Chöûa laø cöûa
maû
Chöûa con so
laøm lo laùng gieàng
Ñaøn baø Vieät
Nam ngaøy xöa haàu nhö ai cuõng lo ngaïi chuyeän mang
naëng ñeû ñau.
Taïi thoân queâ, ngöôøi ñaøn baø coù
chöûa (coù baàu, coù mang) phaûi töï chaêm lo söùc khoûe. Ngoaøi
maáy thang thuoác baéc, thuoác nam, chæ coøn bieát troâng caäy
vaøo nhöõng lôøi khuyeân ñöôïc truyeàn töø ñôøì nay sang ñôøì
noï.
Naøo laø:
-Kieâng aên cua
Cua laø loaøi boø ngang. AÊn cua seõ
bò ñeû ngang.
- Kieâng aên thòt thoû
Thoû coù moâi treân bò hôû. AÊn thòt
thoû thì ñöùa beù ñeû ra seõ bò söùt moâi.
- Kieâng aên trai soø oác heán
Nhöõng gioáng naøy tieát ra nhieàu
chaát nhôøn. Neáu ngöôøi meï aên trai soø oác heán thì con ñeû
ra seõ bò bònh nhieàu dôùt daõi.
Naøo laø:
- Neân aên tröùng gaø.
Tröùng gaø luoäc vöøa traéng beân
ngoaøi laïi hoàng beân trong (ta quen goïi loøng ñoû tröùng gaø).
Ngöôøi meï aên tröùng gaø luoäc thì con sinh ra seõ coù nöôùc
da traéng treûo, hoàng haøo.
Nöôùc da traéng
nhö tröùng gaø boùc ñöôïc öa thích hôn nöôùc
da baùnh maät.
- Neân aên ñu ñuû.
Khoâng bieát quaû ñu ñuû coù döôïc
tính gì toát cho baø meï hay ñöùa con khoâng ? Vôùi trình ñoä
hieåu bieát cuûa daân queâ ngaøy xöa chaéc saùch vôû cuûa ngaønh
y, ngaønh döôïc cuõng chaû gaây ñöôïc söï chuù yù, gôïi ñöôïc
thaéc maéc cho ai caû. Ngöôøi ta khuyeân baø meï aên nhieàu ñu
ñuû
chæ vì moät lí do ñôn giaûn laø ñeå cho töông lai cuûa ñöùa
con
ñöôïc no ñuû.
Maáy lôøi khuyeân keå treân deã hieåu,
deã thaáy vì chæ döïa vaøo teân goïi hoaëc beà ngoaøi cuûa söï
vaät, khoâng phaûi hieåu moät caùch giaùn tieáp nhö nhieàu lôøi
khuyeân khaùc. Chaúng haïn nhö :
- Neân uoáng nöôùc döøa.
Cuõng nhö quaû ñu ñuû, quaû döøa
toát cho söùc khoûe ra sao laø ñieàu chöa caàn ñeå yù. Ngöôøi
ta khuyeân caùc baø meï töông lai uoáng nöôùc döøa coù leõ
vì lí do khaùc.
Caây döøa
chöõ haùn laø da. Vì vaäy cho neân
uoáng nöôùc döøa seõ toát cho
da.
Chöõ noâm döøa
ñöôïc vieát baèng chöõ dö (dö
thöøa) cuûa tieáng haùn vieät . Nhö vaäy thì nöôùc döøa
coøn coù taùc duïng laøm cho töông lai ñöùa beù ñöôïc sung tuùc,
dö
thöøa.
Duøng teân suùc vaät, hoa quaû quen thuoäc
haøng ngaøy ñeå dieãn ñaït moät lôøi chuùc möøng laø moät caùch
chôi chöõ khaù phoå bieán cuûa ngaøy xöa. Thí duï con nai laø loäc,
con dôi laø phuùc, boâng hoa laø vinh hoa...Ngöôøi mieàn Nam öa thích
baøy cuùng maõng caàu,
döøa,
ñu ñuû,
xoaøi
ñeå ñöôïc caàu vöøa ñuû xaøi.
Trong suoát thôøi gian thai ngheùn ngöôøi
ñaøn baø phaûi ñöùng ngoài ngay ngaén. Coù nhö theá sau naøy con
môùi trôû thaønh ngöôøi ngay thaúng. Baø meï töông lai traùnh nhìn
nhöõng caûnh khoâng hay, traùnh nghe nhöõng chuyeän khoâng ñöùng
ñaén, khoâng toát, ñeå cho con sau naøy thaønh ngöôøi ñaøng hoaøng,
töû teá.
 Thôøi
gian thai ngheùn trung bình laø chín thaùng möôøi ngaøy. Quaù thôøi
haïn naøy maø chöa ñeû thì goïi laø chöûa
traâu. Gaëp tröôøng hôïp naøy ngöôøi choàng phaûi duøng
phöông thuaät, duøng meïo ñeå giuùp vôï choùng chuyeån buïng ñeû:
- Daét moät con traâu ra giöõa saân,
laáy dao caét ñöùt sôïi giaây thöøng buoäc muõi. Traâu soång thì
con soå.
Ngöôøi ta lí luaän raèng muoán cho
moïi chuyeän ñöôïc nhanh choùng thì phaûi tìm caùch tröø boû
nhöõng caùi laøm cho trì treä, laøm cho laâu hoaøn taát. Phaûi tröø
boû caùi laâu ñi. Chöõ laâu, tieáng
haùn vieät coù nghóa laø caùi giaây thöøng
buoäc muõi traâu. Vì theá cho neân chæ caàn caét sôïi
giaây thöøng buoäc muõi traâu ñi, töùc laø tröø boû caùi laâu ñi,
thì taát nhieân moïi chuyeän seõ ñöôïc nhanh choùng. Ngöôøi ñaøn
baø seõ mau ñeû.
Khoâng hieåu ngöôøi xöa coù theo doõi,
ghi cheùp chính xaùc thôøi gian traâu chöûa khoâng ? hay laø khoaûng
thôøi gian hôn chín thaùng möôøi ngaøy chæ laø moät truøng hôïp
ngaãu nhieân ? Raát coù theå chæ vì phöông thuaät caàn ñeán
con traâu neân hai tieáng chöûa laâu
ban ñaàu ñaõ bò ñoïc traïi ra thaønh chöûa
traâu !
Ñeán ngaøy ñeû...
Ñaøn
oâng vöôït beå coù chuùng coù baïn
Ñaøn baø vöôït
caïn chæ coù moät mình
Gaëp tröôøng hôïp ñeû khoù, ngöôøi
choàng phaûi duøng moät vaøi phöông thuaät. Tuøy hoaøn caûnh gia
ñình maø choïn phöông thuaät thích hôïp.
Nhöõng phöông thuaät chính thöôøng
ñöôïc ñem ra duøng laø:
- Vieát ñaày ñuû hoï teân moät
oâng quan lôùn vaøo mieáng giaáy. Ñem ñoát mieáng giaáy, hoøa tro
vaøo baùt nöôùc. Vöøa cho vôï uoáng nöôùc, vöøa ñoïc caâu thaàn
chuù ñaïi nhaân nhaäp, tieåu nhaân xuaát
(ngöôøi lôùn vaøo, treû con ra). Thaàn linh nghe buøa chuù seõ phuø
hoä cho sinh ñeû ñöôïc deã daøng.
Khoâng bieát chöõ thì nhôø ngöôøi
khaùc vieát cuõng ñöôïc.
 -
Laáy moät caùi daûi ruùt quaàn vaét qua buïng vôï. Xin ñöôïc
caùi daûi ruùt vaùy cuûa moät ngöôøi ñaøn baø haøng xoùm ñaõ
töøng sinh ñeû deã daøng mang veà vaét qua buïng vôï thì caøng
toát.
Cuõng coù theå caàm moät caùi daûi
ruùt hay caùi thaét löng (coøn goïi laø caùi ruoät töôïng hay caùi
haàu bao) leo leân vaét qua maùi nhaø.
Hai haønh ñoäng naøy coù yù nghóa gì
?
Vì ngöôøi mieàn Baéc phaùt aâm sai,
neân chöõ
daûi (daûi ruùt) ñöôïc
coi laø ñoàng aâm vôùi chöõ giaûi
haùn vieät nghóa laø thaùo gôõ ,
côûi,
môû.
Vaét daûi ruùt qua buïng vôï, ngöôøi
choàng seõ thaùo gôõ, côûì buïng vôï cho ñöùa con loït
loøng chui ra. Vaét daûi ruùt qua maùi nhaø mang yù nghóa trang troïng
hôn, muoán thaùo gôõ moät khoù khaên ñang xaûy ra trong gia ñình.
- Ngöôøi choàng coøn coù theå giuùp
vôï ñeû nhanh baèng caùch ñöùng giöõa nhaø lao chieác ñoøn gaùnh
hoaëc caùi gaäy ra ngoaøi saân.
Caùi gaäy, hay caùi ñoøn gaùnh quen
thuoäc cuûa daân queâ, chöõ haùn vieät laø coân.
Chöõ coân ñöôïc duøng ñeå vieát
chöõ noâm con. Vì theá cho neân
caùi gaäy hay chieác ñoøn gaùnh, töôïng tröng cho ñöùa con, ñöôïc
lao ra ngoaøi saân ñeå dieãn taû hình aûnh ñöùa con loït loøng
meï, soå ra.
- Nhaø naøo coù troàng cau thì ngöôøi
choàng coù theå leo leân caây cau, oâm caây tuït xuoáng.
Phöông thuaät giaûn dò, hình aûnh
deã hieåu, theå hieän söï mong muoán ñöùa beù mau tuït
ra khoûi buïng meï.
Coøn maáy phöông thuaät khaùc ñöôïc
noùi ñeán trong baøi thô nguï ngoân Ñaùm
cöôùi chuoät cuûa daân gian vuøng Lieãu Ñoâì.
Chuoät caùi ñau ñeû, baø ñôõ khuyeân
vôï choàng chuoät :
(...)
Ñau thì neùn chòu
con ôi
Qua côn vöôït
caïn aáy thôøi rinh rang
Chuù ñi tìm baéc
caùi
thang
Leo nhaø ba baäc,
laên
ñaøng naêm tao
Roài ra laën
coïc bôø ao
Xong roàì môùì
vaøo lieám laùp ñoà rau
Cöù y nhö pheùp
nhieäm maàu
Laøm xong laø ñeû
chaúng ñau ñôùn naøo (...)
- Baéc moät caùi thang roài leo hoaëc
luoàn qua vaøi baäc.
Thang
nghóa laø
troáng khoâng ôû trong ngöôøi.
Thang
cuõng coù nghóa laø vaät roãng ruoät.
Leo thang laø toû yù mong muoán taïo
ra khoaûng troáng trong ngöôøi, laøm cho vôï roãng ruoät. Ngöôøi
choàng mong cho vôï ñeû.
- Leo ba baäc nhaø.
Caùi baäc nhaø
chöõ
haùn vieät laø caáp (boä mòch), caáp cuõng coù nghóa laø nhanh
choùng (khaån caáp). Phaøm caùi gì muoán cho nhanh choùng
(chaúng haïn nhö vôï ñeû) ñeàu goïi laø caáp. Vì theá maø ngöôøi
choàng cöù leo leân leo xuoáng maáy caùi baäc nhaø ñeå giuùp vôï
ñeû ñöôïc nhanh choùng.
Caëp vôï choàng naøo ôû nhaø tranh
vaùch ñaát, nhaø khoâng coù baäc theàm thì xoay sôû ra sao? Ñaõ
coù meïo khaùc.
- Ngöôøi choàng ra naèm laên naêm voøng
(tao) ngoaøi ñöôøng.
Ñöôøng
(ñöôøng ñi, vaên thô coøn goïi laø ñaøng) chöõ haùn vieät laø
loä (boä tuùc). Chöõ loä naøy ñoàng aâm vôùi chöõ loä (boä vuõ)
nghóa laø loä ra ngoaøi cho thaáy.
Cuõng coù theå giaûi thích raèng chöõ
ñöôøng
(tieáng vieät)ñoàng aâm vôùi chöõ ñöôøng
(boä thoå, haùn vieät) nghóa laø caùi ao
hình vuoâng. Chöõ ao laïi coù nghóa
laø
loõm xuoáng.
Nhö vaäy thì laên ñöôøng coù yù
nghóa laø laøm cho ñöùa beù ra maút, chaøo ñôøi, hay laøm cho buïng
baø meï loõm xuoáng. Caû hai nghóa ñeàu laø mong cho ngöôøi ñaøn
baø ñeû nhanh.
- Neáu gaàn nhaø coù caùi ao thì ngöôøi
choàng xuoáng bôi vaøi voøng.
- Khoâng bieát bôi thì muùc moät baùt
nöôùc ao ñem veà cho vôï uoáng ba nguïm.
- Hoaëc ñi nhoå moät caùi coïc caïnh
bôø ao. (Neáu khoâng coù saün coïc thì sai ngöôøi ñoùng tröôùc
moät caùi).
Nhoå coïc bôø
ao mang yù nghóa gì ?
Nhö ñaõ noùi ôû ñoaïn treân, chöõ
ao
nghóa laø
loõm xuoáng.
Ñoùng coïc laø ñeå yeåm, ngöôïc
laïi nhoå coïc ñi laø ñeå khoûi bò yeåm. Ñoùng coïc bôø ao
laø yeåm khoâng cho loõm xuoáng. Ngöôøi choàng nhoå coïc bôø
ao laø ñeå cho buïng vôï loõm xuoáng, noùi khaùc ñi laø mong cho
vôï ñeû.
Taát caû nhöõng phöông thuaät duøng
ñeán ao ñeàu mang chung moät yù nghóa. Ngöôøi choàng bôi
döôùi ao, cho vôï uoáng nöôùc
ao,
nhoå coïc bôø ao,
ñeàu mang yù nghóa laøm cho buïng ngöôøi ñaøn baø
loõm
xuoáng, töùc laø ñeû nhanh vaäy.
- Lieám oâng ñoà (ñaàu) rau, coù nôi
khuyeân nhoå nöôùc boït vaøo ñít oâng ñoà rau.
Ngaøy xöa nhaø naøo cuõng coù oâng ñoà
rau (hoûa loø) baèng ñaát nung. Vôï ñeû khoù, choàng coù theå
chaïy xuoáng beáp oâm lieám oâng ñoà rau.
Caùi beáp loø,
hay hoûa loø ngaøy xöa laø do chöõ loâ
(boä hoaû) maø ra. Chöõ loâ naøy ñoàng aâm vôùi chöõ loâ
(boä nhuïc) nghóa laø baøy ra. Roát
cuoäc oâm oâng ñoà rau töông ñöông vôùi baøy vaät gì ra. Ngöôøi
cha töông lai muoán khoe con mình chaêng ?
Haønh ñoäng lieám oâng ñoà rau hoaëc
nhoå nöôùc boït vaøo ñít oâng ñoà rau khoâng bieát coù coøn mang
yù nghóa gì khaùc khoâng hay laø chæ muoán baét chöôùc moät cöû
chæ hoân maù, ñeùt ñít, nöïng treû con ?
Nhaø naøo saün coù coái giaõ gaïo thì
coù theå duøng phöông thuaät:
- Ñoùng moät caùi coïc vaøo chaân coái
ñaù
Tieáng haùn vieät coù chöõ ma
(boä thaïch) nghóa laø gaëp khoù khaên,
bò
ñau ñôùn. Chöõ ma coøn
coù nghóa laø caùi coái xay baèng ñaù.
Caùi coái ñaù trong tình huoáng naøy trôû thaønh bieåu töôïng cuûa
khoù khaên, ñau ñôùn. Ngöôøi ta coù theå ñoùng moät caùi coïc
vaøo chaân coái ñaù ñeå yeåm, ñeå tröø khöû nhöõng khoù khaên,
ñau ñôùn.
Laøm phöông thuaät naøy ngöôøi ñaøn
baø seõ sinh ñeû ñöôïc an toaøn, nhanh choùng.
- Treo moät thanh cuûi chaùy dôû leân
xaø nhaø
 Coù
hai caùch giaûi thích.
Chöõ lieâu
(hay lieäu)(boä hoûa) nghóa laø boù ñuoác, laø ñoát chaùy. Chöõ
lieâu
(boä mieân) laïi coù nghóa laø troáng khoâng.
Phaûi chaêng ôû ñaây ngöôøi ta duøng thanh cuûi chaùy dôû (thay
cho boù ñuoác) ñeå mong cho ngöôøi ñaøn baø buïng troáng khoâng,
mau ñeû ?
Chöõ taãn
(boä thaûo) nghóa laø cuûi chaùy coøn thöøa.
Chöõ taãn (boä nhaân) nghóa laø
heát
tieät, heát
cöõ. Thanh cuûi chaùy dôû ôû ñaây bieåu hieän söï mong
muoán ngöôøi ñaøn baø luùc ôû cöõ (ñeû) sao cho choùng heát
cöõ
chaêng ?
Trònh Hoaøi Ñöùc (1765-1825), taùc
giaû Gia Ñònh Thoâng Chí cheùp
raèng ngöôøi Ñoàng Nai coù tuïc khi sanh con laáy moät que cuûi
chaùy dôû caëp vaøo ñaàu moät caùi coïc ñem caém ngoaøi coång,
sinh con trai thì caém ñaàu cuûi chaùy trôû vaøo trong nhaø, sinh
con gaùi thì quay ñaàu trôû ra; ngöôøi ta coøn buoäc keøm theâm
moät caây raùy. Toaøn theå daáu hieäu aáy goïi laø caùi
kheùm, rieâng thanh cuûi chaùy dôû goïi laø caùi
voû löûa.
Tuïc cuûa ngöôøi Ñoàng Nai döôøng
nhö cuõng muoán baùo tin raèng ngöôøi ñaøn baø ñaõ heát cöõ, ñaõ
ñeû xong.
 Tuïc
ta kieâng cho ngöôøì khaùc ñeán ñeû nhôø ôû nhaø mình, keå caû
ngöôøi ruoät thòt hoï haøng. Gaëp hoàì loaïn laïc, coù ngöôøì
ñi taûn cö phaûi döïng leàu ngoaøi caùnh ñoàng ñeå ñeû. Ñaùng
thöông nhaát laø nhöõng ngöôøi ñaøn baø chöûa phaûi lao ñoäng
quaàn quaät ñeán taän saùt ngaøy ñeû, ñoâi khi baát ngôø phaûi
ñeû ñöôøng, ñeû rôi.
Meï troøn con
vuoâng laø nieàm vui cuûa moãì gia ñình Vieät Nam !
Thaät khoù maø töôûng töôïng ñöôïc
raèng môùi caùch nay chöa bao laâu, nhieàu vuøng queâ heûo laùnh cuûa
nöôùc ta coøn chìm ñaém trong nhöõng phong tuïc kì laï cuûa tín
ngöôõng daân gian, nhöõng phöông thuaät bí hieåm cuûa meâ tín
dò ñoan. Beân caïnh moät vaøi meïo vaët voâ thöôûng voâ phaït,
coù nhieàu meïo nguy hieåm nhö cho ñaøn baø ñeû uoáng nöôùc hoøa
tro, uoáng nöôùc ao !
Haàu heát caùc phöông thuaät ñeàu
do ñaùm thaày phaùp, thaày phuø thuûy, hay maáy oâng ñoà naém
ñöôïc moät ít voán lieáng chöõ nho, chöõ noâm
baøy ñaët ra. Hoï töï do dieãn dòch, boùp meùo yù nghóa
cuûa chöõ naøy chöõ noï ñeå meâ hoaëc ñaùm daân queâ nheï daï,
caû tin.
Nguyeãn
Dö
(14/9/2000)
Saùch tham khaûo:
- Phan Keá Bính,Vieät
Nam Phong Tuïc,nxb Toång Hôïp Ñoàng Thaùp, 1990
- Ñaøo Duy Anh,Vieät
Nam Vaên Hoùa Söû Cöông, nxb Boán Phöông, 1961
- Toan AÙnh, Phong
Tuïc Vieät Nam, nxb Khai Trí, 1968
- Nhaát Thanh Vuõ Vaên Khieáu, Ñaát
Leà Queâ Thoùi,Saigon, 1968
- Buøi Vaên Cöôøng,Nguyeãn Teá Nhò,
Khaûo
saùt Vaên Hoùa Truyeàn Thoáng Lieãu Ñoâi, nxb Khoa Hoïc
Xaõ Hoäì, 1982
- Thieàu Chöûu, Haùn Vieät Töï Ñieån,
Haø Noäi, 1942 |