Chim Vieät Caønh Nam            [  Trôû Veà  ]          [ Trang chuû ]
Hoäi An

Leâ Vaên Haûo
Caùch thaønh phoá Ñaø Naúng (tænh lî cuûa Quaûng Nam - Ñaø Naúng) khoaûng 25km veà höôùng ñoâng nam, naèm treân bôø soâng Thu Boàn vaø chæ caùch bieån Ñoâng 5km, ñoâ thò coå Hoäi An gaàn ñaây ñaõ thu huùt ñöôïc söï quan taâm chuù yù cuûa nhieàu khaùch tham quan, nhaø nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc.

Thaät ra Hoäi An, maø ngöôøi phöông Taây goïi laø Faifo, Haipo, ñaõ ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu ôû caùc theá kyû XVII - XVIII noù coøn laø moät thöông caûng quan troïng cuûa Ñaøng Trong nöôùc Ñaïi Vieät döôùi quyeàn kieåm soaùt cuûa caùc chuùa Nguyeãn. Voán laø moät caûng bieån cuûa vöông quoác Chaêmpa, ñöôïc goïi teân laø Ñaïi Chieâm haûi khaåu treân taäp baûn ñoà thôøi Hoàng Ñöùc (theá kyû XV), noù ñaõ trôû thaønh moät thò traán ven bieån cuûa ngöôøi Vieät vôùi teân goïi laø Haûi Phoá coù leõ töø thôøi Traàn. Treân taám baûn ñoà Ñaïi Vieät coâng boá naêm 1953 Alexandre de Rhodes ñaõ veõ cöûa soâng Thu Boàn caïnh ñoù ghi hai chöõ HAIPHO maø sau naøy ngöôøi nöôùc ngoaøi seõ ñoïc treäch thaønh Faifo, Haipo.

Vaøo ñaàu theá kyû XVI (töø 1516) ngöôøi Boà Ñaøo Nha ñaõ ñeán khaûo saùt vuøng bieån Hoäi An, vaø thöông nhaân cuûa hoï laø nhöõng ngöôøi nöôùc ngoaøi ñaàu tieân ñeán buoân baùn vôùi nhaân daân Ñaøng Trong (töø 1540). Tieáp theo ñoù laø nhöõng thöông nhaân Trung Quoác, Nhaät Baûn, Haø Lan, Anh, Phaùp..., nhöõng nhaø truyeàn giaùo ngöôøi YUØ, Boà, Phaùp, Taây Ban Nha... trong ñoù coù giaùo só Phaùp noåi tieáng De Rhodes.
Treân thöïc teá Hoäi An ôû nhöõng theá kyû tröôùc ñaõ töøng laø moät thöông caûng lôùn cuûa mieàn Ñoâng Nam AÙ vaø moät trung taâm quan troïng cuûa coâng cuoäc giao löu vaên hoùa Ñoâng Taây.

Ñeán cuoái theá kyû XVIII ñaàu theá kyû XIX, hoaøn caûnh xaõ hoäi vaø ñieàu kieän thieân nhieân bieán ñoäng nhieàu : chieán tranh giöõa Trònh, Nguyeãn, Taây Sôn ñaõ taøn phaù Hoäi An döõ doäi, caùc con soâng ñoåi doøng, cöûa soâng Thu Boàn bò phuø sa boài laáp, thuyeàn beø ra vaøo khoù khaên, moät caûng bieån môùi hình thaønh ôû Ñaø Naúng nôi cöûa soâng Haøn. Töø ñoù Hoäi An chæ coøn laø moät phoá nhoû hieàn laønh traàm maëc soi mình treân doøng soâng bieác xanh.

Ñaàu nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû naøy Hoäi An ñöôïc phaùt hieän laïi nhö laø moät trong nhöõng ñoâ thò coå quyù baùu coøn laïi cuûa Lieân Hieäp Quoác (UNESCO).

Khu phoá coå naèm ôû phía nam thò xaõ Hoäi An ngaøy nay, saùt con soâng Thu Boàn. Phoá Leâ Lôïi (xöa goïi laø phoá Hoäi An) ñöôïc xaây döïng ñaàu tieân caùch nay khoaûng 4 theá kyû, roài ñeán phoá Traàn Phuù (xöa laø phoá caàu Nhaät Baûn) caùch nay hôn 3 theá kyû röôõi laø nôi taäp trung ñoâng ñaûo ngöôøi Nhaät, sau ñoù laø phoá Nguyeãn Thaùi Hoïc (teân cuõ laø phoá Quaûng Ñoâng) ñöôïc ngöôøi Trung Hoa xaây döïng caùch ñaây hôn 300 naêm, caùc phoá khaùc nhö Phan Chu Trinh (phoá Minh Höông xöa), Traàn Quyù Caùp (phoá chôï Cuõ), Nguyeãn Thò Minh Khai (phoá Khaûi Ñònh cuõ), moät phaàn phoá Tröng Nhò vaø ñöôøng Baïch Ñaèng ven soâng Thu Boàn... ñeàu laø nhöõng phoá coå vôùi nhieàu chuøa, ñình, ñeàn, mieáu, hoäi quaùn, nhaø thôø hoï, nhaø ôû, chôï buùa... ñöôïc xaây döïng töø raát laâu ñôøi.
Baéc qua moät con ngoøi nhoû, noái lieàn hai xaõ Caåm Phoâ vaø Minh Höông xöa laø chieác caàu goã daøi 18m coù maùi lôïp ngoùi ñöôïc goïi laø caàu Nhaät Baûn, töông truyeàn do coäng ñoàng ngöôøi Nhaät ôû Hoäi An goùp tieàn xaây döïng töø ñaàu theá kyû XVII. Nhaân daân ñòa phöông quen goïi di tích coå nhaát cuûa Hoäi An naøy laø chuøa Caàu, coøn saùch vôû xöa thì goïi laø caàu Lai Vieãn. Maët caàu cong voàng leân ôû giöõa, maùi caàu cuõng uoán cong meàm maïi, chuøa thôø Baéc Ñeá vaø Traán Voõ, maët baèng hình vuoâng nhoû nhaén nhö moät caùi mieáu noái lieàn vôùi ñoaïn giöõa cuûa caàu theo daïng chuoâi voà.
Noåi baät leân giöõa ñoâ thò coå laø khoaûng hai möôi ngoâi chuøa vaø hoäi quaùn coå ñaùng chuù yù laø chuøa Phuùc Kieán (Maãn Thöông hoäi quaùn coù töø naêm 1687), chuøa Nguõ Bang (Döông Thöông hoäiquaùn), chuøa Quaûng Trieäu (Quaûng Ñoâng Hoäi Quaùn), chuøa Haûi Nam (Quyønh Phuû hoäi quaùn) vaø chuøa oâng Boån (hoäi quaùn Trieàu Chaâu) xaây suoát 40 naêm môùi xong (1845 - 1885)... ñeàu laø nhöõng chuøa to ñeïp thôø Phaät, thôø Thaùnh, duø ñöôïc tu boå nhieàu laàn nhöng vaãn giöõ ñöôïc nhöõng boä khung nhaø chaïm troå, nhöõng caùnh cöaû goã chaïm loäng, nhöõng maûng ñieâu khaéc, nhöõng ñoà coå quyù hieám cuûa Vieät Nam, Trung Hoa, Nhaät Baûn, Taây AÂu...
Tieâu bieåu nhaát cho kieán truùc Hoäi An laø nhöõng ngoâi nhaø coå, ví duï nhaø soá 1001 Nguyeãn Thaùi Hoïc, nhaø soá 4 Nguyeãn thò Minh Khai, nhaø soá 37, 77 vaø 129 phoá Traàn Phuù... laø kieåu nhaø goã hình oáng daøi 40m - 70m thoâng suoát hai maët phoá, maët ngoaøi daønh ñeå buoân baùn vaø chöùa haøng, beân trong laø khu ôû vôùi nhieàu gian coù saân saùng suaû vaø nhaø caàu noái caùc gian, taát caû caùc boä phaän cuûa noäi thaát ñeàu ñöôïc chaïm troå, trang trí raát tinh xaûo.

Ñieàu laøm ta thích thuù ngaïc nhieân laø caùc ngoâi nhaø coå ôû Hoäi An ñeàu ñöôïc caáu truùc ña daïng, raát khaùc nhau veà toå chöùc khoâng gian cuõng nhö veà ngheä thuaäaât ñieâu khaéc, trang trí, ngheä thuaät baøi trí saân vöôøn troàng hoa vaø caây caûnh. Treân ñaát nöôùc ta coù leõ Hoäi An laø nôi chöùa ñöïng caùi hình maãu ñaàu tieân cuûa ngoâi nhaø röôøng vôùi maùi voû cua (coøn goïi laø maùi thöøa löu), moät bieän phaùp môû roäng dieän tích noäi thaát raát thoâng minh, töôûng chæ thaáy ôû Phuù Xuaân (Hueá), nhöng chính trong nhöõng ngoâi nhaø coå ôû Hoäi An laïi ñöôïc söû duïng phoå bieán. ÔÛ ñaây ñaët ra moät vaán ñeà laø tìm hieåu aûnh höôûng qua laïi cuûa vaên hoùa Hoäi An vôùi vaên hoùa Phuù Xuaân xöa, cuï theå laø giöõa kieán truùc Hoäi An vôùi kieán truùc cung ñình Hueá, vaø thoâng qua Hoäi An laø aûnh höôûng cuûa kieán truùc AÙ Ñoâng (Trung Hoa, Nhaät Baûn) maø ngheä nhaân Vieät Nam ñaõ tieáp nhaän trong nhöõng theá kyû giao löu vaên hoùa tröôùc ñaây.
Ñeán Hoäi An, du khaùch coøn coù theå ñi thuyeàn treân soâng Thu Boàn, vöôït cöûa Ñaïi ra khôi thaêm Cuø Lao Chaøm vaø nhöõng ñaûo yeán. Vuøng Cöaû Ñaïi - Cuø Lao Chaøm laø nôi taém bieån vaø nghæ maùt töôi ñeïp.

Neáu Hueá vôùi di saûn kieán truùc cung ñieän, laêng taåm laø tieâu bieåu cho taøi ngheä saùng taïo cuûa vaên hoùa baùc hoïc, cung ñình, coå ñieån thì Hoäi An chính laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa vaên hoùa daân daõ, neàn taûng cuûa tính caùch daân toäc vaø baûn saéc nhaân daân. Ñoâ thò coå Hoäi An xöùng ñaùng ñöôïc hoài sinh ñeå tieáp ñoùn taát caû nhöõng ai muoán tìm veà caùi haøi hoøa laéng ñoïng cuûa taâm hoàn Vieät Nam. 
 [  Trôû Veà  ]