Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [Trang chuû ]
Raèm thaùng Gieâng
GS Hoaøng Nhö Mai
Nhaân daân ta coù caâu : "Ñi leã quanh naêm khoâng baèng ngaøy raèm thaùng Gieâng", vì ngaøy raèm thaùng Gieâng, ngöôøi ta ñi leã chuøa raát ñoâng vui. Theo tuïc leä, Teát laø môû ñaàu cho moät naêm môùi, raát quan troïng ñoái vôùi caû moät naêm; ngaøy Teát ngöôøi ta caàu chuùc cho nhau nhöõng ñieàu toát laønh vôùi nieàm tin laø seõ ñaït ñöôïc nhöõng ñieàu aáy. Ngaøy moàng moät thaùng Gieâng moïi ngöôøi ôû nhaø leã gia tieân, aên Teát, kieâng khoâng xuaát haønh. Cho neân, ñeán ngaøy raèm ngöôøi ta ñi chuøa, leã Phaät, caàu mong Phaät phuø hoä ñoä trì ñeå quanh naêm bình yeân; vaø cuõng tin raèng nhöõng lôøi thaønh taâm aáy ñöôïc chöùng giaùm.
Nhaø thoâ Hoà Dzeánh coù saùng taùc moät baøi thô nhö sau :
Raèm Thaùng GieângTaùc giaû Hoà Dzeánh laø moät nhaø thô, nhaø vaên coù teân tuoåi. Baøi thô Raèm thaùng Gieâng chöùa ñöïng moät tình caûm trong saùng nheï nhaøng. Ñaây laø moät trong nhöõng saùng taùc cuûa Hoà Dzeánh ñöôïc nhieàu ñoäc giaû thöôûng thöùc vaø thuoäc töø hôn nöûa theá kyû qua.Ngaøy xöa, coøn nhoû, ngaøy xöa,
Toâi ñeo khaùnh baïc leân chuøa daâng nhang.
Loøng vui quaàn aùo xeânh xang,
Tay caàm höông neán, ñænh vaøng môùi mua.
Chò toâi vaøo leã trong chuøa,
Hai chaøng trai treû khaán ñuøa hai beân :
"Loøng thaønh leã vaät ñaàu tieân,
Caàu cho tieåu ñöôïc ngoaøi gieâng ñaét choàng"
Chò toâi phuïng phòu maù hoàng,
Vuøng vaèng suyùt nöõa queân boàng caû toâi.
Tam quan ngoaøi maùi chò ngoài.
Chò nghe ñoaùn theû chò cöôøi luoân luoân :
"Queû thaàn thaùch maùch maø khoân,
Soá naøng choàng ñaét maø con cuõng nhieàu".
Chò toâi nay ñaõ xeá chieàu,
Chaéc coøn nhôù maõi nhöõng ñieàu chò mô.
Haèng naêm toâi ñi leã chuøa,
Chuoâng vaøng, khaùnh baïc ngaøy xöa vaãn coøn.
Chæ hôi thaáy vaéng trong hoàn,
Ít nhieàu höông phaán khi coøn ngaây thô.
Chaân ñi ñeám tieáng chuoâng chuøa,
Toâi ngôø naêm thaùng ngaøy xöa trôû veà.Giaù trò ñaëc saéc cuûa baøi thô laø ôû nhöõng ñieåm sau :
1. Baøi thô theå hieän caùc tuïc leä "aên Teát" nhieàu yù nghóa vaø ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc cuûa ngöôøi Vieät Nam ta. Ñoù laø moät thuaàn phong mó tuïc. Trong baøi thô naøy, qua moät söï vieäc giaûn dò, coù tính chaát raát phoå thoâng laø vieäc coâ thieáu nöõ ñi leã chuøa ngaøy raèm thaùng Gieâng, taùc giaû giôùi thieäu ñaëc tröng cuûa vaên hoùa truyeàn thoáng vaø taâm lí con ngöôøi Vieät Nam.
Daân toäc Vieät Nam öa cuoäc soáng hieàn löông, höôùng thieän; hoï bieát dung hôïp vôùi thieân nhieân chung quanh; hoï tin caäy ôû ñöùc hoùa sinh cuûa Trôøi Ñaát; hoï nuoâi trong taâm trí nhöõng nieàm hy voïng laïc quan vaø hoï theo ñuoåi nhöõng nguyeän voïng hôïp lí. Caâu chuyeän daãn ra trong baøi thô, gioáng nhö moät böùc tranh daân gian ñôn sô, giaûn dò. Noù noùi leân ñaày ñuû caùi tính caùch Vieät Nam : muøa ñoâng ñi qua, muøa xuaân vöøa tôùi. Thieân nhieân vaø con ngöôøi böôùc sang moät chu kyø môùi, coâ thieáu nöõ thaáy naûy nôû trong loøng nieàm vui hoàn nhieân trong saùng, nieàm tin vaøo töông lai. Coâ cuøng em nhoû ñi leã chuøa, thaønh kính caùm ôn Trôøi Phaät vaø caàu nguyeän Trôøi Phaät phuø hoä ñoä trì cho coâ. Böùc chaân dung "thieáu nöõ ngaøy xuaân ñi leã chuøa" aáy ñeïp moät veû ñeïp moäc maïc, thanh tuù bieát chöøng naøo! Cuoäc soáng töôûng chöøng nhö ñôn sô, teû nhaït aáy thaät ra raát thanh khieát vaø thuaàn nhaõ, nhö hoa sen moïc trong ñaàm maø toaû höông thôm maùt loøng ngöôøi.
2. Ñaïo Phaät töø laâu ñaõ hieän höõu trong xaõ hoäi Vieät Nam, hoøa quyeän vaøo taâm hoàn Vieät Nam thaønh moät toá chaát töï nhieân cuûa cuoäc soáng. Coù leõ coâ thieáu nöõ khoâng suy nghó toan tính saâu saéc gì nhieàu, ñöùa em nhoû laïi caøng khoâng. Ngaøy xuaân, hoøa nhòp vôùi cuoäc sinh thaønh voâ taän cuûa vuõ truï vaø nhaân sinh, hai chò em khaáp khôûi nieàm vui trong loøng vaø hôùn hôû ñi leã chuøa caàu Phaät.
Ngoâi chuøa, bieåu hieän cuûa ñaïo Phaät, trong yù thöùc cuûa hai chò em laø moät nôi ñoâng ñuùc, vui veû, thuù vò. Ñoù chính laø hình aûnh cuûa ñaïo Phaät trong daân gian Vieät Nam. Ñaïo Phaät khoâng phaûi laø nhöõng giaùo ñieàu khoâ khan xa vôøi, ñaïo Phaät khoâng phaûi laø söï tu haønh khaéc khoå, coâng thöùc, giaû taïo; ñaïo Phaät laø gaàn guõi, laø thaân maät, laø aân caàn, laø bao dung "Khaán sao ñöôïc vaäy nhö loøng theá gian".
Caùi quan nieäm daân gian hoùa - neáu coù theå noùi theá ñöôïc - khoâng sô löôïc hoùa, khoâng thöïc duïng hoùa ñaïo Phaät maø chæ taêng tính phoå caäp, taêng söùc soáng cho ñaïo Phaät, nhö truyeän Nam Haûi Quan Theá AÂm ñaõ noùi :
Coù thaân ngoài nuùi Phaät Ñaø,
Thaân leân treân Phaät, thaân qua döôùi ñôøi.
Thaàn thoâng nghìn maét, nghìn tay,
Phoå moân hieän ñeå ñoä loaøi ngu moâng.
Ñöùa treû nhoû "Ñeo khaùnh baïc leân chuøa daâng nhang - Loøng vui quaàn aùo xeânh xang - Tay caàm höông neán, ñænh vaøng môùi mua", coâ thieáu nöõ "Tam quan ngoaøi maùi chò ngoài - Chò nghe ñoaùn theû chò cöôøi luoân luoân" bieåu thò söï thuaàn phaùc, nhaân haäu, loøng moä ñaïo hoàn nhieân aáy.3. Ñaùng chuù yù nhaát laø ñoaïn keát cuûa baøi thô. Nhaø thô nhôù vaø keå laïi moät hoài öùc cuûa tuoåi thô. Caùc hoài öùc veà quaù khöù thöôøng laø nhuoám maøu u hoaøi. Noãi u hoaøi ôû ñaây laø moät noãi buoàn man maùc. Coâ chò thì :
Chò toâi nay ñaõ xeá chieàu,Coâ thieáu nöõ ñaõ mô nhöõng ñieàu gì ? Nhöõng ñieàu mô aáy ñuû ñaït ñöôïc, ñaït nhieàu hoaëc ít, thì nay cuõng qua caû roài. Chò toâi nay "ñaõ xeá chieàu" töùc laø giaø roài, tuoåi xuaân qua roài neân buoàn baõ nhôù tieác.
Chaéc coøn nhôù maõi nhöõng ñieàu chò mô.
Coøn ñöùa em - nay laø nhaø thô, thì :
Chæ hôi thaáy vaéng trong hoàn,
Ít nhieàu höông phaán khi coøn ngaây thô.
Taïi sao coù noãi buoàn ? AÁy laø vì nhôù, tieác quaù khöù.Chính vaán ñeà laø ôû choã ñoù. Bôûi vì coâ thieáu nöõ ngaøy tröôùc aáy cho mô laø thaät, neân coâ tieác. Neáu coâ hieåu raèng :
Tình trong giaác moäng muoân vaøn cuõng khoângthì coâ seõ bình tónh hôn.
(Chinh phuï ngaâm)Ñaïo Phaät cho raèng : cuoäc ñôøi laø aûo moäng, moïi söï ñeàu laø giaû. Cho neân nhöõng ñieàu mô cuûa coâ thieáu nöõ chæ laø môtrong mô . Giaû thieát coù ñieàu naøo thöïc hieän ñöôïc thì cuõng laø thöïc trong mô maø thoâi.
Toâi coøn nhôù moät vò Hoaø thöôïng ñaõ noùi :
"Töø con ngöôøi cho ñeán söï vaät chung quang mình ñeàu theo doøng thôøi gian maø bieán ñoåiAÅ Thaân mình, vaø ngoaïi caûnh laø khoâng gian, ba thôøi quaù khöù, hieän taïi, vò lai laø thôøi gian, Taát caû laø moät doøng moäng coù gì ñaâu thöïc laø mình ?"
Nhöng hieåu nhö theá coù khieán cho ngöôøi ñôøi hoaøi nghi bi quan, tieâu cöïc khoâng ?
Vò Hoøa thöôïng noùi tieáp :
"Nhöng nhôø phuùc duyeân laønh, chuùng ta ñöôïc Ñöùc Phaät chæ cho trong caùi moäng aáy coù caùi khoâng phaûi laø moäng. Maø caùi ñoù laø caùi hieän giôø chuùng ta ñang trôû veà, ñang theo doõi noù vaø tìm thaáy noù ñeå soáng vôùi noù"
".. Neáu chuùng ta soáng vôùi taâm nieäm thieàn thì môùi thaáy raèng trong caùi sinh, dieät aûo moäng coøn coù caùi khoâng sinh dieät laãn trong aáy. Theá neân loøng mình ñöôïc an oån, töï taïi vaø vui veû. Chæ thaáy ñöôïc moät tí, moät khía caïnh nhoû xiuù naøo cuûa caùi ñoù, chuùng ta cuõng caûm thaáy höùng khôûi, moät nieàm vui veû ñeå xoaù ñöôïc noãi ñau buoàn"
Giaù trò tích cöïc, giaù trò nhaân vaên cuûa ñaïo Phaät laø nhö theá. Ñieàu maø hoaø thöôïng noùi treân, chuùng ta ñaõ thaáy ñöôïc trong baøi thô Raèm Thaùng Gieâng.
Nhaø thô Hoà Dzeánh, hoaøi nieäm quaù khöù, coù vöông vaán, coù baâng khuaâng, coù nhôù tieác :
Haøng naêm toâi ñi leã chuøa,AÁy cuõng laø vì ngoä nhaän caùi giaû laø thöïc. Nhöng, coù söï xuaát hieän cuûa tieáng chuoâng chuøa :
Chuoâng vaøng, khaùnh baïc ngaøy xöa vaãn coøn.
Chæ hôi thaáy vaéng trong hoàn.
Ít nhieàu höông phaán khi coøn ngaây thô.Chaân ñi ñeám tieáng chuoâng chuøa,Caâu thô cho thaáy söï thö thaùi, traán tónh trôû laïi trong taâm hoàn nhaø thô. Phaûi chaêng "naêm thaùng ngaøy xöa trôû veà" vôùi nhaø thô ? Laøm sao nhö theá ñöôïc ! Naêm thaùng ngaøy xöa ñaõ ñi qua, ñaõ maát, trôû veà sao ñöôïc ! AÁy laø vì nhaø thô laéng nghe töøng tieáng chuoâng chuøa, tieáng chuoâng ñaõ gôïi laïi caùi Phaät tính voán coù trong nhaø thô vaø caùi taâm cuûa nhaø thô trôû neân thanh thaûn, voâ tö, hoàn nhieân nhö caùi taâm cuûa treû thô ñaáy thoâi.
Toâi ngôø naêm thaùng ngaøy xöa trôû veà.
GS Hoaøng Nhö Mai
[ Trôû Veà ]