Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [Trang chuû ]
Traêm = 100 ? ba möôi saùu = 36 ?
Nguyeãn Dö
Trong soá nhöõng ngoâi chuøa coå ít ñöôïc caùc saùch noùi tôùi coù chuøa Traêm Gian thuoäc tænh Haø Taây. Chuøa toïa laïc ôû thoân Tieân Löõ, xaõ Tieân Phöông, huyeän Hoaøi Ñöùc, treân moät quaû ñoài cao khoaûng 50m, xung quanh coù nhieàu caây coå thuï. Chuøa coù teân chöõ laø Quaûng Nghieâm Töï , ñöôïc laäp töø ñôøi Lyù Cao Toâng, nieân hieäu Trinh Phuø thöù 10 (1185).
Ñeán ñôøi Traàn, coù hoøa thöôïng Bình An, queâ ôû Boái Kheâ tu ôû ñaây ñöôïc ngöôøi ñôøi goïi laø Ñöùc Thaùnh Boái. Chuøa goïi laø Traêm Gian vì coù 100 gian theo caùch tính 4 coät laø moät gian.
ÔÛ saân chuøa coù gaùc chuoâng hai taàng taùm maùi ñöôïc döïng vaøo naêm Quyù Daäu, nieân hieäu Chính Hoøa, ñôøi Leâ Hy Toâng (1693), laø moät coâng trình kieán truùc coù giaù trò ngheä thuaät cao..
Chuøa coøn giöõ ñöôïc nhieàu di vaät, ñoà teá khí vaø töôïng quyù.
Ñaây laø ngoâi chuøa ñeïp veà maët kieán truùc vaø khung caûnh thieân nhieân, neân ca dao ñaõ coù caâu:
Ñình So, quaùn Giaù, chuøa Thaày," Traêm gian ", caùi teân raát bình daân, döôøng nhö muoán noùi leân veû "beà theá " cuûa ngoâi chuøa. Nhöng coù ñuùng laø chuøa coù tôùi 100 gian theo caùch tính 4 coät laø moät gian nhö Voõ Vaên Töôøng giôùi thieäu khoâng ?
Ñeïp thì coù ñeïp, chöa taøy Traêm Gian(1)Nhìn taám aûnh chuïp chuøa vaø gaùc chuoâng thì khoù maø töôûng töôïng ñöôïc raèng chuøa Traêm Gian coù nhieàu gian vaø coät ñeán theá .
Chuùng ta haõy taïm rôøi chuøa Traêm Gian, ñi thaêm moät ngoâi chuøa khaùc, chuøa Ninh Phuùc ( tænh Haø Baéc ), vaø thöû so saùnh kieán truùc cuûa hai chuøa, ñeå taïm ruùt ra moät keát luaän.
Chuøa Ninh Phuùc thuoäc laøng Buùt Thaùp laø " moät ngoâi coå töï coøn laïi ôû mieàn Baéc Vieät Nam, ñöùng vaøo haøng quy moâ daøi lôùn nhaát hieän nay vaø noåi tieáng veà nhöõng taùc phaåm ñieâu khaéc vaø kieán truùc (... ). Phaàn chính cuûa chuøa naèm trong moät khuoân vieân chöõ nhaät ngang 40m, daøi 80m (...). Chín toøa chuøa saép haøng hai beân haønh lang daøi nhö hai daõy phoá, coäng taát caû 112 gian "(2).
Chaêm chuù ñeám treân böùc hoïa ñoà cuûa chuøa thì thaáy moãi daõy haønh lang coù ñöôïc 27 gian. Moãi gian goàm " 4 coät ". Nhöng chæ coù coät ñöùng ôû goùc môùi hoaøn toaøn laø cuûa moät gian, caùc coät khaùc, tuyø theo vò trí, ñöôïc ñeám nhieàu laàn. Neáu tröø ra hai daõy haønh lang, taát caû phaàn coøn laïi cuûa chuøa Ninh Phuùc, goàm 9 toøa chuøa coäng vôùi tam quan, gaùc chuoâng, baûo thaùp, chæ coøn 58 gian.
Chuøa Traêm Gian coù maáy toaø ? Taám aûnh chuïp maët tröôùc cuûa chuøa chæ cho thaáy moät toøa, vôùi moät haøng coät goàm 8 caùi. Chuøa Traêm Gian beù hôn chuøa Ninh Phuùc, chuùng ta cöù giaû thöû laø chuøa ñöôïc xaây theo kieåu "noäi coâng ngoaïi quoác ", töùc laø coù hai toøa ngang vaø moät toøa doïc. Chuøa khoâng coù haønh lang " daøi nhö hai daõy phoá ", thì laøm theá naøo ñeå döïng ñöôïc 100 gian trong 3 toøa ? Ngöôïc laïi, neáu chuøa coù 100 gian thaät thì trong loøng chuøa seõ chi chít coät, gioáng nhö baøn ñinh cuûa thaày phuø thuyû. Khoâng deã gì tìm ra choã ñeå ñaët baøn thôø vaø ñoùn tieáp khaùch thaäp phöông ñeán leã Phaät !
Toâi mang thaéc maéc cuûa mình ñi doø hoûi xung quanh. Moät baùc lôùn tuoåi, ñaõ coù laàn ñeán thaêm chuøa Traêm Gian, cöôøi noùi : " Laøm gì tôùi ! Nhieàu thì ngöôøi ta goïi laø traêm cho goïn, cho to ! ".* Traêm gian chæ coù nghóa laø coù nhieàu gian thoâi.
Tieáng " traêm " ( tieáng haùn vieät laø baùch ) hay ñöôïc duøng moät caùch khaùi quaùt ñeå chæ soá nhieàu. Traêm khoâng phaûi laø moät soá ñeám chính xaùc. Traêm khoâng coù nghóa laø moät traêm ( 100 ).
Xöa kia, nhieàu laøng laäp hoäi " baùch ngheä " ( traêm ngheà ). Nhöõng ngöôøi laøm cuøng ngheà ( thôï moäc, thôï neà ... ) taäp hoïp thaønh hoäi, haøng naêm toå chöùc leã thaùnh sö ( oâng toå cuûa ngheà ), aên uoáng vui chôi. Ai ôû trong hoäi gaëp khoù khaên, tuùng baán thì hoäi seõ giuùp ñôõ. Hoäi baùch ngheä thaät ra chæ quy tuï vaøi ngheà. Chöa nghe noùi coù laøng naøo chuyeân laøm quaù hai, ba chuïc ngheà khaùc nhau.
Haøng naêm nhieàu laøng queâ mieàn Baéc môû hoäi, toå chöùc nhieàu troø chôi. Caùc troø chôi, tuy chæ coù ñoä möôi, möôøi laêm troø nhöng cuõng ñöôïc goïi laø "baùch hí " (traêm troø vui).
Ngaøy nay ta coù nhieàu " traêm " vaø " baùch " laém.
Ta coù 3 tröôøng ñaïi hoïc Baùch khoa ( traêm moân ). Ngöôøi Phaùp khieâm toán hôn, hoï chæ coù tröôøng Ña khoa (Polytechnique ) thoâi.
Taïi caùc thaønh phoá lôùn, nhöõng luùc nhaøn taûn, ngöôøi ta ñi baùch boä ( traêm böôùc ), ngaém nhìn caùc cöûa haøng baùch hoaù ( traêm moùn haøng ). Neáu keå heát caùc maët haøng laët vaët, töø caùi kim, cuoän chæ, cuïc phaán, thì ñoâi khi cuõng leân ñeán 100 thaät ñaáy.
Nhöõng hoâm trôøi noùng böùc ai chaû thích ñi daïo vöôøn baùch thuù (traêm gioáng thuù vaät ), baùch thaûo ( traêm thöù caây ), hay vaøo coâng vieân ngaém " traêm hoa ñua nôû " ñeå queân ñi " traêm cay nghìn ñaéng " cuûa cuoäc soáng haøng ngaøy.
Tuïc ngöõ, thaønh ngöõ cuõng thích duøng chöõ " traêm " :
Traêm hay khoâng baèng tay quen." Traêm " vaø " baùch " ñöôïc duøng töø bao giôø ? Chaéc chaén laø töø laâu laém roài. Töø caùi ngaøy ngöôøi Taøu goïi vaøi chuïc hoïc giaû noåi tieáng thôøi Xuaân Thu laø " Baùch gia chö töû ". Cuõng coù theå laø töø ngaøy baø AÂu Cô ñeû ra " traêm tröùng ".
Traêm voi khoâng ñöôïc baùt nöôùc xaùo.
Traêm boù ñuoác cuõng vôù ñöôïc con eách.
...Coøn moät con soá khaùc cuõng thöôøng gaëp trong vaên hoïc laø soá ba möôi saùu ( 36 ). Moät con soá thaät chính xaùc nhöng nghóa thì laïi muø môø!
Noåi tieáng nhaát laø " Haø Noäi baêm saùu phoá phöôøng ". Nhieàu ngöôøi trong chuùng ta ñaõ ñöôïc ñoïc taäp buùt kyù noåi tieáng cuûa Thaïch Lam, vieát naêm 1943, mang töïa ñeà naøy. Tröôùc Thaïch Lam ñaõ coù baøi thô noùi veà phoá phöôøng Haø Noäi nhö sau (3) :
Ruû nhau chôi khaép Long thaønh,Thô vaø vaên ñeàu noùi " Haø Noäi 36 phoá phöôøng ". Haø Noäi ngaøy xöa chæ coù 36 phoá thoâi aø ? Ñieàu ñoù coù ñuùng khoâng ? Chaéc laø sai !
Ba möôi saùu phoá raønh raønh chaúng sai:
Haøng Boà, haøng Baïc, haøng Gai,
Haøng Buoàm, haøng Thieác, haøng Haøi, haøng Khay,
Maõ Vó, haøng Ñieáu, haøng Giaøy,
Haøng Lôø, haøng Coùt, haøng Maây, haøng Ñaøn,
Phoá Môùi, Phuùc Kieán, haøng Than,
Haøng Maõ, haøng Maém, haøng Ngang, haøng Ñoàng,
Haøng Muoái, haøng Noùn, Caàu Ñoâng,
Haøng Hoøm,haøng Ñaäu, haøng Boâng, haøng Beø,
Haøng Thuøng, haøng Baùt, haøng Tre,
Haøng Voâi, haøng Giaáy, haøng The, haøng Gaø,
Quanh ñi ñeán phoá haøng Da,
Traûi xem phöôøng phoá, thaät laø cuõng xinh.
Phoàn hoa thöù nhaát Long Thaønh,
Phoá giaêng maéc cöûi, ñöôøng quanh baøn côø.
Ngöôøi veà nhôù caûnh ngaån ngô,
Buùt hoa xin cheùp neân thô löu truyeàn.Chæ caàn ñoïc caâu ca dao:
Haø Noäi baêm saùu phoá phöôøngcuõng ñaõ thaáy hai phoá, haøng Gaïo vaø haøng Ñöôøng, khoâng coù teân trong baøi thô. Vaø coøn raát nhieàu phoá noåi tieáng khaùc nhö haøng Loïng, haøng Quaït, haøng Ñaãy, haøng Troáng, haøng Boät, haøng Keøn, haøng Buùn ... cuõng bò boû queân.
Haøng Gaïo, haøng Ñöôøng, haøng Muoái traéng tinh.Trong coâng trình nghieân cöùu lòch söû cuûa " Thaêng Long, Ñoâng Ñoâ, Haø Noäi ", cuï Hoaøng Ñaïo Thuùy ñaõ ñöa ra moät loaït teân cuûa 63 phoá (4). Coù theå vaãn chöa ñuû vì danh saùch cuûa cuï coøn thieáu phoá Tröôøng Thi (nôi toå chöùc caùc kyø thi ) vaø phoá Tröôøng Tieàn ( nôi coù sôû ñuùc tieàn ngaøy xöa ). Nhö vaäy, coù theå noùi raèng thaønh phoá Haø Noäi coå phaûi coù töø 65 phoá trôû leân.
Nhöng taïi sao laïi noùi laø " Haø Noäi baêm saùu phoá phöôøng " ? Con soá 36 mang yù nghóa gì ?
Ñaøo Duy Anh nhaän xeùt raèng ba möôi saùu laø " soá nhieàu höõu haïn chæ toaøn boä " (5). Theo Hoaøng Xuaân Haõn thì " soá ba möôi saùu laø moät phöông-soá maø ngöôøi AÙ AÂu ñeàu coi laø coù ñaëc tính huyeàn bí " (6).
Coù theå vì vaäy maø taùc giaû cuûa baøi thô ñaõ coá yù chæ keå teân 36 phoá, ñeå laøm taêng veû ñeïp, neùt thô moäng cuûa thaønh phoá Haø Noäi naêm xöa ?
Chuùng ta coøn gaëp con soá 36 ôû nhieàu choã khaùc.
Giaùng Kieàu khuyeân Tuù Uyeân (truyeän Bích Caâu kì ngoä) neân choïn caûnh tieân giôùi, xa laùnh traàn gian:Vaån vô trong aùng phoàn hoa
Ba möôi saùu ñoäng, ai laø chuû nhaân?Toaøn boä coõi tieân ôû treân nuùi goàm ba möôi saùu ñoäng. Nuùi naøo, ôû ñaâu, khoâng ai bieát ñöôïc.
Trong moät tình huoáng khaùc, naøng Kieàu cuõng gaëp con soá vu vô naøy:
Thöøa cô leûn böôùc ra ñiSôû Khanh duøng lôøi ngöôøi xöa "tam thaäp luïc keá, taåu vi thöôïng saùch" ( trong 36 chöôùc, chaïy laø hay hôn caû) ñeå duï doã Kieàu troán khoûi laàu Ngöng Bích. Ñoá ai keå roõ ñöôïc 36 chöôùc laø nhöõng chöôùc gì, hay ho nhö theá naøo?
Ba möôi saùu chöôùc, chöôùc gì laø hôn ?Baùt Giôùi hoïc ñöôïc 36 pheùp bieán hoùa. Nhöng Teà Thieân coøn gioûi gaáp ñoâi Baùt Giôùi, hoïc ñöôïc 72 ( hai laàn 36) pheùp thaàn thoâng ( Taây du kí ). Caû hai vò ñeàu chöa thi thoá heát taøi naêng neân chuùng ta ñaønh chòu, ngoài chôø caùc ñoøn pheùp môùi laï khaùc.
Yeâu nhau tam töù ( 3,4 ) nuùi cuõng treøoTrai gaùi khi ñaõ yeâu nhau thì khoù khaên tôùi ñaâu cuõng saün saøng vöôït qua.
Thaát baùt ( 7,8 ) soâng cuõng loäi, tam thaäp luïc ( 36 ) ñeøo cuõng qua.Daân ca quan hoï Baéc Ninh coù baøi " Ba möôi saùu thöù chim ":
Treân röøng ba möôi saùu thöù chimThoaït nghe haùt chuùng ta soát ruoät chôø ñôïi nhieàu gioáng chim quyù treân röøng. Nhöng baøi ca chæ ñöa ra hai thöù chim quen thuoäc cuûa ñoàng queâ, roài noùi qua chuyeän khaùc. Chuùng ta toø moø, soát ruoät vì con soá 36.
Thöù chim cheøo beûo, thöù chim chích choøe
Ngöôøi troàng tre cho toâi bieát thöù tre
...Laøng Ñoàng Kî, tænh Haø Baéc, haøng naêm môû hoäi töø muøng 4 tôùi muøng 6 thaùng gieâng. Ngoaøi nhöõng troø chôi, thi ñoát phaùo, hoäi laøng coøn coù röôùc hình sinh thöïc khí töø ñeàn veà ñình. Hai leã vaät töôïng hình sinh thöïc khí cuûa ñaøn oâng vaø ñaøn baø ñöôïc laøm baèng goã ( goïi laø noõn ) vaø mo cau ( goïi laø nöôøng ). Ñaùm röôùc tôùi tröôùc saân ñình thì cöû haønh "vuõ ñieäu aâm döông", loàng hai vaät vaøo nhau ba laàn. Leã xong thì tung hai sinh thöïc khí leân trôøi cho daân laøng tranh nhau chuïp baét.
Tuïc leä naøy ñaõ gôïi yù cho caâu ca dao raát traàn tuïc:
Ba möôi saùu caùi noõn nöôøngCon soá 36 thaät laø môø môø aûo aûo.
Caùi goái ñaàu giöôøng laø ba möôi baûyMoät vaøi trích daãn keå treân cho thaáy raèng trong vaên hoïc, ngoân ngöõ daân gian Vieät Nam, " traêm " vaø " ba möôi saùu " thöôøng ñöôïc duøng ñeå chæ soá nhieàu moät caùch khaùi quaùt, khoâng chính xaùc. Chuùng khoâng phaûi laø nhöõng soá ñeám cuûa toaùn, cuûa thoáng keâ ...* Chuøa Traêm Gian khoâng chaéc coù tôùi 100 gian vaø Haø Noäi ngaøy xöa coù nhieàu hôn " baêm saùu phoá phöôøng ".
(1) Voõ Vaên Töôøng, Vieät Nam danh lam coå töï, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, Haø Noäi, 1993, trang 90 vaø 396 .Nguyeãn Dö
(2) Nguyeãn Baù Laêng: Chuøa xöa tích cuoõ, NXB Laù Boái, San Jose ( Hoa Kyø), 1988, trang 147-173.
(3) Vuõ Ngoïc Phan: Tuïc ngöõ, ca dao, daân ca Vieät Nam, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, Haø Noäi, 1978, trang 186.
(4) Hoaøng Ñaïo Thuùy: Thaêng Long, Ñoâng ñoâ, Haø Noäi, NXB Hoäi Vaên Ngheä Haø Noäi, 1971, trang 56.
(5) Ñaøo Duy Anh: Töø ñieån truyeän Kieàu, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, Haø Noäi, 1989.
(6) Hoaøng Xuaân Haõn: Bích Caâu kì ngoä, NXB Ñaïi Hoïc, Hueá, 1964.
[ Trôû Veà ]