Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Chöõ ngöôøi töû tuø
Nguyeãn Tuaân
- Naøy, thaày baùt, cöù coâng vaên naøy, thì chuùng ta saép nhaän ñuôïc saùu teân tuø aùn cheùm. Trong ñoù, toâi nhaän thaáy teân ngöôøi ñöùng ñaàu boïn phaûn nghòch laø Huaán Cao. Toâi nghe ngôø ngôï. Huaán Cao ! Hay laø caùi ngöôøi maø vuøng tænh Sôn ta vaãn khen caùi taøi vieát chöõ raát nhanh vaø raát ñeïp ñoù khoâng ?
Thaày thô laïi xin pheùp ñoïc coâng vaên.
- Daï, baåm chính y ñoù. Daï, baåm coù chuyeän chi vaäy ?
- Khoâng, toâi nghe teân quen quen vaø thaáy nhieàu ngöôøi nhaéc nhoûm ñeán caùi danh ñoù luoân, thì toâi cuõng hoûi theá thoâi. Thoâi, cho thaày lui. AØ, nhöng maø thong thaû. Thaày baûo nguïc toát noù queùt doïn laïi caùi buoàng cuoái cuøng. Coù vieäc duøng ñeán. Thaày lieäu caùi buoàng giam ñoù coù caàm giöõ noåi moät teân tuø coù tieáng laø nguy hieåm khoâng ? Thaày coù nghe thaáy ngöôøi ta ñoàn Huaán Cao, ngoaøi caùi taøi vieát chöõ toát, laïi coøn coù taøi beû khoùa vaø vöôït nguïc nöõa khoâng ?
- Daï baåm, theá ra y vaên voõ ñeàu coù taøi caû. Chaø chaø !
- ÔØ, cuõng gaàn nhö vaäy. Sao thaày laïi chaëc löôõi ?
- Toâi thaáy nhöõng ngöôøi coù taøi theá maø ñi laøm giaëc thì ñaùng buoàn laém. Daï baåm, giaû thöû toâi laø ñao phuû, phaûi cheùm nhöõng ngöôøi nhö vaäy, toâi nghó maø thaáy tieâng tieác.
- Chuyeän trieàu ñình quoác gia, chuùng ta bieát gì maø baøn baïc cho theâm lôøi. Nhôõ ra laïi vaï mieäng thì khoán. Thoâi, thaày lui veà maø troâng nom vieäc döôùi traïi giam. Mai, chuùng ta phaûi daäy sôùm ñeå cho coù maët ôû cöûa traïi tröôùc khi lính tænh trao tuø cho mình lónh nhaän. Ñeâm nay, thaày baét ñaàu laáy theâm lính canh. Moãi choøi canh, ñeàu ñaët hai lính. Choøi naøo boû canh, heã moãi voïng canh nguû queân khoâng ñaùnh kieång ñaùnh moõ, thaày nhôù bieân cho roõ, cho ñuùng ñeå mai toâi phaït naëng. Chôù coù cho maáy thaèng thaäp noù ñaùnh baïc nghe !
Thaày thô laïi ruùt chieác heøo hoa ôû giaù göôm, phe phaåy roi, ñi xuoáng phía traïi giam toái om. Nôi goùc chieác aùn thö cuõ ñaõ nhaït maøu vaøng son, moät caây ñeøn ñeá leo leùt roïi vaøo moät khuoân maët nghó ngôïi. Nguïc quan baên khoaên ngoài boùp thaùi döông. Tieáng troáng thaønh phuû gaàn ñaáy ñaõ baét ñaàu thu khoâng. Treân boán choøi canh, nguïc toát cuõng baét ñaàu ñieåm vaøo caùi quaïnh queõ cuûa trôøi toái mòt, nhöõng tieáng kieång vaø moõ ñeàu ñaën thöa thôùt. Löôùt qua caùi thaêm thaúm cuûa noäi coû ñaãm söông, vaúng töø moät laøng xa ñöa laïi maáy tieáng choù caén ma. Trong khung cöûa soå coù nhieàu con song keû nhöõng neùt ñen thaúng leân neàn trôøi loám ñoám tinh tuù, moät ngoâi sao Hoâm nhaáp nhaùy nhö muoán truït xuoáng phía chaân trôøi khoâng ñònh. Tieáng doäi choù suûa ma, tieáng troáng thaønh phuû, tieáng kieång moõ canh noåi leân nhieàu nhieàu. Baáy nhieâu thanh aâm phöùc taïp bay cao laàn leân khoûi maët ñaát toái, naâng ñôõ laáy moät ngoâi sao chính vò muoán töø bieät vuõ truï.
Nôi goùc aùn thö vaøng ñaõ nhôït, son ñaõ môø, ñóa daàu sôû treân caây ñeøn neán vôïi laàn möïc daàu. Hai ngoïn baác leùp beùp noå, ruïng taøn ñeøn xuoáng taäp giaáy baûn ñoùng daáu son ty Nieát. Vieân quan coi nguïc ngaác ñaàu, laáy que höông kheâu theâm moät con baác. Ba caùi tim baác ñöôïc chuïm nhau laïi, chaùy buøng to leân, soi toû maët ngöôøi ngoài ñaáy.
Ngöôøi ngoài ñaáy, ñaàu ñaõ ñieåm hoa raâm, raâu ñaõ ngaû maøu. Nhöõng ñöôøng nhaên nheo cuûa moät boä maët tö löï, baây giôø ñaõ bieán maát haún. ÔÛ ñaáy, giôø chæ coøn laø maët nöôùc ao xuaân, baèng laëng, kín ñaùo vaø eâm nheï. (*)
Trong hoaøn caûnh ñeà lao, ngöôøi ta soáng baèng taøn nhaãn, baèng löøa loïc; tính caùch dòu daøng vaø loøng bieát giaù ngöôøi, bieát troïng ngöôøi ngay cuûa vieân quan coi nguïc naøy laø moät thanh aâm trong treûo chen vaøo giöõa moät baûn ñaøn maø nhaïc luaät ñeàu hoãn loaïn xoâ boà.
OÂng Trôøi nhieàu khi hay chôi aùc ñem ñaày aûi nhöõng caùi thuaàn khieát vaøo giöõa moät ñoáng caën baõ. Vaø nhöõng ngöôøi coù taâm ñieàn toát vaø thaúng thaén, laïi phaûi aên ñôøi ôû kieáp vôùi luõ quay quaét.
Nguïc quan laáy laøm nghó ngôïi veà caâu noùi ban chieàu cuûa thaày thô laïi. " Coù leõ laõo baùt naøy, cuõng laø moät ngöôøi khaù ñaây. Coù leõ haén cuõng nhö mình, choïn nhaàm ngheà maát roài. Moät keû bieát kính meán khí phaùch, moät keû bieát tieác, bieát troïng ngöôøi coù taøi, haún khoâng phaûi laø keû xaáu hay laø voâ tình. Ta muoán bieät ñaõi oâng Huaán Cao, ta muoán cho oâng ta ñôõ cöïc trong nhöõng ngaøy cuoái cuøng coøn laïi, nhöng chæ sôï teân baùt phaåm thô laïi naøy ñem caùo giaùc vôùi quan treân thì khoù maø ôû yeân. Ñeå mai ta doø yù töù haén laàn nöõa xem sao roài seõ lieäu ".
Sôùm hoâm sau, lính tænh daãn ñeán cöûa nguïc thaát saùu teân tuø maø coâng vaên chieàu hoâm qua ñaõ baùo tröôùc cho nguïc quan bieát roõ teân tuoåi, laøng xoùm vaø toäi hình. Saùu phaïm nhaân mang chung moät chieác goâng daøi taùm thöôùc. Caùi thang daøi aáy ñaët ngang treân saùu boä vai gaày. Caùi thang goã lim naëng, ñoùng khung laáy saùu caùi coå phieán loaïn, neáu ñem baét leân moû caân, coù theå naëng ñeán baûy taùm taï. Thaät laø moät caùi goâng xöùng ñaùng vôùi toäi aùn saùu ngöôøi töû tuø. Goã thaân goâng ñaõ cuõ vaø moà hoâi coå moà hoâi tay keû phaûi ñeo noù ñaõ phuû leân moät nöôùc quang daàu boùng loaùng. Nhöõng ñoaïn goâng ñaõ boùng thì loaùng nhö coù ngöôøi ñaùnh laù chuoái khoâ. Nhöõng ñoaïn khoâng boùng thì laïi sæn laïi nhöõng chaát gheùt ñen saùnh. Trong khi chôø ñôïi cöûa nguïc môû roäng, Huaán Cao, ñöùng ñaàu goâng, quay coå laïi baûo maáy baïn ñoàng chí :
- Reäp caén toâi, ñoû caû coå leân roài. Phaûi roã goâng ñi.
Saùu ngöôøi ñeàu quyø caû xuoáng ñaát, hai tay oâm laáy thaønh goâng ñaàu cuùi caû veà phía tröôùc. Moät teân lính aùp giaûi ñuøa moät caâu :
- Caùc ngöôøi chaû phaûi taäp nöõa. Mai moát chi ñaây seõ coù ngöôøi saønh soõi daãn caùc ngöôøi ra laøm troø ôû phaùp tröôøng. Baáy giôø tha hoà maø taäp. ñöùng daäy khoâng oâng laïi pheát cho maáy heøo baây giôø.
Huaán Cao, laïnh luøng, chuùc muõi goâng naëng, khom mình thuùc maïnh ñaàu thaønh goâng xuoáng theàm ñaù taûng ñaùnh thuyønh moät caùi. Then ngang chieác goâng bò giaät maïnh, ñaäp vaøo coå naêm ngöôøi sau, laøm hoï nhaên maët. Moät traän möa reäp ñaõ laøm neàn ñaù xanh nhaït laám taám nhöõng ñieåm naâu ñen.
Caùnh cöûa ñeà lao môû roäng.
Saùu ngöôøi neù mình tieán vaøo nhö moät boïn thôï neà thaän troïng khieâng caùi thang goã ñaët ngang treân vai.
Traùi vôùi phong tuïc nhaän tuø moïi ngaøy, hoâm nay vieân quan coi nguïc nhìn saùu teân tuø môùi vaøo vôùi caëp maét hieàn laønh. Loøng kieâng neå, tuy coá giöõ kín ñaùo maø cuõng ñaõ roõ quaù roài. Khi kieåm ñieåm phaïm nhaân, nguïc quan laïi coøn coù bieät nhôõn ñoái rieâng vôùi Huaán Cao. Boïn lính laáy laøm laï, ñeàu nhaéc laïi :
- Baåm thaày, teân aáy chính laø thuû xöôùng. Xin thaày ñeå taâm cho. Haén ngaïo ngöôïc vaø nguy hieåm nhaát trong boïn.
Maáy teân lính, khi noùi chöõ "ñeå taâm" coù yù nhaéc vieân quan coi nguïc coøn chôø ñôïi gì maø khoâng giôû nhöõng maùnh khoùe haønh haï thöôøng leä ra. Nguïc quan ung dung :
- Ta bieát roài, vieäc quan ta ñaõ coù pheùp nöôùc. Caùc chuù chôù nhieàu lôøi.
Boïn lính raõn caû ra, nhìn nhau maø khoâng hieåu. Saùu teân töû tuø coù ngaïc nhieân veà thaùi ñoä quaûn nguïc.
Suoát nöûa thaùng, ôû trong buoàng toái, oâng Huaán Cao vaãn thaáy moät ngöôøi thô laïi gaày goø, ñem röôïu ñeán cho mình uoáng tröôùc giôø aên böõa côm tuø. Moãi luùc daâng röôïu, vôùi thöùc nhaém, ngöôøi thô laïi leã pheùp noùi : " Thaày quaûn chuùng toâi coù ít quaø moïn naøy bieáu ngaøi duøng cho aám buïng. Trong buoàng ñaây, laïnh laém ".
OÂng Huaán Cao vaãn thaûn nhieân nhaän röôïu vaø aên thòt, coi nhö ñoù laø moät vieäc vaãn laøm trong caùi höùng sinh bình luùc chöa bò giam caàm. Roài ñeán moät hoâm, quaûn nguïc môû khoùa cöûa buoàng kín, kheùp neùp hoûi oâng Huaán :
- Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi nhö ngaøi, pheùp nöôùc ngaët laém. Nhöng bieát ngaøi laø moät ngöôøi coù nghóa khí, toâi muoán chaâm chöôùc ít nhieàu. Mieãn laø ngaøi giöõ kín cho. Sôï ñeán tai lính traùng hoï bieát, thì phieàn luïy rieâng cho toâi nhieàu laém. Vaäy ngaøi coù caàn theâm gì nöõa xin cho bieát. Toâi seõ coá gaéng chu taát. (**)
OÂng ñaõ traû lôøi quaûn nguïc :
- Ngöôi hoûi ta muoán gì ? Ta chæ muoán coù moät ñieàu. Laø nhaø ngöôi ñöøng ñaët chaân vaøo ñaây.
Khi noùi caâu maø oâng coá yù laøm ra khinh baïc ñeán ñieàu, oâng Huaán ñaõ ñôïi moät traän loâi ñình baùo thuø vaø nhöõng thuû ñoaïn taøn baïo cuûa quan nguïc bò sæ nhuïc. Ñeán caùi caûnh cheát cheùm, oâng coøn chaúng sôï nöõa laø nhöõng troø tieåu nhaân thò oai naøy. Nguïc quan ñaõ laøm cho oâng Huaán böïc mình theâm, khi nghe xong caâu traû lôøi, y chæ leã pheùp lui ra vôùi moät caâu : " Xin lónh yù ". Vaø töø hoâm aáy, côm röôïu laïi vaãn ñöa ñeán ñeàu ñeàu vaø coù phaàn haäu hôn tröôùc nöõa; duy chæ coù y laø khoâng ñaët chaân vaøo buoàng giam oâng Huaán. OÂng Huaán caøng ngaïc nhieân nöõa : naêm baïn ñoàng chí cuûa oâng cuõng ñeàu ñöôïc bieät ñaõi nhö theá caû.
Coù nhieàu ñeâm, ngoaøi vieäc nghó ñeán chí lôùn khoâng thaønh, oâng Huaán Cao coøn phaûi baän taâm nghó ñeán söï töôm taát cuûa quaûn nguïc. " Hay laø haén muoán doø ñeán nhöõng ñieàu bí maät cuûa ta ? ". " Khoâng, khoâng phaûi theá, vì bao nhieâu ñieàu quan troïng, ta ñaõ khai beân ty Nieát caû roài. Ta ñaõ nhaän caû. Lôøi cung ta kyù roài. Coøn coù gì nöõa maø doø cho theâm baän ".
Trong ñeà lao, ngaøy ñeâm cuûa töû tuø ñôïi phuùt cuoái cuøng, ñuùng nhö lôøi thô xöa, vaãn ñaèng ñaüng nhö nghìn naêm ôû ngoaøi. Vieân quaûn nguïc, khoâng laáy laøm oaùn thuø thaùi ñoä khinh baïc cuûa oâng Huaán. Y cuõng thöøa hieåu nhöõng ngöôøi choïc trôøi quaáy nöôùc, ñeán treân ñaàu ngöôøi ta, ngöôøi ta cuõng coøn chaúng bieát coù ai nöõa, huoáng chi caùi thöù mình chæ laø moät keû tieåu laïi giöõ tuø. Quaûn nguïc chæ mong moûi moät ngaøy raát gaàn ñaây oâng Huaán seõ dòu bôùt tính neát laïi, thì y seõ nhôø oâng vieát, oâng vieát cho...cho maáy chöõ treân chuïc vuoâng luïa traéng ñaõ mua saün vaø can laïi kia. Theá laø y maõn nguyeän.
Bieát ñoïc vôõ nghóa saùch thaùnh hieàn, töø nhöõng ngaøy naøo, caùi sôû nguyeän cuûa vieân quan coi nguïc naøy laø coù moät ngaøy kia ñöôïc treo ôû nhaø rieâng mình moät ñoâi caâu ñoái do tay oâng Huaán Cao vieát. Chöõ oâng Huaán Cao ñeïp laém, vuoâng laém. Tính oâng voán khoaûnh, tröø choã tri kyû, oâng ít chòu cho chöõ. Coù ñöôïc chöõ oâng Huaán maø treo, laø coù moät vaät baùu treân ñôøi. Vieân quaûn nguïc khoå taâm nhaát laø coù moät oâng Huaán Cao trong tay mình, döôùi quyeàn mình maø khoâng bieát laøm theá naøo maø xin ñöôïc chöõ. Khoâng can ñaûm giaùp laïi maët moät ngöôøi caùch xa y nhieàu quaù, y chæ lo mai moát ñaây oâng Huaán bò haønh hình maø khoâng kòp xin ñöôïc maáy chöõ, thì aân haän suoát ñôøi nöõa.
Moät buoåi chieàu laïnh, vieân quaûn nguïc taùi nhôït ngöôøi ñi sau khi tieáp ñoïc coâng vaên. Quan Hình Boä Thöôïng thö trong Kinh baét giaûi oâng Huaán Cao vaø caùc baïn ñoàng chí oâng vaøo kinh. Phaùp tröôøng laäp ôû trong aáy kia. Ngaøy mai, tinh mô, seõ coù ngöôøi ñeán giaûi tuø ñi.
Vieân quaûn nguïc voán ñaõ tin ñöôïc thaày thô laïi, cho lính goïi leân, keå roõ taâm söï mình. Thaày thô laïi caûm ñoäng nghe xong chuyeän, noùi : " Daï xin ngaøi cöù yeân taâm, ñaõ coù toâi " Roài chaïy ngay xuoáng phía traïi giam oâng Huaán, ñaám cöûa buoàng giam, hôùt hô hôùt haûi keå cho töû tuø nghe roõ noãi loøng quaûn nguïc, vaø ngaäp ngöøng baùo luoân cho oâng Huaán bieát vieäc veà Kinh chòu aùn töû hình.
OÂng Huaán Cao laëng nghó moät laùt roài mæm cöôøi : " Veà baûo chuû ngöôi, toái nay, luùc naøo lính canh traïi veà nghæ, thì ñem luïa, möïc, buùt vaø moät boù ñuoác xuoáng ñaây roài ta cho chöõ. Chöõ thì quyù thöïc. Ta nhaát sinh khoâng vì vaøng ngoïc hay quyeàn theá maø phaûi eùp mình vieát caâu ñoái bao giôø. ñôøi ta cuõng môùi vieát coù hai boä töù bình vaø moät böùc trung ñöôøng cho ba ngöôøi baïn thaân cuûa ta thoâi. Ta caûm caùi taám loøng bieät nhôõn lieân taøi cuûa caùc ngöôøi. Naøo ta coù bieát ñaâu moät ngöôøi nhö thaày quaûn ñaây maø laïi coù nhöõng sôû thích cao quyù nhö vaäy. Thieáu chuùt nöõa, ta ñaõ phuï maát moät taám loøng trong thieân haï ".
Ñeâm hoâm aáy, luùc traïi giam tænh Sôn chæ coøn vaúng coù tieáng moõ treân voïng canh, moät caûnh töôïng xöa nay chöa töøng coù, ñaõ baøy ra trong moät buoàng toái chaät heïp, aåm öôùt, töôøng ñaày maïng nheän toå reäp, ñaát böøa baõi phaân chuoät phaân giaùn.
Trong moät khoâng khí khoùi toûa nhö ñaùm chaùy nhaø, aùnh saùng ñoû röïc cuûa moät boù ñuoác taåm daàu roïi leân ba caùi ñaàu ngöôøi ñang chaêm chuù treân moät taám luïa baïch coøn nguyeân veïn laàn hoà. Khoùi boác toûa cay maét, hoï duïi maét lia lòa.
Moät ngöôøi tuø coå ñeo goâng, chaân vöôùng xieàng, ñang daäm toâ neùt chöõ treân taám luïa traéng tinh caêng phaúng treân maûnh vaùn. Ngöôøi tuø vieát xong moät chöõ, vieân quaûn nguïc laïi voäi khuùm nuùm caát nhöõng ñoàng tieàn keõm ñaùnh daáu oâ chöõ ñaët treân phieán luïa oùng. Vaø caùi thaày thô laïi gaày goø, thì run run böng chaäu möïc. Thay buùt con, ñeà xong laïc khoaûn, oâng Huaán Cao thôû daøi, buoàn baõ ñôõ vieân quan nguïc ñöùng thaúng ngöôøi daäy vaø ñónh ñaïc baûo :
- ÔÛ ñaây laãn loän. Ta khuyeân thaày Quaûn neân thay choán ôû ñi. Choã naøy khoâng phaûi laø nôi ñeå treo moät böùc luïa traéng treûo vôùi nhöõng neùt chöõ vuoâng vaén töôi taén noù noùi leân nhöõng caùi hoaøi baõo tung hoaønh cuûa moät ñôøi con ngöôøi. Thoi möïc, thaày mua ôû ñaâu toát vaø thôm quaù. Thaày coù thaáy muøi thôm ôû chaäu möïc boác leân khoâng ? ...Toâi baûo thöïc ñaáy : thaày Quaûn neân tìm veà nhaø queâ maø ôû ñaõ, thaày haõy thoaùt khoûi caùi ngheà naøy ñi ñaõ, roài haõy nghó ñeán chuyeän chôi chöõ. ÔÛ ñaây, khoù giöõ thieân löông cho laønh vöõng vaø roài cuõng ñeán nhem nhuoác maát caùi ñôøi löông thieän ñi.
Löûa ñoùm chaùy röøng röïc, löûa ruïng xuoáng neàn ñaát aåm phoøng giam, taøn löûa taét nghe xeøo xeøo.
Ba ngöôøi nhìn böùc chaâm, roài laïi nhìn nhau.
Nguïc quan caûm ñoäng, vaùi ngöôøi tuø moät vaùi, chaép tay noùi moät caâu maø doøng nöôùc maét ræ vaøo keõ mieäng laøm cho ngheïn ngaøo : " Keû meâ muoäi naøy xin baùi lónh ".
( Trích Vang boùng moät thôøi )(*) kieåm duyeät thôøi phaùp thuoäc boû maát baûy doøng chöa tæm ra ñöôïc.
Nguyeãn Tuaân(**) kieåm duyeät thôøi phaùp thuoäc boû maát saùu doøng chöa tæm ra ñöôïc.
[ Trôû Veà ]