Ñaàu
theá kyû 21 :
Tin
hoïc vaø Sinh hoïchoäi tuï
Haøn Thuyû
Kyø tröôùc ñaõ ñieåm qua moät soá tieán boä khoa hoïc maø ngöôøi ta hy voïng coù theå ñaït ñöôïc trong töông lai gaàn, nhôø ôû söï hoäi tuï giöõa Sinh hoïc vaø Tin hoïc. Söï hoäi tuï naøy nhôø ôû khaû naêng moâ hình hoaù cuûa Tin hoïc ngaøy caøng cao, taán coâng ñöôïc vaøo nhöõng hieän töôïng voâ cuøng phöùc taïp maø nhöõng nghieân cöùu veà sinh hoïc caøng ñi saâu caøng ñaët ra nhieàu. Nhöõng tieán boä aáy naèm trong hai phaïm truø nghieân cöùu : khoa hoïc veà boä naõo vaø di truyeàn hoïc, vôùi nhöõng thaønh coâng hieän ñaõ manh nha, nhö maïng nôron, ñoïc vaø giaûi maõ gien. ôû ñaây chæ baøn veà nhöõng vaán ñeà lieân heä ñeán khoa hoïc luaän, vì baùo chí ñaõ noùi quaù nhieàu treân nhöõng öùng duïng cuûa tin hoïc vaø sinh hoïc. Nhöõng öùng duïng naøy coù aûnh höôûng xaõ hoäi vaø kinh teá raát lôùn, vaø khoâng phaûi hoaøn toaøn chaéc chaén laø seõ theo chieàu höôùng toát. Chính vì theá laïi caøng caàn thieát naém baét noäi dung cuûa caùc ngaønh nghieân cöùu naøy.
Nhöng, ñeå tieáp tuïc trình baøy veà nhöõng vieãn töôûng xa, meânh moâng... vaø manh mong... hôn, xin ñöôïc pheùp nhìn chung caûnh quan töø ñieåm khôûi ñaàu, theo ngöôøi vieát baøi hieåu ñöôïc. Caùi nhìn khôûi ñaàu ñoù laø nhaän thöùc raèng ñoái töôïng cuûa tö duy con ngöôøi naèm trong ba theá giôùi : theá giôùi vaät chaát, theá giôùi cuûa söï soáng, vaø theá giôùi tö töôûng. Veà quan ñieåm naøy nguôøi vieát hoaøn toaøn ñoàng yù vôùi Phan Huy Ñöôøng, trong cuoán Penser librement (xem giôùi thieäu trong Dieãn Ñaøn soá 99, 9.2000).
Nhöng neáu loái tieáp caän cuûa taùc giaû, theo trieát hoïc duy vaät bieän chöùng, laø chaát vaán nhöõng quan heä cuûa tö duy vôùi ba theá giôùi ñoù moät caùch toång theå, thì loái tieáp caän cuûa caùc ngöôøi nghieân cöùu khoa hoïc vaãn laø taùch baïch baûn thaân mình, chuû theå tö duy khoa hoïc, vaø ñoái töôïng tö duy, maëc duø phaïm vi cuûa ñoái töôïng ñoù ngaøy caøng roäng lôùn vaø saâu xa. Maëc duø ñoái töôïng tö duy khoa hoïc coù theå bao goàm söï soáng vaø tö töôûng. Vaø phöông phaùp luaän vaãn laø chia nhoû, khu bieät caùc vaán ñeà, ñi töøng böôùc, phaân tích vaø toång hôïp, tìm kieám söï ñoàng thuaän toái ña qua lyù thuyeát vaø thöïc nghieäm.
Töø nhöõng thaønh coâng cuïc boä vaø cuï theå nhö ñaõ noùi kyø tröôùc, con ngöôøi ngaøy nay ñaõ trôû laïi nhöõng tham voïng cöôùp quyeàn taïp hoaù ñaõ coù töø muoân thuaû, vôùi phaàn naøo töï tin hôn, vaø vôùi phöông phaùp chaët cheõ hôn. Vì nhöõng caâu hoûi taïi sao ? nhö theá naøo ? khoâng daáu ñöôïc caùi tham voïng laøm theá naøo ? naèm trong. Trong vieãn caûnh noùi tôùi ôû ñaây, coâng vieäc laø ñi tìm caùi caàu noái giöõa theá giôùi vaät chaát vaø theá giôùi cuûa söï soáng, vaø tìm caùch baéc caàu töø theá giôùi söï soáng ñeán theá giôùi tö duy. Noùi caùch khaùc, nhö theá laø ñaõ ñaët ñöôïc hai caâu hoûi cuï theå hôn : töø vaät chaát naûy ra söï soáng nhö theá naøo ? vaø töø söï soáng naûy ra tö duy nhö theá naøo ? Tuy veà maët thöïc nghieäm caùc caâu hoûi naøy vaãn naèm trong hai phaïm truø nghieân cöùu : khoa hoïc veà boä naõo, vaø sinh hoïc phaân töû, trong töông lai dó nhieân ngöôøi ta seõ duøng baát cöù phöông phaùp, lyù thuyeát, keát quaû cuï theå naøo cuûa caùc ngaønh khoa hoïc khaùc khi caàn thieát.
Vaäy sau khi xem xeùt veà phöông phaùp luaän cuûa söï baéc caàu, seõ xin ñieåm laïi moät vaøi döï phoùng veà hai khoa hoïc treân. Roài cuoái cuøng cuõng khoâng theå khoâng nhaéc tôùi nhöõng pheâ phaùn (goàm caû söï töï pheâ phaùn cuûa caùc nhaø khoa hoïc) veà baûn thaân vieäc aùp duïng phöông phaùp khoa hoïc treân nhöõng ñoái töôïng nhö söï soáng vaø tö duy.
1. Giaûm thieåu
Hình 1 ñi keøm döôùi ñaây töôïng tröng moät caùch giaûn löôïc heä thoáng hieåu bieát khoa hoïc hieän nay. Hieåu bieát ñöôïc chia thaønh nhieàu bình dieän coù traät töï treân döôùi, tuy khoâng phaûi laø moät traät töï tuyeán tính. Caøng ôû phía döôùi thì caøng ñôn giaûn vaø caøng ñi saâu vaøo nhöõng caáu taïo vaø caáu truùc cô baûn nhaát cuûa theá giôùi vaät chaát.
Hình 1 : Caùc taàng lôùp cuûa hieåu bieát khoa hoïc
chính xaùc, taàng treân cuøng laø vieãn caûnh.
ÔÛรป moãi bình dieän ngöôøi ta nhaän dieän ñöôïc nhöõng thöïc theå (entiteùs) vaø nghieân cöùu ñeå naém baét ñöôïc nhöõng quan heä (relations) giöõa nhöõng thöïc theå aáy. Trong hình veõ, thöïc theå laø caùc hình khoái vaø quan heä giöõa chuùng laø nhöõng ñöôøng noái caùc hình khoái. Nhö ta thaáy ôû ñaây, moät thöïc theå ôû bình dieän treân coù theå ñöôïc giaûi thích nhö laø moät taäp hôïp nhöõng thöïc theå vaø quan heä ôû bình dieän döôùi. Thí duï nhö thöïc theå nguyeân töû cuûa hoaù hoïc (vaø nhöõng tính chaát cuûa noù) coù theå ñöôïc giaûi thích bôûi nhöõng haït löôïng töû ñaõ keát caáu vôùi nhau theo nhöõng quy luaät nhaát ñònh cuûa cô hoïc löôïng töû. Caùc quan heä ôû bình dieän treân cuõng coù theå ñöôïc giaûi thích bôûi nhöõng quan heä ôû bình dieän döôùi.
Noùi nhö treân sôï bò hieåu nhaàm laø khoa hoïc chính xaùc chæ coù moät caùi nhìn hoaøn toaøn tónh laëng veà hieän thöïc. Dó nhieân khoâng phaûi nhö vaäy, khoa hoïc chính xaùc cuõng nghieân cöùu söï thay ñoåi trong tính chaát cuûa caùc thöïc theå vaø trong quan heä cuûa chuùng. Vaø chính söï thay ñoåi vaø caùc quy luaät thay ñoåi naøy môùi laø nhöõng ñieàu ñaùng chuù yù. Sau ñaây xin goïi chung nhöõng söï vaät, quan heä, bieán ñoåi... maø khoa hoïc khaûo saùt ôû moãi bình dieän laø nhöõng hieän töôïng. Vaø phöông phaùp luaän ñi tìm nhöõng giaûi thích cuûa moät hieän töôïng ôû bình dieän cao baèng nhöõng hieän töôïng ôû bình dieän thaáp hôn ñöôïc goïi laø phöông phaùp "giaûm thieåu" (reductionisme).
Giaûm thieåu laø gì : khi moät hieän töôïng hay quy luaät ôû moät bình dieän cao ñöôïc phaùt hieän (thöôøng laø trong quaù khöù), ngöôøi ta coù khuynh höôùng cho raèng ñoù laø moät quy luaät " trôøi cho ", noù laø nhö theá, khoâng coù gì ñeå giaûi thích caû. Nhöng nhö theá thì tích tuï laïi caøng ngaøy trôøi cho caøng nhieàu, khoù nhôù ; vaø vì chuùng coù veû nhö ñoäc laäp vôùi nhau, khoù aùp duïng linh hoaït. Vì theá nghieân cöùu khoa hoïc laø tìm ra trong caùc quy luaät ñoù moät soá ít quy luaät ôû bình dieän cô baûn hôn, ñeå coù theå töø ñoù suy ra nhieàu quy luaät thöïc nghieäm ôû bình dieän ñôøi thöôøng, ñöa tôùi söï thoáng nhaát vaø nhaát quaùn cuûa khoa hoïc töï nhieân qua taùc ñoäng hai chieàu, phaân tích töø treân xuoáng vaø toång hôïp töø döôùi leân.
Thí duï quy luaät noåi tieáng maø Archimeøde (theá kyû thöù ba tröôùc taây lòch) trong moät phuùt xuaát thaàn ñaõ phaùt hieän : moïi vaät khi nhuùng xuoáng chaát loûng thì bò ñaåy leân baèng moät söùc ñaåy ngang vôùi soá chaát loûng ñöôïc chöùa trong theå tích maø noù chieám choã. Cho tôùi thôøi khoa hoïc coå ñieån cuûa theá kyû 17 khoâng ai tìm caùch giaûi thích ñònh luaät aáy caû, noù laø nhö theá, vaø noù bao giôø cuõng ñuùng. Hoaëc giaû neáu ta ñaët laïi mình vaøo thôøi coå ñaïi chaéc cuõng coù theå nghó nhö sau : chieám choã cuûa noù thì bò noù ñaåy laø töï nhieân, caøng chieám nhieàu choã thì caøng bò ñaåy maïnh. Nhöng taïi sao laïi ñaåy leân, maø khoâng ñaåy ra, hay ñaåy xuoáng ?
Vôùi nhöõng hieåu bieát cô hoïc vaø hoaù hoïc hieän nay, thì moät em hoïc sinh tuù taøi coù theå giaûi thích ñöôïc ñònh luaät Archimeøde theo phöông phaùp giaûm thieåu : Löïc ñaåy laø do taùc duïng toång hôïp cuûa caùc phaân töû trong chaát loûng khi va chaïm vaøo vaät theå (A) bò nhaán chìm maø thaønh. Laøm sao tính toaùn ñöôïc taùc duïng aáy ? neáu ñi vaøo phaân tích thì seõ bò khoù khaên, nhöng em hoïc sinh coù theå lyù luaän khoân kheùo nhö sau : thí duï ta cuõng nhaän chìm moät vaät theå khaùc (B) gioáng heät vaät theå aáy (A), nhöng coù moät voû boïc raát moûng, taùc duïng khoâng ñaùng keå, vaø chöùa cuøng chaát loûng cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi. Hieån nhieân laø (B) chòu moät löïc toång hôïp baèng khoâng, vì neáu khoâng chaát loûng trong bình seõ phaûi löu chuyeån theo moät chieàu höôùng nhaát ñònh. Vaäy thì (B) chòu moät söùc ñaåy baèng troïng löôïng cuûa noù vaø ngöôïc chieàu (töùc laø ñaåy leân). Vaø vì (B) gioáng heät (A) neân (A) cuõng chòu söùc ñaåy ñoù. Vaäy thì, thöa thaày, em ñaõ chöùng minh ñöôïc ñònh luaät Archimeøde. Cuõng cuøng ñieåm khôûi ñaàu ñoù, raèng vaät chaát ôû theå khí vaø theå loûng ñöôïc taäp hôïp bôûi caùc phaân töû luoân luoân va chaïm vaøo nhau trong khoaûng khoâng, ngöôøi ta coù theå giaûi thích taïi sao trong cuøng ñieàu kieän nhieät ñoä vaø aùp xuaát thì soá phaân töû cuûa caùc khí khaùc nhau laïi baèng nhau (soá Avogrado), hay laø taïi sao khi troän laãn hai chaát loûng khaùc nhau thì theå tích dung dòch laïi coù theå nhoû hôn hai theå tích khi taùch rôøi coäng laïi. Ba chuyeän ñôøi thöôøng töôûng nhö chaúng aên nhaäp gì vôùi nhau.
2. Taân xuaát vaø giaûm thieåu
Nhöng cuõng coù nhöõng ngöôøi cho raèng coù nhöõng hieän töôïng khoâng theå ñöôïc giaûi thích saâu hôn maø laø nhöõng quy luaät rieâng cuûa bình dieän treân, "toång theå lôùn hôn caùc thaønh phaàn coäng laïi". Ñoù laø hieän töôïng "emergence": coù moät caùi gì môùi meû xuaát hieän ôû bình dieän cao hôn maø ta khoâng theå giaûi thích baèng nhöõng khaùi nieäm duøng ôû bình dieän thaáp hôn. ôû ñaây xin taïm dòch hai chöõ "pheùnomeøne eùmergent" trong nghóa naøy laø "hieän töôïng taân xuaát". Treân thöïc teá, tröôùc kia ngöôøi ta coâng nhaän : nöôùc coù nhöõng ñaëc tính maø khinh khí vaø döôõng khí ñöùng rieâng laø khoâng coù, bôûi vaäy phaûi nghieân cöùu, thöïc nghieäm vaø suy luaän ngay treân ñoái töôïng laø nöôùc chöù khoâng phaûi chæ nghieân cöùu döôõng khí vaø khinh khí laø coù theå suy ra nhöõng ñaëc tính cuûa nöôùc. Nhöng hieän nay, vôùi cô hoïc löôïng töû, ngöôøi ta tin raèng coù theå laøm vieäc naøy, tuy raèng nhöõng phöông trình caàn giaûi quyeát laø heát söùc phöùc taïp, vaø treân thöïc teá ngöôøi ta vaãn caàn ñeán khaùi nieäm nöôùc vaø nhöõng ñaëc tính cuûa noù, duø chæ ñeå noùi chuyeän vôùi nhau cho ngaén goïn. Tuy nhieân phaûi noùi theâm laø trong coâng vieäc suy ra noùi treân khoâng phaûi chæ coù tính toaùn, ngöôøi ta coù theå ñi moät con ñöôøng thoâ thieån hôn nhöng cuõng coù hieäu quaû tröôùc maét hôn, ñoù laø söû duïng nhöõng phöông tieän raát maïnh cuûa tin hoïc ñeå moâ hình hoaù vaø moâ phoûng moät caùch gaàn ñuùng phaân töû nöôùc.
Nhö vaäy quan nieäm veà caùc hieän töôïng taân xuaát vaãn raát caàn thieát, khoâng nhöõng theá moät hieän töôïng taân xuaát coøn ñaët ra theâm coâng vieäc cho coâng taùc khoa hoïc : aùp duïng tieán trình giaûm thieåu vaøo hieän töôïng naøy ñeå hieåu roõ noù saâu saéc hôn, vaø bieát ñaâu, coù theå ñi ñeán phuû ñònh hay hoaøn chænh moät khía caïnh naøo ñoù cuûa caùc quy luaät cô baûn.
Nhöõng baøn caõi veà söï ñoái laäp giöõa taân xuaát vaø giaûm thieåu laø raát lyù thuù, vaø coù lieân heä maät thieát ñeán nhöõng vaán ñeà trong khoa hoïc luaän veà söï phöùc taïp noùi chung, vaø sinh hoïc noùi rieâng.
Trôû laïiHình 1ôû treân, ta thaáy ôû taàng cô baûn nhaát laø hai lyù thuyeát veà baûn theå cuûa vuõ truï : thuyeát töông ñoái vaø thuyeát löôïng töû, hai thuyeát naøy hieän nay coi nhö giaûi thích ñöôïc taát caû caùc hieän töôïng cuûa ñôøi thöôøng. Nhöng coù phaûi vì theá maø coù theå boû qua hai ngaønh khoa hoïc laø hoaù hoïc vaø vaät lyù hoïc coå ñieån nhö chuùng ta vaãn hoïc ? Dó nhieân laø khoâng, ñeå moâ taû vaø khaûo saùt caùc thöïc theå cuûa ñôøi thöôøng thì hai ngaønh hoïc naøy vaãn coù nhöõng giaù trò khoâng theå boû qua. Ngöôøi laøm sinh hoïc phaân töû coù theå khoâng caàn bieát ñeán cô hoïc löôïng töû nhöng khoâng theå khoâng naém vöõng hoaù hoïc. Töông töï nhö vaäy, ngöôøi laøm coâng ngheä noùi chung cuõng coù theå chæ caàn naém vöõng hoaù hoïc vaø vaät lyù hoïc coå ñieån.
Vaäy ñaëc ñieåm naøo cho pheùp moät bình dieän trung gian laø caàn thieát ? Dó nhieân laø nhöõng thöïc theå vaø quan heä naèm trong bình dieän ñoù phaûi ñuû beàn vöõng trong phaïm vi nghieân cöùu thích hôïp. Thöù hai laø nhöõng quy luaät töï nhieân trong bình dieän aáy cuõng phaûi ñöôïc phaùt bieåu baèng nhöõng khaùi nieäm cuûa chính noù. Bôûi theá trong quaù khöù chuùng ñaõ laø nhöõng ngaønh hoïc gaàn nhö ñoäc laäp. Vaø coù tröôùc caùc ngaønh vaät lyù hoïc cô baûn maø hieän nay laøm neàn taûng cho noù.
Ñieàu ngaøy coù yù nghóa gì ? Tröôùc heát laø vì trong quaù khöù caùc ngaønh khoa hoïc coå ñieån ñaõ coù moät heä thoáng khaùi nieäm vaø ngoân ngöõ rieâng, nhaát quaùn vaø töï ñaày ñuû trong phaïm vi nghieân cöùu cuûa noù. Nhöng vôùi thôøi gian caùc hieän töôïng môùi ñöôïc phaùt hieän, vaø nhöõng khaùi nieäm, quy luaät, ngoân ngöõ rieâng cuûa bình dieän ñoù ñaõ trôû neân khoâng ñuû ñeå giaûi thích heát moïi hieän töôïng. Vì neáu chuùng laø ñaày ñuû thì coù leõ chaúng bao giôø ngöôøi ta laïi caàn tìm hieåu saâu hôn. Ñoù laø giai ñoaïn sau. Nhöng nhö theá khoâng phaûi laø loaïi boû neàn taûng cuõ maø laø laøm cho noù giaøu hôn leân. Chaúng haïn, khi cô hoïc löôïng töû ñi saâu hôn ñeå thaønh laäp neàn taûng vöõng chaéc vaø ñaày ñuû hôn cho hoaù hoïc, thì khoâng phaûi laø loaïi boû bình dieän hoaù hoïc, maø chính laïi laøm cho noù giaøu coù hôn baèng nhöõng vaät chaát vaø hieän töôïng môùi, phaùt bieåu ñöôïc baèng ngoân ngöõ cuûa hoaù hoïc coå ñieån ñöôïc söûa chöõa ñeå trôû neân tinh teá hôn.
Quan heä qua laïi giöõa hai bình dieän hoaù hoïc vaø sinh hoïc phaân töû cuõng töông töï.
Nhöng vaán ñeà lyù thuù ñaët ra ôû ñaây laø quan heä giöõa ba bình dieän : Nhöõng daáu chaám hoûi trong caùc muõi teân phía traùi cuûa Hình 1 muoán neâu leân vaán ñeà sau : vaäy hoaù hoïc, vôùi nhöõng khaùi nieäm, thöïc theå, quan heä cuûa noù... coù theå laøm neàn taûng ñeå giaûi thích toaøn boä toaøn boä sinh hoïc phaân töû khoâng ? ôû ñaây duøng chöõ giaûi thích chöù khoâng duøng chöõ hieåu, vì muoán hieåu cuõng caàn ngaén goïn, töùc laø khoâng chæ caàn duøng ngoân ngöõ, khaùi nieäm rieâng cuûa sinh hoïc maø coøn nghieân cöùu vaø thöïc nghieäm treân nhöõng thöïc theå sinh hoïc. Vaán ñeà ôû ñaây phöùc taïp hôn nhöng töông töï nhö baøi toaùn vôùi nöôùc, döôõng khí vaø khinh khí ; treân nguyeân taéc coù theå quan nieäm laø khi muoán phaân tích saâu hôn thì moãi hieän töôïng sinh hoïc coù theå ñöôïc giaûi thích baèng hoaù hoïc, neáu hoaù hoïc laø moät taàng lôùp trung gian ñaày ñuû. Tröø phi laø khoâng, nghóalaø coù caùc hieän töôïng löôïng töû taùc ñoäng moät caùch ma quaùi naøo ñoù leân caùc hieän töôïng quan saùt ñöôïc ôû möùc ñoä sinh hoïc phaân töû, maø khoâng thoâng qua nhöõng hieän töôïng trung gian cuûa hoaù hoïc nhö nguyeân töû vaø phaân töû.
Taïi sao khoâng nhö theá ? Vaø neáu laáy thí duï ôû caùc ngaønh khaùc thì coù nhöõng hieän töôïng ñôøi thöôøng trong coõi voâ sinh laø khoâng theå giaûi thích ñöôïc baèng cô hoïc coå ñieån, duø cho chaáp nhaän chæ gaàn ñuùng thoâi ; hôn theá nöõa, ngöôøi ta khoâng theå cheá taïo ñöôïc nhieàu vaät lieäu hieän nay neáu khoâng tröïc tieáp öùng duïng cô hoïc löôïng töû, khoâng chæ thoâng qua nhöõng quy luaät cuûa hoaù hoïc vaø cô hoïc coå ñieån. Caâu hoûi caøng trôû neân thích thuù khi ta ñaët vaán ñeà töông töï cho bình dieän tö duy.
3. Töø voâ sinh ñeán höõu sinh vaø coâng ngheä sinh hoïc
Theá naøo laø söï soáng ? Ngoaïi tröø thi só : "ngaøy sau soûi ñaù cuõng caàn coù nhau" chaéc ai cuõng coù theå noùi ñöôïc laø soûi ñaù laø voâ sinh, yeân nhieân töï taïi, chaúng caàn ai caû. Nhöng soûi ñaù khaùc moät sinh vaät ôû choã naøo ? noùi chung nhöõng baøi hoïc vôõ loøng veà sinh vaät hoïc baûo raèng coù theå goïi moät thöïc theá laø sinh vaät khi chuùng coù ít nhaát ba ñaëc tính : 1) coù tieâu thuï (vaø sa thaûi) vaät chaát vaø naêng löôïng ; 2) coù taêng tröôûng ; vaø 3) coù sinh saûn ; vaø töï thöïc hieän nhöõng ñaëc tính ñoù trong moät moâi tröôøng thích hôïp ; coù leõ trong ñoù töï sinh saûnlaø ñaëc ñieåm chuû yeáu nhaát. Chaúng theá maø chöõ "sinh" ñöôïc duøng ñeå phaân chia hai theá giôùi.
Nhöng töï sinh saûn laø moät caùi voøng luaån quaån : quaû tröùng vaø con gaø. Vaø chuùng ta ñaõ bieát, ñeå phaù vôõ caùi voøng luaån quaån ñoù laø caû maáy nghìn naêm suy luaän, quan saùt vaø thöïc nghieäm.
Aristote cho raèng trong moïi vaät ñeàu haøm chöùa moät nguyeân lyù tónh, principe passif, ñoù laø vaät chaát (matieøre), khi gaëp moät nguyeân lyù ñoäng, principe actif, töùc laø hình theå (forme) trong ñieàu kieän thích hôïp thì naûy sinh söï soáng. Nguyeân lyù ñoäng laø caùi gì raát tröøu töôïng, moät khaû naêng laøm cho vaät chaát naûy sinh. Con ngöôøi phöông Taây baèng loøng vôùi caùch giaûi thích ñoù cho tôùi thôøi hieän ñaïi töø nöûa sau theá kyû 16. Nhöng töø ñoù cuõng coøn caõi nhau chaùn cheâ môùi boû ñöôïc caùi teân ñoåi môùi cuûa principe actif töùc laø principe vital, nguyeân lyù söï soáng, cuõng chaúng khaùc gì. Vì töïu trung nhö theá vaãn baûo veä quan nieäm : söï soáng (cuûa moät sinh vaät) laø töï nhieân xuaát hieän. Cho tôùi nhöõng thí nghieäm cuûa Pasteur thì noùi chung moïi ngöôøi môùi coâng nhaän : söï soáng laø do söï soáng maø ra, coøn tröôùc ñoù ? thì do ñaáng toái cao saùng taïo muoân loaøi. Töø moät quan nieäm voâ thaàn vaø sieâu hình sang tôùi moät quan nieäm cuõng vaãn sieâu hình, nhöng höõu thaàn, tuy nhieân phuø hôïp hôn vôùi quan saùt vaø thöïc nghieäm khoa hoïc trong moät khoaûng thôøi gian ngaén.
Ñeán giöõa theá kyû 19 vôùi Darwin ngöôøi ta môùi thöïc söï chaáp nhaän ñoâng ñaûo raèng söï soáng coù theå töø voâ sinh maø ra, roài tieán hoaù trong moät thôøi gian daøi haøng tyû naêm môùi thaønh ra muoân loaøi nhö hieän nay. Nhö theá ñaët ra hai khaúng ñònh : trong nhöõng ñieàu kieän thích hôïp caùc chaát höõu cô daàn daàn trôû neân phöùc taïp, vaø ñeán moät luùc naøo ñoù coù theå taân xuaátmoät thöïc theå höõu cô coù khaû naêng töï sinh saûn, sinh vaät ; vaø ñeán luùc naøo ñoù thì trong quaàn theå sinh vaät ñoù laïi taân xuaát moät quaàn theå sinh vaät khaùc phöùc taïp hôn. Ngöôøi ta coù theå töï baèng loøng vôùi moät lyù thuyeát chung chung nhö vaäy, vì giaûi thích moät caùch khoa hoïc nhöõng böôùc nhaûy voït laø raát khoù. Khoâng traùnh ñöôïc phaûi ñöa vaøo nhöõng yeáu toá ngaãu nhieân, nhöng söï ngaãu nhieân coù theå ñöôïc moâ phoûng baèng tin hoïc. Ngoaøi ra tính toaùn nhöõng ñaëc tính cuûa caùc phaân töû höõu cô phöùc taïp hôn haøng nghìn laàn phaân töû nöôùc laø moät ñieàu khoâng theå giaûi baèng nhöõng phöông trình chính xaùc ñöôïc. Ngöôøi ta laïi vaãn phaûi duøng phöông phaùp moâ hình hoaù vaø moâ phoûng baèng tin hoïc. Treân thöïc teá hieän nay trong caùc phoøng baøo cheá döôïc phaåm lôùn ngöôøi ta ñaõ duøng maùy tính vaø phöông phaùp moâ phoûng ñeå tieân ñoaùn ñaëc tính cuûa nhöõng phaân töû höõu cô môùi maø hoï muoán toång hôïp.
Noùi chung hieän nay lyù thuyeát taân Darwin, trong ñoù söï phaân hoaù döïa treân ñoät bieán cuûa caùc gien, vaø sau ñoù thì môùi tôùi söï toàn taïi cuûa caùc sinh vaät môùi thích hôïp nhaát vôùi moâi tröôøng, gaàn nhö ñöôïc ñoàng thuaän trong caùc nhaø sinh vaät hoïc. Vaø ñuùng laø söï ñoät bieán ñoù laø ngaãu nhieân do caùc gien bò bieán ñoåi bôûi taùc ñoäng cuûa caùc haït löôïng töû. Theá thì söï taân xuaát cuõng coù theå ñöôïc giaûi thích bôûi phöông phaùp giaûm thieåu vôùi ñieàu kieän söû duïng nhöõng khaùi nieäm ôû taàng cô baûn nhaát. Vaø baûn thaân nhöõng khaùi nieäm cuûa cô hoïc löôïng töû laïi haøm chöùa hieän töôïng ngaãu nhieân nhö moät thuoäc tính cô baûn cuûa theá giôùi vaät chaát.
Vaäy phaûi chaêng coù nghóa laø con ngöôøi khoâng coù khaû naêng taùc ñoäng leân caùc sinh vaät hay saùng taïo ra caùc sinh vaät môùi ?
Caâu traû lôøi tuyø thuoäc theá naøo laø taùc ñoäng, vaø theá naøo laø saùng taïo. Ñuùng laø laøm laïi nhö taïo hoaù baèng moät quaù trình haøng tyû naêm thì con ngöôøi khoâng coù ñieàu kieän, nhöng coøn bieán cheá, toå hôïp laïi treân cô sôû nhöõng chaát lieäu ñaõ coù saün, thì taïi sao khoâng ? Vaø thöïc chaát laø coâng ngheä sinh hoïc ñang laøm chuyeän ñoù. Hieän nay coøn ôû möùc thuû coâng moø maãm vì ngöôøi ta coøn chöa hieåu heát taùc ñoäng toång hôïp cuûa caùc gien, cuõng nhö taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng chung quanh leân treân söï phaùt trieån phoâi, vì vaán ñeà coøn raát phöùc taïp. Ngaên chaën moät con viruùt nhö viruùt SIDA coøn chöa xong, huoáng hoà. Nhöng coù theå noùi laø nhöõng nghieân cöùu veà vi sinh vaät seõ coù nhöõng tieán boä raát lôùn, vôùi tieàm naêng nguy hieåm cuõng raát lôùn. Nhöõng thöïc vaät vaø sinh vaät vôùi gien ñöôïc caûi taïo thì ñaõ coù roài, tieàm naêng höùa heïn cuõng nhö nguy hieåm tieàm taøng ñaõ thaønh vaán ñeà thôøi söï.
Coøn lieäu trong vaøi thaäp kyû hay vaøi theá kyû tôùi lieäu ngöôøi ta coù theå saûn xuaát ra ñöôïc nhöõng Frankeinstein ? chöa theå noùi. Vaán ñeà ñaët ra moät caùch ngoâng cuoàng laø nhö sau : lieäu coù theå taùc ñoäng leân gien ñeå töø ñoù laøm thaønh caùc sieâu nhaân hay sieâu quaùi vaät, nhö yù muoán. Nhö theá coù nghóa laø ñaõ naém vöõng ñöôïc toaøn boä quaù trình phaùt trieån töø ñaëc thaùi di truyeàn (geùnotype)tôùi ñaëc thaùi hieän töôïng (pheùnotype)trong moät moâi tröôøng taêng tröôûng nhaát ñònh. Dó nhieân ngöôøi ta seõ baét ñaàu baèng caùc sinh vaät raát giaûn dò, chæ coù moät soá raát ít nôron, coøn vôùi nhöõng sinh vaät phöùc taïp hôn thì hoaït ñoäng cuûa boä naõo coøn chöa hieåu, noùi chi ñeán ñieàu khieån gien ñeå cuoái cuøng coù ñöôïc boä naõo nhö yù muoán. Coù leõ trong nhieàu thaäp kyû nöõa nghieân cöùu veà boä naõo, keát hôïp vôùi nghieân cöùu veà trí naêng nhaân taïo coøn laø moät ngaønh ñoäc laäp vôùi sinh hoïc phaân töû vaø di truyeàn.
Haøn Thuyû[ Trôû Veà ]