Efreøme tôùi töø laøng sinh quaùn, thuoäc toång traán Koursk, ñeå quyeân tieàn cho ngoâi nhaø thôø bò chaùy. Trong xe (1) ñaët moät tranh thaùnh veõ treân goã, Ñöùc Meï Kazan, maø naéng möa ñaõ laøm phoàng hôû vaø doäp vaûy. Tröôùc böùc tranh laø hoäp quyeân tieàn baèng saét traéng, thaønh vaùch loài u leân heù moät khe khaù roäng coù theå nheùt caùi baùnh bích qui vaøo khoâng khoù khaên gì.

Moät taám bieån traéng ñoùng ñinh sau xe, vieát lôùn baèng chöõ in ngaøy thaùng naêm, ôû laøng Malinovstsy, "Vì thaùnh yù Chuùa, löûa cuûa côn hoaû hoaïn ñaõ thieâu huûy nhaø thôø", raèng vôùi söï cho pheùp vaø ban ôn cuûa nhöõng vò coù thaåm quyeàn, coäng ñoàng ñaõ quyeát ñònh phaùi "nhöõng ngöôøi tình nguyeän" ñi quyeân tieàn veà xaây laïi thaùnh ñöôøng. Beân caïnh xe treo caùi chuoâng buoäc vaøo moät thanh ngang, naëng khoaûng möôøi kí loâ.

Efreøme khoâng ñònh ñöôïc mình ñang ôû ñaâu vaø khu röøng meânh moâng khoâng höùa heïn coù cö daân naøo ôû gaàn. Anh döøng moät laùt, söûa laïi ñai moâng ngöïa vaø caån troïng ñi xuoáng con ñöôøng doác. Chieác xe rung rinh, chuoâng phaùt ra nhöõng aâm thanh laøm giaùn ñoaïn caùi im vaéng cheát ngöôøi cuûa moät ngaøy noùng thieâu noùng ñoát.

Trong röøng, baàu khoâng khí ngoät ngaït muøi nhöïa gai thoâng, muøi reâu vaø muøi laù muïc röïc leân ñoùn khaùch. Ngöôøi ta chæ nghe tieáng vo ve nheø nheï vang vang quaáy raày cuûa muoãi vaø böôùc chaân Efreøme ñinh tai nhöùc oùc. Xuyeân qua röøng xanh, caùc tia naéng löôùt mình doïc thaân caây vaø nhöõng nhaùnh choài beân döôùi roài taïo nhieàu voøng troøn nhoû treân neàn ñaát raâm choàng chaát gai thoâng. Ñoù ñaây moät caây döông xæ hay caây maän coøi chæa leân beân caïnh thaân caây ; chung quanh chaúng coù gì khaùc.

Efreøme vöøa böôùc beân caïnh xe vöøa khuyeán khích ngöïa. Ñoâi khi baùnh xe vaáp vaøo raén reã caây boø ngang qua ñöôøng, caùi chuoâng keâu leng keng phaøn naøn nhö theå ngay caû noù cuõng meät bôû hôi.

Moät gioïng cöùng ngaét choùi tai boãng vang leân caïnh Efreøme :

- Chaøo oâng noäi ! Chuùc ñi ñöôøng bình an !

Moät noâng daân khoaûng ba möôi, caëp gioø daøi, ñang naèm caïnh ñöôøng, ñaàu goái leân toå kieán. Gaõ baän chieác sô mi vaûi vaø chieác quaàn boù khoâng phaûi kieåu nhaø queâ, hai gaáu nheùt vaøo uûng ñoû, thaáp. Caïnh ñaàu gaõ laø caùi muõ caùt-keùt cuûa nhaân vieân nhaø nöôùc, dô tôùi noãi chæ moät caùi daáu nhoû cuûa chieác phuø hieäu môùi cho pheùp ñoaùn ñöôïc maøu nguyeân thuûy. Giaác nghæ ngôi cuûa gaõ noâng daân coù veû khoâng yeân tónh : trong khi Efreøme quan saùt thì tay chaân gaõ quô quaäy khoâng ngöøng nhö theå bò muoãi xeù xaùc hoaëc bò bònh gheû haønh haï. Nhöng maët maøy gaõ thì coi coøn dò hôïm hôn quaàn aùo hay cöû chæ nöõa. Caû ñôøi, Efreøme chöa gaëp ai nhö vaäy bao giôø. Xanh xao, toùc thöa thôùt, caèm veånh ra, moät nhuùm loâng ñieåm phía treân traùn, nhìn nghieâng troâng maët gaõ nhö vaàng traêng löôõi lieàm. Muõi vaø hai tai nhoû dò kyø, maét khoâng linh ñoäng vaø nhìn chaèm chaëp vaøo moät ñieåm trong khoâng nhö maét keû ñaàn hay ngöôøi bò ñieàu gì laøm kinh ngaïc. Vaø ñeå cho söï kyø dò ñöôïc troïn veïn, caùi ñaàu gaõ beïp dí xuoáng hai beân laøm loä nöûa voøng troøn beân döôùi cuûa soï. Efreøme hoûi :

- Neø con chieân, noùi nghe, töø ñaây tôùi laøng coù xa khoâng ?

- Khoâng, khoâng xa laém. Tôùi thò traán Maloieù chöøng hôn naêm caây soá thoâi. (2)

- Tôù khaùt khoâng chòu noåi.

Gaõ noâng daân laï luøng noùi vôùi moät nuï cöôøi :

- Laøm sao khoâng khaùt ñöôïc. Trôøi noùng khuûng khieáp ! Noùng tôùi naêm möôi ñoä hay hôn... Ngöôøi ta teân gì nhæ ?

- Efreøme, anh baïn aï.

- Coøn tôù teân laø Kouzma. Ñaèng aáy coù bieát caâu ngaïn ngöõ cuûa maáy baø mai khoâng : "Toâi coù Kouzma trong tay, ngaøy mai seõ laø ngaøy cöôùi".

Ñaët chaân treân baùnh xe, gaõ leo leân, chu moâi hoân böùc tranh thaùnh, hoûi :

- Ñaèng aáy ñi xa haû ?

- Xa, anh baïn aï !... Toâi ôû toång traán Koursk, taän Moscou, maø baây giôø thì voäi vaøng tôùi Nijni cho kòp böõa hoäi chôï.

- Ñaèng aáy ñi quyeân cho nhaø thôø haû ?

- Cho nhaø thôø, anh baïn aï. Cho baø hoaøng cuûa caùc thöôïng ñeá Kazan... Nhaø thôø chuùng toâi bò chaùy roài!

- Sao maø bò chaùy ?

Löôõi daøy coäm leân vì meät, Efreøme baét ñaàu keå hoâm tröôùc ngaøy thaùnh Elie, saám seùt ñaõ rôùt xuoáng nhaø thôø Malinovstsy nhö theá naøo. Nhö moät söï coá tình, hoâm ñoù caû daân laøng vaø caùc tu só ñeàu ôû ngoaøi ñoàng.

- Nhöõng ngöôøi coøn ôû trong laøng thaáy khoùi, muoán ñaùnh chuoâng baùo ñoäng, nhöng phaûi tin laø nhaø tieân tri Elie phaãn noä chuùng toâi : nhaø thôø khoaù cöûa, vaø nhö vaäy laø caû gaùc chuoâng laøm moài cho löûa, khoâng caùch naøo tôùi choã caùi chuoâng ñöôïc... Chuùng toâi töø ñoàng trôû veà thaáy toaøn theå nhaø thôø bò thieâu huûy. Chuùa ôi, thaáy maø sôï khoâng daùm tôùi gaàn !

Kouzma vöøa nghe vöøa ñi theo ngöôøi khaùch. Gaõ chöa aên uoáng gì maø böôùc chaân thì nhö ngöôøi say: hai caùnh tay ñong ñöa, khi thì böôùc beân caïnh xe, khi thì ñi phía tröôùc... Gaõ doø hoûi :

- Vaäy thì hoï traû löông cho ñaèng aáy hay sao ?

- Löông gì ? Chính vì cho linh hoàn maø toâi laøm. Coäng ñoàng göûi toâi ñi...

- Vaäy thì ñaèng aáy laøm mieãn phí aø ?

- Baïn muoán ai traû coâng toâi ? Toâi khoâng ñi töï nguyeän, coäng ñoàng cöû toâi ñi, roài chính coäng ñoàng seõ gaët haùi, seõ gieo maï vaø seõ traû thueá cho toâi... Nhö vaäy thì ñaâu coù mieãn phí !

- Ñaèng aáy soáng baèng caùi gì ?

- Toâi nhaân danh Chuùa xin cuûa boá thí.

- Vaø con ngöïa thieán naøy, noù thuoäc veà coäng ñoàng aø ?

- Thì chôù sao...

- Naøy, naøy... Ñaèng aáy coù thuoác laù chöù ?

- Toâi khoâng huùt thuoác baïn aï.

- Neáu con ngöïa kieät söùc thì ñaèng aáy laøm sao ? Laøm sao ñaèng aáy di chuyeån ?

- Sao laïi kieät söùc ? Noù khoâng kieät söùc ñaâu...

Kouzma naém tay ñaåy caùi hoäp vaø lieán thoaéng :

- EÂ, noù ñaày quaù neø ! Noù naëng caùch gì ! Chaéc chaén laø noù coù caû khoái tieàn baèng baïc trong ñoù, nhæ ? Vaø neáu chæ toaøn nhöõng ñoàng baèng baïc ? Naøy, ñaèng aáy gom goùp ñöôïc nhieàu chôù haû ?

- Toâi khoâng ñeám, toâi khoâng bieát. Ngöôøi cho tieàn ñoàng, ngöôøi cho tieàn baïc. Nhöng bao nhieâu thì toâi khoâng thaáy.

- Coøn baïc giaáy, coù chöù haû ?

- Ngöôøi giaøu vaø nhaø buoân coù cho baïc giaáy.

- Nhöõng tôø giaáy baïc ñoù, ñaèng aáy cuõng ñeå trong hoäp aø ?

- A khoâng ! Baïc giaáy moûng manh deã raùch... Toâi boïc trong tuùi tröôùc ngöïc.

- Vaø ñaèng aáy coù ñöôïc bao nhieâu ?

- Khoaûng hai möôi saùu ruùp. (3)

- Hai möôi saùu ruùp, Kouzma vöøa noùi vöøa so vai, queâ tôù ôû Katchabrov - muoán hoûi ai thì cöù hoûi - noäi maáy caùi caây troàng ôû nhaø thôø maø ngöôøi ta ñaõ cho ba ngaøn ruùp roài ! Tieàn cuûa ñaèng aáy khoâng ñuû ñeå mua ñinh ! Thôøi buoåi naøy, hai möôi saùu ruùp khoâng hôn caùi khaïc ! Baïn giaø ôi, noäi giaù traø, ñaõ laø moät ruùp röôõi nöûa kí loâ roài, maø ngöôøi ta coøn khoâng muoán baùn... Ñaèng aáy thaáy thuoác tôù huùt ñaây khoâng ? Vôùi tôù thì ñöôïc, vì tôù chæ laø noâng daân, moät ngöôøi giaûn dò. Nhöng neáu moät só quan hay sinh vieân...

Kouzma thình lình chaëp hai tay laïi vaø luoân luoân töôi cöôøi :

- Taïi boùt caûnh saùt, cuøng luùc vôùi tôù coù moät ngöôøi Ñöùc laøm vieäc ôû sôû hoaû xa. Caùi gaõ aáy, oâ baïn giaø ôi, gaõ huùt xì gaø moãi ñieáu giaù möôøi koâ-peách (3). Haû ? Möôøi koâ-peách ! Hoï ñoát deã daøng caû traêm ruùp moãi thaùng nhö khoâng. OÂng noäi nghó sao veà chuyeän ñoù ?

Gaõ suyùt ngheït thôû vì kyû nieäm deã chòu naøy, vaø caëp maét baát ñoäng baét ñaàu nhaáp nhaùy. Efreøme hoûi :

- Vaäy laø baïn ñaõ traûi qua boùt caûnh saùt aø ?

- Gì maø hoï chæ môùi thaû tôù ra hoâm qua thoâi - Kouzma vöøa noùi vöøa nhìn leân trôøi - Tôù ôû ñoù moät thaùng troøn.

Chieàu xuoáng. Maët trôøi ñaõ laën roài maø caùi noùng ngoäp thôû vaãn khoâng giaûm. Kieät söùc, Efreøme ô hôø nghe ngöôøi baïn ñöôøng. Hoï gaëp moät noâng daân vaø bieát laø thò traán Maloieù chæ coøn caùch xa chöøng hôn caây soá. Laïi theâm moät ñoaïn ñöôøng nöõa roài chieác xe ra khoûi röøng ; moät khoaûng röøng troáng hieän ra, vaø nhö ñöôïc taïo neân bôûi quyeàn naêng aûo thuaät, moät böùc tranh soáng ñoäng traøn ngaäp aùnh saùng vaø tieáng oàn xuaát hieän tröôùc maét hai ngöôøi boä haønh. Chieác xe ñuïng moät ñaøn boø, cöøu vaø ngöïa bò xích chaân. Beân kia ñaøn thuù vaät laø ñoàng coû, luùa mì vaø ñaïi maïch xanh ngaét, hoa maïch ba goùc nôû traéng toaùt. Xa hôn, thò traán Maloieù vaø ngoâi nhaø thôø thaáp nhö saùt xuoáng ñaát. Sau laøng laø moät khu röøng khaùc haàu nhö ñen kòt, traûi daøi ra xa. Kouzma noùi :

- Moloieù ñaây roài. Noâng daân ôû ñaây ñöôïc nuoâng chieàu sung söôùng, nhöng toaøn laø moät boïn cöôùp ñaáy.

Efreøme boû muõ ra vaø rung chuoâng. Hai noâng daân ôû gaàn gieáng bìa laøng böôùc tôùi caïnh xe. Hoï hoân tranh thaùnh vaø hoûi nhöõng caâu quen thuoäc nhö baïn ñi ñaâu, baïn töø ñaâu tôùi...

- Naøy baø con ôi, phaûi cho ngöôøi cuûa Chuùa uoáng caùi ñaõ - Kouzma baét ñaàu lieán thoaéng vöøa voã vai hai ngöôøi - nhanh leân !

- Laøm sao maø tao coù hoï haøng vôùi maøy ñöôïc ? Töø bao giôø ?

- Giaùp tröôûng cuûa anh vôùi cuûa tui laø baø con coâ caäu. Baø ngoaïi anh ñaõ keùo raâu oâng noäi tui töø laøng Krasnoieù !

Suoát thôøi gian chieác xe tôùi laøng, Kouzma khoâng ngöøng tía lia vaø níu keùo ngöôøi qua keû laïi. Gaõ laáy caùi muõ cuûa ngöôøi naøy, neän naém tay vaøo buïng ngöôøi khaùc, keùo raâu ngöôøi kia. Gaõ goïi caùc baø caùc coâ noâng daân laø cöng, laø nhoû, laø meï thöông yeâu cuûa gaõ. Ñoái vôùi caùc oâng thì tuøy theo ñieåm ñaëc bieät beân ngoaøi cuûa hoï, hoaëc laø anh toùc hung, chaøng ngöïa hoàng, anh muõi loõ, anh choät... Caùch pha troø naøy gôïi ñöôïc tieáng cöôøi vui nhoän thaúng thaén. Chaúng bao laâu gaõ gaëp maáy ngöôøi quen. Nhieàu tieáng keâu noå ran : "A, boà ñaáy haû Kouzma Chkvorenn ! Chaøo anh bò treo coå ! Ñöôïc ra tuø bao giôø vaäy ?"

- Cho ngöôøi cuûa Chuùa uoáng caùi ñaõ, caùc boà ôi, Kouzma vöøa laëp ñi laëp laïi vöøa ñong ñöa hai tay, nhanh leân ! Nhanh hôn nöõa !

Gaõ laøm veû quan troïng vaø heùt thaät to, töï cho mình vai troø che chôû hay höôùng daãn "ngöôøi cuûa Chuùa".

Ngöôøi ta chæ ñònh Efreøme qua ñeâm trong caên nhaø goã cuûa baø cuï Avdotia, daân haønh höông hay boä haønh thöôøng truù nguï ôû ñaáy. Efreøme thong thaû thaùo ngöïa roài daãn tôùi maùng nöôùc gaàn gieáng vaø taùn gaãu vôùi maáy ngöôøi noâng daân caû nöûa tieáng ñoàng hoà. Roài anh ñi nghæ. Kouzma ñaõ ñôïi anh trong caên nhaø goã.

- A oâng baïn ñaây roài ! - gaõ noâng daân kyø dò keâu leân vui veû - Tôùi quaùn uoáng traø khoâng ?

- Traø haû ? Toát quaù - Efreøme vöøa noùi vöøa gaõi - toát quaù, haún roài, nhöng toâi khoâng coù gì caû baïn aï. Baïn môøi toâi hay sao ?

- Môøi ñaèng aáy aø... tieàn ñaâu ?

Thaát voïng, Kouzma daäm chaân taïi choã, roài ngoài xuoáng nghó ngôïi. Veà phaân Efreøme thì vöøa thôû daøi vöøa gaõi gaõi vôùi cöû chæ vuïng veà, anh ñaët böùc tranh thaùnh vaø hoäp quyeân tieàn döôùi baøn thôø cuûa caên nhaø (4), roài côûi boû quaàn aùo giaøy vôù, ngoài xuoáng. Moät laùt, anh ñöùng leân, ñaët hoäp quyeân tieàn leân gheá daøi, ngoài xuoáng laïi vaø baét ñaàu duøng böõa. Anh nhai chaäm chaïp nhö boø caùi vaø uoáng nöôùc oàn aøo.

- Mình ngheøo quaù ! - Kouzma thôû ra. Baây giôø maø uoáng ñöôïc mieáng vodka hay mieáng traø thì tuyeät...

Hai cöûa soå nhìn ra ñöôøng chæ ñeå loït vaøo chuùt aùnh saùng deø xeûn. Boùng toái bao truøm caû laøng, nhöõng caên nhaø goã trôû neân toái taêm, ñöôøng bieân cuûa ngoâi nhaø thôø ñaõ môø nhaït, traûi roäng ra vaø döôøng nhö chui vaøo loøng ñaát... Moät aùnh ñoû yeáu ôùt cuûa maët trôøi laën phaûn chieáu laïi, laáp laùnh nheï nhaøng treân chieác thaäp giaù gaùc chuoâng.

Xong böõa, Efreøme ngoài baát ñoäng hoài laâu, tay ñan treân goái, daùn maét vaøo cöûa soå. Anh ñang nghó ngôïi gì ? Trong caùi im laëng cuûa chieàu, khi ngöôøi ta chæ thaáy tröôùc maët mình moät caùi cöûa soå môø ñuïc vaø phía sau noù thieân nhieân töø töø dòu xuoáng, khi ngöôøi ta nghe tieáng suûa khaøn khaøn cuûa nhöõng con choù laï vaø tieáng ñaøn aéc-co-ñeâ-oâng the theù, thì khoù loøng maø khoâng töôûng nhôù tôùi gia ñình. Nhöõng keû soáng lang thang, keû maø caùi khoán cuøng, ñieàu baát ñaét dó hay chæ vì do gaøn dôõ khieán hoï phaûi caùch xa ngöôøi thaân - môùi hieåu thaám thía laø buoåi toái yeân tónh ôû moät vuøng queâ xa laï môùi daøi daèng daëc vaø kinh khuûng côõ naøo.

Roài thì, Efreøme, ñöùng tröôùc töôïng thaùnh, aân caàn ñoïc kinh thaät laâu. Vöøa ngaõ löng leân baêng gheá ñeå nguû, anh thôû haét ra moät hôi daøi vaø ngay laø anh, cuõng phaûi thoát leân :

- Caäu roõ laø moät ngöôøi buoàn cöôøi... Chæ trôøi môùi bieát caäu ñöôïc taïo ra nhö theá naøo !

- Taïi sao vaäy ?

- Taïi vì... Caäu khoâng gioáng ngöôøi ta. Caäu thöôøng cöôøi ngôù ngaån, caäu noùi khoâng lyù do, caäu vöøa töø boùt caûnh saùt ra ...

- Ñaèng aáy chæ chöïc coù vaäy thoâi ! Nhieàu khi coù nhieàu oâng raát baûnh ôû boùt caûnh saùt ñaáy ! Ñaèng aáy naøy, boùt caûnh saùt chaúng laø caùi quaùi gì caû, tôù muoán ôû ñoù caû naêm, nhöng maø nhaø tuø thì hoaøn toaøn khaùc haún. Thieät tình laø tôù ñaõ vaøo tuø ra khaùm ba laàn roài, vaø khoâng tuaàn naøo maø ôû toaø aùn noâng daân, ngöôøi ta khoâng queát cho tôù moät traän... Tuïi noù ñeàu choáng laïi tôù, maáy thaèng khoán aáy... Coäng ñoàng muoán ñaøy tôù ñi Sibeùrie. Hoï ñaõ tuyeân boá baûn aùn roài.

- Chaéc caäu cuõng xöùng vôùi hình phaït ñoù chôù ?

- Tôù coùc caàn ! Ngöôøi ta coù theå soáng ôû Sibeùrie nhö ôû moïi nôi khaùc.

- Coøn boá meï caäu, coøn soáng chöù ?

- OÅng baû raày raø tôù quaù. ÖØ, oång baû coøn soáng, chöa ngoeûo...

- Caäu ñaõ laøm gì cho boá meï môû maøy môû maët chöa ?

- Tôù coùc caàn... Ñoái vôùi tôù thì boá meï tôù laø keû thuø gheâ gôùm nhaát cuûa tôù, chính oång baû ñaùnh maát tôù ! Ai ñaõ khieán cho coäng ñoàng choáng laïi tôù ? OÂng baû chôù ai, vaø caùi oâng chuù Steùphane cuûa tôù nöõa... Khoâng ai khaùc caû...

- Laøm sao caäu bieát ñöôïc, haû chaøng ngoác ? Coäng ñoàng khoâng caàn tôùi oâng chuù Steùphane môùi bieát caäu laø ngöôøi theá naøo... Vaø coøn taïi sao maáy ngöôøi noâng daân ôû ñaây laïi goïi caäu laø "anh bò treo coå" ?

- Taïi vì, khi tôù coøn beù, thieáu chuùt nöõa laø maáy cha noâng daân gieát tôù roài. Hoï treo coå tôù leân caây, maáy thaèng cheát tieät ñoù. Taï ôn Chuùa, maáy ngöôøi noâng daân Ermolinsk ñi ngang qua thaáy, ñaõ cöùu tôù...

- Moät phaàn töû voâ ích cuûa xaõ hoäi !

Efreøme vöøa noùi vöøa thôû ra. Roài anh quay maët vaøo töôøng, chaúng bao laâu ñaõ ngaùy.

Giöõa ñeâm anh thöùc daäy ra thaêm ngöïa thì Kouzma khoâng coù ñoù. Moät con boø caùi traéng ñöùng tröôùc cöûa môû toang, eâm aû nhìn vaøo loái ñi vaø caï söøng vaøo khung cöûa. Maáy con choù ñang nguû say. Baàu khoâng khí bình yeân tónh laëng. Xa xa trong boùng toái, giöõa caùi im vaéng ban ñeâm, moät con gaø nöôùc gaùy to leân vaø con chim cuù nöùc nôû töøng traøng daøi.

Tôùi bình minh, khi Efreøme tænh daäy laàn thöù hai thì Kouzma ñang ngoài ôû baøn, treân chieác baêng daøi, veû traàm ngaâm. Moät nuï cöôøi ngaây ngoâ cuûa ngöôøi say röôïu ñoâng cöùng laïi treân khuoân maët xanh xao cuûa gaõ. Nhöõng yù nghó haân hoan kích ñoäng chaéc ñang chao löôïn trong caùi ñaàu beïp dí ; gaõ hoån heån nhö theå vöøa leo nuùi.

- A, ngöôøi cuûa Chuùa ! - gaõ noùi khi thaáy Efreøme thöùc daäy, roài tieáp theo vôùi nuï cöôøi ngöôïng nghòu

- Ñaèng aáy muoán baùnh mì traéng khoâng ?

- Caäu ñi ñaâu vaäy ? Efreøme hoûi.

- Hi-i-i, hi-i-i.

Kouzma laøm nhö vaäy caû chuïc laàn vaø khoâng boû nuï cöôøi ñoâng cöùng treân maët, roài cuoái cuøng ngöôøi laûo ñaûo vì caùi cöôøi co giaät :

- Tôù uoáng... traø... traø... vaø röôïu vodka.

Roài gaõ baét ñaàu doâng daøi keå trong quaùn röôïu, gaõ ñaõ uoáng traø vaø vodka vôùi nhöõng ngöôøi chaïy xe haøng gheù qua nhö theá naøo. Vöøa noùi, gaõ vöøa ruùt trong tuùi ra maáy que dieâm, moät phaàn tö goùi thuoác vaø vaøi caùi baùnh mì traéng nhoû...

- Ñaây laø dieâm Thuïi Ñieång, caàm naøy ! Pxi... - vöøa noùi gaõ vöøa laàn löôït ñoát maáy que dieâm vaø chaâm ñieáu thuoác - dieâm Thuïi Ñieång chính coáng ! Xem naøy !

Efreøme vöøa ngaùp vöøa gaõi, roài thình lình nhö bò chích, anh nhaûy döïng, veùn sô mi leân vaø sôø moù chieác ngöïc traàn. Roài cöù daäm chaân taïi choã nhö gaáu, anh caàm töøng caùi quaàn caùi aùo cuõ meøm leân khaùm xeùt, nhìn döôùi chieác gheá daøi, maèn moø vaøo ngöïc...

- Tieàn bieán maát roài ! - anh noùi.

Anh baát ñoäng trong nöûa phuùt nhìn söõng caùi gheá vôùi veû ngô ngaùc roài baét ñaàu tìm kieám.

- Thaùnh Nöõ Ñoàng Trinh, tieàn bieán maát roài ! Caäu nghe khoâng ? - anh noùi vôùi Kouzma - Tieàn bieán maát roài !

Kouzma chaêm chuù ngaém nghía hình veõ treân hoäp dieâm, im laëng.

- Tieàn ñaâu ? - Efreøme vöøa hoûi vöøa böôùc tôùi phía Kouzma.

- Tieàn gì ? - Kouzma hôø höõng hoûi giöõa hai keû raêng, khoâng rôøi maét khoûi hoäp dieâm.

- Thì tieàn... maø toâi giöõ treân ngöïc ñaáy !

- Taïi sao ñaèng aáy quaáy raày tôù vaäy ? Neáu maát tieàn thì tìm ñi !

- Tìm ôû ñaâu ? Tieàn ñaâu ?

Kouzma nhìn khuoân maët ñoû röïng cuûa Efreøme vaø baát giaùc maët gaõ ñoû theo :

- Tieàn gì ? - Gaõ vöøa la to vöøa ñöùng leân.

- Tieàn ! hai möôi saùu ruùp aáy !

- Chaéc laø tao laáy haû ? Maøy laøm phieàn tao quaù, thaèng khoán !

- Chaúng coù gì laø khoán naïn caû. Chæ caàn noùi cho toâi bieát tieàn ñaâu ?

- Chính tao laáy haû ? Tao ? Noùi nghe ñi : tao laáy haû ? Tao seõ laøm cho maøy thaáy tieàn, ñoà cheát tieät, sau ñoù thì maøy seõ khoâng coøn nhaän ra cha meï maøy nöõa !

- Neáu khoâng phaûi maøy thì taïi sao maøy caâm moàm ? Chaéc chaén laø maøy thoâi ! Chôù tieàn naøo maø maøy tieäc tuøng suoát ñeâm ôû quaùn, roài coøn mua thuoác laù baèng caùch naøo ? Maøy chæ laø moät thaèng ngoác, moät thaèng buoàn cöôøi ! Coù phaûi maøy gaây thieät haïi cho tao ñaâu. Khoâng, maøy gaây thieät haïi cho Chuùa ñaáy!

- Naøy, cho maøy ñaây ! Muoán nöõa khoâng ? Tao ñeách caàn maøy laø ngöôøi cuûa Chuùa hay khoâng.

Efreøme ñaønh laéc ñaàu vaø khoâng noùi khoâng raèng, baét ñaàu mang giaøy.

- Ñoà bòp bôïm - Kouzma la caøng luùc caøng kích ñoäng - noù laáy tieàn uoáng roài baây giôø buoäc toäi ngöôøi khaùc, caùi con choù giaø naøy ! Tao, tao seõ ñi kieän ! Maøy seõ neám muøi lao tuø vì toäi vu khoáng vaø khoâng ñöôïc thaû ra ngay ñaâu !

- Neáu maøy khoâng laáy tieàn, thì thoâi im ñi - Efreøme bình tónh noùi.

- Naøy, maøy cöù soaùt tao ñi.

- Taïi sao maøy laïi muoán tao luïc soaùt maøy, neáu maøy khoâng laáy gì caû ? Khoâng phaûi laø maøy thì thoâi ñöôïc roài... La loái voâ ích : maøy khoâng la to baèng Chuùa ñaâu.

Efreøme mang giaøy xong vaø ra khoûi nhaø. Khi anh trôû laïi, Kouzma maët vaãn coøn ñoû röïc, ñang ngoài beân cöûa soå, chaâm moät ñieáu thuoác vôùi hai tay run run. Gaõ gaàm göø :

- Quûy giaø aø, boïn chuùng raát ñoâng la caø ôû ñaây vaø ñaùnh löøa thieân haï. Chæ vôùi tao, maøy voâ phöôùc, baïn giaø aø. Maøy khoâng ñaùnh löøa ñöôïc tao ñaâu. Tao bieát roõ maáy troø naøy quaù roài. Ñi tìm ngöôøi ñaïi dieän ñi. (4)

- Ñeå laøm gì ?

- Ñeå laäp baûn aùn. Ñeå ngöôøi ta xöû tuïi mình tröôùc toaø aùn noâng daân !

- Xeùt xöû chuùng ta voâ ích. Tieàn khoâng phaûi cuûa tao, noù laø cuûa Chuùa. Ñeå Chuùa phaùn xeùt chuùng ta.

Efreøme ñoïc kinh vaø mang tranh thaùnh cuøng hoäp quyeân tieàn, ra khoûi caên nhaø goã.

Moät giôø sau xe anh vaøo röøng. Laøng Maloieù, ngoâi nhaø thôø thaáp, khu röøng thöa cuøng ruoäng ñoàng ñaõ luøi xa vaø bieán maát trong söông muø buoåi saùng. Maët trôøi ñaõ leân nhöng coøn aån mình sau khu röøng, chæ öûng vaøng caùc biaø maây höôùng veà phía ñoâng.

Kouzma leõo ñeõo theo xe caùch moät quaõng. Gaõ coù veû nhö ngöôøi bò xuùc phaïm naëng neà vaø baát coâng. Bò caùi haùo höùc muoán noùi gaëm nhaám nhöng gaõ laøm thinh, coá chôø chính Efreøme phaù tan baàu im laëng.

- Gaây chuyeän vôùi ñaèng aáy chaúng thuù vò gì cho tôù, neáu khoâng tôù seõ cho ñaèng aáy neám ñuû muøi - gaõ noùi nhö noùi vôùi chính mình - tôù seõ daïy ñaèng aáy vu khoáng ngöôøi khaùc, ñoà quûy soùi...

Nöûa giôø troâi qua trong im laëng. Ngöôøi cuûa Chuùa vöøa ñoïc kinh vöøa böôùc, laøm daáu thaùnh voäi vaøng, thôû ra thaät saâu vaø baét ñaàu tìm baùnh mì trong xe.

- Tuïi mình saép tôùi Telibeùievo roài - Kouzma baét ñaàu - toaø hoaø giaûi cuûa tuïi tôù ôû ñoù. Ñaèng aáy cöù vieäc kieän ñi.

- Caäu noùi ñeå chaúng noùi gì caû. Chuyeän ñoù aên nhaèm gì tôùi oâng toaø ? Coù phaûi tieàn cuûa oång ñaâu ? Tieàn cuûa Chuùa. Caäu seõ bieän minh tröôùc Chuùa thoâi.

- Thaèng chaû chæ bieát laûi nhaûi : Chuùa ! Chuùa ! Cöù nhö con quaï. Nhö vaày neø : neáu tôù aên caép, phaûi xeùt xöû tôù. Neáu khoâng thì ñaèng aáy phaûi traû lôøi veà toäi vu khoáng cuûa mình.

- Laøm nhö theå toâi coù thì giôø chaïy theo maáy caùi toaø aùn !

- Vaäy thì ñaèng aáy khoâng tieác tieàn aø ?

- Taïi sao toâi laïi tieác ? Khoâng phaûi tieàn cuûa toâi, tieàn cuûa Chuùa maø...

Efreøme mieãn cöôõng traû lôøi, khoâng xao ñoäng, vaø maët anh laïnh luøng thaûn nhieân nhö theå khoâng tieác tieàn hay ñaõ queân söï maát maùt roài. Veû laïnh luøng naøy laøm Kouzma boái roái vaø kích ñoäng bôûi ñoái vôùi gaõ ñoù laø ñieàu khoù hieåu.

Ñaùp laïi söï toäi loãi baèng möu meïo hay hung baïo laø chuyeän bình thöôøng, chôù laêng nhuïc baèng söï thaûn nhieân nhö vaäy gaây neân moät noãi daøy voø laøm keû gaây haán trôû thaønh bò taán coâng. Neáu Efreøme phaûn öùng nhö moïi ngöôøi, töùc neáu anh giaän döõ, neáu anh gaây goã vôùi keû taán coâng, neáu anh ñaâm ñôn kieän vaø quan toaø keát aùn tuø Kouzma hay xeáp vuï aùn laïi vì "thieáu baèng côù", thì haún Kouzma ñaõ ñöôïc yeân loøng ; coøn baây giôø, böôùc theo chieác xe, gaõ coù veû nhö ngöôøi thieáu thoán moät caùi gì.

- Tôù khoâng laáy tieàn cuûa ñaèng aáy ! - gaõ noùi.

- Caäu khoâng laáy thì thoâi, ñöøng noùi tôùi chuyeän ñoù nöõa.

- Khi tôùi Teùlibeùievo, tôù seõ keâu cöùu ngöôøi ñaïi dieän. OÂng ta seõ laøm saùng toû vaán ñeà !

- Khoâng coù gì phaûi laøm saùng toû caû. Tieàn khoâng phaûi cuûa oâng ta. Coøn caäu, anh baïn aï, toát hôn laø caäu ñeå toâi yeân. Haõy ñi ñöôøng cuûa caäu ñi ! Toâi ñaõ chaùn nhìn thaáy caäu roài.

Kouzma nhìn troäm hoài laâu, boái roái, coá tìm hieåu nhöõng yù nghó trong ñaàu baïn ñoàng haønh vaø yù ñoà khuûng khieáp chaéc phaûi che daáu trong loøng ; cuoái cuøng gaõ quyeát ñònh ñoåi gioïng :

- Ñoà laùu caù, ngay caû cöôøi vôùi thaèng chaû cuõng khoâng ñöôïc nöõa - gaõ chôït noåi noùng ... EÂ ñaây naøy, tieàn cuûa oâng ñaây naøy ! Chæ laø ñuøa chôi aáy maø !

Gaõ ruùt ra khoûi tuùi maáy tôø baïc moät ruùp vaø chìa cho Efreøme.

Nhö ñaõ chôø ñôïi chuyeän naøy, khoâng bieåu loä ngaïc nhieân, cuõng khoâng vui, ngöôøi naøy caàm tieàn vaø im laëng nheùt vaøo tuùi.

- Tôù chæ muoán ñuøa moät tí - Kouzma vöøa tieáp lôøi vöøa doø xeùt neùt maët döûng döng cuûa ngöôøi kia - tôù muoán laøm cho ñaèng aáy sôï. Tôù töï nhuû eâ, mình seõ laøm cho anh chaøng hoaûng leân, roài saùng hoâm sau thì traû laïi. Coù hai möôi saùu ruùp taát caû, coøn laïi chín hay möôøi... Maáy thaèng cha xe haøng laáy heát cuûa tôù... Ñöøng giaän nghe, oâng noäi ! Khoâng phaûi tôù uoáng ñaâu, maáy thaèng oân dòch xe haøng ñaáy... Tôù theà tröôùc Chuùa !

- Taïi sao toâi phaûi giaän ? Tieàn cuûa Chuùa maø. Khoâng phaûi caäu taán coâng toâi ñaâu, maø laø taán coâng baø Hoaøng cuûa caùc Thöôïng ñeá ñaáy...

- Tôù chæ uoáng coù moät ruùp thoâi, chính coáng...

- AÊn thua gì tôùi toâi cô chöù ? Caäu coù theå xaøi heát cho vieäc nhaäu nheït, toâi cuõng coùc caàn. Laø moät ruùp hay moät koâ-peách, ñoái vôùi Chuùa cuõng nhö nhau. Cuõng cuøng moät giaù.

- Thoâi ñöøng giaän maø, oâng noäi ! Thieät tình, ñöøng giaän. Thieät maø !

Efreøme giöõ im laëng. Kouzma nhaáp nhaáp mí maét, khuoân maët gaõ dieãn taû veû treû thô vaø thaûm haïi.

- Tha loãi cho tôù, vì tình yeâu cuûa Chuùa - gaõ noùi vaø nhìn vaøo gaùy Efreøme vôùi veû van naøi. Ñöøng giaän, oâng noäi aø. Chæ laø ñuøa chôi thoâi maø !

- A, cuoái cuøng thì caäu quaáy raày toâi quaù - Efreøme noùi, böïc doïc - toâi ñaõ noùi vôùi caäu roài, khoâng phaûi tieàn cuûa toâi - Caäu haõy xin Chuùa tha toäi cho, coøn toâi thì chaúng lieân can gì vaøo ñoù caû.

Gaõ chaïy leân ñeán tröôùc maët Efreøme nhìn thaúng vaøo maét anh nhö ñeå tin chaéc laø gaõ khoâng phaûi moät mình :

- Tha loãi cho con, nhaân danh Chuùa - gaõ noùi, run raåy caû ngöôøi - tha loãi cho con, oâng noäi ôi !

- Ñeå toâi yeân naøo !

Kouzma nhìn moät laàn nöõa leân trôøi, caây coái, chieác xe, böùc tranh thaùnh, roài suïp xuoáng chaân Efreøme. Trong côn haõi huøng, gaõ baäp beï caùi gì khoâng ñaàu ñuoâi, ñaäp traùn xuoáng ñaát, oâm ghì laáy chaân Efreøme vaø oaø khoùc nhö moät ñöùa beù.

- OÂng noäi thaân yeâu ! Baïn thaân yeâu ! Ngöôøi cuûa Chuùa !

Tröôùc tieân laø luùng tuùng, Efreøme luøi laïi ñaåy ngöôøi van naøi, roài tôùi phieân anh laïi chieâm ngöôõng baàu trôøi vôùi loøng sôï haõi. Caûm thaáy noãi lo aâu vaø toäi nghieäp ñöùa aên caép, anh thuyeát giaùo :

- Khoan ñaõ naøo, anh baïn, nghe toâi naøy ! Nghe nhöõng ñieàu toâi saép noùi ñaây naøy, anh ngoác aï ! EÂ, gì maø tæ teâ nhö ñaøn baø vaäy ! Naøy, neáu caäu muoán Chuùa tha toäi cho, thì ngay khi veà tôùi laøng caäu, haõy ñi tìm oâng giaùp tröôûng... Caäu nghe khoâng ñaáy ?

Vaø anh baét ñaàu giaûi thích cho Kouzma nghe laøm theá naøo ñeå xoaù boû toäi loãi : tröôùc heát laø phaûi thuù toäi vôùi oâng giaùp tröôûng, laøm pheùp giaûi toäi, roài thì thu goùp vaø göûi tôùi Malinovsty soá tieàn ñaùnh caép uoáng röôïu ; vaø trong töông lai thì phaûi cö xöû ngay laønh chaân thaät, phaûi nhaõ nhaën ñuùng tö caùch moät ngöôøi coù ñaïo. Nghe maáy lôøi ñoù, Kouzma dòu daàn ; chaúng bao laâu gaõ coù veû nhö queân maát noãi buoàn ; gaõ choïc phaù Efreøme, gaõ lieán thoaéng... Khoâng moät phuùt ngöøng noùi, gaõ keå chuyeän cuûa nhöõng ngöôøi soáng sung söôùng ñöôïc nuoâng chieàu, chuyeän ôû boùt caûnh saùt, chuyeän ngöôøi Ñöùc, chuyeän trong tuø - toùm laïi, gaõ laëp laïi nhöõng gì ñaõ keå hoâm tröôùc. Roài gaõ cöôøi doøn tan, chaäp tay laïi, böôùc luøi veû nghieâm troïng nhö theå keå ñieàu gì môùi meû laém. Gaõ dieãn taû moät caùch thoaûi maùi vôùi cung caùch cuûa ngöôøi maøi nhaün goùt giaøy khaép nôi, ñieåm caâu chuyeän baèng nhöõng caâu khoâi haøi hay chaâm ngoân ; coi vaäy chôù nghe thì khieáp laém, bôûi vì gaõ laëp ñi laëp laïi, thöôøng ngöøng giöõa chöøng ñeå naém baét yù nghó laïc loái, roài nhíu maøy, xoay voøng, vung vaåy caùnh tay... Vaø toaøn laø nhöõng ñieàu hueânh hoang laùo leáu !

Ñeán tröa, khi xe döøng laïi ôû Teùlibeùievo, Kouzma vaøo quaùn röôïu. Efreøme nghæ ngôi hai tieáng ñoàng hoà maø ngöôøi kia cuõng chöa rôøi khoûi quaùn. Ngöôøi ta nghe tieáng gaõ theà thoát, khoe khoang vaø ñaäp tay leân quaày, trong khi nhöõng noâng daân say söa thì cheá dieãu gaõ. Vaø khi Efreøme rôøi laøng, moät traän xoâ xaùt baét ñaàu xaûy ra trong quaùn : Kouzma haêm doïa ai ñoù vôùi gioïng choùi tai vaø la to leân laø gaõ seõ ñi tìm caûnh saùt.

(1) Baûn tieáng Phaùp : la teùleøgue : xe ngöïa 4 baùnh ôû Nga.

(2) Naêm verstes ; 1 verste = 1067 meùt.

(3) 1 rouble aên 100 kopecks, tieàn Nga vaøo theá kyû 17.

(4) Trong moät goùc, ngöôøi ta ñaët tranh thaùnh vaø ngoïn ñeøn nhoû, goïi laø "goùc ñoû", nôi thieân lieâng cuûa caên nhaø. AÊn caép ñoà ñaïc ñeå choã naøy laø nghòch ñaïo.

(5) Tieáng Nga : Starosta, laø ngöôøi ñaïi dieän noâng daân, laøm trung gian giöõa chuû ñaát vaø taù ñieàn.