Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
____________________________________________________________________________
Keùp Tö Beàn
Nguyeãn Coâng Hoan
Anh ôû Saøi Goøn ra haùt ôû Haø Noäi ñaõ ba naêm nay. Vì anh coù taøi rieâng maø tính laïi thích töï do neân anh chaúng chòu laøm chuyeân cho moät raïp naøo. Nhöng heã raïp naøo kheùo duøng anh moät ñoä, laø cuõng ñoâng khaùch. Cho neân, toái naøo baø con Haø thaønh ñoïc chöông trình hay xem baùo, thaáy keùp Tö Beàn ñoùng vai gieãu, thì cuõng noâ nöùc ñi xem. Laém ngöôøi ñeán chaäm, phaûi mang tieàn veà khoâng vaø phaøn naøn raèng raïp chaät quaù!
Cho neân nhöõng toái haùt coù anh giuùp, thì caùc hyù vieän ñeàu tröng leân laø buoåi haùt ñaëc bieät.
Nhöng ñaõ hôn moät thaùng nay, anh ta khoâng dieãn ôû ñaâu caû. Vì ñaõ hôn moät thaùng nay, cha anh ta oám. Ñaõ hôn moät thaùng nay, luùc naøo trong caùi gaùc toái om ôû gian nhaø ngay ñaàu ngoõ Saàm Coâng, caùi tieáng reàn ró cuûa oâng cuï cuõng hoaø laãn vôùi tieáng raàu ró cuûa sieâu thuoác maø laøm anh Tö Beàn phaûi raàu gan naùt ruoät, chaúng thieát ñeán söï laøm aên. Beänh cha anh caøng ngaøy caøng naëng, thuoác thang chöõa chaïy, naøo anh coù quaûn ngaïi gì. Nhöng caùi soá tieàn ñeå daønh cuûa moät vai keùp, daàn daàn noù cuõng ñi baøi taåu maõ, ñeán noãi anh phaûi ñi vay tröôùc cuûa caùc oâng chuû raïp haùt ít nhieàu.
Moät hoâm, oâng chuû raïp Kòch tröôøng ñeán nhaø anh ta chôi. Sau moät vaøi caâu hoûi thaêm chieáu leä, oâng ta nghieâm saéc maët, nhaéc ñeán moùn nôï:
- Sao? Caùi soá tieàn ñoù, caäu ñaõ coù ñeå traû toâi chöa?
- Thöa ngaøi, xin ngaøi haõy thö cho ít böõa, khi naøo thö thaû, toâi seõ ñi laøm vaø noäp sau.
OÂng chuû bóu moâi, noùi:
- Thoâi, bieát bao laàn roài! Caäu khoâng traû, toâi seõ ñem ra toaø ñoù.
Anh Tö Beàn cöôøi laït cho xong chuyeän, nhöng laïi thaáy oâng chuû ngoït ngaøo doã:
- Baáy laâu caäu nghæ haùt ôû caùc raïp, khaùch nhaéc nhôû luoân ñaáy. Vaäy caäu lieäu lieäu maø ñi laøm aên chöù?
- Vaâng, toâi vaãn ñònh theá...
- Toâi môùi nhôø moät nhaø vaên só ñaïi danh soaïn cho moät vôû haøi kòch theo loái tuoàng coå. Vaäy caäu ra giuùp toâi vai chính. Vì phi caäu, khoâng coøn ai xöùng ñaùng.
- Dieãn vôû môùi thì phaûi hoïc, thöa ngaøi?
- Phaûi, phaûi hoïc vaø taäp dieãn trong ñoä nöûa thaùng.
- Trong nöûa thaùng! Chaø!
Anh Tö Beàn nhaéc laïi ba tieáng ñoù, nhö trong oùc anh laån vaån nghó ngôïi bieát bao nhieâu ñieàu: Trong nöûa thaùng, trong möôøi laêm hoâm trôøi, moãi ngaøy anh phaûi xa caùch cha anh maáy tieáng ñoàng hoà ñeå ñi hoïc dieãn. Cha anh oám. Trong khi anh vaéng nhaø, ai troâng nom saên soùc thay anh? Nghó vaäy anh ñaùp phaét:
- Thoâi, xin loãi oâng, toâi baän quaù maø!
Roài anh troû vaøo maøn vaø noùi tieáp:
- Cha toâi yeáu, toâi phaûi ôû nhaø.
Luùc aáy, ôû treân giöôøng beänh, oâng cuï ho suø suï, roài thoø tay ra caùi gheá ñaåu keâ ôû caïnh, ñeå vôùi laáy caùi oáng nhoå. Nhöng laät baät caàm khoâng vöõng, cuï ñaùnh rôi ngay xuoáng saøn gaùc, ñôøm daõi noåi leành beành.
Anh Tö Beàn giaät mình, chaïy laïi ñôõ cha:
- Sao oâng khoâng goïi con?
Roài anh laáy choåi queùt choã nöôùc leânh laùng ñi, ñoaïn neùt maët raàu raøu, anh noùi.
- Ñoù, oâng coi, vaéng toâi sao ñaëng?
- Khoâng, caäu cöù nhaän lôøi giuùp toâi, toâi seõ sai ngöôøi ñeán troâng nom hoä caäu.
- Ña taï oâng, nhöng toâi khoâng yeân taâm.
Luùc aáy, trong maøn coù tieáng keng keng cuûa chieác ñuõa ñaäp vaøo baùt söù. Ñoù laø hieäu goïi. Anh Tö Beàn laät ñaät chaïy laïi gaàn cha. Gioïng khaøn khaøn cuûa oâng cuï sai anh roùt cheùn nöôùc.
Nhaân muoán gaõi caûm tình, oâng chuû raïp Kòch tröôøng laïi gaàn giöôøng, môû maøn, roài hoûi:
- Chaøo cuï, cuï coù bieát toâi laø ai khoâng?
OÂng giaø giöông hai maét leân. Roài nhö ñaõ nhaän bieát, beøn nhaên boä raêng ra cöôøi, caùi cöôøi khoù ñaêm ñaêm, vaø gaät gaät maáy caùi, roài run laåy baåy, giô tay ra baét.
Caùc ngaøi ñöøng töôûng raèng oâng cuï quen chaøo loái taây, neân môùi baét tay ñaâu. Ñeán phaûi nhaên boä raêng ra cöôøi coøn laø söï baát ñaéc dó nöõa laø. Nay sôû dó oâng cuï phaûi baét tay, laø vì phaûi tieáp khaùch theo loái lòch söï cuûa nhöõng ngöôøi maø con mình coù nhôø vaû.
- Cuï cuõng khoâng yeáu laém nhæ. Sao maø caäu Tö Beàn khoâng nhaän lôøi cho toâi?
OÂng cuï haát haøm, coù yù hoûi.
- Toâi saép cho taäp vôû haùt môùi, ñònh nhôø caäu aáy saém vai chính.
OÂng cuï laïi nhaên raêng ra cöôøi vaø gaät. Nhöng anh Tö Beàn noùi ngay vôùi cha.
- OÂng meät laém, con phaûi ôû nhaø.
OÂng cuï cau maët. Chæ coù anh Tö Beàn hieåu. Bôûi vì oâng cuï chaúng muoán vì mình maø con laøm traùi loøng ngöôøi chuû nôï. OÂng chuû doã daønh, noùi:
- Caäu cöù coá giuùp toâi ñi. Caäu maø nhaän lôøi, thì moùn tieàn aáy, caäu ñeå ñeán bao giôø cuõng ñöôïc. Coøn tieàn hoûa hoàng khi dieãn taán "OÂng huyeän ba phaûi" naøy, caäu cöù laáy caû ñeå thuoác thang cho oâng cuï.
Caùi söùc laøm cho anh keùp Tö Beàn coù theå nghó ñeán söï boû cha oám moät mình laø ôû caâu noùi aáy. Maø cha anh cuõng vì caâu noùi aáy maø nôû nang caû loàng xöông ngöïc. OÂng cuï coá thôû maïnh maáy caùi cho khoan khoaùi trong loøng.
- Caäu nghó sao?
- Nhöng nöûa thaùng trôøi! Ai troâng nom cho cha toâi?
-AØ, thoâi, theá naøy thì caäu baèng loøng nheù. Caäu cöù ôû nhaø maø hoïc vôû. Ñeán hoâm dieãn thöû laàn cuoái, caäu haõy ñeán raïp cuõng ñöôïc. Vì toâi bieát caäu thoâng mình vaø coù taøi hôn ngöôøi khaùc. Toäi chi, coù dòp troå taøi, vaû laïi ñeå cho thieân haï nhôù mong laâu cuõng khoâng tieän!
Nghe caâu noùi sau cuøng nhö ñöôïc aên baùnh thaùnh, anh Tö Beàn coù veû nghó ngôïi. Anh nhìn cha. OÂng cuï thaáy con coøn ngaàn ngöø, thì loä ra veû khoâng baèng loøng. Cuï nhaên maët, coá caát leân caùi tieáng khaøn khaøn ñeå gaét:
- Nhaän lôøi ñi!
Noùi xong, laïi ho suø suï.
Anh Tö Beàn caûm ñoäng, nhìn oâng chuû raïp Kòch tröôøng vaø traû lôøi.
- Vaâng!
OÂng chuû vì chôø caùi tieáng vaâng naøy maát nhieàu coâng quaù, neân sôï noù khoâng ñöôïc chaéc chaén. Ñeán hoâm dieãn, maø cha anh Tö Beàn coù laøm sao, anh cöù vaéng maët ôû raïp haùt, thì lôõ beùt. OÂng baét anh laøm giaáy giao keøo.
*
* *Baø con sính xem haùt, hoâm ñoù thaáy oâtoâ quaûng caùo chaïy roâng khaép phoá ñeå thaû chöông trình, vaø vaûi caêng ôû caùc ngaõ tö, ñeàu noâ nöùc ruû nhau ñi xem buoåi dieãn ñaëc bieät, coù Tö Beàn saém vai chính.
Toái ñeán, cöûa raïp Kòch tröôøng ñeøn thaép saùng tröng nhö ban ngaøy, chieáu roõ caùi caûnh ngöôøi ñöùng loâ nhoâ nhö luoáng hoa traêm hoàng ngaøn tía, böôùm ong chôøn vôøn. Treân theàm, döôùi baäc, giöõa ñöôøng, non nghìn thieáu nieân nam nöõ tuùm tuïm laïi, tìm choã ñeå ñöùng ngaém nhau cho ñôõ noùng ruoät luùc chôø ñôïi. Tieáng nhaïc hoaø trong raïp, du döông traàm boång, chöùa chan bieát bao tình töù aùi aân, nhö caâu, nhö keùo, laøm cho ngöôøi ta queân haún, maø baát giaùc moi tuùi laáy tieàn mua veù.
Roài caùi laøn soùng ngöôøi daàn daø traøn vaøo trong. Treân caùc haøng gheá, choã noï nhaéc laïi caâu boâng lôn cuûa keùp Tö Beàn, choã kia baét chöôùc ñieäu boä cuûa keùp Tö Beàn. Ai naáy ñeàu noùng ruoät soát loøng, mong cho choùng ñeán giôø môû maøn saân khaáu, ñeå ñöôïc cöôøi, ñöôïc voã tay, ñöôïc hoïc theâm vaøi loái pha troø môùi, ñeå mai laøm nheách meùp ngöôøi yeâu.
Vinh döï thay, anh keùp Tö Beàn! Nhöng maø khoán naïn thaân anh! Ngöôøi ta bieát ñaâu raèng hieän giôø naøy, ôû nhaø, cha anh ñöông dôû chöùng khoø kheø, chæ chôø töøng phuùt ñeå thôû moät hôi nöõa laø heát nôï, vaø ôû trong buoàng troø, anh cuõng ñöông naãu ruoät nhaàu gan.
Thaät vaäy, ai ngoù vaøo trong buoàng troø môùi thaáy ñöôïc caùi khoå taâm cuûa anh Tö Beàn. Anh ngoài uû ruõ tröôùc caùi göông, buïng thì roái beng, maët thì nhaên nhoù, nhöng tay vaãn phaûi sôø vaøo hoäp phaán hoàng ñeå ñaùnh maët, queät vaøo ñóa möïc ñeå boâi nhoï caùi moàm. Roài anh laïi phaûi maëc traùi caùi aùo luïng thuïng theâu, laän ñoâi hia xanh vaø ñoäi caùi muõ caùnh chuoàn ngöôïc. Anh ñoùng vai naøy, troâng ra pheát, giaøu sang sung söôùng. Choác nöõa, anh coøn phaûi laøm cho chuû anh baèng loøng, caùc baïn anh troâng anh maø gaéng söùc, caùc khaùn quan ñöôïc moät phen cöôøi vôõ buïng, voã raùt tay kia maø!
Nhöng maø cha anh Tö Beàn saép cheát! Ban naõy, luùc anh ôû nhaø ra ñi, ñaõ thaáy nguy laém roài. Thoâi! Nhöng maø maëc keä. Anh phaûi queân ñi, maø boâng, maø ñuøa, maø pha troø treân saân khaáu, cho chuùng toâi cöôøi, heùt leân maø cöôøi, cöôøi ñeán noãi phaûi laên caû ra ñaát chöù?
*
* *Moät hoài chuoâng vöøa döùt. Maøn keùo leân. Moät traøng voã tay ñoâm ñoáp nhö phaùo noå ñeå hoan ngheânh oâng chuùa khoâi haøi. Anh Tö Beàn löõng thöõng böôùc ra, cuùi ñaàu chaøo, roài ñöùng thaàn ngöôøi ra nhö phoãng ñeán moät luùc. Tieáng reo, tieáng hoø, tieáng voã tay laïi laøm döõ hôn tröôùc! Maø khaùn quan thaáy anh aên maëc ngoä nghónh, caùi moàm boâi nhoï nhem, thì ai maø nhòn cöôøi ñöôïc! Caøng thaáy anh ñöùng yeân, hoï caøng ñöôïc ngaém, vaø caøng cho laø anh muoán pha troø nhö theá, neân caøng cöôøi giaø!
AÙc thaät! Vai anh Tö Beàn ñoùng hoâm aáy cöù luoân luoân phaûi ôû saân khaáu. Nhaát laø anh phaûi laøm nhieàu ñieäu boä hôn moïi khi. Laém luùc coøn phaûi raën ra maø cöôøi ha haû!
Heát caûnh ñaàu. Sao maø laâu theá! Anh ñöôïc nghæ moät choác, môùi nhôø ngöôøi veà thaêm xem tình hình cha anh ra laøm sao. Roài anh laïi phaûi ra troø. Anh laïi phaûi hoø, phaûi heùt, phaûi daèn töøng tieáng, phaûi ngaân töøng caâu, phaûi laøm nhöõng boä ñieäu, phaûi cöôøi ha haû nhö caûnh thöù nhaát. Ngöôøi xem haùt thì cöù troâng thaáy anh laø hoï cuõng ñuû cöôøi roài. Naøo hoï coù ñeå yù vaø nhìn roõ ñaâu ñöôïc caùi veû lo aâu cuûa anh, noù hieän ra ôû tröôùc maét. Boãng khi anh ñöông pheänh phaïo treân saân khaáu, khi ngöôøi ta ñöông voã tay ñoâm ñoáp, thì anh nghe thaáy coù ngöôøi ôû trong phoøng noùi ra:
- Nguy hôn ban naõy. Ñaõ caám khaåu roài!
Cha anh caám khaåu roài! Ñaønh vaäy. Nhöng chính laø baây giôø môùi nhieàu caùi vui troø. Khaùn giaû döôùi kia, haøng maáy nghìn con maét, ñöông chaêm chaém vaøo anh vaø im phaêng phaéc. Hoï chæ chôø anh haù mieäng laø hoï ñöôïc laên ra cöôøi vaø voã tay maø thoâi.
Caûnh thöù hai cuõng laâu nhö caûnh ñaàu, maõi môùi heát. Luùc anh ñöông ngoài thöø trong buoàng troø, thì anh laïi nhaän ñöôïc moät tin baùo nöõa, laø hieän nay cha anh ñaõ meâ ñaëc, chaân tay laïnh caû roài.
Coøn gì ñau ñôùn hôn caùi tin aáy nöõa! Anh Tö Beàn boãng öùa hai haøng nöôùc maét, roài khoùc nöùc khoùc nôû:
- Cha ôi!
OÂng chuû thaáy vaäy, sôï quaù. Anh maø boû dôû vôû kòch ñöông vui thì nguy. OÂng coá khuyeân giaûi, vaø caám khoâng cho ai ñöôïc baùo tin gì cho anh bieát heát.
Saân khaáu baøi trí ñaõ gaàn xong. OÂng chuû baét anh ñaùnh laïi tí phaán cho theâm xuaân saéc, vaø söûa laïi boä aùo muõ cho coù veû ngoä nghónh hôn. OÂng thaáy anh vöøa thaét daûi aùo, vöøa suït sòt meáu maùo, thì baét anh im ñi, chuøi nöôùc maét. Roài oâng ñaåy anh ra saân khaáu. Anh laïi phaûi hoø, heùt, ngaâm, cöôøi, muùa, nhaûy, ñeå mua göôïng laáy nhöõng traøng voã tay.
Caùi caûnh thöông taâm cuûa anh Tö Beàn, ñi ñoâi vôùi caùi boâng lôn, cöù dieãn ra maõi, moãi choác laïi caøng thöông taâm hôn leân. Maø caøng thaáy vaéng baët tin nhaø, ruoät anh caøng nhaøu nhö döa, xoùt nhö muoái! Caùi caûnh cuoái cuøng maø anh cho laø laâu tôùi, thì khaùn giaû cho laø choùng quaù. Cho neân khi saép haï maøn, anh cuùi chaøo, thì caû raïp voã tay ñoâm ñoáp thaät daøi, daøi maõi. Anh töôûng phen naøy quyeát heát nôï, quyeát ñöôïc veà caïnh giöôøng beänh cuûa cha ñeå nhìn thaáy maët cha moät löôït sau cuøng tröôùc khi taét nghæ, thì ôû haøng gheá haïng nhaát, ngöôøi ta keâu aàm: - Bis! Bis!1
OÂng chuû raïp laïi cho keùo maøn leân. Anh Tö Beàn laïi phaûi giaáu boä maët raàu raàu maø anh thích - vì noù hôïp vôùi taâm lyù anh hôn, - ñeå vui veû maø dieãn laïi ñoaïn cuoái moät löôït nöõa.
Roài khi baøi keøn chaøo noåi leân, hoài voã tay sau cuøng nhö laøm vôõ raïp. Caùi maøn töø töø buoâng xuoáng. Anh cuùi ñaàu thong thaû chaøo. Nhöng bao nhieâu ngöôøi, chaúng ñeå chaäm thì giôø, ñaõ tranh nhau chaïy leân gaàn anh. Ngöôøi thì taëng hoa. Ngöôøi thì baét tay. Ngöôøi thì veùo muõi. Ngöôøi thì khen. Laøm cho anh ruoät caøng nhö thieâu nhö ñoát.
Khi khoâng coøn phaûi thôû daøi ñeå hoan ngheânh nhöõng caùi hoan ngheânh cuûa coâng chuùng, anh Tö Beàn môùi laät ñaät chaïy vaøo buoàng troø, côûi voäi muõ aùo vaø röûa quaøng maët muõi.
Luùc aáy, trong khi anh ñöông roái beng nghó ñeán cha anh, khoâng bieát baây giôø ñaõ laïnh ñeán ñaâu, thì moät ngöôøi baïn haùt chaïy ñeán, voäi vaõ aán vaøo tay anh taäp giaáy baïc cuûa oâng chuû ñeå saün cho anh, vaø noùi:
- Mau maø veà. Anh Tö! Hoûng töø ban naõy maát roài! Khoán naïn thaân anh quaù!
Keùp Tö Beàn.
Tieåu thuyeát thöù baûy xuaát baûn, 1935.
[ Trôû Veà ]