"Traêng cuõ phoâ ñaàu baïc
Lieãu tô chuoát mi daøi
Traêng, lieãu xa ngaøn daëm
Moät toái heïn vöôøn ai".

- Maùu ngöôøi tanh quaù!

Ñoaïn ñem thanh kieám noäp traû, caùo töø maø veà.

Ñeán nhaø, laïy caäu thöa leân:

- Voõ ngheä khoâng phaûi laø con ñöôøng chaùu neân theo. Maùu ngöôøi chaûy trong cô theå thöïc quyù voâ cuøng nhöng dính ra ngoaøi laïi quaù hoâi tanh. Keû caàm löôõi dao troïn ñôøi sao cho khoûi ñoå maùu ngöôøi! Ñieàu taøn nhaãn aáy chaùu khoâng laøm ñöôïc.

Ngöôøi caäu giaän laém, baûo raèng:

- Maøy thöïc caïn nghó, phuï caû loøng ta troâng ñôïi laâu nay. Ñaønh raèng maùu ngöôøi laø quyù, nhöng ñeå maùu aáy chaûy trong ñaàu boïn aùc nhaân thì caøng taùc quaùi cho ngöôøi, laïi caøng coù toäi!

Löông Sinh cuùi thöa:

- Ai cuõng cho mình laø phaûi, laáy ñaâu ñeå noùi xaáu toát roõ raøng? Laøm thieän moät caùch haêm hôû maø khoâng ngôø raèng ñaáy laø ñieàu aùc, laïi caøng coù toäi vì ñaõ löøa mình, löøa ngöôøi. Troäm nghó binh ñao laø ngheà döùt khoaùt, chaùu chöa döùt khoaùt trong ngöôøi, töï thaáy khoâng daùm theo ñuoåi.

Caäu noùi:

- Hoaøi nghi nhö theá, e roài khoâng kheùo maøy töï maâu thuaãn vôùi maøy. Khoâng phaân bieät ñöôïc giaû, chaân, thieän, aùc laøm sao coù theå töï tin maø soáng treân ñôøi? Xaõ hoäi chöa ñaâu coù theå töï goïi laø choán thieân ñöôøng, beân caïnh nhaø tröôøng coøn coù nhaø nguïc, beân caïnh ngoøi buùt coøn coù löôõi dao, khoâng theå chæ thaáy moät chieàu, chæ yeâu moät caïnh. Vò taát nhaø tröôøng ñaõ khoâng toäi loãi, ngoøi buùt ñaõ khoâng oan khieân! Ta khoâng coù con, töø laâu kyø voïng nôi maøy, nhaân thôøi tao loaïn nhuõng mong cho maøy muùa göôm traän ñòa hôn laø muùa buùt röøng vaên. Baây giôø, theá thoâi laø heát. Töø nay tuøy maøy ñònh laáy ñôøi maøy, ta khoâng noùi nuõa.

Töø ñaáy, Löông Sinh saün coù neáp nhaø phuù tuùc, chuyeân ngheà thô vaên, tieâu dao ngaâm vònh thaùng ngaøy. Lôøi thô caøng gaám, yù thô caøng hoa, tieáng ñoàn lan xa, lan roäng nhö soùng treân bieån chieàu noåi gioù. Quan leänh traán môùi ñoåi ñeán ñòa phöông voán ngöôøi haâm moä vaên chöông, cho vôøi Sinh ñeán. Thaáy Sinh töôùng maïo khoâi ngoâ, loøng quan caûm meán, tieáp ñaõi heát söùc troïng haäu. Sau ñoù, quan leänh möôïn nhuõng thi tuyeån cuûa Sinh trong moät thaùng tröôøng, nhieàu khi boû caû xöû kieän ñeå maø bình thô. Khi quan giao traû, Sinh thaáy sau nhuõng baøi ñaéc yù nhaát cuûa mình ñeàu coù baøi hoïa, vaên töø tao nhaõ, yù töù thaâm traàm, neùt chuõ uyeån chuyeån, döôùi ñeà: "Tuyeát Hoàng tieän nuõ chuyeán hoïa". Hoûi, bieát Tuyeát Hoàng laø gaùi ñaàu loøng cuûa quan. Theo lôøi nha laïi taùn tuïng thì naøng taøi saéc veïn toaøn, khieán Sinh ñeâm ngaøy tô töôûng, cöù thaáy giai nhaân chaäp chôøn trong côn moäng aûo. Caøng ngaøy Sinh caøng töông tö meâ meät töôûng khoâng coù naøng thì khoâng theå naøo soáng ñöôïc. Nhieàu laàn laûng vaûng sau tö thaát quan ñeå nhìn cho ñöôïc Tuyeát Hoàng, chæ thaáy hoa sau reøm laù chaäp chôøn, laïi caøng meâ maån taâm thaàn hôn nuõa. Dòp ñaâu may maén, quan môøi Sinh ñeán uoáng röôïu, ngoû yù muoán keùn Sinh laøm gia teá. Sinh möøng run ngöôøi, töôûng coù theå ñoäi maùi nhaø bay leân. Baáy laâu öôùc ao ngöôøi ñeïp, baây giôø theá laø thoûa nguyeän.

Trong leã hoân phoái, Sinh môùi nhìn roõ Tuyeát Hoàng: maët naøng hôi gaõy, muõi naøng hôi to, löng naøng hôi cong. Sinh raát buoàn loøng, song nghó duyeân soá töï trôøi, nhan saéc naøng keùm nhöng taøi naøng cao cuõng laø ñieàu an uûi. Suoát tuaàn traêng maät, nhieàu laàn Sinh eùp Tuyeát Hoàng laøm thô xöôùng hoïa, naøng ñeàu choái töø. Hoûi sao ngaøy xöa thi töù cuûa naøng doài daøo laø theá maø baây giôø chaúng cho nghe ñöôïc moät lôøi naøo, thì naøng cuùi ñaàu ngaäp ngöøng giaây laâu môùi ñaùp :

- Chaøng keùn thieáp ñeå laøm vôï ñaâu phaûi ñeå laøm thô ? Ñaïo vôï laïi laø ñaïo lôùn, e raèng ñem heát trí löïc chu toaøn chöa chaéc ñaõ troïn, ñaâu daùm laáy chuyeän thô vaên maø laøm cheånh maûng. Duø chaøng eùp naøi bao nhieâu, thieáp cuõng ñaønh cam chòu loãi.

Ñaõ theá, nhieàu laàn Sinh ñoïc thô cho naøng nghe baûo naøng goùp yù, naøng cuõng coù veû heát söùc döûng döng. Sau cuøng, Sinh ñaâm nghi hoaëc, nghó thaàm coù leõ nhuõng baøi thô hoïa ngaøy xöa khoâng phaûi cuûa naøng maø chính laø cuûa quan leänh. Nghó thaàm chöù khoâng nôõ noùi, cuõng khoâng daùm noùi, vì khi giaän duõ Tuyeát Hoàng thöôøng khoùa chaët buoàng naèm rieâng, hai ba ñeâm lieàn khoâng tieáp.

Caøng ngaøy Sinh caøng chaùn naûn khoân khuaây, aûo töôûng vôõ tan, töôûng nhö tuyeät voïng tình ñôøi. Thieáu thoán hình aûnh giai nhaân, cuoäc soáng töï nhieân caèn coãi, y nhö nuoát toaøn thuoác ñaéng khoâng coù maät ñöôøng trôï vò. Nhaân Teát Nguyeân ñaùn, Tuyeát Hoàng veà thaêm song thaân, Sinh beøn thöøa dòp xuaân nhaät, noi göông Töû Tröôøng ngaøy xöa phieám du sôn thuûy, tieáp laáy sinh löïc muoân veû thieân nhieân nuoâi cho vaên khí theâm phaàn phong phuù, sieâu daät.

Böôùc ra khoûi nhaø, Sinh choïn con ñöôøng hai beân coû non phô phôùi, quanh co theo moät doøng suoái trong veo, lô thô baéc ñoâi nhòp caàu nho nhoû, mô maøng laù ñaøo rôi raéc maø vaøo choán thieân thai. Xuaân yù, xuaân tình chöùa chan ôû trong caûnh saéc, maøu trôøi, nhö theo giaùc quan daøo daït thaám vaøo maïch tuûy khieán Sinh ngaây ngaát. Ñi ñaõ ba ngaøy maø khoâng nghó ñeán ñöôøng veà. Ñi ñöôïc saùu ngaøy thì söïc nhôù ñeán vôï nhaø, nhöng vôï caùch xa ñeán saùu ngaøy ñöôøng cuõng khoâng ñaùng sôï baèng nhuõng côn giaän döõ. Ñi ñeán möôøi ngaøy, tieàn löng muoán caïn, tuùi thô chöøng ñaày. Chôït ñeán moät mieàn tieâu ñieàu, daân cö thöa thôùt, Sinh chaùn naûn, ñònh quay veà nhöng ruoät ñoùi, löôõi khoâ beøn ñi tìm moät töûu quaùn nghæ chaân. Qua ba daëm ñoàng trô troïi vaãn chöa thaáy boùng moät ngöôøi ñeå hoûi thaêm nôi. Boãng nghe phaûng phaát tieáng troáng, tieáng chieâng, laãn tieáng reo cöôøi. Doø theo aâm thanh voïng laïi, laàn böôùc ñeán nôi, thaáy ñaùm hoäi tröôùc chuøa, beøn vaøo quaùn nhoû gaàn ñaáy aên uoáng. Chuû quaùn cho bieát ñaõ maáy naêm roài ôû ñaây môùi coù moät ngaøy hoäi lôùn vì quan Khaâm sai trieàu ñình saép veà ñòa phöông neân quan Toång traán hoï Lyù baøy ra troø vui ñeå cho daân chuùng thoûa thueâ ít buõa. Ñang ngoài nhaém röôïu laïi nghe nhuõng tieáng hoø heùt roài thaáy ñaùm ngöôøi tröôùc cöûa daït ra hai beân coù veû heát söùc sôï haõi. Töø xa tieán ñeán moät chieác kieäu hoa do boán ngöôøi khieâng vaø theâm chöøng möôøi lính haàu aùu maøu loeø loeït, tieàn hoâ haäu uûng. Kieäu ñeán tröôùc quaùn thì bò ngheïn ngöôøi, döøng laïi. Sinh ngöôùc maét leân, nhìn thaáy khuoân maët ñaøn baø tuyeät ñeïp. Hoûi keû chung quanh, bieáy laø Lyù Duyeân Höông con quan Toång traán vuøng naøy. Ngöôøi ñeïp nhìn thaúng veà phía tröôùc, maët hôi veânh leân, nhö khoâng muoán thaáy moät ai quanh mình. Veû kieâu haõnh vaø neùt saéc saûo cuûa moät khuoân maët töôi hoàng khieán Sinh ngaây ngaát, töôûng nhö gaëp Tieân giaùng traàn, söûng soát chieâm ngöôõng, tay caàm ly röôïu buoâng rôi luùc naøo khoâng bieát. Ly röôïu chaïm maïnh vaøo maët baøn vôõ tan, toûa hôi noàng ra boán phía. Ngöôøi ngoïc nghieâng ñaàu lieác xuoáng, thaáy veû maët Sinh ngaây nhìn, chôït hieåu, boãng nhoeûn mieäng cöôøi. Nuï cöôøi loäng laãy nhö heù saùng moät trôøi tình. Sinh laûo ñaûo ñöùng leân, khoâng phaûi vì say röôïu, traû tieàn cho chuû quaùn roài tieán veà phía kieäu hoa. Ngöôøi xem ñaõ giaõn, kieäu vaøo trong chuøa. Sinh voäi böôùc theo, coá queân raèng mình ñaõ coù vôï nhaø.

Trong chuøa chaät ních nhuõng ngöôøi. Phaàn ñoâng quaàn aùo muøa xuaân töôm taát nhöng maët maøy hoác haùc mang nhieàu veát haèn ñau khoå. Ai cuõng coá gaéng maø vui, hình nhö khoâng coù dòp naøo ñeå vui hôn nuõa. Löông Sinh chen vaøo, nghe muøi moà hoâi xoâng leân khoù thôû, göôïng nghó vaãn coøn höông thôm ngöôøi ñeïp ñi qua soùt laïi phaàn naøo. Khoå nhoïc raát laâu, böôùc ñeán theàm trong thì ñaõ thöa ngöôøi. Thaáy Sinh coù veû nho nhaõ, ngöôøi gaùc ñeå Sinh ñi qua. Vaøo taän trong xa vaãn chöa gaëp ñöôïc ngöôøi ngoïc. Thoaït nhìn leân moät böïc cao, höông traàm nghi nguùt, söïc nöùc muøi thôm, thaáy Lyù tieåu thô, veû maët thaønh kính, ñang cuøng maáy vò taêng giaø ñaøm ñaïo. Löông Sinh haäm höïc ñöùng nhìn, giaän mình töø xöa chaúng chòu theá phaùt quy y.

Moät laùt, tieåu thô quay vaøo baøn leã, Sinh ngaïi naøng voäi ñi neân boãn naûy ra moät yù. Laïi gaàn bieät phoøng beân caïnh, saün nghieân buùt vaø hoa tieân ñeå khaùch thaäp phöông ñeà vònh, Sinh beøn thaûo phoùng maáy caâu:

" Laù gioù saàu xuaân, ñöa ñaåy duyeân trôøi heïn öôùc,
Tieân hoa gaøi moäng, vaán vöông ñeàn Phaät baâng khuaâng
Ñoäng bieác, thoaùng cöôøi tieân nuõ
Reâu xanh, ngaån loái Löu Thaàn.
Maët nöôùc hoà in, xao ñoäng boán muøa soùng gioù
Boùng ñeâm hang thaúm, long lanh moät veû giai nhaân !

- Coù ngöôøi aùm haïi tieåu thô !

Laäp töùc, hai, ba, roài chín, möôøi löôõi göôm daøi vung leân, lính haàu vaây laáy Löông Sinh. Nhuõng ngöôøi xem hoäi thaát saéc luøi laïi, doàn daäp ñaåy vaøo nhau keâu la naùo ñoäng. Tieåu thô ngoài treân, veùn reøm nhìn xuoáng, khoâng noùi moät lôøi, veû maët heát söùc kieâu kyø. Löông Sinh ñaõ toan môû lôøi choáng cheá nhöng lính xoâng vaøo troùi chaøng.

Ñaùm ñoâng coù tieáng thì thaøo :

- Anh ta chæ neùm coù moät caønh hoa thoâi ñaáy.

- Baáy nhieâu cuõng ñuû heùo cuoäc ñôøi.

- Qua dinh Toång traán khoâng laáy noùn xuoáng laø ñaõ bay ñaàu, noùi chi xuùc phaïm tieåu thô vaøng ngoïc !

Luùc aáy Löông Sinh söïc nhôù ñaõ queân töø laâu möôøi moân voõ bính truyeàn cuûa nhaø hoï Laõ.

Veà ñeán nha moân, lính daãn Löông Sinh nhoát vaøo traïi giam roài taâu trình leân Toång traán. Naèm trong boán vaùch töôøng ñaù, Sinh nghó cuoäc ñôøi baèng phaúng cuûa mình baáy laâu maø loøng raàu ró khoâng yeân. Chaéc laø phen naøy khoâng theå soáng thoaùt, tieáng vang danh só ngaøy naøo baây giôø phaûi chòu hoen nhuïc vì khoâng neùn ñöôïc taám loøng boàng boät phuùt giaây. Ñang mô maøng veà theá giôùi beân kia, chôït nghe tieáng ngöôøi goïi daäy, laäp töùc ñöôïc lính daãn ñeán coâng ñöôøng. Toång traán ngoài giöõa, voùc daïng phöông phi, haøm eùn raâu huøm, treân tay coøn caàm tang vaät laø maûnh hoa tieân.

Sinh cuùi ñaàu thi leã, toan tìm lôøi keâu oan gôõ toäi thì quan ra leänh môû troùi. Tröôùc söï kinh ngaïc cuûa Sinh, quan böôùc xuoáng theàm, daét Sinh vaøo trong, keùo gheá baûo ngoài. Sinh töø choái hai ba laàn khoâng ñöôïc. Quan noùi :

- Ta thöôøng öôùc ao ñöôïc gaëp moät ngöôøi taøi ñöùc, nay bieát ngöôøi laø danh só neân thöïc heát loøng haâm moä. Lính haàu sô suaát phaïm ñieàu voâ leã vöøa roài, ta seõ nghieâm trò. Gaùc Ñaèng thuaän neûo gioù ñöa, ngöôøi haõy ôû ñaây cuøng ta höôûng maáy ngaøy xuaân, vui caâu xöôùng hoïa, cho thoûa tình ta khao khaùt laâu nay.

Ñoaïn truyeàn ñem röôïu ngon thòt beùo ra theát ñaõi noàng haäu. Löông Sinh töï thaáy taøi naêng cuûa mình thöïc ñaõ baûo ñaûm caùi meänh voâ cuøng vöõng chaéc, heát söùc côûi môû taám loøng, uoáng röôïu say khöôùt töø sôùm ñeán chieàu, moãi khi chaäp chôøn thöùc tænh laïi ngaâm thô sang saûng, töôûng nhö luùc naøo sau reøm cuõng coù ngöôøi ñeïp neùp nghe. Toång traán coù veû ñaëc bieät kính troïng taøi naêng cuûa Sinh, luoân luoân nhöôøng lôøi cho Sinh thaønh ra Sinh phaûi ñoäc xöôùng, ñoäc hoïa, ñoäc ngaâm suoát ngaøy. Ñoâi luùc Sinh muoán hoûi thaêm tieåu thô ñònh trao duyeân nôi naøo chöa, nhöng thaáy Toång traán ñaõi mình nhö baäc thöôïng khaùch neân phaûi giöõ yù laøm thinh.

Ñoä vaøi hoâm sau, quan toå chöùc cuoäc du xuaân, ñöa Sinh ñi xem caûnh trí trong mieàn. Nôi naøo quan cuõng cho thaáy kyø coâng ñaïi löïc cuûa quan taïo laäp cho daân: Kìa laø doøng suoái quanh co quan ñaõ khai thoâng ñeå daân laáy nöôùc caáy caøy, noï laø ñoàng ruoäng bao la tröôùc kia toaøn laø röøng raäm hoang vu quan ñaõ toán coâng khai phaù cho daân troàng troït.

Ngoài treân kieäu cao, Sinh nhìn theo ngoùn tay quan troû phía xa xa, mô hoà thaáy suoái, thaáy ñoàng nhieàu veû khaùc maøu maø mieäng khoâng ngöøng taùn tuïng. Hôi men noàng naøn loøng Sinh chan chöùa nhieät tình ñoái vôùi nhuõng baäc "daân chi phuï maãu" maø xöa nay Sinh thöôøng toû yù reû khinh.

Ñeán ñaâu quan cuõng xin Sinh löu buùt ñeå cho khaéc vaøo bia ñaù, coät ñoàng. Sinh phoùng buùt thao thao baát tuyeät, heát loøng ca ngôïi taøi ñöùc cuûa quan. Möïc thôm buùt quyù, lôøi lôøi chaâu ngoïc, haøng haøng gaám theâu. Tröôùc khi giaõ töø, Sinh coøn löu laïi baøi taùn (1) toång keát coâng ñöùc cuûa quan ñeå khaéc ôû choán coâng ñöôøng vaø baøi minh, kyù (2) ñeå ghi taïc vaøo maáy coã hoàng chung taïi caùc thaùp ñeàn quy moâ trong haït. Quan aân caàn tieãn chaân Sinh ra khoûi nha moân, ñöa taëng moät coã ngöïa baïch maáy neùn vaøng nhöng Sinh moät möïc töø choái khoâng nhaän ñeã giuõ veïn loøng thanh khieát.

Giuõa muøa xuaân aáy, Sinh laâm beänh naëng, naèm lieät suoát moät thaùng lieän. Tuyeát Hoàng heát söùc saên soùc thuoác thang, nhieàu ñeâm khoâng nguû. Baây giôø Sinh coù loøng möøng laø naøng khoâng bieát laøm thô, nhög Sinh ngaøy ñeâm khaéc khoaûi vì khoâng caàm ñöôïc caây buùt. Moät ngaøy khoâng vieát ñöôïc caâu naøo Sinh coù caûm töôûng nhö mình khoâng coøn soáng nuõa. Ngoaøi noãi beänh taät giaøy voø, Sinh coøn bò baên khoaên saùng taïo haønh haï. Beänh cuõ nhö muoán taùi phaùt, thaàn kinh raïo röïc khoâng yeân, giaác nguû chaäp chôøn aùc moäng. Maáy laàn choáng tay ngoài daäy nhöng laïi buûn ruûn naèm xuoáng, hôi thôû noùng ran nhö löûa. Moät sôùm ñang naèm, nghe tieáng chim hoaøng anh hoùt ngoaøi vöôøn vuït taét, thaáy moät tia naéng loït qua khe cöûa chôït taøn, Sinh boãng hoát hoaûng töôûng chöøng muøa xuaân boû mình maø ñi, beøn göôïng ngoài leân, xoâ maïnh cöûa soå. Maát nuï hoa thaém cöôøi duyeân tröôùc theàm, laù xanh töôi maøu nhöïa môùi. Sinh goïi ñem nghieân buùt vaø taäp hoa tieân. Vöøa caàm buùt leân, Sinh boãng kinh ngaïc: nghieân möïc ñoû töôi saéc maùu. Thöû chaám buùt vaøo, laên troøn ngoïn buùt ñöa leân, boãng thaáy nhoû xuoáng töøng gioït, töøng gioït thaém hoàng nhö ræ chaûy töø tim. Khieáp ñaûm, Sinh ngoãi suõng sôø, taâm thaàn thaùc loaïn. Coá vieát ñoâi chöõ leân giaáy, neùt chöõ quaùnh laïi, lôïn côïn nhö veät huyeát khoâ treân caùt. Sinh voäi buoâng vieát, töôûng chöøng baøn tay cuõng thaám maùu ñaày. Ñöa leân ngang muõi, muøi tanh khuûng khieáp. Queät tay vaøo aùo, ñau nhoùi trong ngöôøi, Sinh naèm vaät xuoáng, meâ man baát tænh. Sau maáy ngaøy, Sinh tænh daäy, loøng laïi khao khaùt caàm buùt. Nhöng nhôù hình aûnh vöøa qua, töï nhieân ñaâm ra e ngaïi. Sinh coá taäp trung thaàn löïc, men ñeán aùn thö nhöng vöøa caàm buùt laïi thaáy laûng vaûng saéc maùu, khoâng sao coù ñuû can ñaûm vaïch ñöôïc neùt naøo. Sinh neùm buùt, haát giaáy, voâ cuøng khieáp sôï töôûng nhö xoân xao chung quanh voâ soá hoàn oan ñoøi maïng. Töø ñoù Sinh gaày raïc haún, lieäu khoâng soáng thoaùt.

Ngöôøi caäu cuûa Sinh töø laâu ñaõ vaøo trong nuùi Hoa-döông ôû vôùi ñaïo só hoï Trình, moät hoâm taït veà thaêm nhaø thaáy chaùu suy nhöôïc raát laø lo laéng. Sau khi nghe Sinh thuaät heát nhuõng ñieàu quaùi dò vöøa qua, oâng suy nghó hoài laâu roài noùi :

- Ta töøng baûo chaùu ngoøi buùt khoâng phaûi khoâng coù oan khieân. Löôøi göôm tuy aùc nhöng maø traùch nhieäm roõ raøng, loãi laàm taùc haïi cuõg trong giôùi haï. Möôïn söï huyeàn hoaëc cuûa vaên chöông maø gaây ñieàu thieät haïi cho con ngöôøi, toäi aùc cuûa keû caàm buùt xöa nay keå bieát laø bao, nhöng chaúng qua môø mòt hö aûo neân khoâng thaáy roõ hay khoâng muoán roõ maø thoâi. Laøm cho ngöôøi gaùi lôùn leân baên khoaên saàu muoän, laøm cho trai treû ñang haêng khinh baïc, hoaøi nghi, gôïi cho ngöôøi ta nghó vaät duïc vaø queân aùi tình, kheâu cho ngöôøi ta tieác taøi lôïi maø xa ñaïo nghóa, hoaëc cöôøi treân ñau khoå cuûa tha nhaân, haùt treân bi caûnh ñoàng loaïi, ñem söï phuø phieám thay cho thöïc duïng, laáy vieäc thieån caän queân ñieàu xaâu xa, xuyeân taïc chaân lyù, che laáp baàn haøn, ca ngôïi quyeàn löïc, boû queân con ngöôøi, vaên chöông haù chaúng ñaõ laøm nhuõng ñieàu voâ ñaïo ? Toäi aùc vaên chöông xöa nay neáu ñem phaân tích bieát ñaâu chaúng doàn chaát thaønh ngaøn daõy Thieân sôn ? Thaàn taïng cuûa chaùu kinh ñoäng thaát thöôøng, nhöng maø baûn chaát huyeàn dieäu coù theå caûm öùng vôùi coõi voâ hình, chaéc chaùu laøm ñieàu toån ñöùc khaù naëng neân maùu oan môùi ñuoåi theo nhö vaäy. Haõy xem coù lôõ höùng buùt ñi leäch ñöôøng chaêng ? Soaùt laïi cho mau, soaùt laïi cho mau, chôù ñeå chaày ngaøy.

Löông Sinh nghe xong boài hoài taác daï, trí tueä xem ra minh maãn hôn nhieàu. Côn beänh do ñoù lui ñöôïc khaù xa. Sinh ñem maáy taäp thi tuyeån cuûa mình ñoïc laïi töøng caâu, doø laïi töøng chuõ, thaáy toaøn laø yù böôùm tình hoa, phaùt trieån caûm xuùc maø xao nhaõng trí tueä, taùn tuïng thieân nhieân maø boû maát caûnh ñôøi, troán traùnh thöïc taïi, töø choái töông lai, nhöng nghó kyõ laïi vaãn chöa doø ñöôïc loái maùu töø ñaâu. Boãng söïc nhôù ñeán nhuõng baøi phoùng buùt vieát cho Toång traán, khoâng ghi laïi trong thi tuyeån, taâm naõo trôû neân baøng hoaøng. Ñoàng thôøi bao nhieâu göông maët hoác haùc trong ngaøy hoäi chuøa laïi hieän leân roõ, maáy caùnh ñoàng trô troïi, nhuõng tieáng thì thaàm hai beân kieäu hoa, veû ngöôøi nhôùn nhaùc sôï haõi, nhuõng ñoøn daây troùi, maáy daõy nhaø giam, laàn löôït nhö soáng laïi tröôùc maët. Nhuõng caûnh aáy thöïc ñaõ traùi ngöôïc vôùi nhuõng baøi taùn, baøi minh ñaõ vieát. Moà hoâi toaùt ra nhö taém, Sinh ñöùng leân ñöôïc, quyeát ñònh trôû laïi choán cuõ ñeå tìm hieåu söï thöïc.

Sinh ñeán choán cuõ vaøo moät buoåi chieàu naéng vaøng theâ löông phuû treân caûnh vaät tieâu ñieàu, xô xaùc. Qua khoûi doøng suoái khoâ caïn Sinh böôùc vaøo moät thoân trang vaéng veû, thöa thôùt nhuõng maùi tranh ngheøo, khoâng moät boùng ngöôøi thaáp thoaùng. Ñeán moät goø coû uùa chôït thaáy moät ngöôøi noâng phu uû ruõ tröôùc naám moä môùi, liu hiu maáy neùn höông taøn. Sinh döøng böôùc, laïi gaàn ngoài xuoáng moät beân, kheõ hoûi :

- Baùc khoùc thöông thaân quyeán naøo vaäy ?

Ngöôøi kia ngöôùc leân khoâng noùi, ngaém nhìn lôùp buïi ñöôøng tröôøng baïc theách treân quaàn aùo Sinh, dòu ñoâi maét xuoáng :

- Ngöôøi naèm döôùi moà khoâng phaûi baø con quyeán thuoäc cuûa toâi.

Sinh nghó : "Chaúng leõ ngöôøi naøy cuõng laø moät keû thi nhaân khoùc thöông cho kieáp hoàng nhan baïc meänh naøo chaêng". Chöa kòp doø yù, ngöôøi kia chôït hoûi, ra veû hoaøi nghi :

- OÂng töø ñaâu maø ñeán ñaây ?

- Toâi ôû choán xa, nhaân böôùc ñöôøng phieâu löu gheù taït qua thoâi. Buoàn thaáy mieàn naøy coù veû tieâu ñieàu hôn caùc nôi khaùc.

Ngöôøi noâng phu boãng long lanh ñoâi maét nhö khoâng daèn ñöôïc taám loøng doàn neùn, baät leân nhuõng tieáng caêm hôøn :

- Noùi heát cho muoân ngaøn khaùch qua ñöôøng cuõng chöa haû ñöôïc daï naøy. Vì duø phaûi cheát ngaøy nay, thaân naøy chaúng tieác, mieãn sao boäc baïch cho ñöôïc söï thöïc uaát haän töø laâu. Ñaõ bao naêm roài, soáng döôùi anh vuoát cuûa teân Toång traán hoï Lyù, chính söï ñoäc duõ hôn huøm beo, ñoàng ruoäng gaày khoâ, daân laøng ñoùi raùch. Ñaàu xuaân naøy coù Khaâm sai ñi veà, cuï Thoân tröôûng cuûa chuùng toâi, maëc duø giaø yeáu cuõng quyeát vì daân laøm baûn traàn tình, can ñaàu ngöïa, níu baùnh xe maø toû baøy söï thöïc. Theá nhöng Khaâm sai ñi khaép moïi nôi, choã naøo cuõng thaáy bia ñaù, coät ñoàng ñaày lôøi hoa myõ taùn döông cuûa thaèng danh só cheát khoán naøo ñoù neân neùm baûn traàn tình, khoâng xeùt, baûo raèng: "Muoân ngaøn lôøi noùi cuûa luõ daân ñen voâ hoïc ñaâu baèng maáy vaàn töø ñieäu cao xa cuûa keû danh nho. Danh só bao giôø cuõng bieát töï troïng. Toång traán ñaõ ñöôïc haïng aáy toân xöng, haún khoâng phaûi baát taøi". Theá ñaõ thoâi ñaâu, Khaâm sai ñi roài, Toång traán phaùi sai nha veà troùc naõ nhuõng ngöôøi ñaõ ñaàu ñôn toá caùo noù. Bao ngöôøi phaûi cheát veà noãi cöïc hình thaûm khoác, vôï goùa con coâi, moät trôøi nöôùc maét, ruoäng ñoàng töø ñaây ñaønh ñeå nuoâi loaøi coû daïi maø thoâi. 

Sinh cheát ñieáng caû ngöôøi, giaây laâu môùi göôïng gaïo hoûi :

- Chaúng hay baùc coù bieát... danh só aáy teân laø gì khoâng ?

Ngöôøi noâng phu trôïn tröøng caëp maét, gaøo leân :

- Laøm gì maø bieát ! maø bieát laøm gì ? Nhuõng haïng hieáu lôïi, hieáu danh, troán trong töø chöông ñeå tieáp söùc cho keû aùc maø cöù töôûng mình thanh cao, haïng aáy thì ñaâu chaúng coù ? Daân laøng ñaây ai cuõng nguyeàn ruûa haén, maø haén naøo bieát ñaâu ! Nghó thöông cho cuï Tröôûng toâi, maáy laàn ñöùng ra chòu nhaän heát toäi ñeå cöùu bao ngöôøi maø boïn chuùng chaúng chòu tha, cöù vieäc taøn saùt thaúng tay, loâi ñi lôùp naøy roài ñeán lôùp khaùc, neân khi bò daãn qua ñaây cuï töï moùc hoïng cho traøo maùu ra maø cheát ñeå khoûi bò ngöôøi ñaày ñoïa. Tröôùc khi nhaém maét, cuï coøn göôïng noùi : " Ñöôïc cheát treân caùnh ñoàng ñaõ ñaãm moà hoâi cuûa ta, cuûa baø con xoùm laøng ta, theá laø quyù roài. Choân ta ôû ñaây, cho ta gaàn guõi vôùi caùc ngöôøi ". Hôi thôû gaàn taøn, cuï coøn noùi tieáp : " Toäi aùc laø ôû luõ vua quan. Teân danh só kia chæ laø caùi côù ñeå chuùng vun vaøo maø che laáp söï thöïc. Ñöøng oaùn hôøn teân danh só. Ñaùng thöông cho noù, ñaùng thöông cho noù".

Ngöôøi noâng phu ngöøng laïi, ngheïn ngaøo roài tieáp :

- Nhöng bao ngöôøi khoå ôû ñaây, bao keû cheát nôi kia nghó coøn ñaùng thöông ñaùng xoùt gaáp traêm ngaøn laàn !

Ñoaïn, guïc ñaàu tröôùc moà, khoùc than thaûm thieát. Sinh cuõng suïp xuoáng, hoøa tieáng khoùc theo. Boùng ñeâm xoùa nhoøa, gioù laïnh nhö töø coõi aâm thoåi veà rung ñoäng bôø lau buïi coû. Sinh töôûng nhö theo côn gioù oan hoàn cuûa ngöôøi ñaõ khuaát hieän veà chöùng kieán cho nhuõng gioït leä chaûy ra töø moät taám loøng hoái haän chaân thaønh.