|
|
Thuôû
coøn maøi ñuõng quaàn treân gheá
nhaø tröôøng, ñöôïc hoïc
baøi
Hai baø Tröng:
Baø Tröng queâ ôû Chaâu PhongNghe thaày giaûng luùc ra traän hai baø maëc hoàng quaàn, nghóa laø quaàn ñoû. Caû lôùp khoaùi chí, cöôøi khuùc khích. Sau naøy ñoïc saùch thaáy nhieàu hoïc giaû ñoàng yù vôùi thaày. Hoàng quaàn: quaàn chính nghóa laø caùi vaùy, caùi xieâm, phuï nöõ xöa maëc quaàn ñoû. (Ñinh Xuaân Laâm vaø Chu Thieân , Ñaïi Nam quoác söû dieãn ca, Vaên Hoïc, 1966, tr. 87 ). Hoàng quaàn: ñaøn baø (xöa maëc quaàn ñoû). (Hoaøng Xuaân Haõn, taäp 2, Giaùo Duïc, 1998, tr. 77). Hoàng quaàn: quaàn ñoû (töùc con gaùi). (Ñaøo Duy Anh, Haùn Vieät töø ñieån). Hình aûnh hai baø Tröng maëc quaàn ñoû deïp giaëc ñeïp quaù! Ñeïp quaù hoaù ra ... ñaùng ngôø! Theo truyeàn thuyeát thì thôøi Huøng Vöông, ñaøn oâng Vieät Nam ñoùng khoá, ñaøn baø maëc vaùy kín (vaùy chui) hoaëc vaùy môû (vaùy quaán). (Thôøi ñaïi Huøng Vöông, Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, 1976, tr.177). Söû nöôùc ta laïi cho bieát theâm: Naêm 1414, nhaø Minh caám con trai con gaùi khoâng ñöôïc caét toùc; ñaøn baø con gaùi thì maëc aùo ngaén quaàn daøi, hoaù theo phong tuïc phöông Baéc. (Ñaïi Vieät söû kí toaøn thö). Nhaø Minh muoán ñoàng hoùa daân ta, caám ñaøn baø con gaùi nöôùc ta maëc vaùy, baét phaûi maëc quaàn nhö ngöôøi Taøu. Naêm 1428 Leâ Lôïi ñaùnh ñuoåi ñöôïc quaân Minh, giaønh laïi ñoäc laäp cho ñaát nöôùc. Söû khoâng cho bieát caùch aên maëc cuûa daân ta döôùi thôøi Leâ Thaùi Toå vaø maáy trieàu vua keá tieáp. Thôøi töï chuû, vôùi yù quyeát xoaù boû heát taøn tích noâ leä veà y phuïc, vua Leâ Thaàn Toâng nieân hieäu Thònh Ñöùc naêm ñaàu (1653) ñònh pheùp aên maëc cho quan daân. Vua Leâ Huyeàn Toâng nieân hieäu Caûnh Trò thöù ba (1665) caám ñaøn baø con gaùi khoâng ñöôïc maëc aùo coù thaét löng vaø maëc quaàn coù oáng chaân (nghóa laø baét buoäc phaûi maëc vaùy). (Nhaát Thanh, Ñaát leà queâ thoùi, Ñaïi Nam, tr. 206). Vaøo khoaûng naêm 1744 chuùa Voõ Vöông ôû phöông nam baét daân gian caûi caùch y phuïc. Theo giaùo só Koffler thì chuùa baét boû loái quaàn aùo thoâ bæ cuûa ngöôøi ñöôøng ngoaøi, maø chaâm chöôùc theo loái quaàn aùo cuûa ngöôøi Taøu. (Ñaøo Duy Anh, Vieät Nam vaên hoaù söû cöông, Boán Phöông, 1961, tr. 173). Chuùa Voõ Vöông muoán "Trieàu ñình rieâng moät goùc trôøi, goàm hai vaên voõ, raïch ñoâi sôn haø" (Kieàu), ñoäc laäp ñoái vôùi vua Leâ chuùa Trònh ñaøng ngoaøi neân ra leänh baét ñaøn baø ñaøng trong phaûi aên maëc nhö Taøu. Vì chuùa muoán "Thaø laøm toâi thaèng huûi hôn chòu tuûi anh em", maø caùc baø ñaøng trong phaûi maëc quaàn. Vua Minh Maïng ñi xa theâm moät böôùc nöõa: Thaùng taùm (coù choã haùt thaùng chín) coù chieáu vua raThaät ra thì chöa chaéc ñaõ laø thaùng taùm hay thaùng chín vì söû nhaø Nguyeãn cheùp: thaùng 10 naêm 1828, truyeàn ñoåi caùch aên maëc töø soâng Gianh trôû ra Baéc. (Quoác trieàu chính bieân toaùt yeáu, Thuaän Hoaù, 1998, tr. 188). Quaàn khoâng ñaùy, "vöøa baèng caùi thuùng maø thuûng hai ñaàu, beân ta thì coù beân Taøu thì khoâng", töùc laø caùi vaùy. Minh Maïng baét caû ñaøn baø ñaøng ngoaøi maëc quaàn, caám maëc vaùy. Treân lí thuyeát thì töø naêm 1828 ñaøn baø caû nöôùc ta ñeàu phaûi maëc quaàn theo yù muoán cuûa nhaø vua. Nhöng thöïc teá thì ra sao? Thöïc teá thì "pheùp vua thua leä laøng". Ñaèng sau luyõ tre xanh, moïi chuyeän trong nhaø ngoaøi xoùm ñeàu ñöôïc daøn xeáp theo boä luaät baát thaønh vaên "leänh oâng khoâng baèng coàng baø". Vua noùi vua nghe, vaùy baø baø maëc. Minh Maïng laøm sao maø ñuïng ñöôïc vaøo caùi vaùy cuûa caùc baø nhaø queâ ñaøng ngoaøi! Trong luùc tænh thaønh xoân xao khaùo nhau côûi vaùy maëc quaàn thì thoân queâ mieàn Baéc vaãn khö khö giöõ caùi vaùy. Cho maõi ñeán nhöõng naêm 1940 vaãn coøn caûnh: Quanh beáp aám noài baùnh chöng suøng suïcCaùi vaùy cuûa ta cöù aâm thaàm "Khoùc cöôøi theo meänh nöôùc noåi troâi"(Phaïm Duy). Nhieàu phen ñöôïc vua yeâu, laém luùc bò chuùa gheùt! Caùi vaùy cöù nhaãn nhuïc baùm laáy caùc baø maø toàn taïi. Theá maø hai baø Tröng ñaõ tung ra moát maëc quaàn töø nhöõng naêm 40-43, nghóa laø gaàn 14 theá kæ tröôùc khi nhaø Minh ra leänh baét ñaøn baø nöôùc ta maëc quaàn, gaàn 18 theá kæ tröôùc khi vua Minh Maïng caám maëc vaùy! Ñaàu theá kæ 20, ñaøn baø nöôùc ta "quaàn phaàn nhieàu maëc quaàn soài, lónh thaâm, ñoâi khi cuõng coù ngöôøi maëc quaàn nhieãu ñoû; ôû Nam kyø vaø Trung kyø thì ngöôøi phong löu maëc quaàn nhieãu traéng, choán queâ maëc quaàn vaûi xanh". (Phan Keá Bính, Vieät Nam phong tuïc, Toång hôïp Ñoàng Thaùp,1990, tr. 330). Ñeán khoaûng 1938, daân ta "quaàn thì chæ duøng saéc traéng vaø naâu. Nhöõng ngöôøi giaø caû maø giaøu sang thì ngaøy hoäi heø teát nhaát môùi duøng quaàn ñoû". (Ñaøo Duy Anh, Vieät Nam vaên hoaù söû cöông, sñd, tr. 173). Hai baø Tröng nhìn xa, ñi tröôùc thieân haï hay caùi quaàn cuûa hai baø ... coù vaán ñeà? Baøn veà quaàn, tröôùc heát phaûi ñaët caâu hoûi quaàn laø caùi gì? Cheát thaät! Ngaàn naøy tuoåi ñaàu maø khoâng bieát quaàn laø caùi gì aø? Quaàn (chöõ haùn, boä y) ñöôïc Huyønh Tònh Cuûa vaø Ñaøo Duy Anh ñònh nghóa laø ñoà ñeå che phaàn döôùi thaân theå. Töï ñieån Geùnibrel dòch chöõ quaàn laø pantalon (quaàn daøi), culotte (quaàn ñuøi), jupe (vaùy ñaøn baø), veâtement descendant depuis les reins jusqu'aux pieds (ñoà maëc che töø eo xuoáng ñeán chaân). Quaàn ñöôïc Thieàu Chöûu dòch laø caùi quaàn, caùi xieâm. Ñang tìm hieåu caùi quaàn laïi bò vöôùng vaøo caùi xieâm. Vaäy xieâm laø caùi gì? Xieâm laø aùo choaøng che tröôùc ngöïc (Thieàu Chöûu), aùo che ñaøng tröôùc (Ñaøo Duy Anh, Haùn Vieät töø ñieån), caùi vaùy (Ñaøo Duy Anh, Töø ñieån truyeän Kieàu), ñoà baän döôùi, caùi cuûn (cuûn laø ñoà baän treân), caùi vaùy (Huyønh Tònh Cuûa), jupe (vaùy daøi), jupon (vaùy ngaén), veâtement infeùrieur (ñoà maëc che phaàn döôùi) (Geùnibrel), manteau (aùo choaøng) (Gustave Hue). Ñuùc keát caùc ñònh nghóa treân, chuùng ta hieåu raèng xieâm laø caùi aùo choaøng, aùo maëc ngoaøi. Xieâm ngaén, chæ che phaàn treân thaân theå, thì chæ coù moät teân goïi laø xieâm. Xieâm daøi (che caû phaàn döôùi thaân theå) thì ngoaøi teân xieâm, coøn ñöôïc goïi laø quaàn, hay vaùy. Quaàn laø chöõ duøng ñeå chæ ñoà maëc che phaàn döôùi thaân theå. Quaàn ñöôïc duøng cho caû ñaøn oâng vaø ñaøn baø. Quaàn coù theå laø caùi sa roâng cuûa ngöôøi Mieân, caùi kilt cuûa ngöôøi Ecosse ... Ñaøn oâng vaø ñaøn baø Taøu ñeàu maëc quaàn hai oáng, cho neân quaàn ñaøn oâng hay quaàn ñaøn baø Taøu ñeàu laø ... quaàn (nhö caùch hieåu ngaøy nay). |
 Chæ
coù caùi quaàn ñaøn baø Vieät
Nam môùi laän ñaän, raéc roái.
Ngaøy xöa (taïm cho laø tröôùc thôøi thuoäc Minh) ñaøn baø nöôùc ta khoâng maëc quaàn. Theá aø? Caùc baø khoâng maëc quaàn hai oáng nhö ngaøy nay maø chæ maëc vaùy thoâi. Chöõ quaàn (haùn), chæ ñoà maëc ñeå che phaàn döôùi thaân theå cuûa ñaøn baø Vieät Nam ngaøy xöa, phaûi ñöôïc hieåu vaø phaûi ñöôïc dòch noâm laø caùi vaùy ñeå khoûi nhaàm laãn vôùi caùi quaàn ñaøn oâng. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc tranh daân gian Oger (1909) chöùng minh roõ raøng hôn qua moät taám veõ ñaøn baø maëc vaùy. Tranh ñöôïc ghi chuù baèng chöõ haùn noâm "daõ phuï y thöû quaàn, tuïc danh quaàn ñuøm" (vaùy cuûa ñaøn baø nhaø queâ, tuïc goïi laø vaùy ñuøm). Ngöôøi ñaøn baø trong tranh maëc vaùy, do ñoù chöõ quaàn (haùn) phaûi ñöôïc dòch (noâm) laø vaùy. Vaùy ñuøm laø vaùy buoäc tuùm caïp laïi. Döôøng nhö chæ coù vaên hoïc môùi duøng hoàng quaàn hay quaàn hoàng ñeå chæ caùi vaùy. Boán coät lang, nha caém ñeå choàngHai coâ gaùi ñaùnh ñu, khoe "taùm böùc quaàn hoàng". Vaäy laø moãi coâ coù "boán böùc quaàn hoàng". Hoà Xuaân Höông cuõng ñöa ra "boán maûnh quaàn hoàng" trong baøi Ñaùnh ñu: ( ...)Boán böùc hay boán maûnh quaàn hoàng ôû ñaây laø caùi gì? Neáu chæ laø caùi quaàn hai oáng thì moãi oáng phaûi xeû hai. Ta khoâng coù kieåu quaàn taân kì nhö theá. Cuõng khoâng phaûi laø moät mình caùi vaùy vì khoâng coù vaùy naøo laïi xeû tö nhö vaäy. Chæ coøn caùi aùo töù thaân (aùo töù thaân coù 2 vaït ñaèng tröôùc, 1 vaït ñaèng sau) coäng vôùi caùi vaùy môùi hôïp thaønh boán maûnh quaàn hoàng. Caùi aùo töù thaân (caùi xieâm cuûa ta) ñaõ ñöôïc caùc taùc giaû goïi laø caùi quaàn. Chuùng ta hieåu vì sao Thieàu Chöûu ñaõ ñònh nghóa quaàn laø caùi xieâm, vaø Huyønh Tònh Cuûa laïi ñònh nghóa caùi xieâm laø ñoà baän döôùi, töùc laø caùi quaàn. Trong baøi Choã loäi laøng Ngang Nguyeãn Khuyeán coù noùi ñeán caùi quaàn ñaøn baø: Ñaàu laøng Ngang coù moät choã loäiÑaøn baø veùn quaàn, hôù heânh, ñeå loä caû caùi gì traêng traéng nhö con cuùi. Caùc nhaø quan saùt coù thaåm quyeàn keát luaän raèng ngöôøi ñaøn baø trong caâu chuyeän maëc vaùy. Quaàn hai oáng veùn ñeán goái hay ñeán haùng thì vaãn coøn kín ñaùo, chöa ñeå loä bí maät. Nguyeãn Khuyeán ñaõ duøng chöõ quaàn theo nghóa chöõ haùn, ñeå chæ caùi vaùy cuûa caùc baø. Hình aûnh veùn vaùy ñeå hôû caû cô ñoà coøn ñöôïc thaáy qua taám tranh daân gian Höùng döøa dí doûm. Qua vaøi thí duï keå treân thì thaáy raèng töø theá kæ 15 (Hoàng Ñöùc quoác aâm thi taäp) ñeán ñaàu theá kæ 20 (Nguyeãn Khuyeán) chöõ quaàn ñaõ ñöôïc vaên hoïc Vieät Nam duøng theo nghóa cuûa chöõ haùn, ñeå chæ ñoà che nöûa döôùi thaân theå. Quaàn cuûa ñaøn baø (mieàn Baéc) Vieät Nam ngaøy xöa laø caùi vaùy, caùi aùo daøi (xieâm), chöù chöa phaûi laø caùi quaàn hai oáng ngaøy nay. Hoàng quaàn cuûa hai baø Tröng phaûi ñöôïc hieåu laø caùi vaùy maøu ñoû. Töø ngaøy ngöôøi Phaùp cai trò nöôùc ta thì caùc baø nhaø queâ mieàn Baéc môùi daàn daàn maëc quaàn hai oáng nhö caùc oâng. Moät soá baø taân thôøi ôû tænh thaønh maëc maøu traéng. Daân queâ chæ duøng maøu ñen hay maøu naâu. Ngaøy nay, caû hai phaùi nöôùc ta, phaùi maïnh vaø phaùi ñeø ñaàu phaùi maïnh, ñeàu maëc quaàn hai oáng, nhieàu maøu saéc, keå caû maøu hoàng, maøu ñoû. Caùi vaùy, caùi quaàn khoâng nhöõng ñaõ aùm aûnh vua chuùa maø coøn ñeø naëng leân ñôøi soáng cuûa ñaùm daân ñen. Ngöôøi xöa coù phöông thuaät "chöõa maét hoät baèng gaáu quaàn ñaøn baø". Quaàn naøo chaû laø quaàn, taïi sao khoâng duøng quaàn ñaøn oâng maø phaûi duøng quaàn ñaøn baø? Chaúng nam nöõ bình quyeàn tí naøo caû! Nam nhi thua thieät quaù! Thaät ra thì phöông thuaät duøng gaáu vaùy, sau naøy vaùy hieám, khoù kieám ngöôøi ta môùi thay vaùy baèng quaàn, dó nhieân phaûi laø quaàn ñaøn baø. Chöõ vaùy, ngoaøi nghóa thoâng duïng laø caùi vaùy ñaøn baø, coøn coù nghóa khaùc laø naïo veùt, lau chuøi (curer, nettoyer, töï ñieån Geùnibrel). Vaùy laø duøng vaät gì maø vaën xaùy (xoaùy) hoaëc moùc ra. Vaùy tai nghóa laø moùc cöùt raùy trong loã tai ( Huyønh Tònh Cuûa). Vaùy (ñoà maëc) ñoàng aâm vôùi vaùy (lau chuøi, xoaùy moùc). Do ñoù, giôùi bình daân ñaõ duøng caùi vaùy ñeå töôïng tröng cho ñoäng taùc lau chuøi. Ai bò ñau maét hoät thì laät mí maét leân, laáy gaáu vaùy dí nheï vaøo mí laø taát caû caùc hoät seõ ñöôïc ñaùnh saïch. Töø ngaøy caùc baø khoâng maëc vaùy nöõa thì ngöôøi ta duøng gaáu quaàn. Ñöùng veà maët chöõ nghóa thì caùi quaàn khoâng giaûi thích ñöôïc yù nghóa cuûa phöông thuaät. Phaûi thoâng qua caùi vaùy môùi roõ nghóa. Quaàn ñaøn oâng khoâng dính daùng gì ñeán vaùy cho neân khoâng chöõa ñöôïc maét hoät! Quaàn cuûa caùc oâng thua quaàn caùc baø chöù khoâng phaûi caùc baø kì thò caùc oâng! Xöa kia, "thôï may vaø thôï giaët khoâng nhaän may vaùy, giaët vaùy cho caùc baø". Pierre Huard vaø Maurice Durand (Connaissance du Vietnam, EFEO, Paris, 1954, tr. 178) cho raèng ta baét chöôùc tuïc Taøu. Ngöôøi Taøu kieâng ñeå laãn loän quaàn aùo vôï choàng coøn treû, döôùi 70 tuoåi. Thuyeát aâm döông cuûa Taøu e raèng cao sieâu quaù, vöôït quaù xa caùi trieát lí bình daân cuûa caùi vaùy cuûa ta: Saùng traêng em töôûng toái trôøiBoïn thôï may, thôï giaët sôï caùi vaùy coù leõ chæ vì hoï tin raèng vaùy coù ma thuaät naïo veùt cuûa caûi, laøm hao taøi, saït nghieäp maø thoâi. Giôùi trí thöùc cuõng bò vaùy, quaàn laøm cho vöôùng maéc luøng buøng ... Ngaøy xöa, "thö sinh, nhaø nho kieâng khoâng sôø vaøo vaùy, vaøo quaàn ñaøn baø giöõa ban ngaøy". Khoâng bieát cuï Khoång luùc beù coù phaûi giaët giuõ, phôi quaàn aùo giuùp meï khoâng? Nhieàu ngöôøi cho raèng vì vaùy, quaàn ñaøn baø laø vaät oâ ueá neân nhaø nho khoâng ñuïng ñeán. Giaûi thích nhö vaäy nghe khoâng oån. Cho duø vaùy, quaàn cuûa caùc baø coù oâ ueá thaät ñi nöõa thì cuõng chæ oâ ueá vaøi ngaøy luùc caùc baø coù thaùng thoâi. Coøn nhöõng ngaøy bình thöôøng thì quaàn ñaøn oâng hay vaùy ñaøn baø ñaõ chaéc gì caùi naøo saïch hôn caùi naøo? Khoâng rieâng gì nhaø nho, ñeán ngöôøi muø chöõ cuõng chaúng ai muoán ñuïng ñeán nhöõng ñoà oâ ueá. Nhaø nho laø ngöôøi duøi maøi kinh söû chuyeân nghieäp. OÂng naøo cuõng ñaày moät buïng chöõ thaùnh hieàn. Ban ngaøy ban maët, nhôõ maø ñuïng vaøo caùi vaùy haáp daãn kia thì coøn ñaâu laø chöõ nghóa nöõa! Caùi vaùy seõ caïo veùt, lau chuøi saïch saønh sanh caùi buïng chöõ thì laøm sao maø môû maøy môû maët vôùi thieân haï ñöôïc! Coù muoán sôø thì chôø luùc nhaù nhem haõy sôø."Toái löûa taét ñeøn, nhaø ngoùi cuõng nhö nhaø tranh", meøo naøo cuõng xaùm nhö nhau. Tranh toái tranh saùng thì ... coù maét cuõng nhö khoâng, coøn thaáy ñöôøng naøo maø caïo vôùi veùt! Daân gian coù moät giai thoaïi veà caùi vaùy. Chuyeän keå raèng oâng lí laøng kia môùi taäu ñöôïc caùi oâ ñen. OÂng raát haõnh dieän, ñi ñaâu cuõng che oâ ñeå khoe vôùi daân laøng. Moät hoâm oâng veânh vang ñi qua choã coù maáy coâ gaùi ñang laøm coû ruoäng. Moät coâ haùt: Hoâm qua toâi maát xoáng thaâm Hoâm nay toâi gaëp ngöôøi caàm oâ ñen. Moät coâ phuï hoaï theâm: -Noùi theá thì ra ngöôøi ta aên caép caùi xoáng thaâm, caùi vaùy ñen cuûa chò veà may oâ aø? Em nhôù laø xoáng thaâm cuûa chò töôi ñeïp hôn oâ ñen kia cô maø. Ñeå em leân möôïn, chuùng mình xem cho kó nheù. OÂng lí baàm gan tím ruoät ñònh maéng maáy con "veùn vaùy khoâng neân" kia, nhöng oâng chôït nghó nhôõ ñuïng phaûi boïn "xaén vaùy quai coàng" thì thaät laø nan giaûi. Nghó vaäy, oâng lí voäi cuïp oâ, chuoàn cho nhanh. Haûi Phoøng cuõng coù moät giai thoaïi töông töï. Trong moät cuoäc haùt ñuùm, coâ gaùi taán coâng tröôùc:Trong luùc caùc baø nhaø queâ phaûi maát nhieàu naêm môùi boû ñöôïc caùi vaùy soài, vaùy ñuøm, vaùy ñuïp, thì maáy coâ ôû thaønh thò laïi hôùn hôû tung hoâ caùi vaùy xoeø, vaùy cheõn, vaùy cuït cuûa phöông Taây.Hoâm qua em maát caùi vaùy thaâmCoâ gaùi chanh chua vöøa döùt lôøi, lieàn ñöôïc chaøng trai nhaõ nhaën ñaùp leã: Thuù phoâ tröông ao öôùc baáy laâu nay! Giôø môùi ñöôïc maân meâ caùi vaùy hieän ñaïi, hieän sinh ... hieän hình! Khaùch beân ñöôøng söõng sôø lieác troäm caùi cuûa laï muoân maøu, muoân veû ... Muoân naêm! Thaáy maø choùng caû maët, chæ ... muoán naèm!
|