Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Chuyeän aên uoáng cuûa caùc vua Nguyeãn Nguyeãn Ñaéc Xuaân
Nhaân noùi chuyeän aên Teát naêm nay, toâi xin trình baøy ñoâi neùt veà chuyeän aên uoáng cuûa caùc vua Nguyeãn.
Trong cung Nguyeãn coù hai boä phaän lo chuyeän beáp nuùc.
Boä phaän Lyù Thieän : Ngöôøi phuïc vuï trong boä phaän naøy phaàn lôùn laø daân laøng Phöôùc An (Thöøa Thieân-Hueá) phuï traùch naáu nöôùng coã baøn cho nhöõng yeán tieäc, kî gioã cuûa trieàu ñình. Ñaàu ñöôøng Leâ Huaân phía coät côø coù moät con ñöôøng nhoû mang teân Lyù Thieän. Ñoù laø nôi aên ôû vaø laøm vieäc cuûa boä phaän Lyù Thieän ngaøy xöa.
Boä phaän Lyù Thieän : ÔÛ ngay trong Ñaïi Noäi (phía phaûi cuûa Nhaø haùt cung ñình Duyeät Thò Ñöôøng). Thöôïng Thieän haèng ngaøy ñi chôï mua thöïc phaåm cho vua vaø gia ñình nhaø vua. Boä phaän naøy laø beáp chính cuûa vua.
Meï toâi ñaõ töøng ñöôïc baùc Nguõ Voïng ñöa vaøo xem beáp Thöôïng Thieän vaø ñöôïc nghe lính Thöôïng Thieän giaûi thích caën keõ chuyeän beáp nuùc cuûa nhaø vua.
Beáp Thöôïng Thieän lo naáu nöôùng cho vua aên coù ñeán maáy chuïc ngöôøi. Moãi ngöôøi phuï traùch moät vieäc nhö : voùt ñuõa, voùt taêm, queát thòt naïc, laøm nem, laøm chaû, laøm treù, ngöôøi ñi chôï, ngöôøi naáu caùc moùn aên (moãi ngöôøi chæ naáu ñöôïc moät vaøi moùn / 35 moùn).
Naáu côm vaø thöùc aên cho vua ñeàu duøng noài traùch baèng ñaát nung saûn xuaát ôû laøng "Ñoät Ñoät" huyeän Phong Ñieàn. Ñoà ñaát môùi ñöa vaøo Noäi lieàn ñöôïc thaû vaøo moät chaûo nöôùc cheø xanh ñaäm ñaëc ñang soâi suøng suïc, ninh ñeán khi naøo caùc ñoà ñaát môùi aáy ñöôïc maï moät lôùp men xanh môùi vôùt ra vaø caát vaøo kho ñeå duøng daàn. Moãi böõa aên duøng moät caùi om naáu côm, vua aên xong ñaäp beå, böõa sau laïi duøng caùi khaùc.
Ñuõa vua duøng voùt töø moät loaïi tre giaø, voùt sao cho chieác ñuõa coù moät ñaàu to, moät ñaàu nhoû. Voùt xong duøng daêm tre chuoát cho thaät boùng laùng vaø boû vaøo noài haáp roài phôi khoâ tröôùc khi nhaäp kho. Taêm vua duøng goïi laø "taêm boâng" cuõng voùt töø moät thöù tre giaø. Chieác taêm daøi baèng caây buùt bi. Ñaàu nhoû gioáng ñaàu taêm thöôøng duøng xæa raêng. Ñaàu lôùn baèng muùt ñuõa ñöôïc ngöôøi voùt duøng soáng röïa ñaäp nheø nheï cho tuô ra, caùi xô tre thaät mòn môùi ñöôïc duøng. Caùi ñaàu xô loe ra gioáng nhö moät caùi boâng vaïn thoï, nhaø Nguyeãn kieâng chöõ "hoa" neân goïi laø "taêm boâng". Caùc cuï nhuoäm raêng ñen, sau khi aên côm xong, xæa raêng uoáng nöôùc cho saïch mieäng roài duøng ñaàu taêm boâng chaø saïch raêng. Cuoái cuøng chaám ñaàu boâng aáy vaøo thuoác roûi (ñen nhö möïc) ñeå roûi laïi haøm raêng, giöõ cho haøm raêng luoân luoân boùng ñeïp, nhaát laø phaùi nöõ.
Vua aên côm goïi laø hoaøng ñeá "ngöï thieän" hoaëc "Ngaøi ngöï thieän". Tröø vua Duy Taân vaø vua Baûo Ñaïi "ngöï thieän" vôùi vôï con, caùc oâng vua khaùc thöôøng ngoài aên côm moät mình. Khi caàn coù ngöôøi noùi chuyeän cho vui trong khi aên, vua cho hai tröïc thaàn (quan vaên töø töù phaåm, quan voõ töø tam phaåm trôû leân) vaøo ngoài gaàn haàu chuyeän, goïi laø "chaàu thieän". Vua " ngöï thieän" treân baøn hoaëc treân saäp, hai quan "chaàu thieän" ngoài cheânh cheách ñoái dieän vôùi moät khoaûng caùch coù theå ñoái thoaïi vôùi nhau baèng gioïng bình thöôøng. Neáu coù nhöõng vò quan naøo ñöôïc vua quyù troïng, vua seõ "ban thieän" baèng caùch sai thò veä doïn theâm moät maâm rieâng vaø maâm côm ñöôïc ñaët ôû moät khoaûnh caùch nhaát ñònh ñeå vò quan ñoù vöøa aên côm vöøa haàu chuyeän.
Trong luùc vua aên, ban nhaïc cung ñình ngoài ôû xa xa hoøa nhaïc giuùp cho khoâng khí böõa aên bôùt phaàn teû nhaït.
Moãi böõa "ngöï thieän" coù 35 moùn. Caùc moùn chính ñöïng trong vòm bòt giaáy vaø buoäc laït caån thaän. Teân thöùc aên ñöôïc vieát treân moät caùi nhaõn daùn beân ngoaøi vòm. Vua thích moùn aên naøo thì baûo thò veä môû moùn ñoù. Tröôùc khi aên, nhaø vua thöôøng ban bôùt thöùc aên cho caùc baø phi ñöôïc nhaø vua suûng aùi nhaát.
Trong 35 moùn ngöï thieän khoâng phaûi moùn naøo cuõng thuoäc loaïi cao löông myõ vò maø thöïc ra coù nhieàu moùn raát bình daân nhö : döa moân kho, ruoác saû, döa caûi, rau muoáng chaám nöôùc toâm kho ... Vua Duy Taân luùc nhoû raát thích aên côm vôùi caù boáng kho khoâ, khi leân laøm vua, böõa "ngöï thieän" naøo cuõng coù moùn aên daân toäc aáy. Côm "ngöï thieän" ñaày ñuû nhö theá, nhöng nhieàu khi nhaø vua khoâng thích aên maø chæ huùp moät cheùn chaùo traéng roài ñöùng daäy.
Vua aên xong, thò veä beøn böng vaøo moät khay thöùc aên traùng mieäng goàm coù caùc loaïi cheø, baùnh, keïo, möùt, traùi caây. Nhöõng moùn naøy ñöôïc nhöõng baøn tay "cöïc kyø tinh teá " cuûa caùc baø trong cung Nguyeãn töï laøm hay göûi mua. Bôûi theá, duø khoâng muoán aên nhaø vua cuõng coá gaéng nhoùn tay laáy moät vaøi moùn boû vaøo mieäng aên ñeå vöøa loøng caùc baø. Caùc baø coù moùn aên ñöôïc vua choïn laáy laøm haõnh dieän. Nhöõng moùn nhaø vua khoâng duøng heát, vua ñeå rieâng ban cho caùc quan. Vua cho ai moùn gì thì giao cho thò veä sai lính thöôïng thieän boû vaøo quaû sôn ñoû ñeå vaøo sieång phuû khaên ñieàu vaø che loïng xanh röôùc ñeán taän nhaø ngöôøi ñoù. Taïi ñaây, chuû nhaø phaûi coù maët ñeå ñoùn "aân vua, loäc nöôùc".
Vieäc naáu nöôùng aên uoáng cuûa vua laâu ngaøy aûnh höôûng ñeán caùc quan vaø daàn daàn aûnh höôûng ñeán daân gian. Ñeán nay, trieàu Nguyeãn ñaõ chaám döùt gaàn nöûa theá kyû maø caùi aûnh höôûng ñoù vaãn coøn. Vaø noù ñaõ ñöôïc xem laø di saûn vaên hoùa vaät chaát cuûa trung taâm vaên hoùa Hueá.
Nguyeãn Ñaéc Xuaân
1994
[ Trôû Veà ]