Chim Vieät Caønh Nam             [  Trôû Veà   ]            [ Trang chuû ]
Caùi nhìn ñoái chieáu giöõa hai chöõ vieát tieáng Vieät

Nguyeãn Phuù Phong
Nhö chuùng ta ñaõ bieát, ñeå ghi tieáng Vieät chuùng ta coù hai thöù chöõ vieát, chöõ noâm vaøchöõ quoác ngöõ :

- chöõ noâm laø chöõ vieát ñöôïc hình thaønh döïa theo chöõ Haùn, hieän nay ñaõ heát duøng.
- chöõ quoác ngöõ hieän ñang duøng ñöôïc xaây döïng theo maãu töï La-tinh. Caùi teân quoác ngöõ  duøng ñeå goïi thöù chöõ vieát naøy nghe khoâng ñöôïc chính laém.

Qua teân goïi vaø qua loaïi chöõ, chuùng ta ñaõ thaáy loù daïng caùi quan heä khoâng ñôn giaûn giöõa moät beân laø chöõ vieát vaø lòch söû, vaø beân kia laø giöõa chöõ vieát vaø ngoân ngöõ. Vì theá, ñeå thoâng hieåu ñöôïc tình hình chöõ vieát Vieät Nam, tröôùc heát phaûi laøm moät cuoäc hieäu chænh veà caùi quan heä nöôùc ñoâi naøy.

Cuoäc chieám ñoùng Vieät Nam cuûa Trung Quoác keùo daøi 1000 naêm, chaám döùt ôû theá kyû 10 ; nöôùc Vieät Nam ñöôïc giaûi phoùng trôû thaønh moät quoác gia ñoäc laäp, caàn ñeán moät chöõ vieát ñeå ghi laïi tieáng noùi cuûa daân toäc mình. Khoâng coù moät daáu tích naøo thaät chính xaùc veà thôøi ñieåm phaùt xuaát chöõ noâm, nhöng ngöõ aâm lòch söû vaø nhöõng böôùc ñaàu cuûa vaên hoïc tieáng Vieät cho pheùp ta ñoaùn ñònh laø chöõ noâm coù theå xuaát hieän vaøo khoaûng theá kyû 12-13.

Töø theá kyû 17, AÂu Chaâu ñaõ chuù yù ñeán Vieät Nam treân maët vaên hoaù, baèng côù laø cuoán Dictionarium annamiticum, lusitanum et latinum (Töø ñieån Vieät-Boà-La), Romae, ñaõ ñöôïc xuaát baûn töø naêm 1651. Taùc giaû laø Alexandro de Rhodes, moät giaùo só doøng teân queâ ôû Provence, ñaõ coù maët ôû Vieät Nam töø 1624. Vôùi cuoán Dictionarium, coù theå noùi laø chöõ vieát tieáng Vieät theo maãu töï La-Tinh ñaõ ra ñôøi.

Nhöng maø söï ra ñôøi moät thöù chöõ vieát seõ chæ laø moät söï kieän khoâng quan troïng, khoâng ai chuù yù deán, neáu noù khoâng trôû thaønh moät thieát cheá, ñöôïc aùp ñaët do moät quyeàn löïc chính trò, vaø ñöôïc nhìn nhaän nhö vaäy do caùc ngöôøi söû duïng. Ñoù chính laø ñieàu maø chöõ noâm khoâng bao giôø ñaït ñeán, vì chöõ noâm chöa bao giôø ñöôïc nhìn nhaän nhö laø moät thieát cheá, moät chöõ vieát chính thöùc cuûa Vieät Nam, coù leõ ngoaïi tröø hai khoaûng thôøi gian trò vì ngaén nguûi cuûa nhaø Hoà (1400-1407) vaø cuûa nhaø Nguyeãn Taây Sôn (1788-1802).

Veà phaàn chöõ quoác ngöõ, thì töø luùc caáu taïo vaøo giöõa theá kyû 17 cho ñeán khi ñem aùp duïng moät caùch taùc ñoäng vaøo giöõa theá kyû 19, nghóa laø trong suoát hai theá kyû, thöù chöõ vieát naøy chæ ñöoïc bieát ñeán vaø söû duïng bôûi moät nhoùm ngöôøi theo Ky Toâ giaùo ; chöõ quoác ngöõ tröôùc tieân laø coâng cuï phuïc vuï cho caùc giaùo só trong vieäc truyeàn baù ñaïo chuùa. Phaûi chôø ñeán khi nöôùc Phaùp chieám ñoùng quaân söï mieàn Nam Vieät Nam baét ñaàu töø naêm 1859 thì chöõ quoác ngöõ môùi ra khoûi caùi khung caûnh nhoû heïp cuûa ngöoøi coâng giaùo ñeå ñöôïc ñem ra phoå bieán vaøo quaàn chuùng ôû caùc vuøng do Phaùp quaûn trò. Töø ñoù thöù chöõ vieát theo maãu töï La-Tinh trôû thaønh moät tay phuï trôï quí baùu trong guoàng maùy cai trò cuûa Phaùp ôû Vieät Nam. Cuoäc chinh phuïc Vieät Nam cuûa Phaùp caøng ngaøy caøng toaû roäng ra thì söï aùp duïng chöõ quoác ngöõ caøng ngaøy caøng lan lôùn. Ban ñaàu caùc nhaø nho yeâu nöôùc Vieät Nam choáng söï truyeàn baù chöõ quoác ngöõ, nhöng baét ñaàu theá kyû 20, ngöôøi Vieät Nam trôû neân ñoàng tình, hoâ haøo hoïc chöõ quoác ngöõ, khi thaáy caùi lôïi cuûa moät söï thay ñoåi chöõ vieát nhö theá. Hình I döôùi ñaây toùm taét tình hình chöõ vieát ôû Vieät Nam :

Nhìn vaøo hình I, töï nhieân moät caâu hoûi ñöôïc neâu leân : Vaäy thì tröôùc quoác ngöõ, chöõ vieát chính thöùc cuûa Vieät Nam laø thöù chöõ gì ? Xin ñaùp : Ñoù laø chöõ vieát cuûa Trung Quoác maø ngöôøi Vieät thöôøng goïi laø chöõ Haùn.

Ñuùng nhö vaäy, duø laø sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp ôû theá kyõ 10 vaø cho maõi ñeán ñeä nhò thaäp nieân cuûa theá kyû 20, caùc trieàu ñaïi vua chuùa trò vì Vieät Nam ñeàu söû duïng chöõ Haùn nhö chöõ vieát chính thöùc trong coâng cuoäc ghi cheùp söû saùch, vaên töø haønh chaùnh vaø trong thi cöû. Nhö vaäy chöõ Haùn maëc nhieân ñöôïc xem nhö phöong tieän dieãn ñaït neáu khoâng baét buoäc thì cuõng laø thích ñaùng ñöôïc troïng duïng trong giôûi trí thöùc, nhaø nho. Nhöng coù moät ñieàu thöôøng hay laàm laãn laø danh töø chöõ Haùn khoâng phaûi chæ ñeán moät thöù chöõ vieát maø thoâi, maø coøn chæ ñeán ñeán moät ngoân ngöõ, tieáng Trung Quoác. Chöõ Haùn, coù khi cuõng goïi laø Haùn-Vieät, thì ñuùng laø Haùn treân maët chöõ vieát, cuù phaùp, vaø ngöõ nghóa. Chæ coù caùch ñoïc laø Vieät hoaù. Ñieàu naøy chæ ñuùng neáu ta ñaët mình vaøo theá kyû 20. Nhöng ñieàu naøy khoâng coøn ñuùng nöõa neáu ta ngöôïc thôøi gian leân ñeán theá kyû 9, ñeán thôøi kyø maø töø ngöõ tieáng Trung Quoác nhaäp haøng loaït vaøo tieáng Vieät. Ñuùng vaäy, ôû thôøi kyø naøy quaû khoâng coù moät söï khaùc bieät naøo giöõa tieáng Trung Quoác vaø chöõ Haùn vì luùc aáy chöõ Haùn ñöôïc duøng nhö moät sinh ngöõ trong moät nöôùc Vieät Nam coøn bò Trung Quoác chieám ñoùng. Danh töø chöõ Haùn, hieåu nhö Haùn-Vieät, nghóa laø nhö tieáng Trung Quoác phaùt aâm theo Vieät Nam, chæ ñöôïc hình thaønh thaät laâu sau khi quaân ñoäi chieám ñoùng Trung Quoác bò ñaùnh baät khoûi Vieät Nam, duø sao cuõng khaù laâu ñeå tieáng Trung Quoác ôû nöôùc Vieät Nam, baáy giôø bò taùch khoûi nöôùc goác, phaûi chòu nhöõng bieán ñoåi ngöõ aâm ñaëc thuø cuûa tieáng Vieät. Ñoù laø caùi nghóa nöôùc ñoâi cuûa töø Haùn-Vieät, cuûa chöõ Haùn. Nhö laø moät ngoân ngöõ, chöõ Haùn chæ ñeán moät töû ngöõ, duøng ñeå vieát hôn laø ñeå noùi, vieäc naøy goùp phaàn khoâng ít vaøo huyeàn thuyeát chöõ vieát ghi yù cuûa chöõ Haùn. Döôùi ñaây laø quan heä ngoân ngöõ/chöõ vieát ñöôïc minh hoaï baèng hình :

Thôøi kyø T ghi treân hình 2, keùo daøi töø buoåi khôûi ñaàu cuûa cuoäc chinh phuïc Phaùp ñeán khi boä maùy haønh chaùnh Phaùp khôûi söï hoaït ñoäng toaøn dieän treân laõnh thoå Vieät Nam laø thôøi kyø coù hai quyeàn löïc chính trò vaø haønh chaùnh ñi song song : moät beân laø chính quyeàn Phaùp, beân kia laø chính quyeàn baûn xöù do nhaø Nguyeãn. Tình traïng naøy ñöa ñeán hai thöù chöõ vieát chính thöùc cuøng coäng cö nhöng cuøng caïnh tranh : chöõ quoác ngöõ phía chính quyeàn Phaùp, chöõ Haùn phía trieàu ñình Hueá. Khoûi noùi laø khi maø quyeàn löïc cuûa trieàu ñình Hueá giaûm ñi vaø nhöôøng böôùc tröôùc chính quyeàn thuoäc ñòa, thì chöõ Haùn cuõng theo ñaø ñoù leùp daàn tröôùc chöõ Phaùp, tröôùc khi bò chöõ Phaùp thay theá. Vieäc chöõ Haùn bò ñaùnh baät ra khoûi vuøng hoaït ñoäng cuûa caùc giôùi chöùc traùch quan tröôøng khoâng chæ laø moät söï thaát theá cuûa moät chöõ vieát ; ñoù cuõng laø moät söï thay theá quan troïng, tieáng Phaùp baây giôø chieám ñòa vò cuûa tieáng Trung Quoác. Vaø vôùi chöõ vieát, nöôùc Vieät Nam ñi töø vuøng aûnh höôûng Haùn (sinophonie) vaøo vuøng aûnh höôûng Phaùp (francophonie).
I. Hình thaønh chöõ noâm
Chöõ noâm coù nhöõng ñieåm khaù gioáng vôùi ngöôøi maãu cuûa noù laø chöõ Haùn, trong quan heä ngoân ngöõ/chöõ vieát. Moãi moät chöõ noâm töông öùng vôùi moät ñôn vò chöõ vieát taùch bieät, moät ñôn vò ngöõ nghóa toái thieåu vaø moät ñoaïn aâm thanh baèng moät aâm tieát. Ta coù theå phaân bieät chöõ noâm thaønh hai loaïi lôùn : loaïi chöõ ñôn vaø loaïi chöõ keùp.

I.1. Chöõ ñôn

Sau khi nhöõng keû xaâm laêng phöông Baéc rôøi khoûi Vieät Nam thì nhu caàu ghi cheùp nhöõng tieáng ñaëc Vieät ñaõ khieán ngöôøi Vieät Nam möôïn ôû vaên töï Trung Quoác nhöõng chöõ Haùn phaùt aâm in heät hoaëc gaàn gioáng. ÔÛ giai ñoaïn naøy, khoù maø noùi laø ñaõ coù vieäc saùng taïo chöõ vieát. Caùch thöùc vay möôïn naøy, goïi laø giaû taù ñaõ coù noùi ñeán trong saùch luïc thö , moät coå thö Trung Quoác phaân chia Haùn töï theo saùu nguyeân taéc caáu thaønh. Döôùi ñaây chuùng toâi ñua ra moät soá ví duï veà pheùp giaû taù.

I.1.1. Phieân vieát theo ñoàng aâm
Khoâng coù moät söï khaùc bieät naøo giöõa aâm ñoïc Haùn vaø aâm ñoïc Vieät cuøng moät chöõ. Chæ coù nghóa laø khaùc thoâi:
 
Chöõ vieát 
AÂm ñoïc
Nghóa :
Haùn
Vieät
toát
 
lính
töû teá
baùn
  
nöûa
ñoåi vaät laáy tieàn
I.1.2. Phieân vieát theo caän aâm
Ta söû duïng moät chöõ Haùn vì chöõ naøy coù aâm gaàn gioáng moät töø Vieät ñeå ghi töø naøy.
 
Chöõ vieát
ñoïc Haùn
ñoïc Vieät
caáp
khôùp
    
trieäu
treïo
    
maõi
maáy
    
 Ta thaáy laø söï khaùc bieät veà phaùt aâm giöõa Haùn-Vieät vaø Vieät trong nhöõng ví duï ñöa ra coù theå xuaát phaùt töø phuï aâm ñaàu cuõng nhö töø aâm cuoái hay/vaø thanh ñieäu. Nhöng trong phöong thöùc phieân vieát theo caän aâm naøy, chuùng ta chæ döïa moät caùch khoâng chính xaùc vaøo ngöõ aâm, chöù khoâng vaøo ngöõ nghóa, neân loaïi chöõ vieát naøy laø nguoàn goác cuûa nhieàu sai laàm neáu phaûi ñoïc rieâng töøng chöõ. Thöù chöõ naøy phaûi ñoïc theo vaên caûnh, vaø trong laém tröôøng hôïp bieán thieân tuyø theo taùc giaû, nhieàu khi cuøng moät taùc giaû nhöng laïi thay ñoåi tuyø theo kyø xuaát baûn. Nhö chöõ  ñoïc laø nöõ  theo Haùn-Vieät, coù theå ñoïc noâm tuyø theo vaên caûnh laø nôù, nôï, nöõa, nôõ.
I.1.3. Phieân dòch tröïc tieáp
Theo phöông thöùc naøy thì ta möôïn moät chöõ Haùn ñeå bieán thaønh moät chöõ noâm vì nghóa cuûa noù maø thoâi. Nhö vaäy chöõ Haùn ñöoïc möôïn naøy ñoïc theo aâm cuûa töø Vieät töông öùng veà ngöõ nghóa vôùi töø Haùn. Söï vay möoïn laø nhaém vaøo töï daïng vaø nghóa chöù khoâng ñeám xæa gì ñeán ngöõ aâm. Phöông thöùc naøy raát ít duøng. Ta coù theå ñua ra ví duï chöõ  ñoïc baày  theo tieáng Vieät nhöng ñoïc quaàn theo Haùn-Vieät.

Tröôøng hôïp chöõ  caàn phaûi phaân bieät vôùi loaïi chöõ kieåu nhö , chöõ naøy coù theå ñoïc theo hai aâm khaùc nhau, (a) vò vaø (b)muøi; vò thöôøng ñöôïc xem laø Haùn-Vieät coønmuøi laø Vieät. Traùi vôùi hai aâm baày vaø quaàn cuûa chöõ  khoâng coù moät quan heä ngöõ aâm naøo,vò vaø muøi thì laïi phaûn aùnh hai caùch phaùt aâm cuûa cuøng moät chöõ ôû vaøo hai thôøi ñieåm khaùc nhau,muøi laø caùch ñoïc ôû theá kyû 6, bieán chuyeån thaønh vò vaøo theá kyû 9 ; söï bieán chuyeån ngöõ aâm naøy ñaõ ñöôïc khaûo cöùu vaø xaùc ñònh haún hoi. Chöõ vôùi aâm ñoïc muøi laø moät töø vay möôïn toaøn dieän ñaõ baét reã trong tieáng Vieät haøng ngaøy töø moät thôøi xa xöa, vaø tuaân theo cuù phaùp tieáng Vieät ñeán möùc maø nguoàn goác Haùn cuûa noù baây giôø khoù maø nhìn ra ñuôïc.

I.2. Chöõ keùp

Vôùi loaïi chöõ keùp chuùngta môùi thöïc söï ñi vaøo lónh vöïc saùng taïo chöõ vieát veà phaàn Vieät Nam, söï saùng taïo naøy duø sao cuõng nöông theo nhöõng nguyeân taéc lôùn cuûa saùch luïc thö, nhaát laø pheùp hình thanh vaø pheùp hoäi yù.

I.2.1. Chöõ gheùp theo pheùp hình thanh
Ñöôïc taïo baèng caùch gheùp moät yeáu toá aâm vôùi moät yeáu toá nghóa, caùc chöõ noâm hình thanh coù theå chia ra laøm hai nhoùm tuyø theo nhöõng yeáu toá thaønh phaàn laø toaøn Haùn hay moät trong hai yeáu toá laø noâm.
a) Hai yeáu toá thaønh phaàn laø Haùn

Tröôùc heát xin löu yù raèng vò trí cuûa yeáu toá aâm trong caùc chöõ laø khoâng coá ñònh : beân maët trong (1), beân traùi trong (2), ôû treân trong (3), vaø ôû döôùi trong (4). Coù theå laø tính baát coá ñònh veà vò trí naøy xuaát phaùt töø moät nguyeân do thieân veà thaåm myõ, tính caân ñoái cuûa chöõ vieát : moãi moät chöõ phaûi naèm goïn trong moät khung vuoâng lyù töôûng. Ñöøng queân raèng vieát chöõ Haùn ôû Trung Quoác ñöôïc ñöa leân thaønh moät ngheä thuaät lôùn nhaèm khai thaùc vaø dieãn taû caùi ñeïp thò giaùc cuûa nhöõng chöõ khoái vuoâng.

Tieáp ñeán, haõy ghi nhaän raèng ngoaïi tröø ví duï (1) maø yeáu toá nghóa laø moät boä Haùn töï truyeàn thoáng, coøn caùc ví duï khaùc laïi coù phaàn chæ nghóa laø moät chöõ Haùn toaøn dieän duøng ñeå noùi leân caùi nghóa chính cuûa chöõ noâm keùp thay vì gôïi ra moät nghóa bao quaùt haymoät tröôøng ngöõ nghóa nhö tröôøng hôïp cuûa caùc boä thuû trong chöõ Haùn. Hai ví duï (5) vaø (6) giuùp ta saùng toû vaán ñeà. Hai ví duï naøy chaéc laø ñöôïc caáu taïo thaønh hai giai ñoaïn : (5) thoaït tieân laø moät chöõ vay möôïn toaøn dieän, caû ngöõ nghóa, töï daïng vaø ngöõ aâm döôùi daïng ñôn laø ñaïi trong khi ñoù (6), tay khôûi ñaàu chæ ñöôïc phieân vieát baèng thaønh phaàn aâm laø  taây. Vieäc gheùp theâm veà sau caùc yeáu toá nghóa töông öùng theá vaø thuû laø caàn thieát ñeå traùnh ñoïc laàm. Nhöõng minh hoaï treân ñaây giuùp ta thaáy ra caùi khaùc bieät khaù lôùn vaø khaù ñaëc thuø giöõa caùc boä thuû trong Haùn ngöõ vaø thaønh phaàn nghóa trong moät soá chöõ noâm, giuùp ta bieát con ñöôøng doø daãm cuûa nhöõng ngöôøi saùng taïo chöõ noâm, vaø ñöa ra baèng côù hieån nhieân veà söï hieän höõu cuûa nhöõng lôùp chöõ noâm ñöôïc caáu taïo ôû nhieàu thôøi kyø khaùc nhau ñöôïc choàng chaát leân nhau.

b) Thaønh phaàn aâm laø noâm
Ví duï sau ñaây giaûi roõ kieåu chöõ vieát naøy :  buùn ñöôïc phaân tích ra laøm yeáu toá nghóa laømeã, moät trong nhöõng boä thuû truyeàn thoáng cuûa Haùn töï, vaø yeáu toá aâm laø boán ; yeáu toá aâm naøy laïi laø moät chöõ noâm maø giaù trò ngöõ aâm chæ ñaït ñöoïc sau khi tra cöùu ñeå thaáy raèng ñoù laø moät chöõ goàm phaàn nghóa laø "boán" vaø phaàn aâm laø boån. Quaù trình giaûi maõ chöõ buùn coù theå toùm löôïc nhö sau :
Ta thaáy ngay thay vì chöõ ta coù theå ñeà nghò chöõ , vieát baèng chöõ sau tieát kieäm ñöôïc moät giai ñoaïn, giai ñoaïn 2, trong cuoäc giaûi maõ. Moät laàn nöõa, qua ví duï treân, chöõ noâm cho ta caùi caûm töôûng laø moät chöõ vieát coù tính öùng taùc hôn laø moät chöõ vieát ñöôïc caáu taïo theo qui luaät chaët cheõ.
I.2.2. Chöõ gheùp theo pheùp hoäi yù
Ví duï thöôøng neâu ra laøm tieâu bieåu cho kieåu chöõ naøy laø chöõ trôøi. Caùc yeáu toá thaønh phaàn vaø  maø ñoïc theo Haùn-Vieät laø thieân vaø thöôïng thì hieån nhieân laø nhöõng yeáu toá nghóa chöù khoâng phaûi aâm. Chöõ noâm hoäi yù raát ít, khoaûng chöøng 20 chöõ ; vieäc naøy chöùng toû raèng duø laø trong moät thöù chöõ vieát ñöôïc goïi laø töôïng yù (ideùogramme), thì yeáu toá thaønh phaàn ngöõ aâm vaãn laø caên baûn vaø quyeát ñònh.

I.3. Chöõ noâm vaø ngoân ngöõ ñôn aâm

Chöõ vieát khoái vuoâng kieåu Haùn, vaø do ñoù chöõ noâm, ñöôïc meänh danh laø thöù chöõ töø-aâm tieát (word-syllabic), hình vò-aâm tieát (morphosyllabique), v.v. Nhöõng teân goïi naøy ít nhieàu phaûn aùnh trung thöïc söï ñoàng ñaúng giöõa moät beân laø moät ñôn vò chöõ vieát, vaø beân kia laø moät aâm tieát hay moät hình vò. Nhöng vieäc gì seõ xaûy ra neáu hình vò khoâng töông öùng vôùi moät aâm tieát bình thöôøng nhöng vôùi moät aâm tieát hôi ñaëc bieät vì phuï aâm ñaàu khoâng phaûi laø moät aâm ñôn maø laø moät nhoùm phuï aâm ? Ñoù laø tröôøng hôïp tieáng chæ "caùi baãy chim" maø theo tieáng Vieät coå laø töø kraäp chuyeån bieán thaønh töø saäp hay raäp trong tieáng Vieät ngaøy nay. Chöõ noâm ñeå ghi chöõ kraäp ñöa ra hai giaûi phaùp : (i) hoaëc laø phaûi ghi nhoùm phuï aâm kr, vaø nhö vaäy thì duøng chöõ  ñöôïc phaân taùch thaønhcöï +laäp ( cöï + laäp= kraäp) ; (ii) hoaëc laø bieán nhoùm phuï aâm ñaàu thaønh moät aâm ñôn vaø nhö theá thì chæ duøng chöõ  laäp. (Löu yù raèng aâm r khoâng coù trong ngöõ aâm Haùn, neân phaûi thay r baèng l ). Soá löôïng töø keùp kieåu kraäp khoâng nhieàu nhöng loaïi chöõ naøy raát quí vì ñoù nhöõng nhaân chöùng huøng hoàn cho veát tích ngöõ aâm coå tieáng Vieät ôû moät thôøi kyø naøo ñoù.

I.4. Moät soá vaán ñeà ñoïc noâm

Ngoaøi caùi khoù xuaát phaùt töø söï thay ñoåi ngöõ aâm theo thôøi gian maø chöõ vieát khoâng phaûn aùnh ñöôïc, coøn nhieàu caùi khoù khaùc vôùi nhöõng nguyeân côù khaùc nhau :

- Coù theå coù söï laãn loän giöõa moät tröôøng hôïp vay möôïn hoaøn toaøn, vöøa chöõ vöøa nghóa, vôùi moät vay möôïn boä phaän, möôïn chöõ thoâi. Ví nhö kyù hieäu  coù hai caùch ñoïc, theo Haùn-Vieät laø moäc, theo Vieät laø moïc. Ñeå traùnh nhaàm laãn, vaø noùi leân raèng chöõ phaûi ñoïc theo noâm thì ngöôøi ta theâm vaøo daáu nhaùy . Nhö theá moïc vieát thaønh . Coù moät soá daáu nhaùy khaùc, nhö , , v.v. Chöùc naêng cuûa daáu nhaùy laø ñeå traùnh nhaàm laãn, nhöng khoå thay, daáu nhaùy khoâng ñôn öùng ví nhö hai daáu ,  cuõng laø hai chöõ Haùn ñoïc laø khaåu vaø caù.

- Laàm laãn giöõa moät chöõ noâm vaø moät chöõ Haùn ñoàng daïng. Ví duï chöõ  coù theå ñoïc theo Haùn laø thaûn "roäng", vaø theo Vieät laø ñaát (nghóa :  + aâm ñaùt ).

- Khoù ñoïc do ñôn giaûn hoaù. Ví duï chöõ noâm moät laø xuaát phaùt töø chöõ Haùn giaûn löôïc ñi boä  thuûy. Ví duï moät chöõ noâm coù thaønh phaàn aâm bò giaûn hoaù nhö :  ñaát =nghóa thoå+ yeáu toá aâm ñôn giaûn hoaù  (< ñaùt). Yeáu toá vieát taét cuõng coù theå laø yeáu toá nghóa nhö :  traûi "kinh qua", goàm thaønh phaàn nghóa vieát taét laø  + aâm lai. Coù moät soá tröôøng hôïp ñôn giaûn hoùa khoù chöùng minh nhö H-V  laãm > V  laém.

- Do coù söï khaùc bieät ngöõ aâm giöõa ngoân ngöõ cho möôïn vaø ngoân ngöõ vay möôïn. Moät chöõ Haùn coù theå duøng ñeå ghi nhieàu töø Vieät gaàn aâm nhöng khoâng gaàn nghóa. Ngöôïc laïi, nhieàu chöõ Haùn ñoïc khaùc nhau nhöng gaàn aâm laïi ñöôïc duøng ñeå ghi chæ moät töø Vieät.
II. Söï hình thaønh chöõ quoác ngöõ

Danh töø quoác ngöõ, dòch töøng chöõ ra tieáng Vieät laø "nöôùc, tieáng", neáu hieåu chính xaùc laø "tieáng nöôùc (nhaø)" vaø nhö vaäy quoác ngöõ phaûi hieåu laø "tieáng, ngoân ngöõ". Theá nhöng danh töø naøy laïi thöôøng duøng ñeå chæ chöõ vieát tieáng Vieät theo kieåu chöõ caùi La-Tinh. Quoác ngöõ hay ñuùng hôn laøchöõ quoác ngöõ  laø coâng trình cuûa nhöõng giaùo só ngöôøi Boà, Y Ù, Phaùp ñaõ thaønh coâng trong vieäc cheá öùng heä chöõ caùi La-Tinh vaøo vieäc phieân vieát tieáng Vieät.

Ngay töø khi khôûi ñaàu caùc hoaït ñoäng truyeàn ñaïo cuûa hoï ôû theá kyû 17, caùc giaùo só ñaïo Ky Toâ phaûi giaûi quyeát moät vaán ñeà cöïc kyø khoù khaên laø laøm sao cho daân baûn söù hieåu hoï noùi gì. Tröôùc söï toàn taïi song song cuûa hai ngoân ngöõ ôû Vieät Nam luùc baáy giôø, moät ngoân ngöõ cuûa cuûa taàng lôùp trí thöùc, töùc laø tieáng Haùn-Vieät, ñöôïc trieàu ñình Vieät Nam söû duïng vaø caùc nhaø nho xem troïng vaø ngoân ngöõ thöù hai laø tieáng Vieät, ngoân ngöõ cuûa toaøn daân, thì caùc giaùo só ñaõ choïn löïa tieáng Vieät, vì muïc ñích cuûa hoï laø truyeàn ñaïo cho ñaùm quaàn chuùng. Hôn nöõa neáu duøng moät ngoân ngöõ maø taát caû giôùi bình daân ñeàu thoâng hieåu thì giôùi trí thöùc cuõng hieåu khoâng khoù khaên gì, nhöng ngöôïc laïi thì khoâng ñuùng. Chöõ vieát ñeå vieát tieáng Vieät thôøi ñoù laø chöõ noâm, moät vaên töï raát khoù laïi nhieàu chöõ, neân caùc giaùo só beøn tìm caùch ñaët ra moät heä thoáng ghi cheùp ñôn giaûn vaø quen thuoäc vôùi hoï ñeå ghi tieáng Vieät. Ñoù laø tình hình vaø nhu caàu khai sinh ra chöõ quoác ngöõ maø muïc tieâu ñaàu tieân vaø chuû yeáu laø ghi laïi aâm vaø thanh ñieäu cuûa tieáng Vieät - chöõ quoác ngöõ chuû yeáu laø moät chöõ vieát ghi aâm khaùc vôùi chöõ noâm laø thöù chöõ vieát döïa theo chöõ Haùn laø chöõ töôïng yù (ideùogramme). Döôùi ñaây phaàn mieâu taû chöõ quoác ngöõ cuûa chuùng toâi caên baûn duøng baøi vieát cuûa A.-G. Haudicourt nhan ñeà laø " Origine des particuliariteùs de l'alphabet vietnamien " ñaêng trong Bulletin Daân Vieät Nam soá 3, 1949, E.F.E.O. Haø Noäi.

Ñieàu lyù töôûng trong moät chöõ vieát ghi aâm nhö chöõ quoác ngöõ laø ñaït ñeán nhöõng quan heä löôõng-ñôn öùng (bi-univoque) giöõa kyù hieäu vaø aâm : moät con chöõ vaø chæ moät con chöõ thoâi töông öùng vôùi moät aâm, vaø moät aâm luoân luoân ñöôïc ghi chuù do moät con chöõ vaø chæ moät con chöõ thoâi. Theá nhöng trong khi heä thoáng aâm thanh cuûa moät ngoân ngöõ bieán chuyeån vôùi thôøi gian thì chöõ vieát laïi oån ñònh ; ñoù laø nguyeân do phaùt sinh söï khaùc bieät ñoâi khi khaù lôùn giöõa caùch phaùt aâm cuûa caùc töø trong moät ngoân ngöõ vaø kyù hieäu (töùc chöõ vieát) duøng ñeå ghi caùc töø ñoù.

Chöõ quoác ngöõ döôùi daïng hieän nay ñang duøng ñaõ ñöôïc thieát ñònh vôùi söï phaùt haønh cuoán töø ñieån cuûa linh muïc Jean-Louis Taberd, Dictionarium anamitico-latinum, Serampore, 1838. Nhö vaäy chöõ quoác ngöõ hieän söû duïng laø moät thöù chöõ vieát raát ít tuoåi. Tuy theá chöõ quoác ngöõ vaãn chöùa ñöïng nhöõng ñaëc ñieåm xuaát phaùt töø nhöõng chöõ vieát roâman maø chöõ quoác ngöõ ñaõ vay möôïn. Sau ñaây laø nhöõng chöõ caùi vaø nhöõng daáu thanh ñieäu maø ta thöôøng gaëp trong caùc saùch vaàn Vieät ngöõ :

 
Phuï aâm  : B C D Ñ G H K L M N P Q R S T V X
CH GH GI KH NG NH PH TH TR (caùc tín hieäu keùp naøy töông öùng vôùi caùc phuï aâm ñôn)
Nguyeân aâm  :  A AÊ AÂ E EÂ I Y O OÂ Ô U Ö
Thanh ñieäu  :  ngang(khoâng daáu) : ta ; huyeàn () : taø ; saéc () : taù ;
naëng () taï ; hoûi () : taû ; ngaõ () : taõ
II.1. Caùc phuï aâm

H - H ñôn chieác ôû vò trí ñaàu chöõ coù giaù trò ngöõ aâm khaùc H trong CH, CH, KH, NH, PH, TH. H  laø moät aâm xaùt thanh haàu ñieác.

TH, PH - Trong TH, H chæ moät söï baät hôi, vaø nhö theá thì TH laø moät aâm taét baät hôi. Nhöng PH chæ laø moät aâm xaùt (spirante). Caùch söû duïng con chöõ H  khoâng nhaát quaùn naøy phaûi suy ra töø nguoàn goác tieáng La Tinh vaø tieáng Hy Laïp. Tieáng La Tinh coù thôøi phaân bieät hai daõy phuï aâm taét, vang (B, D, G)vaø ñieác (P, T, C, Q), khaùc vôùi tieáng Hy Laïp, tieáng naøy ñöa ra ba daõy, vang , ñieác khoâng baät hôi vaø ñieác baät hôi. Ngöôøi La Tinh ñeå ghi nhöõng aâm ñieác baät hôi ñaõ ñem H theâm vaøo nhö laø caùi daáu cuûa söï baät hôi : PH, CH, TH. Nhöng vôùi söï bieán chuyeån cuûa ngöõ aâm Hy Laïp thì vaøo cuoái thôøi coå ñaïi, nhöõng aâm taét ñaõ bieán thaønh aâm xaùt. Do söï kieän naøy, caùc kyù hieäu ñaõ ñöôïc duøng ñeå ghi caùc aâm taét baät hôi, ñöôïc ñem ra söû duïng töø thôøi trung ñaïi ñeå chuyeån chuù caùc aâm xaùt nhö PH, TH vaø CH trong caùc ngoân ngöõ Ñöùc. Baây giôø thì ta hieåu taïi sao trong Vieät ngöõ, TH chæ ñeán moät aâm taét baät hôi cuûa Hy Laïp coå, coøn PHlaïi chæ ñeán moät aâm xaùt Hy Laïp hieän ñaïi.

CH - AÂm taét voøm ñieác CH laø möôïn ôû hai tieáng Boà Ñaøo Nha vaø Taây Ban Nha, hai tieáng naøy laáy kyù hieäu naøy töø tieáng Phaùp coå, ngoân ngöõ sau ñaõ taïo ra kyù hieäu CH ñeå ghi moät aâm môùi khoâng coù trong caùc ieáng La Tinh coå.

K, KH, GH - AÂm taét löôõi giöõa ñöôïc ghi trong chöõ quoác ngöõ baèng chöõ C ôû tröôùc A, ( AÊ, AÂ ), O, ( OÂ, Ô )vaø U, ( Ö ), nhöng laïi baèng Ktröôùc E, ( EÂ ), I, ( Y ).Lyù do laø trong tieáng La Tinh baét ñaàu töø theá kyû thöù 4, phuï aâm naøy ñaõ bieán thaønh moät aâm voøm tröôùc tröôùc E, I . Ñeå traùnh laàm laãn giöõa hai giaù trò cuûa C, ngöôøi ta laáy chöõ K duøng trong tieáng Hy Laïp vaø trong nhöõng ngoân ngöõ Ñöùc, vì raèng ngöôøi ta khoâng coøn khaû naêng duøng : (1) caû QU(E) laãn QU(I) nhö trong Phaùp ngöõ hoaëc Taây Ban ngöõ ; QU ñaõ duøng ñeå ghi moät aâm moâi-maïc ; (2) caû CH(E) laãn CH(I) nhö trong Y Ù ngöõ vì nhöõng lí do maø ta ñaõ thaáy ôû ñoaïn tröôùc. Trong nhöõng ñieàu kieän naøy, ta hieåu ñöôïc vieäc duøng KH ñeå ghi aâm xaùt löôõi giöõa ñöùng tröôùc taát caû caùc nguyeân aâm. Vieäc ghi chuù aâm löôõi giöõa vang tröôùc E, ( EÂ ), I, (Y) ñaët ra moät vaán ñeà töông töï : vì raèng G(I)  ñaõ ñaïi bieåu cho moät aâm xaùt voøm vang trong Vieät ngöõ vaø vì ngöôøi ta laïi khoâng theå duøng GU(I) ñeå ghi moät aâm lôïi, neân phaûi caàu ñeán caùch ghi chuù theo kieåu Y Ù laø GH(E), GH(I). Toùm taét laïi laø : aâm löôõi tröôùc ñieác ñöôïc vieát baèng C tröôùc A, AÊ, AÂ, O, OÂ, Ô, U, Ö ; baèng K tröôùc E, EÂ, I , Y ; baèng Q neáu noù laø moät aâm moâi hoaù, nghóa laø Q tieáp sau coù U. Maët khaùc, aâm löôõi tröôùc vang ñöôïc ghi baèng GH tröôùc E, EÂ, I, Y; baèng G tröôùc taát caû caùc nguyeân aâm khaùc.

GI, D, Ñ - AÂm xaùt voøm vang Vieät ñöôïc ghi theo kieåu Y Ù ngöõ baèng GIbôûi vì caùch ghi chuù aâm naøy baèng kyù hieäu Jtrong tieáng Phaùp chæ coù töø theá kyû 17 trôû ñi, ôû thôøi naøy J laø daïng cuûa  I neáu ñöùng ôû vò trí ñaàu cuûa moät tieáng : luùc baáy giôø ngöôøi ta vieát jure thay cho ivre. Ngöôøi ta ñaõ duøng D ñeå ghi aâm taét voøm tröôùc vang meàm hoaù ; vieäc naøy baét phaûi theâm vaøo D moät daáu ngang, ñeå D vieát thaønh Ñ, Ñ duøng ñeå ghi aâm taét ñaàu löôõi vang töông öùng vôùi aâm ñieác T, vaø nhö vaäy caùch ghi chuù naøy nhaéc ta laø coù söï quan heä thaân thuoäc giöõa Ñ vaø T.

S, TR - Kyù hieäu Sduøng ñeå ghi aâm xaùt raêng trong tieáng Phaùp, nhöng trong moät ñòa phöông vuøng Basque, aâm S thuït luøi ñeå trôû thaønh aâm uoán löôõi, nghóa laø aâm ñoïc ôû ñænh voøm. Nhöng S vôùi caùch phaùt aâm naøy coù trong tieáng Vieät, vieäc naøy giaûi thích söï coù maët cuûa noù trong chöõ quoác ngöõ. Coøn TR laø kyù hieäu ghi chuù li lai (notation approximative) daønh cho aâm taét uoán löôõi töông öùng, aâm naøy khoâng coù ôû chaâu AÂu.

X- Trong phuï baûn Brevis Declaratiocuûa cuoán Dictionarium, taùc giaûde Rhodes coù noùi roõ laø Xraát thöôøng duøng vaø ñöôïc phaùt aâm nhö trong tieáng Boà Ñaøo Nha, hay nhö SCtrong tieáng Y Ù. Giaù trò ngöõ aâm  cuûa chöõ Xtrong tieáng Boà hieän ñaïi baét nguoàn töø tröôùc theá kyû 17, vaø nhoùm con chöõ SChay duøng ñeå ghi aâm  trong tieáng Y Ù nhö trong tröôøng hôïp hieän nay.

NH, NG(H) - Ñeå chæ roõ giaù trò ngöõ aâm cuûa NH, de Rhodes noùi raèng " chuùng ta cuõng vieát H sau N, ví duï nhaø, vaø y nhö gna trong tieáng Y Ù". Haudricourt (1949) ñaõ nhaän xeùt raèng " trong Phaùp ngöõ vaø Y Ù ngöõ, aâm muõi voøm tröôùc xuaát phaùt töø nhoùm GN cuûa La Tinh ; aâm muõi naøy coøn löu giöõ caùch vieát nhö theá trong khi ôû tieáng Boà cuõng nhö trong tieáng provencal hay tieáng gascon, aâm naøy laïi ñöôïc ghi laø NH cho ñöôïc töông töï vôùi aâm taéc töông öùng CH ; chính caùch vieát kieåu sau, töùc NH, ñöôïc tieáng Vieät aùp duïng. " AÂm muõi löôõi giöõa ghi baèng kyù hieäu NG coù theå hieän dieän ôû vò trí ñaàu hay vò trí cuoái aâm tieát. De Rhodes ghi nhaän raèng ôû vò trí cuoái " G khoâng phaùt aâm roõ raøng nhö ôû vò trí ñaàu, ñoïc moät caùch khoâng phaân ñònh (indistinct), döôøng nhö ngöôøi ta loaïi boû ñi phaàn-uis cuûa chöõ sanguis, chæ coøn laïi sang "quí sang". " Vì laø aâm töông öùng vôùi con chöõ G ñöôïc ghi theo tieáng Y Ù bôûi GH tröôùc E, ( EÂ ), I, (Y) neân do ñoù NGtröôùc caùc phuï aâm naøy trôû thaønh NGH.

II.2. Caùc nguyeân aâm

A, AÊ- Nguyeân aâm a ñöôïc ghi khaùc nhau trong tieáng La Tinh tuyø theo aâm löôïng : a cho aâm daøi vaø aê cho aâm ngaén ; kyù hieäu sau ñöôïc ñem vaøo tieáng Vieät.

AÂ, EÂ, OÂ - Trong tieáng Phaùp, daïng vieát aage trôû thaønh aâge, daáu ^ ñaët treân nguyeân aâm cho bieát ñoù laø moät nguyeân aâm daøi. Ta cuõng gaëp caùch duøng kyù hieäu ñoù trong tieáng Boà ; ôû ngoân ngöõ naøyoo trôû thaønh oâ vaø ee thaønh eâ. Trong tieáng Boà, oâ vaø eâ bieåu dieãn nhöõng nguyeân aâm kheùp hôn : oâ coù moät giaù trò trung gian giöõa o vaø u ; eâ giöõa e vaø i. Tieáng Vieät cuõng coù nhöõng nguyeân aâm cuøng moät giaù trò, söï kieän naøy minh chöùng vieäc tieáng Vieät möôïn caùc kyù hieäu ôû tieáng Boà.
- Caùc kyù hieäu ô  vaø ö   daønh cho caùc nguyeân aâm doøng sau khoâng troøn moâi baét nguoàn töø caùc kyù hieäu  vaø.

Y - Chöõ naøy naèm trong heä thoáng chöõ caùi Hy Laïp. Y ñöôïc möôïn ôû tieáng Taây Ban Nha trong ñoù noù thay theá i naèm giöõa hai nguyeân aâm hay naèm ôû vò trí cuoái.

II.3. Thanh ñieäu

Ñeå ghi hai thanh ñieäu trong tieáng Hy Laïp coå, ngöôøi ta ñaõ duøng hai kyù hieäu vaø ; thanh cuûa nhöõng töø khoâng coù troïng aâm ñöôïc ghi baèng daáu . Trong caùc ngoân ngöõ roâman, caùc daáu vaø ñöôïc söû duïng ñeå chæ thanh ñieäu cuûa caâu, töông öùng vôùi nghi vaán vaø töôøng thuaät. Caùi taøi tình cuûa caùc nhaø saùng cheá ra chöõ quoác ngöõ laø ñaõ duøng caùc daáu naøy ñeå ghi thanh ñieäu cuûa aâm tieát, vaø vieäc naøy giaûi thích choã ñaët daáu thanh ñoái vôùi nguyeân aâm chính cuûa aâm tieát : thanh hoûi thuoäc aâm vöïc cao naèm treân coøn thanh naëng thuoäc aâm vöïc thaáp ñaët ôû döôùi.
III. Moät soá suy nghó ñoái chieáu

Caùc chöõ noâm ôû thôøi kyø ñaàu laø nhöõng chöõ vay möôïn theo pheùp giaû taù (möôïn theo aâm Haùn). Nhö vaäy caùc chöõ noâm naøy laø nhöõng chöõ duøng ñeå phieân aâm khoâng hôn khoâng keùm. Veà sau vì soá löôïng ñaùng keå cuûa caùc chöõ ñoàng aâm, hoaëc gaàn aâm moät caùch khoâng chính xaùc, "taïo" ra theo pheùp giaû taù, ngöôøi ta phaûi nhôø ñeán yeáu toá chæ yù ñeå hình thaønh chöõ noâm theo pheùp haøi thanh, nhöng yeáu toá chæ yù naøy cuõng chæ laø moät ñieåm töïa moûng manh trong vieäc ñoïc ra chöõ noâm. Treân maët naøy, phaàn chæ yù khoâng laøm ñaày ñuû chöùc naêng giuùp ta giaûi maõ chöõ noâm treân maët ngöõ nghóa ; trong moät chöøng möïc naøo ñoù phaàn chæ yù chæ giuùp ta phaân bieät hai chöõ noâm ñoàng aâm baèng caùch xeáp chuùng vaøo hai loaïi khaùc nhau. Nhö boä nhaân gheùp vôùi yeáu toá thaønh phaàn aâm bì cho ta chöõ beø vôùi nghóa laø "beø ñaûng" trong khi cuøng vôùi phaàn aâm  bì maø gheùp vôùi boä  truùc thì cuõng cho moät chöõ  beø ñoàng aâm nhöng vôùi nghóa laø "thuyeàn beø". Nhö theá, boä phaän nghóa khoâng caàn thieát cho chöõ noâm baèng boä phaäm aâm. Boä phaän nghóa chæ laø moät yeáu toá phuï, moät neùt khu bieät, cho boä phaän aâm vaø ta coù theå khoâng duøng ñeán ; söï khoâng caàn thieát cuûa boä phaän nghóa ñaõ ñöôïc chöùng minh ôû nhöõng chöõ noâm theo pheùp giaû taù, vaø nhaát laø ôû chöõ quoác ngöõ.

Vì tính chaát thöù yeáu vaø khoâng caàn thieát cuûa boä phaän chæ yù vaø hieäu suaát keùm coûi cuûa noù - vieäc naøy giaûi thích huøng hoàn lyù do taïi sao soá löôïng chöõ hoäi yù raát nhoû - söï söû duïng yeáu toá chæ yù caøng ngaøy caøng nhieàu vôùi söï gia taêng caøng ngaøy caøng cao cuûa chöõ noâm hình thanh vaøo thôøi phaùt trieån maïnh cuûa chöõ noâm töø theá kyû 18 trôû ñi, laø moät giaûi phaùp thaät toán keùm.

Moät trôû ngaïi khaùc cuûa chöõ noâm baét nguoàn töø quyeát ñònh tuyeån duïng, hay ñuùng hôn laø söï noåi troäi vaø baûo toàn cuûa aâm tieát nhö laø ñôn vò ngöõ aâm taùc ñoäng trong coâng cuoäc ñaët chöõ vieát. Do vaäy, ñôn vò thuoäc caáu khôùp thöù hai (2eø articulation) theo A. Martinet hoaù ra trong noâm treân bình dieän ñoaïn tính, laø khoâng khaùc gì ñôn vò thuoäc caáu khôùp thöù nhaát : aâm tieát laø yeáu toá cô sôû nhoû nhaát, caû veà maët aâm laãn nghóa. Ngöôøi Vieät Nam tröôùc khi chöõ quoác ngöõ ñöôïc ñem ra aùp duïng, chöa bao giôø nghó ñeán vieäc phaân tích aâm tieát thaønh nhöõng thaønh phaàn nhoû hôn : tyû nhö hoï ñaõ khoâng tính ñeán vieäc taïo ra nhöõng caùi daáu ñeå ghi thanh ñieäu ; thanh ñieäu hoaøn toaøn nhaäp vaøo, laãn vaøo vôùi aâm tieát trong ñoù caùc thanh khoâng coù moät hieän dieän hình thöùc ñaëc thuø naøo caû. Vieäc söû duïng aâm tieát nhö moät ñôn vò ngöõ aâm cô sôû baét buoäc ta phaûi taïo ra thaät nhieàu kyù hieäu vieát, 8187 chöõ /kyù hieäu theo Baûng tra chöõ noâm cuûa Vieän Ngoân Ngöõ Hoïc, Haø Noäi, 1976. Moät haäu quaû khaùc xuaát phaùt töø quan nieäm chöõ noâm : moät soá kyù hieäu/chöõ ñaït ñeán soá neùt cao khoù töôûng töôïng laø 35, nhö chöõ ñoïc  ruøa theo quoác ngöõ.

Trong luùc ñoù, vieäctrình baøy vaø baøn luaän veà chöõ quoác ngöõ ñöôïc dieãn ra treân moät bình dieän khaùc, bình dieän giaù trò cuûa aâm vò vaø cuûa nhöõng con chöõ ñaïi bieåu. Phaûi nhìn nhaän laø maëc duø coù nhöõng khuyeát ñieåm nhoû, coâng trình cuûa A. de Rhodes, cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc oâng, cuõng nhö cuûa nhöõng keû keá tieáp, laø moät thaønh coâng khoa hoïc ñaùng ghi. Theo yù kieán cuûa caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc thì chöõ quoác ngöõ laø moät heä thoáng phieân vieát maïch laïc, chaët cheõ, coù giaù trò veà ngöõ aâm hoïc. Noù ñaõ gaây aán töôïng toát cho nhieàu chuyeân vieân vì tri giaùc cao vaø taøi kheùo leùo cuûa nhöõng ngöôøi phaùt minh. Moät khi ñaõ hoïc hieåu - hoïc chöõ quoác ngöõ chæ caàn vaøi ba tuaàn - thì chöõ naøo töø naøo cuõng ñoïc ñöôïc ñuùng ñaén vì tröôøng hôïp chính taû ngoaïi leä coù nhöng khoâng ñaùng keå. Thay vì hôn 8000 chöõ noâm keâ ra trong Baûng tra chaéc chaén laø chöa ñaày ñuû cuûa Vieän Ngoân Ngöõ ñaõ noùi ôû treân, thì chöõ quoác ngöõ chæ caàn duøng voûn veïn coù 43 kyù hieäu cô baûn. Ñoù laø choã khaùc bieät phi thöôøng giöõa hai thöù chöõ vieát, moät söï tieát kieäm lôùn lao trong vieäc vaän duïng trí nhôù ñeå hoïc chöõ quoác ngöõ thay vì chöõ noâm, maëc duø laø khi hoïc chöõ quoác ngöõ khoâng nhöõng chæ hoïc chöõ caùi maø coøn phaûi hoïc caùch keát hôïp cuûa chuùng.

Ngöôøi ta thöôøng noùi ñeán moät khuyeát ñieåm lôùn cuûa chöõ quoác ngöõ laø chöõ vieát naøy khoâng coù khaû naêng phaân bieät nhöõng chöõ khaùc nghóa nhöng ñoàng aâm. Tæ nhö töø la "con löøa" vieát y nhö töø la"reù leân". Nhöng nhö vaäy thì ta cuõng coù theå cheâ moät vaên töï nhö Phaùp ngöõ vì trong tieáng Phaùp, chöõ la coù theå ñoïc nhö laø moät quaùn töø, nhöng cuõng coù theå ñoïc nhö noát thöù 6 cuûa moät thang nhaïc. Theo moâ hình Haùn, chöõ noâm nhaém tôùi vieäc bieåu thò moät töø nhö laø moät tín hieäu ngoân ngöõ keát hôïp moät hình aûnh aâm thanh vôùi moät khaùi nieäm. Nhöng trong tình hình chöõ vieát hieän taïi, neáu hình aûnh aâm thanh ñöôïc hoaøn toaøn bieåu dieãn bôûi tín hieäu, thì khaùi nieäm traùi laïi thöôøng ñöôïc ñònh ra khoâng phaûi chæ baèng tín hieäu thoâi maø coøn baèng chu caûnh ngöõ ñoaïn, hoaëc ngöõ caûnh. Trong chöõ quoác ngöõ, chu caûnh ngöõ ñoaïn laøm coâng taùc thay theá boä phaän nghóa trong chöõ noâm. Cho neân, ñeå noùi roõ nghóa cuûa moät tieáng X, ngöôøi ta coù hai caùch : luùc xöa, vaø theo kieåu Haùn, caùc nhaø nho vieát trong loøng baøn tay caùi chöõ töông öùng vôùi aâm X, chöõ naøy goàm coù boä phaän chæ yù ; hieän nay, sau khi chöõ noâm ñaõ bò laõng queân, thì ta laïi giaûi nghóa X baèng caùch xaùc ñònh raèng " ñoù laø X trong XY " Tæ duï nhö ñeå giaûi thích cho ngöôøi ñoái thoaïi bieát nghóa cuûa chöõ may, ta coù theå noùi ñoù laø may nhö may ruûi, chöù khoâng phaûi may trongmay vaù. Nhö vaäy yeáu toá Y trong XY ñoùng vai troø yeáu toá "chæ nghóa" cuûa X. Trong chöùc naêng naøy, Y toát hôn nhieàu so vôùi boä chöõ chæ yù trong chöõ noâm vì, moät maët Y phuï trôï chæ nghóa cuûa X moät caùch roõ raøng chính xaùc hôn, vaø maët khaùc soá chöõ Y coù theå söû duïng laø töông ñoái nhieàu, vaø nhôø nhöõng yeáu toá Y khaùc nhau gheùp vaøo maø X dieãn taû ra ñöôïc nhöõng saéc thaùi ngöõ nghóa khaùc nhau. Caùc nhaø töø ñieån hoïc Vieät Nam ñaõ sôùm hieåu ñöôïc caùi hay, caùi lôïi cuûa phöông caùch naøy, neân ñaõ söû duïng theo hai kieåu : thuï ñoäng nhö laø moät phöông tieän laøm roõ nghóa cuûa moät töø X ; hoaëc taùc ñoäng nhö pheùp taïo töø môùi. Ví nhö, xuaát phaùt töø co, ta ñaët ra co khít, co cöùng, co giaät, co thaét, co coùp, v.v.
IV. Chöõ vieát, ngoân ngöõ, vaên hoaù

Chuùng ta ñaõ laàn löôït ñieåm qua nhöõng ñaëc tính, nhöõng öu khuyeát ñieåm cuûa hai thöù chöõ vieát lieân quan ñeán tieáng Vieät. Vieäc loaïi boû chöõ noâm ñeå duøng chöõ quoác ngöõ chæ coù lôïi cho tieáng Vieät maø thoâi. Nhöng chuùng toâi thaáy caàn phaûi nhaán maïnh moät ñieàu : söï thoâi duøng chöõ noâm khoâng baét buoäc phaûi keùo theo söï töø boû hoïc taäp chöõ Haùn, hay tieáng Trung Quoác. Ñaùng tieác laø ngöôøi ta hay laãn loän hai söï vieäc naøy. Vieäc ñem aùp duïng moät caùch baét buoäc, taêng toác, chöõ quoác ngöõ cuûa chính quyeàn Phaùp ôû Ñoâng Döông vaøo cuoái theá kyû 19-ñaàu theá kyû 20 nhaém muïc ñích chính laø xoaù boû aûnh höôûng laâu ñôøi cuûa Trung Hoa ôû Vieät Nam, vaø thay theá vaøo ñoù moät yù nieäm veà vaên minh theo kieåu AÂu Chaâu. Nhö vaäy thì ñoù laø moät toan tính thay theá moät neàn vaên hoaù, moät theá heä, moät lôùp trí thöùc buùt loâng (caùc nhaø nho vieát baèng buùt loâng), baèng moät neàn vaên hoaù khaùc, moät theá heä khaùc, moät lôùp trí thöùc khaùc vieát baèng buùt theùp ( hoïc sinh caùc tröôøng Phaùp-Vieät vieát baèng buùt saét hieäu sergent-major ) . Trong moâi tröôøng ñoù, chuùng ta ñöøng laáy laøm laï laø nhöõng thaønh coâng caù theå trong vieäc hoäi nhaäp vaên hoùa Taây phöông ñöoïc ñeà cao, coøn thaønh phaàn trí thöùc cuõ, maëc aùo daøi ñen, ñoäi khaên ñoùng, thì laïi bò ñoàng hoaù vôùi moät nöôùc Vieät Nam loãi thôøi, ñoùng buïi, chöa thoaùt ra khoûi luõy tre xanh ñeå böôùc vaøo kyõ nguyeân ñieän khí. Ngöôøi ta thænh thoaûng coøn gaëp laïi hình aûnh nöoùc Vieät Nam aáy, nhaát laø vaøo dòp teát nguyeân ñaùn, ôû caùc leà ñöôøng, vôùi caùc cuï giaø coù nhöõng choøm raâu ñaùng kính, hoa tay ñaët buùt loâng treân nhöõng tôø giaáy ñoû, vieát nhöõng caâu ñoái phöôïng muùa roàng bay. Caùc chöõ kieåu haùn noâm töoïng yù töôïng hình raát thích öùng cho nhöõng dòp naøy, nhöõng dòp maø ñoà trang hoaøng vöøa thuoäc ngheä thuaät hoa vaên, vöøa thuoäc trí thöùc, nhöng cuõng gôïi nhaéc laïi hình aûnh, tình caûm cuûa moät xaõ hoäi ñaõ ñi vaøo quaù khöù.

Thöù chöõ vieát kieåu Haùn (chöõ noâm), hình aûnh cuûa moät quaù khöù ñaõ ñi vaøo quaù khöù, ñoù laø söï vieäc hieån nhieân ! Nhöng di saûn vaên hoaù thaâu thaäp ñöôïc qua möôøi theá kyû ñoâ hoä Trung quoác, möôøi theá kyû ñoäc laäp töï chuû, gaàn moät theá kyû hieän dieän cuûa Phaùp, coù troïng löôïng treân töông lai cuûa xöù sôû. Vaø moät trong nhöõng thaønh toá quan troïng cuûa di saûn ñoù laø thuoäc dieän ngoân ngöõ hoïc, hay ñuùng hôn thuoäc dieän khaùi nieäm maø chöõ vieát chæ laø moät phöông tieän truyeàn thoâng. Chuùng ta thoâi duøng chöõ noâm khoâng coù nhóa laø chuùng ta seõ töø boû caùi di saûn Ñoâng AÙ ñoù. Baèng chöùng laø tieáng Vieät ñaõ vaø ñang ruùt töø caùi voán töø vöïng cuûa tieáng Haùn nhöõng nghóa toá, nhöõng caên toá töø nguyeân, ñeå taïo theâm nhöõng töø môùi veà khoa hoïc hoaëc vaên hoïc. Nhöõng yeáu toá ngöõ nghóa maø tieáng Haùn ñaõ laøm giaøu qua haøng nghìn naêm lòch söû chaén chaén baét nguoàn töø ngoân ngöõ vieát (langue graphique) maø L. Vandermeersch (1986, 125-158) ñaõ ñeà caäp ñeán moät caùch thuyeát phuïc. Ngoân ngöõ vieát naøy bieán thaønh ngoân ngöõ noùi, nhöõng caùi bieåu ñaït baây giôø ñöôïc nhaän dieän baèng caùi maët ngöõ aâm cuûa noù. Chính trong y phuïc môùi naøy maø vaø thöôøng laø döôùi daïng töø gheùp maø nhöõng phaân vi (monem)-aâm tieát ñaõ ñi vaøo tieáng Vieät döôùi hình thöùc quoác ngöõ. Ta gaëp laïi phöông thöùc hoäi yù coå truyeàn, laàn naøy khoâng aùp duïng cho moät ñôn vò vieát-aâm tieát (uniteù graphique-syllabique), moät töï , maø cho moät töø , ñôn vò ngöõ phaùp, taäp hôïp ña hình vò-ña aâm tieát. Trong vieäc phieân vieát chuùng ra chöõ quoác ngöõ, nhöõng töø vay möôïn ñoù ñöôïc ñoàng hoaù baèng caùch du nhaäp vaøo baûn saéc vaên hoaù daân toäc cuûa nöôùc Vieät Nam hieän ñaïi, vì ñoù laø phaûn aùnh cuûa nhöõng söï hieän dieän keá tieáp nhau, hay ñuùng hôn, cuûa moät söï hôïp taùc thaønh coâng giöõa moät phöông Baéc raát gaàn vaø moät phöông Taây xa xoâi.

Nguyeãn Phuù Phong
Thö muïc

Aymonier, Etienne, 1886. Nos transcriptions. Etudes sur les systeømes d"eùcriture en caracteøres europeùens adopteùs en Cochinchine française. Excursions et reconnaissances 12 : 31-89.

DeFrancis, John, 1977. Colonialism and Language Policy in Vietnam, The Hague, Mouton.

De Rhodes, Alexandro, 1651. Dictionarivm Annamiticvm Lvsitanvm, et Latinvm, Romaê, Sacraê de Congregationis.

Haudricourt, Andreù-Georges, 1949. Origines des particulariteùs de l"alphabet vietnamien, Bulletin Daân Vieât Nam 3 : 61-68, Hanoi.

Hoaøng Xuaân Haõn, 1948. Danh töø khoa hoïc, Saigon (in laàn thöù 2).

Maspero, Henri, 1912. Etudes sur la phoneùtique historique de la langue annamite. Les initiales, Bulletin de l"Ecole Française d"Extreâme-Oient, XII,1.

Nguyeãn Phuù Phong, 1978. A propose du noâm, eùcriture deùmotique vietnamienne, Cahiers de Linguistique Asie Orientale No 4, 43-55, Paris.

Nguyeãn Phuù Phong, 1984. Formation et standardisation du vocabulaire scientifique et technique en vietnamien, in I. Fodor et C. Hageøge (eùds), La reùforme des langues. Histoire et avenir, vol. III, Hamburg, Buske Verlag.

Nguyeãn Phuù Phong, 1988. L'aveønement du quoác ngöõ et l'eùvolution de la litteùrature vietnamienne. Quelques consideùrations linguistiques, in Cahiers d"Etudes Vietnamiennes 9, Universiteù Paris 7.

Nguyeãn Phuù Phong, 1990. Le vietnamien : un cas de romanisation inacheveùe, Cahiers d"Etudes Vietnamiennes 10, Universiteù Paris 7.

Roux, Jules, 1912. Le triomphe deùfinitif en Indochine du mode de transcription de la langue annamite aø l"aide des caracteøres romains ou "  Quoác ngöõ ". Confeùrence. Paris, Imprimerie Nouvelle.

Vandermeersch, Leùon, 1986. Le nouveau monde siniseù, Paris, PUF.

Vieän Vaên Hoïc, 1961. Vaán ñeà caûi tieán chöõ quoác ngöõ, Haø Noäi, Vieän Vaên Hoïc.

 [  Trôû Veà   ]