestent les sentiments d'humaniteù de Votre Majesteù, mais les Temples Dynastiques et les Dieux du Sol et des Moissons, que de viendraient-ils alors? Si vous voulez vous rendre, faites d'abord trancher ma teâte!". Nghóa laø: "Vua Nhaân Toâng ñi thuyeàn nheï xuoáng Haûi-Ñoâng (Quaûng-Yeân). Ngaøi cho vôøi Höng-Ñaïo-Vöông ñeán hoûi: "Theá giaëc döõ doäi nhö theá e raèng cuoäc chieán seõ keùo daøi gaây taøn haïi cho daân chuùng, thoâi thì ñeå traãm ñaàu haøng giaëc ñeå cho daân chuùng bôùt khoå". Höng-Ñaïo-Vöông traû lôøi: "Ñöùc ngaøi noùi caâu ñoù thaät laø vò vua coù loøng thöông daân, nhöng roài sôn haø xaõ taéc seõ ra sao? Neáu beä haï muoán haøng giaëc thì xin cheùm ñaàu thaàn tröôùc ñaõ".

* Vieät Söû Toaøn Thö cuûa oâng Phaïm Vaên Sôn bieân soaïn ôû trang 184 coù maåu ñoái thoaïi giöõa Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn Nhaân Toâng vaø Höng Ñaïo Vöông khi hoäi hôïp ôû Haûi-Ñoâng treân moät chieác thuyeàn nheï noäi dung nhö sau: "Vua Nhaân Toâng ñöôïc tin Höng Ñaïo Vöông lui quaân khoûi Laïng Sôn lieàn xuoáng chieác thuyeàn nhoû ra Haûi Ñoâng (töùc laø Haûi Döông), trieäu Höng Ñaïo Vöông ñeán. Nhaân Toâng noùi: Theá giaëc lôùn nhö vaäy choáng vôùi noù e daân söï seõ taøn haïi hay laø haøng chuùng noù ñeå cöùu laáy daân?". Höng Ñaïo Vöông khaúng khaùi traû lôøi raèng: "Beä haï vì loøng thöông daân maø nghó nhö vaäy nhöng Toân Mieáu vaø Xaõ Taéc thì sao? Neáu beä haï muoán haøng thì haõy cheùm ñaàu toâi ñi tröôùc ñaõ!"

* Quyeån Traàn Höng Ñaïo cuûa Hoaøng Thuùc Traâm ôû trang 77 coù ghi: "Vua Traàn-Nhaân-Toân ngöï chieán thuyeàn nheï, laùnh ra Haûi ñoâng (Tuïc goïi baàu Chi-Laêng. Nay thuoäc toång Chi-lang gaàn ga Tuaàn-muoäi ôû chaâu OÂn, tænh Laïng-sôn. An Nam Chí Löôïc cheùp Chi-laêng töùc laø "Laõo thöû quan" nghóa laø cöûa chuoät giaø".

- Hai ñoaïn vaên neâu treân cho thaáy söï kieän xaûy ra nhö nhau khi vua Nhaân Toâng (hay Toân) gaëp Höng-Ñaïo-Vöông ôû Haûi Ñoâng. Chæ coù khaùc moät ñieàu laø caâu noùi muoán "ñaàu haøng" quaân Moâng-coå cuûa vua Nhaân Toâng ñöôïc ghi trong Vieät Söû Toaøn Thö voán khoâng coù trong caùc quyeån coå söû cuõng nhö quyeån Traàn Höng Ñaïo noùi treân.

* Ngaøy 12/05/2003, baøi Khí Phaùch Cuûa Vò Töôùng Taïi Maët Traän do Baùn Nguyeät San Y Ù Daân (Ydannews@aol.com)phoå bieán treân dieãn ñaøn coâng luaän(diendancongluan@yahoogroups.com) vaø dieãn ñaøn chính luaän (chinhluan@yahoogroups.com), sau ñoù ñöôïc ñaêng laïi trong Baûn Tin Quaân Nhaân, thaùng 06/2003 xuaát baûn taïi Phaùp, coù ñoaïn vieát nhö sau: "Naêm 1284, khi giaëc Moâng Coå ñem ñaïi quaân traøn sang taán coâng nöôùc ta laàn thöù hai, khieán vua Traàn Nhaân Toân phaûi lui binh veà Vaïn Kieáp vaø naûy sinh yù ñònh ñaàu haøng giaëc ñeå traùnh nhaân daân phaûi ñoå maùu. Nguyeân soaùi Traàn Höng Ñaïo, trong vai troø thoáng lónh toaøn quaân ñaõ doõng daïc thöa vôùi nhaø vua raèng: "Neáu Beä Haï muoán haøng, xin haõy cheùm ñaàu thaàn tröôùc ñaõ". Caâu noùi baát huû naày cuûa Ñöùc Traàn Höng Ñaïo ñaõ coù söùc maïnh vaïn naêng khieán vua Traàn Nhaân Toân phaûi huûy boû yù ñònh ñaàu haøng giaëc vaø ra coâng choáng ngoaïi xaâm, ñem laïi thaéng lôïi cho daân Vieät". Veà baøi naøy taùc giaû nhaàm laãn ôû choã ngöôøi chæ huy ôû Vaïn Kieáp laø Höng Ñaïo Vöông.

- "Söï boá trí löïc löôïng cuûa quaân ñoäi Ñaïi Vieät ñöôïc ghi nhaän nhö sau: ôû maët Ñoâng-Baéc quaân ta traán thu? Vónh Bình, Ñoäng Baøng, Noäi Baøng, Vaïn Kieáp, Bình Than, chæ huy maët traän naøy laø Quoác Coâng Tieát Cheá Traàn Höng Ñaïo; ñoái phoù vôùi caùnh quaân Vaân Nam ôû phía Taây Baéc thì giao cho Chieâu Vaên Vöông Traàn Nhaät Duaät chæ huy; phía Nam kinh ñoâ ta xaây döïng moät soá ñòa ñieåm phoøng thuû nhö Ñaø Maïc, A Loã vaø Ñaïi Hoaøng do Baûo Nghóa Haàu Traàn Bình Troïng chæ huy. Treân cuøng, vi. Toång chæ huy chieán tröôøng laø Ñöùc Hoaøng Ñeá Traàn Nhaân Toâng. Do vì caùc cöù ñieåm mieàn Baéc thaát thuû tröôùc söùc taán coâng vuõ baûo cuûa giaëc Nguyeân, Höng Ñaïo Vöông ñaõ cuøng vôùi binh lính caáp toác ruùt khoûi Vaïn Kieáp ñeå baûo toaøn löïc löôïng, khi nghe tin quaân ta bò thieät haïi naëng nhö vaäy, neân Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn ñaõ voäi ñi thuyeàn nheï ra Haûi Ñoâng (chæ chung vuøng Haûi Döông cuõ nay thuoäc tænh Haûi Höng vaø Haûi Phoøng hieän nay) ñeå hoïp baøn caùc coâng vieäc caáp baùch ñoàng thôøi taùi toå chöùc laïi löïc löôïng quaân ñoäi nhaø Traàn. Sau cuoäc hoïp thu goïn naøy quaân daân nhaø Traàn ñaõ coù moät chieán löôïc thích hôïp vôùi tình hình tröôùc maët (***)". Do ñoù ngöôøi lui binh töø Vaïn Kieáp veà laø Höng Ñaïo Vöông Traàn Quoác Tuaán chöù khoâng phaûi Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn Nhaân Toâng nhö baøi vieát Khí Phaùch Cuûa Vò Töôùng Taïi Maët Traän cuûa Baùn Nguyeät San Y Ù Daân ñaõ trình baøy, hôn nöõa "yù ñònh ñaàu haøng giaëc" cuûa Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn Nhaân Toâng laïi caøng khoâng coù cô sôû ñeå hieän höõu.

* Vieät Söû Khaûo Luaän taäp 2, cuûa taùc gia? Hoaøng Cô Thuïy do Hoäi Vaên Hoùa Haûi Ngoaïi xuaát baûn 1988 daày 410 trang. ÔÛ trang 325 ghi nhö sau: "Vua Thaùnh Toâng ñi thuyeàn nhoû xuoáng Haûi-Ñoâng (Haûi Döông baáy giôø), cho vôøi Höng Ñaïo Vöông ñeán hoûi: Theá giaëc to nhö vaäy, maø choáng choïi vôùi noù thì daân bò taøn haïi, hay laø traãm chòu haøng ñeå cöùu muoân daân ?" Höng Ñaïo taâu: "Beä haï noùi caâu aáy thaät laø nhaân ñöùc, nhöng maø toân mieáu xaõ taéc thì sao. Neáu beä haï muoán haøng, xin tröôùc haõy cheùm ñaàu toâi ñi ñaõ, roài sau seõ haøng". ÔÛ ñaây taùc gia? Hoaøng Cô Thuïy ñaõ cheùp nhaàm moät soá söï kieän sau ñaây: 1/ Vua Traàn Thaùnh Toâng trò vì töø 24/2/1258 ñeán 22/10/1278, trong suoát 20 naêm naøy quaân Moâng-coå khoâng coù ñem quaân sang ñaùnh Ñaïi Vieät, chæ coù caêng thaúng ngoaïi giao giöõa ta vaø nöôùc Taøu; 2/ Ñòa ñieåm Haûi Ñoâng maø taùc gia? Hoaøng Cô Thuïy ghi raèng vua Thaùnh Toâng gaëp Höng Ñaïo Vöông, noù ñaõ xaûy ra vaøo cuoäc khaùng Nguyeân laàn thöù nhì naêm 1285, ngöôøi laøm vua cuõng nhö chæ huy quaân ñoäi Ñaïi Vieät luùc ñoù laø vua Nhaân Toâng (vua Thaùnh Toâng luùc naøy laø Thöôïng hoaøng). Ñaây laø söï laàm laãn töø nhaân vaät (vua Thaùnh Toâng); caâu noùi (hay laø traãm chòu haøng ñeå cöùu muoân daân. Neáu beä haï muoán haøng, xin tröôùc haõy cheùm ñaàu toâi ñi ñaõ, roài sau seõ haøng); cho ñeán ñòa ñieåm Haûi-Ñoâng, ñòa ñieåm naøy ñaõ dieãn ra cuoäc gaëp giöõa vua Nhaân Toâng vaø Höng Ñaïo Vöông trong cuoäc khaùng Nguyeân laàn thöù nhì 1285.

- Theo Toaøn Thö Baûn in Noäi Caùc Quan Moäc baûn khaéc naêm Chính Hoøa thöù 18 (1697) do caùc soaïn gia? Leâ Vaên Höu, Phan Vaên Tieân, Ngoâ Só Lieân v.v.ñoàng bieân soaïn (chuyeån sang aán baûn ñieän töû do Leâ Baéc, Coâng Ñeä, Ngoïc Thuûy, Tuyeát Mai, Hoàng Ty, Nguyeãn Quang Trung 2001) ôû trang 173 ghi: "Theá giaëc raát maïnh, [vua] laïi phaûi lui giöõ soâng Thieân Maïc (theo Cöông Muïc laø khuùc soâng Hoàng chaûy qua vuøng baõi Maïn Truø, nay thuoäc xaõ Taân Chaâu, huyeän Chaâu Giang, tænh Haûi Höng). Phuï Traàn theo vua baøn nhöõng vieäc cô maät, raát ít ngöôøi bieát ñöôïc ñieàu ñoù. Vua ngöï thuyeàn nhoû ñeán thuyeàn thaùi uùy Nhaät Hieäu hoûi keá saùch (choáng giaëc). Nhaät Hieäu ñöông döïa maïn thuyeàn, cöù ngoài khoâng ñöùng daäy noåi, chæ laáy ngoùn tay chaám nöôùc vieát hai chöõ "nhaäp toáng" (nghóa laø boû chaïy vaøo ñaát Toáng) leân maïn thuyeàn.Vua laäp töùc dôøi thuyeàn ñeán hoûi thaùi sö Traàn Thuû Ñoä, Thuû Ñoä traû lôøi: "Ñaàu thaàn chöa rôi xuoáng ñaát, beä haï ñöøng lo gì khaùc". Khaâm Ñònh Vieät Söû Thoâng Giaùm Cöông Muïc ñöôïc Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn bieân soaïn 1856-1881do vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Vieät Nam phieân dòch (chuyeån sang aán baûn ñieän töû do Leâ Baéc, Coâng Ñeä, Ngoïc Thuûy, Tuyeát Mai, Hoàng Ty, Nguyeãn Quang Trung 2001) ôû trang 209 cuõng ghi nhö theá. [Vua] ôû ñaây töùc laø vua Thaùi Toâng (hay Toân töùc laø phuï hoaøng cuûa vua Thaùnh Toâng vaø laø noäi toå cuûa vua Nhaân Toâng). Ñaây laø hai quyeån coå söû ñaõ ghi tôùi söï kieän Vua Thaùi Toâng vaán keá thaùi sö Traàn Thuû Ñoä giöõa luùc theá giaëc ñang ôû luùc hung haêng nhaát. Vaø Traàn Thuû Ñoä ñaõ cöông quyeát traû lôøi: "Ñaàu thaàn chöa rôi xuoáng ñaát, beä haï ñöøng lo gì khaùc". Ngoaøi ra hai quyeån naøy khoâng coù ghi moät lôøi naøo veà söï kieän Hoaøng ñeá Traàn Nhaân Toâng "muoán haøng" quaân Moâng-coå.

* Quyeån Tieâu Sôn Traùng Só cuûa taùc giaû Khaùi Höng do Vaên Ngheä xuaát baûn naêm 1968, taïi Saøi Goøn, ôû trang 263 ghi: "Vua Nhaân-Toân nhaø Traàn nghe tin Höng-Ñaïo-Vöông baïi traän chaïy veà Vaïn-Kieáp, lieàn ngoài thuyeàn xuoáng Haûi-Ñoâng, roài vôøi Vöông ñeán baøn raèng: "Theá giaëc to, maø mình choáng vôùi noù thì daân bò taøn haïi, hay laø traãm ra haøng ñeå cöùu muoân daân?". Höng-Ñaïo quyø xuoáng kieám daâng vua Nhaân-Toân roài vöôn coå maø noùi raèng: "Beä-haï noùi caâu aáy thaät nhaân ñöùc, nhöng coøn ñaát nöôùc thì sao? Neáu beä-haï muoán haøng, xin tröôùc heát cheùm ñaàu toâi ñaõ, roài haõy haøng".

- Khaâm Ñònh Vieät Söû Thoâng Giaùm Cöông Muïc do Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn bieân soaïn 1856-1881do vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Vieät Nam phieân dòch (chuyeån sang aán baûn ñieän töû do Leâ Baéc, Coâng Ñeä, Ngoïc Thuûy, Tuyeát Mai, Hoàng Ty, Nguyeãn Quang Trung 2001) ôû trang 226-227 coù ghi: "Quaân Nguyeân keùo tôùi Loäc Chaâu, laïi sai Baû toång laø A Lyù sang noùi roõ veà lyù do caát quaân laø coát sang ñaùnh Chieâm Thaønh chöù khoâng coù yù gì khaùc. Quaân ta ngaên caûn ôû nuùi Kheo Caáp, quaân Nguyeân khoâng tieán sang ñöô.c. Chuùng lieàn tieán theo cöûa aûi Khaû Ly, quan quaân ta choáng cöï laïi khoâng ñöôïc; chuùng beøn vaøo cöûa aûi Chi Laêng, quan quaân ta lui veà giöõ beán Vaïn Kieáp. Nhaø vua ngöï chieác thuyeàn nhoû sang Haûi Ñoâng, luùc aáy trôøi ñaõ chieàu maø chöa aên côm saùng, coù tieåu toát laø Traàn Lai ñem côm gaïo haåm daâng leân, nhaø vua khen laø ngöôøi trung nghóa, cho chöùc Thöôïng phaåm.Nhaø vua sang Haûi Ñoâng haï lònh cho Quoác Tuaán ñieàu khieån daân quaân caùc loâ. Van Traø, Ba Ñieåm, choïn ngöôøi khoûe maïnh cho laøm tieàn phong.". Vua Nhaân-Toâng gaëp Höng-Ñaïo-Vöông ôû Haûi-Ñoâng ñeå baøn keá choáng giaëc cuõng nhö haï lònh cho Höng-Ñaïo-Vöông taán coâng giaëc Nguyeân, chöù khoâng phaûi coù yù ñaàu haøng nhö taùc gia? Tieâu Sôn Traùng Só ñaõ neâu ra. Khoâng roõ taùc giaû trích ñoaïn naøy töø ñaâu ra, coù phaûi laø söï laãn loän giöõa vua Thaùi Toâng vaø vua Nhaân Toâng hay chaêng?.

* Ñaïi Cöông Lòch Söû Vieät Nam taäp 1, Tröông Höõu Quyùnh, Phan Ñaïi Doaõn, Nguyeãn Caûnh Minh ñoàng bieân soaïn, xuaát baûn 1998 taïi Haø Noäi ghi ôû trang 226 nhö sau veà söï kieän naøy: "Thuyeàn chuû töôùng Traàn Quoác Tuaán xuoâi soâng Luïc Nam veà Vaïn Kieáp. Nghe tin quaân ta ruùt lui, vua Thaùnh Toâng voäi vaõ ñi thuyeàn ra gaëp Quoác Coâng tieát cheá. Trôøi chieàu, nhaø vua vaãn chöa aên saùng, ngöôøi lính caän veä naén phaàn gaïo xaáu cuûa mình daâng leân. Thaùnh Toâng vôø hoûi Thoáng soaùi "Theá giaëc nhö theá ta phaûi haøng thoâi". Traàn Quoác Tuaán nghieâm chænh traû lôøi: "Beä haï cheùm ñaàu toâi roài haõy haøng". (ñaây ghi laø trích töø Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö taäp II trang 51, trang 81).

- Vua Thaùnh Toâng trò vì töø 24/2/1258 ñeán 22/10/1278, suoát thôøi gian naøy ñaõ khoâng coù moät traän chieán naøo vôùi quaân Moâng-coå (do ñích thaân ngaøi chæ huy); veà vieäc daâng phaàn gaïo xaáu laø xaûy ra vôùi vua Nhaân Toâng (töùc laø thaùi töû cuûa vua Thaùnh Toâng trong cuoäc khaùng Nguyeân laàn thöù nhì 1258). Chuùng toâi ñaõ xem laïi trong Toaøn Thö, Cöông Muïc phaàn Thaùnh Toâng Hoaøng Ñeá thì khoâng thaáy coù ñoaïn naøo töông töï nhö treân.

* Vieät Söû Moâng Hoïc cuûa Ngoâ Ñöùc Dung Vieät Söû Moâng Hoïc- Töø Hoàng Baøng ñeán 1945, nhaø xuaát baûn vaên hoïc Haø Noäi xuaát baûn naêm 1998, Vieät Nam ghi ôû trang 149: "Ñeán ñôøi Hoát-Taát-Lieät, Theá Toå cuûa nhaø Nguyeân dieät nhaø Toáng. Naêm Nguyeân Phong ñôøi Traàn Thaùi Toân quaân Nguyeân sang xaâm löôïc, ñoùng quaân ôû bôø taû ngaïn soâng Thao. Thaùi Toân töï laøm töôùng ñaùnh giaê.c. Quaân Nguyeân phaûi ruùt. Ñeán naêm ñaàu Thieäu Baûo ñôøi Nhaân Toân laïi sai söù ñoøi hoûi 6 vieäc naêm tröôùc. Vua muoán haøng hoûi Traàn Quoác Tuaán, Traàn Quoác Tuaán taâu: "Neáu Beä haï muoán haøng tröôùc heát haõy cheùm ñaàu toâi" vua môùi quyeát chí choáng giaëc...". Ngoaøi ra ôû caùc trang 147-157, taùc gia? Ngoâ Ñöùc Dung ñaõ trình baøy laãn loän giöõa vua Traàn Thaùi Toâng vaø Traàn Nhaân Toâng; ñoàng thôøi caùc cuoäc khaùng Nguyeân laàn thöù I, II, III.

Ñaïi Vieät Söû Kyù Tieàn Bieân ñöôïc khaéc in naêm Canh Thaân, nieân hieäu Caûnh Thònh thöù 8(1800), bieân soaïn bôûi caùc söû gia Leâ Vaên Höu, Phan Phu Tieân (ñôøi Traàn), Leâ Tung, Ngoâ Só Lieân, Ngoâ Thôøi Só vaø ñöôïc Ngoâ Thôøi Nhaäm tu ñính, ôû trang 364 cheùp söï kieän vua Traàn Nhaân Toâng ngöï thuyeàn nheï sang loâ. Haûi Ñoâng ñeå gaëp Höng Ñaïo Vöông, nhöng ôû ñaây khoâng coù ghi doøng naøo Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn ngoû yù muoán "ñaàu haøng" quaân Moâng-coå vôùi Höng Ñaïo Vöông.

Ñoàng thôøi caùc quyeån Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö do caùc söû thaàn Leâ Vaên Höu, Phan Phu Tieân, Ngoâ Só Lieân soaïn naêm 1697; Khaâm Ñònh Vieät Söû Thoâng Giaùm Cöông Muïc ñöôïc soaïn bôûi Quoác Söû Quaùn Trieàu Nguyeãn (1856-1881); An-Nam Chí-Löôïc cuûa Leâ Taéc soaïn naêm 1335 ñöôïc Vieän Ñaïi Hoïc Hueá dòch vaø xuaát baûn naêm 1961 ñeàu khoâng coù ghi söï kieän Hoaøng ñeá Traàn Nhaân-Toâng muoán "ñaàu haøng" quaân Moâng-coå khi hoäi hoïp vôùi Höng-Ñaïo-Vöông ôû Haûi-Ñoâng; vaø khoâng hieåu vì nguyeân côù gì caùc taùc gia? Phaïm Vaên Sôn quyeån Vieät Söû Toaøn Thö, Leâ Thaønh Khoâi quyeån Histoire du Viet Nam des origines aø 1858, taùc gia? Y Ù Daân vôùi baøi Khí Phaùch Cuûa Vò Töôùng Taïi Maët Traän do Baùn Nguyeät San Y Ù Daân xuaát baûn, Khaùi Höng quyeån Tieâu Sôn Traùng Só, Vieät Söû Moâng Hoïc cuûa Ngoâ Ñöùc Dung laïi gaùn cho Ñöùc Hoaøng ñeá Traàn Nhaân-Toâng laø ngöôøi muoán ñaàu haøng quaân giaëc, ñaây laø moät söï kieän khoâng bao giôø coù trong lòch söû, vaø ñoù laø hö caáu! Rieâng taùc gia? Hoaøng Cô Thuïy quyeån Vieät Söû Khaûo Luaän taäp 2, caùc taùc gia? Tröông Höõu Quyùnh, Phan Ñaïi Doaõn, Nguyeãn Caûnh Minh ñoàng bieân soaïn Ñaïi Cöông Lòch Söû Vieät Nam taäp 1, thì laïi nhaàm laãn teân ngöôøi, ñòa ñieåm cuõng nhö söï kieâ.n. Vì söï hoïc hoûi cuûa moïi taàng lôùp ngöôøi, chuùng toâi maïn pheùp ghi ra ñaây ñeå chuùng ta coù theå ruùt ñöôïc moät vaøi kinh nghieäm nhoû (nhöng raát quan troïng) trong vieäc bieân soaïn cuõng nhö nghieân cöùu lòch söû nöôùc nhaø.

Raát mong caùc baäc cao minh vui loøng chæ giaùo. Ña taï.

Truùc Laâm Leâ An Bình

(**) Tham khaûo Toaøn Taäp Traàn Nhaân Toâng, giaùo sö tieán só Leâ Maïnh Thaùt, Hoïc Vieän Phaät Hoïc Vieät Nam xuaát baûn naêm 2000 taïi Vieät Nam. (www.thuvienhoasen.org/u-nhantong-00.html)

(***) Trích Hoaøng ñeá Kim Phaät do Truùc Laâm Leâ An Bình bieân khaûo (chöa xuaát baûn).