Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [Trang chuû ]
Trôû laïi vaán ñeà Haø Noäi baêm saùu phoá phöôøng -
Tam thaäp luïc keá
Nguyeân Laïc Tieáp theo "Moät traêm = 100 ? Ba möôi saùu = 36 ?" (Chim Vieät Caønh Nam soá 1 )
Ñoïc baøi cuûa Nguyeãn Dö
"Traêm = 100 ? Ba möôi saùu = 36?" , toâi xin goùp vaøi yù kieán.
Phoá phöôøng Haø Noäi ñaõ thay teân ñoåi daïng sau haøng boán ngaøn naêm lòch söû.
Haø Noäi baêm saùu phoá phöôøng Döïa theo saùch "Ñöôøng phoá Haø Noäi" cuûa Nguyeãn Vinh Phuùc vaø Traàn Huy Baù (Nhaø Xuaát Baûn Haø Noäi, 1979) thì caùi teân "Haø Noäi" maõi ñeán naêm 1831 môùi xuaát hieän. Töø teân xa xöa La Thaønh (Theá kyû thöù 8) ñeán teân Thaêng Long (naêm Lyù Thaùi Toå dôøi ñoâ, 1010) laø moät chaëng ñöôøng daøi - vôùi nhieàu thay ñoåi trong kieán thieát cô sôû cuûa thaønh phoá.
Thôøi Lyù Thaùi Toå, teân Thaêng Long chæ hai khu vöïc:
- Khu vöïc vua vaø trieàu ñình ôû, naèm trong "Thaêng Long Thaønh"
- Khu vöïc daân cö laøm aên sinh soáng chung quanh thaønh goïi laø "Thaêng Long Ngoaïi Thaønh".Hai khu vöïc ñoù laøm thaønh ñôn vò haønh chính ÖÙng Thieân. Teân ñôn vò naøy ñaõ thay ñoåi theo thôøi gian:
- Naêm 1014, ñoåi goïi laø Nam Kinh
- Sang ñôøi Traàn, ñoåi goïi laø Trung Kinh
- Sang ñôøi Hoà, ñoåi goïi laø Ñoâng Ñoâ
- Thôøi Minh thuoäc, goïi laø Ñoâng Quan
- Leâ Thaùi Toå ñoåi ra laø Ñoâng Kinh
- Naêm 1466, Leâ Thaùnh Toâng ñoåi laø Trung Ñoâ
Naêm 1469, Leâ Thaùnh Toâng laïi ñoåi laø Phuû Phuïng Thieân.
Phuû naøy goàm coù hai huyeän, Vónh Xöông vaø Quaûng Ñöùc - moãi huyeän chia ra laøm 18 phöôøng.Ñaây laø söï kieän ñaàu tieân cho ta thaáy kinh ñoâ cuûa thôøi vua Leâ Thaùnh Toâng coù 36 phöôøng.
36 phöôøng treân teân laø gì? coù phaûi laø 36 phoá cuûa Long Thaønh nhö baøi ca dao ñaõ noùi khoâng?
Toâi chaéc laø khoâng, nhöng vì khoâng ñuû taøi lieäu ñeå noùi roõ laø 36 phöôøng ñôøi Leâ Thaùnh Toâng teân laø gì? (oâng Sôû Cuoàng trong Nam Phong soá 80 (1924) coù neâu teân 34 treân 36 phöôøng naøy, toaøn laø teân chöõ Haùn, laïi khoâng noùi roõ döïa treân taøi lieäu naøo.)Tình côø veà chôi Haø Noäi, toâi mua moät quyeån saùch teân laø "Möu löôïc ngöôøi xöa" cuûa hai taùc giaû Trung Hoa laø Trieäu Quoác Hoa - Löu Quoác Kieán ñöôïc dòch ra tieáng Vieät (Nhaø xuaát baûn Vaên Hoùa-Thoâng Tin, Haø Noäi-1996). Ñoïc tôùi "Tam Thaäp Luïc Keá", bieát laø saùch ñoù ñöôïc soaïn khoaûng thôøi Minh, khoâng bieát ai laø taùc giaû.
Tam Thaäp Luïc Keá Saùch naøy noùi veà Quyeàn Möu - chia laøm 6 phaàn - moãi phaàn laïi chia ra laøm saùu loaïi quyeàn möu (keá).
Thaéng chieán keá goàm coù:
1-Man thieân quaù haûi (doái trôøi qua bieån)
2-Vi Nguïy cöùu Trieäu (vaây Nguïy cöùu Trieäu)
3-Taù ñao saùt nhaân (möôïn dao gieát ngöôøi)
4-Dó daät ñaõi lao (laáy nhaøn ñaõi meät)
5-Taán hoûa ñaû cöôùp (nhaân chaùy nhaø ñaùnh cöôùp)
6-Thanh ngoân kích taây (noùi thaúng laø ñaùnh phía taây)Ñòch chieán keá goàm coù:
1-Voâ trung sinh höõu (trong khoâng sinh coù)
2-AÙm ñoä Traàn Thöông (leùn ñi qua Traàn Thöông - ghi chuù ngöôøi ñoïc: nay ôû tænh Thieåm Taây)
3-Caùch ngaïn quan hoûa (caùch bôø xem löûa)
4- Lyù ñaïi ñaøo cöông (maän cheát thay ñaøo)
5-Thuaän thuû khieân döông (thuaän tay baét deâ)
6-... ñaây thieáu moät keáCoâng chieán keá goàm coù:
1-Ñaû thaûo kinh xaø (ñaùnh coû ñoäng raén)
2-Taû thi hoaøn hoàn (möôïn xaùc traû hoàn)
3-Ñieäu hoå ly sôn (baét hoå lìa nuùi)
4-Duïc caàm coá tuùng (muoán baét thì thaû)
5-Phao chuyeân daãn ngoïc (neùm gaïch ñöa ngoïc ñeán)
6-Caàm taëc caàm vöông (baét giaëc baét vua)Hoãn chieán keá goàm coù:
1-Phuù ñeå tröøu taân (ruûi cuûi döôùi ñaùy noài)
2-Hoãn thuûy moâ ngö (ñuïc nöôùc moø caù)
3-Kim thieàn thoaùt xaùc (ve vaøng loät xaùc)
4-Quan moân truùc taëc (ñoùng cöûa baét giaëc)
5-Vieãn giao caän coâng (xa thì chôi, gaàn thì ñaùnh)
6-Giaû ñaïo phaït Quaéc (möôïn ñöôøng ñaùnh Quaéc)Tònh chieán keá goàm coù:
1-Du löông hoaùn truï (troäm röôøng thay coät)
2-Chæ tang maï hoeø (chæ caây daâu maéng caây hoeø)
3-Giaû si baát ñieân (giaû ngu khoâng ñieân)
4-Thöôïng oác tröøu theâ (leân nhaø ruùt thang)
5-Thuï thöôïng khai hoa (treân caây hoa nôû)
6-Phaûn khaùch vi chuû (ñoåi khaùch laøm chuû)Baïi chieán keá goàm coù:
1-Myõ nhaân keá
2-Khoâng thaønh keá
3-Phaûn giaùn keá
4-Khoå nhuïc keá
5-Lieân hoaøn keá
6-Taåu vi thöôïng.Ñoù laø 36 keá cuûa ngöôøi Trung Hoa.
* OÂng Toå Nguyeãn Dö (Söùc?) khoâng nhöõng ñoá ñoäc giaû keå 36 chöôùc laø nhöõng chöôùc gì laïi coøn ñoøi ñoäc giaû noùi caùc chöôùc ñoù hay ho nhö theá naøo?
Toâi chæ coøn keá cuoái cuøng: Bieát ít, ñaønh noùi ít thoâi.Taïm bieät Nguyeãn Dö vaø ñoäc giaû.
Nguyeân Laïc
Haø Noäi baêm saùu phoá phöôøng
Nguyeãn Dö traû lôøi
Nguyeãn Dö traû lôøi: C aùc nhaø nghieân cöùu lòch söû nöôùc ta ñöa ra nhieàu keát luaän khaùc nhau veà phoá phöôøng cuûa Haø Noäi.
Haø Noäi baêm saùu phoá phöôøng
Toâi xin cheùp ra ñaây moät vaøi taøi lieäu chính, lieân quan ñeán phoá phöôøng Haø Noäi.1- Saùch "Dö ñòa chí" cuûa Nguyeãn Traõi (Nguyeãn Traõi toaøn taäp, NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1976), vieát veà kinh ñoâ nhö sau:
" (...) Töø Lyù ñeán nay, cuõng ñoùng ñoâ ôû ñaáy. Coù 1 phuû loä, 2 thuoäc huyeän, 36 phöôøng.
Caån aùn: Phuû laø Phuïng Thieân, 2 huyeän laø Thoï Xöông (xöa goïi laø Vónh Xöông) vaø Quaûng Ñöùc, moãi huyeän ñeàu coù 18 phöôøng." (trang 217)Chuùng ta bieát raèng saùch "Dö ñòa chí" cuûa Nguyeãn Traõi (1380-1442) ñöôïc Nguyeãn Thieân Tích caån aùn naêm 1435 vaø ñöôïc khaéc in naêm 1438. Leâ Thaùnh Toâng ñoåi phuû Trung Ñoâ ra phuû Phuïng Thieân naêm 1469. Nhö Vaäy Nguyeãn Thieân Tích khoâng theå caån aùn veà phuû Phuïng Thieân ñöôïc. Ngöôøi ñôøi sau ñaõ söûa chöõa, theâm vaøo saùch cuûa Nguyeãn Traõi lôøi caån aùn naøy.
Thôøi Nguyeãn Traõi, Ñoâng Kinh coù 1 phuû loä, 2 thuoäc huyeän, 36 phöôøng.
"Phuû ÖÙng Thieân (ñôøi Lyù laø Nam Kinh) coù 4 huyeän, 245 xaõ (...)" (trang 222, phaàn caån aùn).2- Saùch "Dö ñòa chí" cuûa Phan huy Chuù (lòch trieàu hieán chöông loaïi chí, NXB Söû hoïc, Haø Noäi, 1960) cuõng ghi phuû ÖÙng Thieân coù 4 huyeän nhö saùch cuûa Nguyeãn Traõi.
3- Saùch "Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö" (NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1968).
Kyû nhaø Traàn: naêm 1230, "Ñònh caùc phöôøng veà hai beân taû höõu kinh thaønh, baét chöôùc ñôøi tröôùc chia laøm 61 phöôøng (...)" (taäp 2, trang 10).
Naêm Kyû Söûu, Quang Thuaän thöù 10 (1469), muøa haï, thaùng tö, Leâ thaùnh Toâng "ñònh baûn ñoà caùc phuû chaâu huyeän xaõ trong saùch thuoäc 12 thöøa tuyeân trong nöôùc: Thanh Hoùa 4 phuû (p) 16 huyeän (h) 4 chaâu ôø; Ngheä An 9 p 27 h 2c (...); Ninh Soùc 1 p 7 h vaø phuû Phuïng Thieân 2 h" (taäp 3, trang 225).
Naêm 1490, "Muøa haï, thaùng 4, ngaøy moàng 5, ñònh laïi baûn ñoà trong nöôùc: 13 xöù thöøa tuyeân coù 52 phuû, 178 huyeän, 50 chaâu, 20 höông, 36 phöôøng, 6851 xaõ, 322 thoân, 637 trang, 40 saùch, 40 ñoäng, 30 nguyeân, 30 tröôøng. - Thanh Hoùa, Ngheä An, Thuaän Hoùa, Yeân Bang, Tuyeân Quang, Höng Hoùa ñeàu ñaët ñoâ ty vaø thuû ngöï." (taäp 3, trang 306).Toùm laïi, ñôøi Traàn (1230), xung quanh Trung Kinh coù 61 phöôøng. Ñôøi Leâ, naêm 1469, phuû Phuïng Thieân coù 2 huyeän, naêm 1490, trong nöôùc coù 36 phöôøng.
Noùi raèng naêm 1469, phuû Phuïng Thieân "coù hai huyeän Vónh Xöông vaø Quaûng Ñöùc, moãi huyeän chia ra laøm 18 phöôøng" khoâng bieát coù ñuùng khoâng?
4- Saùch "Laøng xoùm Vieät Nam" cuûa Toan AÙnh (NXB Khai Trí, Saigon, 1963, Xuaân Thu, Hoa Kyø, in laïi) cho bieát:
"Ngaøy xöa, ôû Haø Noäi coù raát nhieàu phöôøng, vaø moãi phöôøng ôû moät khu, sau bieán thaønh phoá, vaø nhöõng phoá naøy thöôøng chæ goàm nhöõng ngöôøi cuøng laøm moät ngheà hoaëc cuøng baùn moät loaïi haøng. Di tích naøy coøn löu laïi tôùi ngaøy tieàn hieäp ñònh Geneøve, tuy trong phoá cuõng coù moät vaøi cöûa haøng laïc ngheä xen vaøo.
Phoá Haøng Ñaøo goàm nhöõng cöûa haøng tô luïa, phoá Haøng Giaáy (...) (Trang 149).
"Haø Noäi tröôùc thôøi Phaùp thuoäc coù 36 phoá phöôøng, vôùi 36 ngheà." (trang 150).5- Hoaøng Ñaïo Thuùy vieát trong "Thaêng Long, Ñoâng Ñoâ, Haø Noäi" (NXB Hoäi vaên ngheä Haø Noäi, 1971):
"Söû cuõ cheùp: trong thaønh coù 13 traïi, ngoaïi thaønh coù 61 phöôøng". Thaêng Long ñôøi Lyù ñaõ coù tôùi 61 phöôøng.
Ñeán ñôøi Nguyeãn, tröôùc thôøi Phaùp thuoäc, Haø Noäi gaàn gioáng ngaøy nay:
"Tuy goïi laø ba möôi saùu phoá phöôøng nhöng thaät ra thì coù nhieàu hôn." (trang 56) (taùc giaû ñöa ra moät danh saùch hôn 60 phoá).
"Vieäc cai trò, coù moät phuû Hoaøi Ñöùc, lî sôû choã nhaø thöông Phuû Doaõn ngaøy nay, goàm 2 huyeän: noäi thaønh coù huyeän Thoï Xöông, lî sôû ôû Ngoõ Huyeän ngaøy nay, coù khi laïi ôû Haøng Boät. Huyeän goàm 8 toång, 193 phöôøng, thoân. Ngoaïi thaønh coù huyeän Vónh Thuaän goàm 5 toång, 54 phöôøng, thoân, traïi.
"Khu vöïc thaønh phoá cuõng nhö ngaøy nay, nhöng phía nam chæ ñeán sau phoá Traøng Tieàn moät ít, laø heát.
Moãi phoá thöôøng laø moät phöôøng, nhöng cuõng coù nhöõng phoá coù nhieàu phöôøng. Ví duï Haøng Ñaøo laø phöôøng Ñaïi Lôïi, nhöng Haøng Gai, moät ñaàu laø phöôøng Ñoâng Haø, moät ñaàu laø phöôøng Coå Vuõ." (Trang 57,58).Saùch "Thaêng Long, Ñoâng Ñoâ, Haø Noäi" coù in keøm baûn ñoà Ñoâng Kinh veõ naêm 1490 vaø Haø Noäi veõ naêm 1831. Theo saùch naøy thì Haø Noäi tröôùc thôøi Phaùp thuoäc ñaõ coù hôn "36 phoá phöôøng, vôùi 36 ngheà" roài.
Treã nhaát laø töø ñaàu theá kyû 20, hai tieáng "phoá phöôøng" ñöôïc hieåu, ñöôïc duøng ñeå chæ phoá xaù (Huyønh Tònh Cuûa, Ñaïi Nam quoác aâm töï vò). Cuïm töø "Haø Noäi baêm saùu phoá phöôøng" ñöôïc nhieàu taùc giaû (ñieån hình laø Thaïch Lam) duøng ñeå chæ thaønh phoá Haø Noäi.
Caâu noùi "Tam thaäp luïc keá, taåu vi thöôïng saùch" ñöôïc saùch "Ñieån coá vaên hoïc" (NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1977) giaûi nghóa "Ba möôi saùu chöôùc: Theo Nam Söû, Vöông Kính Taéc coù noùi: Trong ba möôi saùu chöôùc cuûa Ñaøm Coâng, chaïy laø keá cao hôn caû."
Tam thaäp luïc keá. Dieân Höông (Thaønh ngöõ, ñieån tích, NXB Phöông Lai, Saigon, 1953) cuõng giaûi nghóa: "Tam thaäp luïc keá, dó ñaøo vi thöôïng saùch: Ba möôi saùu chöôùc, chöôùc chaïy laø hôn. Lôøi cuûa Ñaøm Coâng daïy Vöông Kính Taéc, ñôøi Nam Baéc trieàu, maéc naïn, coøn coù moät chöôùc troán laø hay hôn heát".
Ñaøm Coâng soáng veà thôøi Nam Baéc trieàu (khoaûng 386-588). Tröôùc Ñaøm Coâng khoaûng moät nghìn naêm, thôøi Xuaân Thu (722-480 tröôùc TL), Toân Töû ñaõ soaïn ra boä Binh Phaùp goàm 13 thieân: Thuûy keá, taùc chieán, möu coâng, quaân hình, binh theá, hö thieät, quaân tranh, cöûu bieán, haønh quaân, ñòa hình, töïu ñòa, hoûa coâng, duïng giaùn (Dieân Höông, trang 406).
Hôn moät traêm naêm sau Toân Töû, vaøo thôøi Chieán Quoác (khoaûng 479-221 tröôùc TL), Toân Taãn cuõng coù cheùp moät boä Binh Thö do Quyû Coác truyeàn daïy. Tö Maõ Thieân (Söû Kyù, NXB Vaên Hoùa, Haø Noäi, 1988) coù noùi ñeán saùch "Tö Maõ binh phaùp" cuûa Nhöông Thö, ngöôøi nöôùc Teà.
Ñeán ñôøi Minh (1368-1648), sau Ñaøm Coâng khoaûng moät nghìn naêm, coù ngöôøi soaïn saùch "Möu löôïc ngöôøi xöa", ghi laïi 36 keá, ñaët teân roõ raøng.
Toâi tra tìm trong saùch cuûa Tö Maõ Thieân, Dieân Höông vaø Nguyeãn Töû Quang (Ñieån hay tích laï, NXB Khai Trí, Saigon, 1974), tìm ra ñöôïc vaøi keá cuûa saùch "Möu löôïc ngöôøi xöa", xin ghi toùm taét ra ñaây:
1- Vi Nguïy cöùu Trieäu : Keá cuûa Toân Taãn baøy cho Ñieàn Kî. Nhôø keá naøy nöôùc Teà ñaùnh thaéng nöôùc Nguïy, giaûi vaây cho nöôùc Trieäu.
2- Minh tu saïn ñaïo, aùm ñoä Traàn Thöông : Haøn Tín sai ngöôøi söûa saïn ñaïo ñeå ai naáy ñeàu thaáy, ñeàu nghó raèng coâng vieäc söûa ñöôøng coøn keùo daøi, neân khoâng ñeå yù ñeán nöõa. Trong khi ñoù Haøn Tín ngaàm caát quaân baát ngôø ñaùnh aûi Traàn Thöông.
3- Giaû ñaïo phaït Quaéc : Taán Haùn Coâng muoán ñaùnh Quaùch (Quaéc?) nhöng coøn sôï Ngu ñem binh cöùu Quaùch, Hieán Coâng sai ngöôøi ñem ngoïc bích vaø ngöïa hoái loä vôùi Ngu, xin Ngu cho möôïn ñöôøng ñi ñaùnh Quaùch. Taán ñaùnh laáy nöôùc Quaùch, trôû laïi ñaùnh nöôùc Ngu, laáy laïi ngoïc vaø ngöïa.
4- Myõ nhaân keá : Ñaïi phu Vaên Chuûng hieán cho Vieät Vöông Caâu Tieãn 7 keá (trong ñoù coù myõ nhaân keá) ñeå phaù Ngoâ. Caâu Tieãn sai Phaïm Laõi ñöa Taây Thi vaø Trònh Ñaùn daâng cho vua Ngoâ Phuø Sai. Vua Ngoâ meâ Taây Thi, daàn daàn boû beâ vieäc nöôùc. Nöôùc Ngoâ suy yeáu, bò nöôùc Vieät ñaùnh chieám.
5- Phaûn giaùn keá : Haïng Voõ vaø Phaïm Taêng vaây thaønh Huyønh Döông cuûa nhaø Haùn. Traàn Bình hieán keá ly giaùn laøm cho Haïng Voõ nghi ngôø Phaïm Taêng. Phaïm Taêng töùc giaän boû ñi.
6- Khoå nhuïc keá : Huyønh Caùi, thôøi Tam Quoác, tình nguyeän ñeå cho Chaâu Du haønh haï, roài vôø boû troán veà haøng Taøo Thaùo. Ñöôïc Taøo Thaùo tin duøng, Huyønh Caùi laø noäi öùng giuùp Chaâu Du ñaùnh traän Xích Bích, ñoát binh Taøo Thaùo.
7- Lieân hoaøn keá : Ñieâu Thuyeàn ñôøi Haùn duøng saéc ñôøp meâ hoaëc boá con Ñoång Traùc, Laõ Boá. Naøng giaû vôø yeâu caû hai ngöôøi khieán cha con thuø gheùt nhau. Laõ Boá gieát Ñoång Traùc. Ít laâu sau Taøo Thaùo gieát Laõ Boá ôû Haï Bì.
8- Taåu vi thöôïng? Taïi sao khoâng goïi laø "taåu vi thöôïng keá"?
Trong caâu noùi "tam thaäp luïc keá, taåu vi thöôïng saùch", hoaëc "tam thaäp luïc keá, dó ñaøo vi thöôïng saùch", toâi hieåu laø chöõ thöôïng ñi vôùi chöõ saùch. "Thöôïng saùch" laø möu keá hay, ngöôïc vôùi "haï saùch" laø möu keá dôû. Neáu ñuùng nhö vaäy thì "taåu vi thöôïng" hoaëc "ñaøo vi thöôïng" khoâng phaûi laø teân moät keá, maø chính laø moät phaàn cuûa moät lôøi ñaùnh giaù. Trong hoaøn caûnh cuûa Vöông Kính Taéc thì "taåu" hoaëc "ñaøo" laø hay nhaát, laø "vi thöôïng saùch".
Toâi nghó raèng taùc giaû saùch "Möu löôïc ngöôøi xöa" muoán chöùng minh caâu "tam thaäp luïc keá, taåu vi thöôïng saùch" baèng caùch tuyeån choïn 35 keá (hoaëc 34?) cuûa thôøi Xuaân Thu, Chieán Quoác, Tam Quoác ( vaø coù theå cuûa caû caùc saùch Binh Thö cuûa Toân Töû, Toân Taãn, Nhöông Thö?), vaø gaùn cho moät phaàn caâu noùi cuûa Ñaøm Coâng laø "dieäu keá" thöù 36.
- nöôùc ta cuõng coù ngöôøi tuyeån choïn 36 phoá cuûa Haø Noäi laøm thaønh baøi ca dao "Haø Noäi baêm saùu phoá phöôøng".
Toâi e raèng ngöôøi ta ñaõ uoán naén söï thaät cho gioáng moät lôøi noùi, thay vì baùc boû moät lôøi noùi vu vô, coù khi sai söï thaät.* Luùc vieát baøi "Traêm=100? Ba möôi saùu=36?" toâi ñaõ daïi doät "muùa rìu qua maét ... Nguyeân Laïc". Bò phang moät gaäy, choaùng vaùng... "thaáy 36 caây ñeøn caày" (en voir trente-six chandelles, Larousse). Maéc môù gì maø ngöôøi Phaùp cuõng keùo con soá 36 vaøo ngoân ngöõ cuûa mình?Xin caùm ôn lôøi chæ giaùo cuûa Nguyeân Laïc vaø xin khaát baïn moät tuaàn traø ñaïo.
Nguyeãn Dö
[ Trôû Veà ]