Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Doøng ngöôøi baát taän
Nguyeãn Töôøng Baùch
Du khaùch ñeán Hueá thöôøng ñeán vieáng ñaøn Nam Giao, voán coù tieáng taêm vaø naèm gaàn thaønh phoá. Töø Nam Giao, reõ tay maët, khaùch coù theå ñi thaêm nhieàu laêng taåm chuøa chieàn coå kính. Treân ñöôøng töø reõ maët, chæ caùch Nam Giao khoâng ñaày moät caây soá, coù moät con ñöôøng nhoû daãn vaøo moät ngoâi chuøa khoâng maáy ai bieát ñeán. Ñoù laø chuøa Chaâu Laâm, "chuøa nhaø" cuûa toâi.Chuøa Chaâu Laâm khoâng maáy ai bieát ñeán laø phaûi. Ñoù laø moät ngoâi chuøa chæ môùi ñöôïc xaây döïng caùch ñaây hôn 70 naêm, laø moät ngoâi chuøa nhoû trong soá haøng traêm ngoâi chuøa nhoû beù khaùc taïi Hueá. Döôøng nhö caùc gia ñình xöù Hueá ai cuõng coù moät ngoâi "chuøa nhaø" nhö ngaøy nay xaõ hoäi taân thôøi ai cuõng coù moät "baùc só nhaø". Khoâng roõ cô duyeân naøo maø gia ñình toâi tuy ôû taän Bao Vinh haàu nhö naèm phía ñaàu kia cuûa thaønh phoá, nhöng khoâng chòu laáy moät ngoâi chuøa naøo ñoù ôû Höông Traø, Höông Vinh maø laën loäi leân taän söôøn nuùi Ngöï Bình, tìm ngoâi chuøa nhoû ñoù ñeå xin laøm ñeä töû vaø laøm nôi qui y cho con chaùu.
Noùi "laën loäi" thaät ra khoâng heà quaù ñaùng vì aán töôïng cuûa toâi vôùi chuøa Chaâu Laâm thöôøng dính lieàn vôùi muøa ñoâng xöù Hueá. Ngaøy xöa, toâi voán thöôøng thaùp tuøng oâng toâi leân thaêm chuøa vaøo dòp Teát Nguyeân Ñaùn, moät muøa cuûa möa gioù vaø giaù laïnh cuûa mieàn Trung. Trong nhöõng ngaøy ñaàu xuaân cuûa thaäp nieân naêm möôi ñoù ngöôøi ta thöôøng ñi xích-loâ maø khaùch ñöôïc che baèng moät mieáng vaûi baït loûng leûo. Xe döøng tröôùc coång ôû ngoaøi ñöôøng caùi. OÂng chaùu chuùng toâi loäi ñöôøng ñaát vaøo chuøa vaø cuoái cuøng leo moät caùi doác maø thôøi xa xöa ñoù toâi cho laø cao laém. Moät caây mít ñoùn chaøo chuùng toâi nhöng toâi naøo coù hôi söùc nhìn ñeán noù. Caùi doác naøy döôøng nhö ñaày ñaát seùt trôn trôït, ñi giaøy maø toâi vaãn coá baám chaân thaät chaët cho khoûi teù ngaõ.
Trong chính ñieän, toâi ñôïi oâng toâi laïy Phaät xong môùi ñeán phieân mình. Ñeán chuøa, laïy Phaät laø vieäc ñaàu tieân phaûi laøm, ñieàu maø toâi vaãn coøn giöõ ñeán ngaøy nay. Sau khi leã Phaät chuùng toâi xuoáng "nhaø döôùi" thaêm OÂn Chaâu Laâm, hoaø thöôïng truï trì cuûa chuøa. Ngaøy ñoù, toâi ñaâu bieát OÂn tuy môùi gaàn saùu möôi nhöng ñaõ laø moät vò taêng só ñaõ thöïc hieän nhieàu Phaät söï to lôùn, ñaõ daøy coâng tham gia xaây döïng phong traøo Phaät giaùo taïi mieàn Trung, laø huynh ñeä vôùi hoøa thöôïng Tònh Khieát. Toâi cuõng khoâng heà bieát sau khi tu hoïc, tham vaán vaø hoaït ñoäng nhieàu nôi, OÂn ñaõ veà ñaây khai sôn ngoâi chuøa Chaâu Laâm, choã maø toâi ñang ngoài co ro trong nhöõng muøa ñoâng laïnh giaù ñoù. Ñoái vôùi con maét treû thô hoài ñoù, OÂn laø thaày cuûa oâng toâi, laø ngöôøi coù moät khuoân maët vöøa nghieâm nghò, vöøa hieàn haäu. OÂn laø ngöôøi raát thoaùt tuïc cao xa, döôøng nhö khoâng coù gì cuûa theá gian va chaïm ñeán, toâi nghó theá. Toâi lô ñaõng ngoài nghe nhöõng caâu chuyeän ñaïo nho nhoû, ñôïi ñeán luùc ñöôïc phaùt baùnh möùt. Trong khoâng khí laïnh vaø ñaày söông cuûa söôøn nuùi Ngöï Bình, khoâng gian thaám ñöôïm muøi thôm ngaùt cuûa höông traàm vaø thænh thoaûng ñöôïc ñieåm nheï baèng vaøi tieáng chuoâng thong thaû. Chuøa naøo ñaùnh chuoâng, chuøa naøo thaép höông, ñoù laø ñieàu khoâng ai hoûi ñeán treân söôøn nuùi xöù Hueá. Nhöõng ngaøy ñi chuøa giaù laïnh töôûng chöøng nhö baát ñaéc dó ñoù naøo ngôø ñeå laïi aán töôïng saâu xa trong toâi ñeå mình cöù mô maõi veà moät ngaøy Teát Nguyeân Ñaùn veà thaêm queâ ñi laïi treân söôøn nuùi Ngöï Bình.
Baüng ñi maáy möôi naêm xa queâ toâi khoâng veà laïi Chaâu Laâm. Moät ngaøy noï trong naêm 1977 toâi nhaän ñöôïc thö töø xöù Hueá, cuõng vaøo moät ngaøy xuaân, baùo tin OÂn Chaâu Laâm ñaõ maát. Toâi töï hoûi, nhö theá OÂn ñaõ chöùng kieán nhöõng laàn daâu bieån cuûa ñaïo phaùp vaø ñaát nöôùc, nhöõng caûnh vuøi daäp cuûa naêm 1963, nhöõng bieán coá mieàn Trung cuûa naêm 1965 vaø cuoäc ñoåi dôøi trong naêm 1975. OÂn ñaõ nghó sao? Roài toâi töï traû lôøi, chuyeän theá gian chaéc khoâng theå taùc ñoäng ñeán OÂn, moät ngöôøi tu haønh aån daät ñích thöïc. Roài cuõng nhieàu naêm maø toâi ñi tham baùi chuøa chieàn trong nhieàu nöôùc khaùc nhau vaø thaáy roõ moät ñieàu, coù leõ treân ñôøi ít coù chuøa naøo nhoû hôn chuøa nhaø cuûa mình, nhöng cuõng khoù coù nhöõng pho töôïng naøo ñeïp hôn töôïng chuøa mình.
Thaùng 12 naêm 2002 toâi laïi ñeán thaêm chuøa trong moät ngaøy möa phuøn giaù laïnh. Caây mít ngaøy xöa khoâng coøn nöõa vaø doác leân chuøa baây giôø xem ra raát taàm thöôøng, xe Honda chaïy thaúng leân saân. Sau khi leân ñieän laïy Phaät vaø ngaém laïi caùc böùc töôïng xöa maø toâi ñaõ thaàm mang theo hình aûnh ñi khaép nôi treân theá giôùi, toâi ngoài laïi ngay choã ngaøy xöa oâng toâi ngoài, coøn ngoài choã cuûa OÂn Chaâu Laâm laø thaày Phöôùc Thaønh, moät vò ñeä töû cuûa OÂn. Beân caïnh toâi laø chuù Haïnh Vieân, moät vò xuaát gia coøn raát treû, töø mieàn Nam ra ñaây tu hoïc. Theo truyeàn thoáng xöù Hueá muøa ñoâng, chuùng toâi ruùt chaân leân gheá cho aám, ngoài uoáng traø trong ngoâi nhaø xöa, nôi OÂn töøng soáng haún cuõng gaàn 40 naêm. Toâi nhìn aûnh cuûa OÂn, töôûng chöøng nhö thôøi gian ñoïng laïi trong caên nhaø môø toái naøy.
Toâi nhìn chuù Haïnh Vieân vôùi chuùt thuù vò. Trong Nam xa xoâi taïi sao chuù laïi "laën loäi" ra ñaây tu hoïc, boä trong ñoù khoâng coù chuøa sao maø ra Hueá chòu khoå vì laïnh vaø aåm, nhaát laø taïi sao chuù laïi choïn ñuùng ngoâi chuøa voâ danh vaø nhoû beù naøy. Chuøa Chaâu Laâm cuûa toâi baây giôø ñaõ ñöôïc ñoàn xa tieáng laønh roài chaêng? Thôøi gian khoâng heà ñoïng laïi nhö toâi töôûng vì baây giôø trong ngoâi chuøa khang trang ñaõ coù ñieän thoaïi, coù maùy vi tính, coù tuû saùch, coù internet.
Toâi nhìn thaày Phöôùc Thaønh, tính ra thì Thaày hôn toâi coù vaøi tuoåi, y nhö ngaøy xöa OÂn hôn oâng toâi vaøi tuoåi. OÂi, thôøi gian ñaâu coù bao giôø ñoïng laïi, OÂn vaø oâng toâi ñaõ maát, coøn toâi nay baèng côõ tuoåi oâng toâi naêm xöa. Chæ caên nhaø môø toái naøy vaø muøi thôm cuûa höông traàm môùi khoâng heà thay ñoåi. Toâi nhìn maét thaày Phöôùc Thaønh, hoûi thaêm beänh maét cuûa thaày. Thaày cho bieát moät beân maét khoâng theå cöùu chöõa ñöôïc vaø boãng buoät mieäng ngaâm:
Phuø nghieäp heä thoï thaân, Bôûi do nghieäp troùi buoäc maø coù thaân,
Vò mieãn hình luïy Chöa ai khoûi khoå luïy veà thaân.Ñoù laø hai caâu ñaàu trong Qui sôn caûnh saùch. Toâi ñaõ bieát Qui sôn caûnh saùch laø moät taäp luaän nhaèm khuyeán caùo taêng sinh, nhöng hoâm nay toâi nhaän ra noù ñöôïc baét ñaàu baèng hai caâu ñaày loøng töø bi vaø thöông xoùt. Thaân ngöôøi chæ laø taäp hôïp cuûa nhöõng yeáu toá vaät chaát, hai caâu naøy vang leân nhö moät lôøi caûm khaùi, ñaày an uûi cho cuoäc ñôøi nhaân sinh.
Tuy naõi töù ñaïi phuø trì Tuy nhôø boán ñaïi giöõ gìn
Thöôøng töông vi boäi Nhöng chuùng thöôøng traùi nghòchVoâ thöôøng laõo bònh, baát döõ nhaân kyø Voâ thöôøng giaø beänh, chaúng heïn vôùi ngöôøi
Trieâu toàn tòch vong, saùt na dò theá Sôùm coøn toái maát, moät saùt-na ñaõ qua ñôøi khaùcToâi nhìn hình OÂn, nhôù OÂn vaø oâng toâi. Caû hai vò ñaõ tröôøng thoï nhöng quaû coù ngöôøi soáng moät cuoäc ñôøi raát ngaén nguûi, quaû laø caùi cheát chaúng heïn vôùi ngöôøi. Ngöôøi Taây Taïng chaúng töøng hay noùi: "Kieáp sau coù khi tôùi sôùm hôn ngaøy mai". Thaám thía thay! Toâi laéng nghe lôøi gioïng ngaâm traàm aám cuûa thaày Phöôùc Thaønh vaø laéng nghe chính loøng mình, khaùm phaù coù vaøi ñieàu khaùc laï.
Nhöõng caâu kinh luaän nhö trong Qui sôn caûnh saùch ngaøy xöa laø nhöõng lôøi caên daën thöôøng tình nay boãng coù chieàu saâu thaúm. Ñoù chính laø nhöõng keát luaän lôùn nhaát cuûa con ngöôøi. Nhöõng ñieàu maø ta chæ hieåu baèng trí naêng, baèng lyù luaän nay laø söï traûi nghieäm ñích thöïc cuûa chính mình. Ñaïo Phaät quaû coù nhieàu möùc ñoä vaø chieàu kích maø coù leõ loøng ngöôøi chæ thaáu hieåu noù sau khi baûn thaân mình ñaõ soáng traûi vaø taâm phaûi ñang doø tìm thöïc söï.
Toâi nhìn thaày Phöôùc Thaønh vôùi loøng haâm moä gioïng ngaâm. Thaày cho bieát taêng sinh naøo cuõng phaûi thuoäc naèm loøng Qui sôn caûnh saùch töø hoài nhaäp moân. Toâi quay nhìn chuù Haïnh Vieân, chuù mæm cöôøi gaät ñaàu. Toâi laïi khaùm phaù ra moät ñieàu môùi meû nôi chính mình. Thaày Phöôùc Thaønh khoâng quaù xa toâi nhö hình aûnh cuûa OÂn Chaâu Laâm ngaøy tröôùc, vì moät leõ laø chuùng toâi cuøng moät theá heä, nhöng moät leõ khaùc quan troïng hôn laø toâi caûm nhaän roõ hôn bao giôø caû, moät tu só cuõng coù nhöõng "khoå luïy" veà thaân. Ñuùng thoâi, chöa coù ai ñöôïc "vò mieãn hình luïy". Coù leõ ngaøy xöa OÂn Chaâu Laâm cuõng theá maø toâi khoâng bieát chaêng. Hình aûnh cuûa moät nhaø tu thaâm nghieâm cuûa thôøi xa xöa boãng bieán ñi vaø nhöôøng choã cho moät con ngöôøi vôùi loøng thöông yeâu gaàn guõi. Toâi nhìn hình OÂn, nhìn thaày Phöôùc Thaønh, nhìn chuù Haïnh Vieân, nhìn chính mình vaø nhaän ra moät ñieàu keát noái giöõa boán chuùng toâi, moät ñieàu maø toâi chöa bao giôø nhaän thaáy thaät roõ, ñoù laø tình ñoàng ñaïo.
Tình ñoàng ñaïo, moät ñieàu voán ñöôïc noùi ñeán quaù nhieàu ñeå trôû thaønh saùo ngöõ, nhöng trong buoåi saùng muøa ñoâng noï taïi Hueá, toâi thaáy voâ cuøng ñích thöïc. Thoaét moät caùi toâi boãng nhôù tôùi nhöõng ngöôøi baïn quí ñang soáng treân ñaát nöôùc Vieät Nam, taïi Phaùp, taïi Ñöùc, coù nhöõng ngöôøi ñaõ raát laâu toâi chöa gaëp laïi, nhôù caû nhöõng ngöôøi toâi chöa bao giôø ñöôïc gaëp, chæ trao ñoåi baèng thö töø. Taát caû giöõa chuùng ta coù moät ñieàu chung, ñoù laø nhöõng ngöôøi cuøng nhaän ñöùc Phaät laøm thaày. Taát caû ñeàu aäp veà moät luùc nhö theå traùi ñaát chaät ních nhöõng ngöôøi ñoù, nhöõng ngöôøi maø ta goïi laø "taêng", moät trong ba tam baûo.
Trong moät luùc toâi nhôù ñeán nhöõng baát maõn, nhöõng pheâ phaùn, nhöõng nghi kî cuûa mình ñoái vôùi nhieàu thaày, nhieàu baïn veà caùc maët nhö giaùo lyù, chuû tröông, pheùp tu taäp, thaùi ñoä chính trò...vaø nhaän thaáy mình phieán dieän. Khoâng phaûi vì nhöõng ñieàu khaùc bieät ñoù khoâng coù, maø vì ñaàu oùc thieån caän cuûa mình chæ cho thaáy caùi khaùc, caùi rieâng, maø khoâng chòu thaáy caùi goác reã to lôùn ñaõ sinh ra muoân vaïn laù caønh, khoâng thaáy caùi tình nghóa, caùi chung nhaát cuûa nhöõng ngöôøi ñi chung moät ñöôøng. Khoâng daïi doät sao khi ta chæ thaáy soùng nhaáp nhoâ khaùc nhau maø khoâng thaáy chaát nöôùc? Huoáng hoà gì nhöõng ngöôøi nhö chuùng ta khoâng heà "chaät ních" treân traùi ñaát maø thaät ra voâ cuøng moûng yeáu vaø ñang bò caùc yeáu toá xaõ hoäi phaân hoùa vaø xoùi moøn moät caùch khoâng thöông tieác. Nhöõng con ngöôøi ñoù khoâng nhöõng chæ chòu hình luïy cuûa thaân thoâi maø coøn bò xaõ hoäi vaø caùc theá löïc khaùc thöû thaùch, xaâu xeù, löøa doái, chia reõ...moät caùch voâ cuøng tinh teá vaø taøn baïo.
Nhöng toâi vaãn khoâng tuyeät voïng. Toâi nhìn hình OÂn Chaâu Laâm vaø hai vò tu só trong caên nhaø môø toái noï cuûa OÂn ñeå laïi vaø thaáy tính chaát lieân tuïc cuûa thôøi gian vaø ñaïo phaùp. Sau OÂn coù thaày Phöôùc Thaønh, sau thaày Phöôùc Thaønh coù chuù Haïnh Vieân. Sau lôùp ngöôøi chuùng toâi vaãn coù nhöõng con ngöôøi raát treû höôùng veà aùnh saùng chaân lyù cuûa töï thaân. Nhöõng doøng ngöôøi töï nguyeän tieáp nhau ñi treân moät con ñöôøng ñaïo, töø theá heä naøy qua theá heä khaùc. Toâi boãng nhôù ñoaøn ngöôøi keùo nhau leân ñænh Linh Thöùu taïi AÁn Ñoä ñeå ñaûnh leã ñöùc Theá Toân, hoï cuõng töï nguyeän ñi ñöôøng xa vaát vaû ñeán ñoù, taát caû cuõng chæ vì moät loøng kính moä söï thaät.
Toâi chôït nhaän ra raèng chính nhöõng khoå luïy veà thaân vaø nhöõng thöû thaùch cuûa xaõ hoäi môùi laøm ta thaáu hieåu nhieàu ñieàu. Coù nhöõng ñieàu giaûn ñôn maø sau nöûa theá kyû ta môùi nhaän ra noù. Ñoù laø moät ngaøy muøa ñoâng, trong chuøa Chaâu Laâm voâ danh vaø nhoû beù...
Nguyeãn Töôøng Baùch
8.1.2004
[ Trôû Veà ]