Veà vaán ñeà laùy töø trong tieáng Vieät
Nguyeãn Phuù
Phong
I . Môû ñaàu
Ví duï ta laáy töø heùo.
Muoán laøm giaûm nghóa cuûa heùo, ta
coù hai caùch :
- hoaëc duøng cuù phaùp töø hôi, ta
coù hôi heùo
- hoaëc duøng töø phaùp baèng caùch
laëp laïi töø heùo nhöng laïi thay ñoåi thanh ñieäu, ta seõ coù
heo
heùo.
Phöông phaùp thöù hai goïi laø laùy raát thoâng duïng trong tieáng Vieät. Raát nhieàu taùc giaû, Vieät Nam cuõng nhö ngoaïi quoác, khi nghieân cöùu ngöõ phaùp tieáng Vieät ñeàu coù ñeà caäp ñeán vaán ñeà laùy töø. Nhöng caùc taùc giaû naøy, ngöôøi thì khoâng phaân bieät nhöõng töø laùy soáng vôùi nhöõng töø laùy cheát, ngöôøi thì sau khi ñaõ phaân bieät hai dieän soáng/cheát cuûa söï laùy vaãn xeáp nhöõng töø thuoäc loaïi soáng vaøo caùc töø thuoäc loaïi laùy cheát.
Theá naøo laø laùy soáng vaø laùy cheát ?
Laùy soáng laø moät söï laùy sinh ñoäng maø moãi ngöôøi Vieät hoaëc thoâng hieåu tieáng Vieät coù theå töø moät töø goác taïo thaønh moät töø laùy theo qui luaät hoaëc ñaõ thaâu nhaän ñöôïc qua kinh nghieäm hoaëc ñaõ ñöôïc minh ñònh roõ raøng sau moät cuoäc tìm toøi nghieân cöùu. Ví duï töø heo heùo ôû treân ñaõ ñöôïc taïo ra do moät söï laùy soáng maø sau ñaây chuùng toâi seõ neâu roõ nhöõng ñaëc ñieåm cuûa noù.
Traùi laïi söï laùy cheát laø moät hieän töôïng ñaõ heát khaû naêng saûn xuaát. Nhöõng töø laùy cheát ñeán vôùi ta nhö moät hieän töôïng ñaõ hình thaønh, ta khoâng bieát hoaëc chöa bieát vì ñaâu maø chuùng coù. Nhöõng töø laùy cheát khoâng theå laø nhöõng moâ hình töø ñoù chuùng ta coù theå taïo ra nhöõng töø môùi trong hieän taïi. Töø nhoû nheû ( töø goác : nhoû ) laø moät ví duï.
Trong baøi naøy chuùng toâi chæ xeùt ñeán hai loaïi laùy soáng : laùy giaûm nhö ñaõ noùi ôû treân vaø laùy taêng maø sau ñaây laø moät ví duï : heùo > heùo heïo ( raát heùo ). Hôn nöõa chuùng toâi chæ ñeà caäp ñeán hai loaïi laùy naøy treân moät töø loaïi chính : ñoäng töø traïng thaùi ( hoaëc laø hình dung töø theo moät soá ñoâng taùc giaû ).
II. Söï khaùc bieät giöõa laùy taêng vaø laùy giaûm
Veà nhieäm vuï ngöõ nghóa (fonction seùmantique), söï khaùc bieät giöõa hai loaïi laùy treân ñaõ quaù roõ. Nhöng söï khaùc bieät naøy ñi ñoâi vôùi nhöõng söï khaùc bieät veà hình thöùc (diffeùrences formelles) naøo, ñoù laø caâu hoûi caàn ñöôïc giaûi ñaùp.
Trong luaän aùn trình taïi Ñaïi hoïc Paris VII thaùng 3, 1973, vaø ñöôïc xuaát baûn thaønh saùch (Nguyeãn phuù Phong, 1976, tr. 47-51), chuùng toâi ñaõ neâu ra ba ñieåm khaùc bieät nhö sau :
1. Veà höôùng laùy (laáy töø goác laøm chuaån)
Laùy giaûm luoân luoân ñöôïc thöïc hieän töø maët qua traùi. Nhö vaäy thöù töï cuûa caùc thaønh toá seõ laø : töø ñeäm-töø goác : heùo > heo heùo.
Höôùng laùy taêng coù theå laø :
- töø maët qua traùi ; thöù töï caùc
thaønh toá laø : töø ñeäm-töø goác. Ví duï : con > coûn con.
- töø traùi qua maët; thöù töï caùc
thaønh toá laø : töø goác-töø ñeäm. Ví duï : heùo > heùo heùo.
2. Veà soá laàn laùy
Neáu n laø soá laàn laùy, thì
- vôùi laùy giaûm, n = 1
heùo > heo heùo
- vôùi laùy taêng, n >= 1
heùo > heùo heïo ( n = 1 )
heùo > heùo heøo heo ( n = 2 )
heùo > heùo heûo heøo heo ( n = 3 )
Leõ dó nhieân, n coù giôùi haïn treân laø n =< 5 , vì trong tieáng Vieät, phöông ngöõ giaøu thanh ñieäu nhaát cuõng chæ coù 6 thanh (ton), vaø trong khi laùy ta khoâng keå thanh cuûa töø goác.
Toùm laïi :
n = 1 : laùy giaûm vaø laùy taêng
2 =< n =< 5 : laùy taêng
Laùy nhieàu laàn chæ coù theå laøm
taêng nghóa maø thoâi.
Chuù yù : Vì laùy taêng laø moät hieän
töôïng hai höôùng vaø coù theå laøm nhieàu laàn neân caùc thaønh
toá trong moät töø laùy taêng coù theå theo thöù töï : töø ñeäm
... töø goác ... töø ñeäm ...
Ví duï : saïch
> saùch saïch saønh sanh.
3. Veà caùch xeáp ñaët thanh ñieäu
6 thanh ñieäu trong tieáng Vieät ñöôïc xeáp ñaët theo baûng sau ñaây :
Caên cöù theo baûng naøy, ta nhaän thaáy daàu töø goác coù thanh ñieäu naøo ñi nöõa, thanh ñieäu cuûa moät töø ñeäm trong moät töø laùy giaûm vaãn chæ laø thanh baèng cuøng aâm taàng vôùi thanh ñieäu töø goác.
Ví duï :
Toùm laïi, trong söï laùy giaûm thì 2 thanh baèng laø 2 ñieåm hoäi tuï ( point focal ) cuûa caùc thanh ñieäu cuøng aâm taàng. Trong söï laùy naøy 6 thanh ñieäu ñöôïc chia theo chieàu ngang thaønh 2 nhoùm cao thaáp vaø theo chieàu doïc thaønh 2 nhoùm baèng traéc, coøn yeáu toá ngaén daøi khoâng coù aûnh höôûng gì caû.
Cuõng coù tröôøng hôïp ngoaïi leä nhö kheõ > khe kheõ ( thay vì kheø kheõ ).
Moät nhaän xeùt nöõa laø neáu ta laáy töø goác laøm chuaån thì trong söï laùy giaûm, höôùng laùy vaø höôùng xeâ dòch cuûa thanh ñieäu ( caên cöù theo baûng xeáp ñaët ôû treân ) laø moät, nghóa laø töø maët qua traùi.
Traùi laïi höôùng xeâ dòch cuûa thanh ñieäu trong söï laùy taêng khoâng ñoàng nhaát :
- khi thì töø traùi qua maët :
heùo > heùo heûo
- khi thì töø maët qua traùi :
heùo > heùo heo
- khi thì thay ñoåi aâm taàng :
heùo > heùo heïo
hoaøi > hoaûi hoaøi
- cuõng coù theå vöøa thay ñoåi aâm taàng vöøa xeâ dòch trong moät aâm taàng : heùo > heùo heïo heøo heo
Coù leõ chính vì söï khoâng ñoàng nhaát veà höôùng laùy vaø höôùng xeâ dòch cuûa thanh ñieäu trong söï laùy taêng neân L. Thompson ñaõ khoâng xeáp loaïi laùy taêng vaøo loaïi laùy coù khaû naêng saûn xuaát ( L. Thompson, 1965, tr. 155-178). Duø sao ñi nöõa thì ai cuõng phaûi coâng nhaän raèng laùy taêng laø moät loaïi laùy soáng coù qui luaät.
Nhöng chính vì laùy taêng coù raát nhieàu khaû naêng keát hôïp giöõa caùc thaønh toá trong moät töø laùy neân gaây ra aán töôïng laø khoâng coù quy luaät, khoâng theå ñònh roõ nhöõng ñaëc ñieåm cuûa noù.
Vôùi chæ moät töø goác, soá löôïng töø laùy taêng töông öùng raát nhieàu, khoâng tieän neâu roõ taát caû caùc moâ hình cuûa nhöõng töø laùy naøy. Tuy vaäy neáu ta khoâng theå keå roõ taát caû caùc tröôøng hôïp caù theå cuûa söï laùy taêng, baèng phöông phaùp loaïi tröø chuùng ta cuõng coù theå naém ñöôïc qui luaät cuûa loaïi laùy taêng. Ñoù laø vieäc maø chuùng toâi seõ laøm ôû phaàn sau ñaây.
III - Khaû naêng treân maët lyù thuyeát cuûa tieáng Vieät trong söï laùy
Naêm 1973, nhöõng keát luaän veà vaán ñeà laùy töø cuûa chuùng toâi ñöôïc ruùt ra töø söï quan saùt thöïc teá cuûa tieáng Vieät qua kinh nghieäm vaø söï hieåu bieát cuûa chính baûn thaân chuùng toâi laø ngöôøi Vieät noùi tieáng Vieät, qua söï tham khaûo vôùi moät soá baïn ñoàng höôùng vaø nhaát laø qua caùc taøi lieäu vieát. Nhìn laïi vaán ñeà chuùng toâi thaáy mình tuy ñaõ coù döïa vaøo "lôøi aên tieáng noùi" trong daân gian nhöng cuõng ñaõ ñeå cho taøi lieäu vieát giôùi haïn quaù nhieàu. Chuùng ta thöôøng tin vaøo nhöõng gì ñaõ ñöôïc ghi cheùp trong saùch vôû. Noùi coù saùch, maùch coù chöùng maø ! Nhöõng gì khoâng ñöôïc vieát vôùi möïc ñen treân giaáy traéng thöôøng gieo raéc söï hoà nghi trong oùc phaùn ñoaùn cuûa ngöôøi ta. Nhöng khaû naêng cuûa ngoân ngöõ ít khi ñöôïc khai thaùc ñeán möùc cuoái vaø nhöõng gì trong saùch vôû chæ laø moät phaàn cuûa khaû naêng aáy maø thoâi. Bôûi vaäy, chuùng toâi thaáy ngöôøi laøm coâng taùc nghieân cöùu neáu tröôùc heát phaûi döïa vaøo nhöõng söï kieän, taøi lieäu ñaõ ñöôïc ghi cheùp ñeå baét ñaàu coâng cuoäc nghieân cöùu, khaûo saùt thì sau ñaáy khoâng ñeå bò giôùi haïn vì nhöõng caùi aáy. Vì vaäy, chuùng toâi xin ñöa ra nhöõng suy nghó vaø nhaän xeùt sau ñaây.
Nhö chuùng ta ai naáy ñeàu bieát,
trong tieáng Vieät, moät töø (mot) thöôøng chæ coù moät aâm tieát
(syllabe). Moät aâm tieát coù hai phaàn : phaàn sieâu aâm ñoaïn tính
(supra segmental) vaø phaàn aâm ñoaïn tính (segmental). Phaàn sieâu
aâm ñoaïn tính töùc laø thanh ñieäu. Vaäy baây giôø ta laáy moät
aâm tieát trong tieáng Vieät goàm coù phaàn sieâu aâm ñoaïn tính
laø y vaø phaàn aâm ñoaïn tính laø X. AÂm tieát aáy seõ ñöôïc
ghi laø 
.
Neáu X coù nhöõng aâm cuoái vaàn laø nhöõng phuï aâm taéc p, t, c, ch thì y chæ coù hai khaû naêng, hoaëc thanh /saéc/ thoaëc thanh / naëng/
Neáu nhöõng aâm cuoái vaàn cuûa X khoâng phaûi laø nhöõng phuï aâm taéc thì y chæ coù 6 khaû naêng theo phöông ngöõ mieàn Baéc nöôùc ta.
Laùy giaûm vaø laùy taêng ñeàu laø moät loaïi laùy chæ thay ñoåi thanh ñieäu maø thoâi. Vaäy vôùi moät töø goác khoâng coù aâm cuoái vaàn laø p, t, c, ch, chuùng ta coù theå laùy 5 laàn vaø töø laùy seõ coù nhieàu nhaát laø 6 thaønh toá: moät töø goác vaø 5 töø ñeäm; caùc thaønh toá chæ khaùc nhau veà thanh ñieäu maø thoâi.
Chuùng ta cho raèng hai töø laùy laø khaùc nhau neáu chuùng coù soá thaønh toá baèng nhau vaø nhöõng thaønh toá cuûa chuùng gioáng heät nhau nhöng caùch saép ñaët giöõa caùc thaønh toá trong töø naøy khaùc vôùi caùch xeáp ñaët trong töø kia. Ví duï : töø goác heùo; töø laùy : heùo heûo heõo heïo heøo heo <> heùo heûo heïo heõo heøo heo. Noùi moät caùch toång quaùt hôn, neáu ta coù n yeáu toá, trong ñoù coù k yeáu toá (0 =< k =< n-1 ) khoâng söû duïng thì coâng thöùc sau ñaây seõ cho chuùng ta toång soá A caùch xeáp ñaët cuûa n - k yeáu toá coøn laïi. Hai caùch xeáp ñaët khaùc nhau cuûa n - k yeáu toá töông ñöông vôùi 2 töø laùy khaùc nhau.
Vôùi moät töø goác khoâng coù aâm cuoái laø p, t, c, ch thì n : 6A = ( n - k ) [ ( k + 1 ) ( k + 2 ) ( k + 3 ) ... ( n - 2 ) ( n - 1 ) ]
Vaäy treân lyù thuyeát, vôùi moät töø goác, chuùng ta seõ coù toái ña laø 1630 töø laùy vôùi ñieàu kieän laø töø goác khoâng coù aâm cuoái vaàn laø nhöõng phuï aâm taéc p, t, c, ch, hoaëc neáu coù thì nhöõng phuï aâm taéc naøy phaûi chuyeån qua nhöõng phuï aâm muõi (consonnes nasales) töông öùng khi gaëp nhöõng thanh / 0 / , / huyeàn / , / hoûi / , / ngaõ /- neáu laùy 5 thì k = 0 ( taát caû 6 thanh ñieäu ñeàu ñöôïc söû duïng )
A = 6. 1.2.3.4.5 = 720 töø laùy
- neáu laùy 4 laàn thì k = 1
A = 5. 2.3.4.5 = 600 töø laùy
- neáu laùy 3 laàn thì k = 2
A = 4. 3.4.5 = 240 töø laùy
- neáu laùy 2 laàn thì k = 3
A = 3. 4.5 = 60 töø laùy
- neáu laùy 1 laàn thì k = 4
A = 2. 5 = 10 töø laùy
Trong 1630 töø laùy naøy, ta tröø ra moät töø laùy thuoäc loaïi laùy giaûm, soá coøn laïi 1629 töø thuoäc loaïi laùy taêng.p - m heïp > heøm heïp
t - n saùt > san saùt, saùt saøn saït
c - ng röïc > röøng röïc
ch - nh saïch > saønh saïch, saùch saïch saønh sanh
Vì chuùng ta bieát ñaëc ñieåm chung cuûa hai loaïi laùy giaûm vaø taêng - chuùng ñeàu laø loaïi laùy thay ñoåi thanh ñieäu - , vì chuùng ta bieát caùc ñaëc ñieåm rieâng cuûa loaïi laùy giaûm ( nhö ñaõ neâu ôû muïc II ), baèng phöông phaùp loaïi tröø chuùng ta coù theå keát luaän veà ñaëc ñieåm cuûa loaïi laùy taêng nhö sau : baát kyø töø laùy naøo thoaùt thai töø moät pheùp laùy chæ thay ñoåi thanh ñieäu maø thoâi, maø khoâng coù ñaëc ñieåm cuûa moät töø laùy giaûm, thì chæ coù theå laø moät töø laùy taêng.
IV. Nhöõng moâ hình cuûa söï laùy taêng vaø möùc ñoä chaáp nhaän cuûa nhöõng moâ hình aáy.
Vôùi moät töø goác, chuùng ta coù 1629 töø laùy töùc laø 1629 moâ hình. Vì laùy taêng chæ laø moät loaïi laùy thay ñoåi thanh ñieäu thì 1629 moâ hình treân chung qui chæ laø 1629 caùch xeáp ñaët khaùc nhau cuûa vöøa laø toång soá 6 thanh ñieäu kia, vôùi ñieàu kieän dó nhieân laø trong töøng phaàn naøy phaûi luoân luoân coù moät thanh ñieäu cuûa töø goác.
Trong 1629 moâ hình naøy, coù bao nhieâu moâ hình ñöôïc chaáp nhaän ? vaø nhöõng moâ hình naøo ? Chuùng ta laïi phaûi baøn tôùi tieâu chuaån chaáp nhaän. Chuùng ta coù nhöõng moâ hình chaéc chaén ñöôïc chaáp nhaän vì ñaõ ñöôïc xaùc nhaän, trong lôøi noùi cuûa daân gian, trong caùc baøi vieát, vaø nhöõng moâ hình khaùc maø khaû naêng ñöôïc chaáp nhaän thuoäc nhieàu yeáu toá khaùc nhau, chuùng toâi seõ laàn löôït noùi ñeán.
1. Caùc moâ hình ñaõ ñöôïc xaùc nhaän trong vaên vieát vaø lôøi noùi daân gian
Nhöõng töø laùy trong caùc moâ hình khoâng quaù 4 thaønh toá :
2. Nhöõng moâ hình khaùc
Coù nhöõng moâ hình, chuùng toâi chöa
töøng gaëp bao giôø, trong khi ñoïc cuõng nhö trong khi nghe vaø
noùi, nhöng khoâng vì theá maø coù theå tieân quyeát cho chuùng laø
khoâng chaáp nhaän ñöôïc.
Ví duï nhö töø laùy 6 thaønh toá
döôùi ñaây :
Toâi ñaõ ñem töø laùy naøy ñieàu tra vaø ai cuõng cho raèng mình chöa töøng gaëp moät töø laùy nhö vaäy nhöng ai cuõng nghó raèng töø naøy khoâng coù lyù do gì khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc.heùo > heùo heûo heõo heïo heøo heo
Chuùng toâi nghó raèng ngoân ngöõ laø moät phöông tieän giao tieáp thöôøng ñöôïc duøng ñeán moät caùch phaûi chaêng, khoâng thöøa thaõi. Vaäy trong caâu chuyeän bình thöôøng, moät töø laùy 4 thaønh toá cuõng ñuû roài, chaúng caàn ñeán 6 thaønh toá nhöng neáu vì moät lyù do naøo ñoù ngöôøi noùi chuyeän muoán theâu deät theâm lôøi noùi cuûa mình thì laùy 5 laàn laø moät khaû naêng chaáp nhaän ñöôïc.
Moät yeáu toá khaùc coù lieân quan ñeán phöông ngöõ : Ñoái vôùi ngöôøi Vieät töø Hueá trôû vaøo, thanh / hoûi / vaø / ngaõ / khoâng ñöôïc phaân bieät, vaäy moät töø laùy 5 thaønh toá laø toái ña.
Coù theå söï haøi thanh laø moät ñieåm quan troïng trong vieäc chaáp nhaän moät töø laùy. Ví duï vôùi töø goác con , caùc töø laùy sau ñaây ñaõ laøm nhieàu ngöôøi phaân vaân, ngaäp ngöøng, khoâng döùt khoaùt :
Caùc ngöôøi ñöôïc hoûi, ngay luùc ban ñaàu, ñeàu noùi raèng söï keát hôïp thanh ñieäu trong caùc töø treân nghe khoâng thuaän tai vaø vì theá caùc töø naøy khoù chaáp nhaän ñöôïc, nhöng sau khi laåm nhaåm moät hoài laïi toû veû khoâng nhaát quyeát. Muoán hieåu roõ vaán ñeà, chuùng ta caàn phaûi xuùc tieán moät cuoäc nghieân cöùu kyõ caøng hôn baèng phöông phaùp thoáng keâ vaø ñieàu tra. Nhöng ôû trong baát kyø ngoân ngöõ naøo cuõng theá, thöôøng thöôøng coù söï so le giöõa khaû naêng (compeùtencd) vaø söï vaän duïng (performance) vaø tuøy theo muïc tieâu cuûa chuùng ta, khaûo saùt ngöõ phaùp veà khaû naêng hoaëc veà vaän duïng maø ñaët vaán ñeà. Tieän ñaây, chuùng toâi cuõng xin neâu ra moät söï kieän coù lieân quan ñeán ñeà taøi naøy. Hoài nhoû, luùc chuùng toâi khoaûng 3 tuoåi, moãi laàn vuù chuùng toâi muoán doã chuùng toâi nín khoùc thöôøng baûo :
"Ngaøy mai, ngaøy moát, ngaøy kia, ngaøy kía, ngaøy kæa, ngaøy kòa, ngaøy kìa, vuù seõ mua cho con moät con ngöïa ".
Vuù toâi laø moät ngöôøi ñaøn baø mieàn Trung, khoâng bieát ñoïc, khoâng bieát vieát nhöng ñaõ vaän duïng ñöôïc moät caùch phong phuù khaû naêng veà thanh ñieäu cuûa tieáng Vieät ñeå laøm taêng daàn khoaûng caùch giöõa thôøi ñieåm naøy vôùi thôøi ñieåm khaùc vaø ñaõ thaønh coâng trong vieäc truyeàn baù yù nghó cuûa mình tôùi moät ñöùa beù môùi 3 tuoåi.
Baây giôø toâi thöû tìm trong caùc töø ñieån, nhieàu nhaát toâi chæ thaáy ñöôïc 3 töø maø thoâi : kia, kìa, kæa (2). Nhö vaäy ñaõ coù söï so le giöõa ngoân ngöõ vieát vaø noùi, vaø trong ngoân ngöõ noùi thì nhö ta ñaõ thaáy, möùc ñoä chaáp nhaän cuûa söï vaän duïng coøn tuøy thuoäc nhieàu yeáu toá khaùc, nhöõng yeáu toá naøy ñoâi khi laïi naèm ôû ngoaøi ngoân ngöõ (ví duï nhö yeáu toá trí nhôù : noùi moät caâu daøi quaù, coù nhieàu caâu loàng (phrase enchaâsseùe) quaù khoù ñöôïc chaáp nhaän vì khoâng ai coù theå nhôù heát töø ñaàu ñeán cuoái cuûa caâu naøy ñeå hieåu chaúng haïn, maëc daàu caâu noùi vaãn ñuùng ngöõ phaùp hoaøn toaøn).
V. Keát Luaän
Nhöõng nhaän xeùt sô khôûi trình baøy ôû treân coù muïc ñích gôïi yù vaø gaây ra nhöõng suy nghó veà söï vaän duïng cuõng nhö khaû naêng cuûa tieáng Vieät, ñoàng thôøi cuõng neâu ra nhöõng caâu hoûi baên khoaên cuûa ngöôøi laøm coâng taùc nghieân cöùu, ñoái vôùi chính ñoái töôïng cuûa mình vaø vôùi chính mình.
Tuy theá, nhöõng keát quaû cuûa söï nghieân cöùu veà laùy taêng vaø laùy giaûm vaãn coù cô aùp duïng, vaøo vieäc laøm töø ñieån chaúng haïn. Trong caùc töø ñieån hieän nay, sau moät töø ñôn aâm thuoäc loaïi ñoäng töø chæ traïng thaùi, khi thì coù ghi töø laùy giaûm töông öùng, khi thì khoâng. Töø laùy taêng töông öùng raát hieám khi ñöôïc ghi vaø giaûi nghóa. Nhö vaäy chuùng ta coù theå ñi ñeán keát luaän raèng nhöõng töø laùy khoâng ñöôïc ghi laø nhöõng töø khoâng theå coù ñöôïc trong tieáng Vieät vaø nhö theá laø laàm. Caùc nhaø laøm töø ñieån coù theå nghó raèng vì lyù do tieát kieäm, chæ caàn ghi nhöõng töø laùy thöôøng gaëp thaáy maø thoâi, coøn nhöõng töø laùy khaùc cuøng loaïi khi gaëp trong saùch vôû, ñoäc giaû cuõng hieåu ñöôïc baèng caùch suy dieãn. Laäp luaän nhö theá, neáu coù, thì thaät chuû quan vaø neáu laø chuû quan thì khoâng khoa hoïc. Chuùng toâi ñeà nghò giaûi phaùp sau :
- neáu muoán tieát kieäm hoaøn toaøn : khoûi caàn phaûi ghi caùc töø laùy giaûm vaø taêng nöõa nhöng ôû phaàn ngöõ phaùp cuûa cuoán töø ñieån (vì töø ñieån naøo cuõng caàn coù phaàn ngöõ phaùp) phaûi coù giaûi thích roõ raøng caùc ñaëc ñieåm cuûa hai söï laùy taêng vaø giaûm vôùi nhöõng ví duï cuï theå.
- vöøa muoán tieát kieäm vöøa muoán thöïc duïng : cöù tieáp tuïc ghi nhöõng töø laùy taêng vaø giaûm thöôøng duøng nhöng phaûi coù phaàn giaûi thích chung veà ñaëc ñieåm cuûa hai loaïi laùy naøy.
Ngoaøi ra, trong baøi naøy, chuùng toâi chæ ñaët vaán ñeà laùy taêng vaø giaûm qua söï laùy coù thay ñoåi thanh ñieäu. Hai loaïi laùy naøy cuõng coù theå thöïc hieän qua loaïi laùy toaøn dieän (redoublement complet) (3) nhöng vì khuoân khoå baøi naøy, chuùng toâi khoâng tieän ñeà caäp ñeán.
Söï laùy taêng vaø giaûm ôû ñaây cuõng chæ ñöôïc baøn ñeán treân dieän ñoàng ñaïi (aspect synchronique). Chuùng toâi seõ coù dòp trôû laïi treân dieân lòch ñaïi (aspect diachronique).
Chuù thích
(1) Thanh baèng cao ôû ñaây coù khi ñöôïc ghi baèng daáu 0 cho deã nhaän ra.
(2) Töø kæa chæ ñöôïc tìm thaáy trong quyeån Vieät Nam Töï Ñieån cuûa Leâ vaên Ñöùc vaø Leâ ngoïc Truï - Nhaø x.b. Khai Trí, Saøi-Goøn, 1970.
(3) Chi tieát ñaày ñuû veà söï laùy toaøn dieän ñaõ ñöôïc trình baøy trong saùch ñaõ daãn cuûa Nguyeãn Phuù Phong, tr. 53-54.
Taøi lieäu tham khaûo
Maspero, H. "Etude sur la phoneùtique historique de la langue anamite", Bulletin de l'Ecole Française d'Extreâme-Orient, 12, 1-123, 1912
Nguyeãn Taøi Caån, Ngöõ phaùp tieáng Vieät, Haø noäi, Nhaø xuaát baûn ñaïi hoïc vaø trung hoïc chuyeân nghieäp, 1975
Nguyeãn Phuù Phong, Le syntagme verbal en Vietnamien (Ñoaõn ngöõ ñoäng töø tieáng Vieät), Paris, La Haye, Mouton, 1976
Nguyeãn Kim Thaûn, Nghieân cöùu veà ngöõ phaùp tieáng Vieät, Haø noäi, Nhaø xuaát baûn khoa hoïc, taäp I, 1963
Thompson, L.C., A Vietnamese grammar, Seattle, The University of Washington Press, 1965.
[ Trôû Veà ]