Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [Trang chuû ]
Mô xa laïi nghó gaàn
Ñôøi maáy keû tri aâm (1)
Huyønh Maïnh Tieân
1. Laøm thô, ñoïc thô toâi thöôøng "hôi bò" chuû quan veà ñöùc tin laãn ñöùc tính thô cuûa mình. Caøng ñaùng ñöôïc aên gaäy cuûa Toå bôûi toâi chöa thaám nhuaàn loøng töï nguyeän ñaêng kyù laáy theû nhaø thô; caû caùi baûn caàu chöùng ñaùng yeâu kia "baûo haønh sieâu beàn khaû aùi" tieáng tô, tieáng meï cuõng bò toâi aâm baûn luoân.Buø tröø, toâi khö khö taäp taønh leân gaân huø baïn beø: "Il faut savoir vivre dangeureusement". Lieàu lónh chuùt chôi.
Baøi vieát naøy döïa treân "taâm theá" aáy.
Ta quen haùt hoûng: aên thô, nguû thô, noùi thô, nghó thô, laøm thô, ñoïc thô, ngaâm thô, laåy thô, vaø dó nhieân ñaêng thô. Coù ai daùm cuïc cöïa lónh xöôùng: tuïng thô. Tuïng kinh chôù chaúng ai tuïng thô. 2.
Ñöùng Töø phuï chöùng roài môùi coù Kinh. Coøn nhaø thô, haén caàn cho ñaêng thô tröôùc khi ñaéc ñaïo.
Trong moãi chuùng ta ñeàu coù moät ñöùc Phaät, moät Thi nhaân. Tröïc dieän vôùi Phaät tính, moãi chuùng ta chæ nöông töïa vaøo söï tu chöùng cuûa chính mình. Ngöôïc laïi, muoán thaêng hoa thi tính caùc nhaø thô cuûa chuùng ta coøn tuøy thuoäc vaøo chuyeän naéng möa cuûa trôøi ñaát, vaø... taùnh boác ñoàng cuûa quaàn chuùng. (Toâi seõ trôû laïi nghòch lyù naøy ôû phaàn sau).Cho neân tuïng kinh thì coù, tuïng thô thì khoâng. Bôûi tuïng thì phaûi nieäm. Maø nieäm thì caàn xaùm hoái, chöõa mình. Tuïng maø khoâng nieäm thì chæ tuïng maët chöõ, xaùc chöõ. Chöõ trong thô cuõng ñuû maéc ñoïa roài, noùi chi chöõ trong Kinh. Coù leõ theá neân chaúng maáy ai thieát tha tuïng thô. Mua thô, ñoïc thô laø caû söï daán thaân ñaáy; tuïng thô seõ laïi moät ñoøi hoûi quaù taûi.
Tuïc ngöõ voán hay maát loøng tröôùc ñöôïc loøng sau. Noù haùt : - "Moãi daân toäc coù moät chính quyeàn töông xöùng". Ñoâi khi tuïc ngöõ laïi coøn "maát daïy" hôn nhieàu. Noù veùn moâi : - "Thi toäc naøo thì boä laïc pheâ bình ñoù". Theá ñaáy, chæ rieâng chuyeän thi töù, caù vôùi thôùt cuõng ñaõ gaây baát an roài. Ta-Baïn-Thuø traéng ñen roõ, raønh. 3.
Thaät ra phong caùch taveàtataémaota laø chính saùch kinh taøi ít voán nhieàu laõi (ñoâi khi cuõng chaû caàn boû voán). An toaøn ñaáy. Möôøi treân möôøi ñaáy. OK 555 ñaáy. Nhöng ñoù laø caùi Ñoïc, caùi Vieát coù saün, chín saün, aên lieàn design voõng meï, ru meï, vuù meï möùt muøa. Nghóa laø maõi maõi nhöõng Phuø Ñoång haï caáp: doát vöôn vai, vaø cuõng chaúng böùng noåi buïi tre truùc laøm vuõ khí choáng giaëc. Khoâng choáng giaëc thì chæ coøn nguy cô theo giaëc, laøm giaëc. Coi chöøng ñoù, bao nhieâu theá heä roài chuùng ta chæ laø giaëc vaên chöông, giaëc ngheä thuaät.
Coå xuùy, xieån döông nhöõng coâng thöùc Chôn/Thieän/Myõ khoâng coù nghóa laø laøm ngheä thuaät. Bôûi leõ coâng taùc giaùo duïc chæ laø maûnh nhoû cuûa vaên hoùa. Goái ñaàu treân nhöõng giaù trò coù saün, gia truyeàn khoâng theå ñöôïc goïi laø saùng taïo.
Vì ñaâu chuùng ta hay nhaàm laãn kheùo tay vôùi taøi naêng, naêng xuaát vôùi ngheä thuaät, kyõ xaûo vôùi saùng taïo, vaø con cöôõng vôùi ... cuïc ôùt.
Vaên ngheä só ngöôøi Kinh naøo phaûi keùm taøi. Traùi laïi thöøa taøi vaø nhanh tay. Nhaát laø nhanh tay töï duyeät, töï caét mình. Keû saùng taùc thoâi thì phaûi theá. Nhöng sao ñoïc, xem, nghe, laïi cöù loái thao taùc kia: töï hoaïn. Nghòch lyù quaù.
Pheâ bình baåm tính pheâ laán bình. Ñoâi khi nhoïc nhaèn hôn, nhoeø nheïp hôn: khoaùi phoâ tröông kieán thöùc vaø thích chìa theû bieân cheá. Nhöng beát nhaát, baån nhaát vaãn laø : pheâ bình teo toùp laïi thaønh thoâng tin vaø ... maùch leûo. Maát veä sinh quaù ! Laïi caøng ñau loøng hôn nöõa khi caùc "gia tröôûng" xem ñoù laø söù maïng vaø söï nghieäp vaên hoïc cuûa mình.
Moät neàn thi ca lôùn khoâng theå boù mình trong nhöõng maùnh mung tröïc caûm, tröïc nhaän, hoaëc loay hoay maõi vôùi chieác theû ngaø Tình/Nghóa laøm men xuùc taùc, thöôùc ño ngheä thuaät, thöôùc goõ ñaàu treû. Ngheä thuaät caàn, raát caàn, nhöõng "thaèng phaûi gioù" hôn caùc tieân chæ, boá giaø kheùo co, kham goø. Toâi xin pheùp ñöôïc thöa raèng: vaên chöông, ngheä thuaät ngöôøi Kinh vaãn chöa thaät loøng "keùo neo maø chaïy" (2).
Xuaân nay vaéng Ngöôøi Laøm Vöôøn (*), xin gheùp yù ngöôøi vôùi yù thô. 4.
Vaøo vöôøn ta haõy thoõng tay
Tay kia nhaët deû, tay naøy traø pha
Chöa haún laø moät coâng aùn. Cuõng chaúng phaûi trieát lyù gì lôùn lao, nhöng toâi raát taâm ñaéc.Phaûi chaêng ñaây laø sinh thöùc ñoïc kinh, tuïng kinh, hay ñoïc thô, laøm thô trong moät hoaøn caûnh naøo ñoù, trong nhöõng naêm thaùng naøo ñoù, trong moät taâm traïng naøo ñoù.
Sau traän noùng chaùy cuûa muøa haï, qua côn möa dai daúng caû muøa thu, chuùng ta seõ ñi giöõa tieát ñoâng laïnh giaù ñeå maø coøn bieát mô veà moät muøa xuaân noàng aám choài non nuï môùi.
Chuyeän chæ coù theá maø cuõng ñeám khoâng heát caùc maûnh vuïn. Leân chuøa khoâng nhöõng caàn thoõng tay; laøm thô döôùi subway, trong meùtro laïi caøng neân thoõng tay laém chöù. Caû treân Mai Am cuõng theá.
"naèm nghe ngoïn gioù khai man tieáng ñi se seõ nhö than moät mình mai am vaàn vaän nghi binh toâi ngoài baùn kieát maëc tình chöõ bay".Gioù baïo quaù neân truùc bay, chöõ bay, thô laïc vaø ngöôøi baät maát nhau. Gioù khai man. Ngöôøi hoang mang, vu khoáng nhau, haønh haï nhau, "gaây khoå cho nhau". Ñaâu "meï hieàn yeâu thöông con moät, daùm hy sinh taát caû cho con" ? Kinh ñaõ queân vaø thô ñaõ quaêng ! Döôùi ñaây laø maãu thô trong côn loác gia muøa.
Thaø chöõ bay hôn toâi say. (Hay nhöõng Nguyeãn Vyõ bay).
naèm nghe ngoïn gioù khai man tieáng ñi se seõ nhö than - moät mình mai am vaàn vaän nghi binh toâi ngoài baùn kieát maëc tình - chöõ bay Vaên chöông, ngheä thuaät thieáu vaéng xung ñoät laø moät neàn vaên chöông ngheä thuaät thieáu töï tin. Laø vaên chöông, ngheä thuaät "raâu toâm naáu vôùi ruoät baàu, choàng chan vôï huùp gaät ñaàu khen ngon". 5.
Rieâng thi ca ngöôøi mình ( vaø caû caùi muõ cuûa noù, pheâ bình vaên hoïc) döôøng nhö chæ "tröng duïng" caùch chöõa trò gia truyeàn: caïo gioù, xöùc daàu vaø ... ngaét nhòp chaün.
Baïn thô chôù dôû hôi leân gaân ngaét nhòp leû, seõ laõnh ñuû buùa taàm seùt cuûa thieân loâi. Maø thieân loâi thì loâi thoâi laém: baï ñaâu ñaùnh ñoù.
Tuïng kinh, ñoïc kinh toâi gaéng tìm caùch laùnh xa taát caû nhöõng va chaïm thaân taâm. Traùi laïi, laøm thô, ñoïc thô toâi raát sôï söï thieáu vaéng nhöõng xung ñoät noäi taâm. "Il faut savoir vivre dangereusement".
- Saùng taùc laø ñieàu taâm huyeát, khoâng neân khoaùn traéng cho nhöõng keû ñaùnh ñoàng truyeàn thoáng vôùi ngheä thuaät, phaûn xaï vôùi tö duy, ôùt vôùi caø cöôõng. Pheâ bình vaên hoïc ñaõ thuoäc veà ngoân töø cuõ ! Cuõ vaø kheäng khaïng. Bình luaän vaên chöông laø ngoân ngöõ treû. Treû vaø coù veû lòch söï. Hai yeáu kieän toái thieåu ñeå ñoái thoaïi (3)
"röøng mô hiu haét laù mô rôi" (4)________________________________________________ Paris J - 59 _______________
( Nov.1999 )
Huyønh Maïnh TieânChuù thích:
(1) thô Nguyeãn Nhöôïc Phaùp
(2) chöõ Nguyeãn thò Hoaøng Baéc
(3) chuùng ta coù truyeàn thoáng thô, nhöng chöa coù truyeàn thoáng ... thô daân chuû
(4) thô Nguyeãn Bính
(*) moät trong nhöõng buùt hieäu cuûa H.T. Thích Thieän Chaâu
[ Trôû Veà ]