Phong
tuïc Vieät Nam
|
| Thaønh
ngöõ Ñem con boû chôï ngaøy
nay ñöôïc taát caû nhöõng ngöôøi bình thöôøng, ñaàu oùc tænh
taùo hieåu laø Giuùp ñôõ nöûa vôøi, giöõa
chöøng boû dôû, gaây tình caûnh nhôõ nhaøng, bô vô (Thaønh
ngöõ tieáng Vieät, Khoa
Hoïc Xaõ Hoäi, 1978). Ñem con boû chôï
hieån nhieân laø moät haønh ñoäng xaáu, ñaùng bò pheâ bình keát
aùn ! Chæ coù ngöôøi ñieân, maéc beänh taâm thaàn, hay ñang say
tít cung thang môùi lieàu lónh, daùm daïi moàm daïi mieäng noùi
raèng Ñem con boû chôï
laø moät vieäc laøm coù muïc ñích toát, do tình thöông yeâu thuùc
ñaåy!
Theá nhöng? Naøo ai tænh, naøo ai say ? Lôõ maø ngöôøi say laïi coù caùi lí cuûa ngöôøi say, ngöôøi tænh laïi coù caùi nhaàm cuûa ngöôøi tænh thì aên laøm sao noùi laøm sao ñaây ?Trôøi say trôøi cuõng ñoû gay Ai tænh ai say, ai ñuùng ai sai, Ñem con boû chôï laø caùi troø gì, yù nghóa cuûa noù ra sao ? Ñaây laø moät phöông thuaät, moät phong tuïc xöa cuûa ta ñöôïc tranh daân gian ghi laïi. Thoân queâ voán laø nôi laém thaày nhieàu ma. Tuïc xöa tin raèng nhöõng ñöùa beù hay ñau yeáu, khoù nuoâi laø vì chuùng bò ma quyû aùm. Muoán cho treû con khoûe maïnh beùo toát, deã nuoâi, thì chæ vieäc tröø ma dieät quyû. Cuõng may laø ma nhieàu thì cuõng coù nhieàu caùch tröø ma. Ngöôøi thì mang oaûn chuoái leân chuøa leã Phaät, keû thì saém vaøng höông ñeán ñeàn caàu Thaùnh. Phaät, Thaùnh maø khoâng xong thì phaûi môøi thaày phuø thuûy, thaày phaùp veà nhaø duøng buøa chuù aán quyeát ñuoåi taø, trò ma? Coù ngöôøi choïn phöông thuaät Ñem con boû chôï, giaûn dò ít toán keùm. |
 Ñem
con boû chôï nghóa
laø ngöôøi meï beá con ñeán chôï, ñaët con naèm ñoù, roài boû
ñi. Moät laùt sau seõ coù ngöôøi tôùi aüm ñöùa beù veà nhaø mình.
Ngöôøi naøy ñöôïc cha meï ñöùa beù nhôø vaø heïn saün töø tröôùc.
Ngay chieàu toái hoâm ñoù hoaëc moät vaøi ngaøy sau, ngöôøi meï
seõ ñeán xin chuoäc ñöùa beù veà. Laøm nhö vaäy ñöùa beù seõ
heát ñau yeáu, deã nuoâi.
Taïi sao phaûi ñöa con tôùi chôï chöù khoâng ñöa tôùi choã naøo khaùc ? Ñöa tôùi chôï ñeå laøm gì ? Noùi khaùc ñi, yù nghóa cuûa Ñem con boû chôï laø gì ? Caâu traû lôøi thöù nhaát laø vì ngöôøi meï muoán coù ngöôøi trôïgiuùp con mình. Caâu traû lôøi thöù nhì laø vì ngöôøi mieàn Baéc phaùt aâm sai, khoâng phaân bieät trôï (giuùp) vôùi chôï (buùa). Do ñoù chôï vaø trôï ñöôïc xem laø ñoàng aâm. Theá laø chôï ñöôïc mang yù nghóa laøtrôï giuùp! Ñöa con ra chôï laø ñeå tìm ngöôøi giuùp, tìm söï trôï giuùp. Ngöôøi ñöôïc choïn ñeå giuùp ñöùa beù ít nhaát phaûi laø ngöôøi ñoâng con, ñöùa naøo cuõng khoûe maïnh, deã nuoâi. Beá ñöùa beù veà nhaø mình, ngöôøi giuùp seõ truyeàn sang ñöùa beù taát caû nhöõng ñieàu toát. Ñöùa beù ñöôïc khöôùc seõ deã nuoâi, khoûe maïnh beùo toát. Roõ raøng haønh ñoäng
Ñem
con boû chôï ngaøy xöa khoâng phaûi laø boû rôi,
gaây caûnh nhôõ nhaøng, bô vô cho ñöùa beù. Traùi laïi, ñaây laø
moät haønh ñoäng nhaèm muïc ñích toát, maëc duø ñöôïc phaùt
xuaát töø meâ tín dò ñoan. Taám tranh Ñem
con boû chôï cho thaáy caû meï laãn con ñeàu vui
veû. Ñöùa beù ñöôïc quaán taõ ñaép chaên, ñaët naèm trong chieác
noùn ba taàm thaét quai thao töôm taát. Ngöôøi meï ñaõ söûa soaïn
chu ñaùo cho con. Chaéc chaén ñaây khoâng phaûi laø caûnh Ñem
con boû chôï chia lìa saàu thaûm theo caùch hieåu
phoå bieán ngaøy nay.
|
| Tuïc Ñem
con boû chôï giaûn dò, deã thöïc hieän. Tuy nhieân,
ngaøy xöa nhieàu laøng ñaát heïp ngöôøi thöa khoâng coù chôï.
Taïi nhöõng nôi heûo laùnh nhö vaäy, ngöôøi meï phaûi chôø ñôïi
phieân chôï cuûa laøng beân môùi beá con ñeán boû ñöôïc. Phaûi
chaêng vì muoán traùnh ñi xa vaát vaû maø veà sau taïi nhöõng nôi
khoâng coù chôï ngöôøi ta Ñem con boû
ngaõ ba ñöôøng cho tieän (Nhaát Thanh, Ñaát
leà queâ thoùi, Ñaïi Nam, tr. 32; Toan Auønh, Phong
tuïc Vieät Nam, Khai Trí, 1968, tr.394) ? Tuy muïc ñích
cuûa phöông thuaät khoâng thay ñoåi, vaãn laø nhôø ngöôøi giuùp
ñöùa beù, nhöng thay chôï (trôï) baèng ngaõ ba ñöôøng thì yù
nghóa ñaõ trôû thaønh khoù hieåu, khoù giaûi thích.
Cuõng nhaèm muïc ñích chaêm soùc treû con bò gaøy coøm, oám yeáu ngoaøi phöông thuaät Ñem con boû chôï, coøn meïo Beá con qua linh cöõu ñaùm ma. Veà maët chöõ nghóa thì quan taøi (coøn goïi laø aùo quan hay noâm na laø saêng, hoøm) laø töø chæ ñoà vaät ñöôïc duøng ñeå ñöïng thi haøi (xaùc cheát). Khi xaùc cheát ñöôïc taåm lieäm, ñaët vaøo quan taøi roài, thì chieác quan taøi coù xaùc cheát naøy ñöôïc goïi laø cöõu hay linh cöõu. Ta thöôøng noùi ñi mua, ñi saém quan taøi (nhieàu nhaø lo raèng sau naøy khoâng coù tieàn, mua saün coã aùuøo quan ñeå trong nhaø), vaø laøm leã chuyeån cöõu (xoay linh cöõu). Chöõ cöõu (linh cöõu) ñoàng aâm vôùi chöõ cöõu (nghóa laø toäi loãi, xaáu xa). Chöõ cöõu thöù hai naøy coøn coù aâm ñoïc laø cao (Thieàu Chöûu). Chöõ cao (boä nhuïc) nghóa laø môõ, to beùo (cao löông mó vò: thòt beùo gaïo traéng thöùc aên ngon). Töø chöõ cöõu (linh cöõu) ngöôøi ta suy dieãn ra thaønh chöõ cao (to beùo). Ñöùa beù chui qua linh cöõu seõ ñöôïc trôû thaønh to beùo. Ngöôøi ta laïi coøn ñeå yù keùn choïn ñaùm ma cuûa moät cuï giaø aên ôû phuùc ñöùc ñeå cho ñöùa beù vöøa ñöôïc beùo toát khoûe maïnh vöøa soáng laâu, höôûng nhieàu phuùc ñöùc ! Toan Auønh (sñd, tr.476) cho bieát theâm phöông thuaät keùo leâ con quanh ngoâi maû môùi cuõng ñeå chöõa treû con bò saøi moøn. Coù theå ñaây chæ laø bieán daïng cuûa phöông thuaät Beá con qua linh cöõu. Chui qua linh cöõu luùc ñöa ma thì phaûi xin pheùp thaân chuû, laøm phieàn nhöõng ngöôøi ñi ñöa. Chôø cho choân caát xong, moïi ngöôøi ra veà heát roài môùi daét con hay beá con ñi quanh ngoâi maû thì khoûi laøm phieàn baát cöù ai. Ñöùa beù chui qua linh cöõu hay leâ quanh linh cöõu ñaõ ñöôïc choân thì yù nghóa cuõng töông töï nhö nhau. Laïi coù ngöôøi coá xin baùt côm cuùng ñaët treân linh cöõu ñem veà cho con aên ñeå chöõa beänh saøi ñeïn (Toan Auønh, sñd, tr.524). Phöông thuaät naøy cuõng duøng linh cöõu ñeå chöõa treû con gaøy coøm. Caùi beùo toát cuûa linh cöõu ñöôïc baùt côm laøm trung gian, truyeàn sang ñöùa beù. |
| Ngaøy xöa coøn coù tuïc Beá
con qua buïng voi .
Môùi nghe teân ngöôøi ta coù theå töï hoûi Beá con qua buïng voi coù lieân heä gì vôùi Beá con qua linh cöõu hay khoâng ? Tröôùc heát xin noùi theâm laø chöõ buïng (noâm) coøn coù theå ñoïc laø boùng neân tuøy nôi tuøy ngöôøi phöông thuaät coøn ñöôïc goïi laø Beá con qua boùng voi . Treân thöïc teá thì khoâng ai chui qua döôùi buïng voi ñöôïc, huoáng hoà ngöôøi meï laïi coøn aüm con, vì vaäy toâi cho raèng teân tranh phaûi ñöôïc ñoïc laø Beá con qua boùng voi môùi hôïp lí, môùi ñuùng. Taám tranh daân gian veõ ngöôøi meï beá con ñi ñeán gaàn moät con voi, ngöôøi cha naèm thoaûi maùi treân löng voi, ôû goùc tranh coù boán chöõ haùn Tró döôõng chi nhaân (nuoâi treû con). Tuïc naøy mang yù nghóa gì ? Coù ngöôøi döïa vaøo thaân hình con voi ñeå giaûi thích. Voi laø con vaät to lôùn, khoûe maïnh nhaát trong caùc loaøi. Khoûe nhö vaâm, khoûe nhö voi, to nhö voi laø maáy thaønh ngöõ thöôøng nghe noùi. Beá ñöùa beù qua boùng voi, ñöùa beù seõ ñöôïc khöôùc, ñöôïc höôûng caùi to lôùn, khoûe maïnh cuûa voi. Giaûi thích naøy ñöông nhieân ñi ñeán keát luaän laø Beá con qua boùng voi laø phöông thuaät chöõa gaøy coøm oám yeáu, nghóa laø nhaém cuøng muïc ñích vôùi phöông thuaät Beá con qua linh cöõu. Giaûi thích nhö vaäy, maëc duø coù phaàn hôïp lí, vaãn chöa ñaày ñuû. Noù môùi chæ döïa vaøo hình daùng beân ngoaøi cuûa con voi chöù chöa cho chuùng ta bieát vai troø cuûa ngöôøi cha ñang naèm treân löng voi. Vaû laïi caâu Tró döôõng chi nhaân cuõng chæ muoán nhaán maïnh ñaây laø moät tuïc veà caùch nuoâi treû con, khoâng phaân bieät treû con gaøy yeáu hay khoûe maïnh. Vaäy con voi vaø ngöôøi cha coøn muoán noùi leân ñieàu gì khaùc chaêng? Xin baøn veà con voi. Chöõ voi (noâm) thöôøng ñöôïc vieát baèng hai caùch: vieát theo aâm thì duøng boä khuyeån vaø chöõ vi (haùn), vieát theo nghóa thì duøng chöõ töôïng (haùn). Taám tranh daân gian ñöôïc ñem ra baøn ôû ñaây duøng chöõ töôïng chöù khoâng duøng chöõ vi. Theo Geùnibrel, töôïng
hieàn coù nghóa laø: semblable au sage (ngöôøi khoân
ngoan), fils vertueux (ngöôøi con coù ñaïo ñöùc). Thieàu Chöûu
vaø Ñaøo Duy Anh cuõng cho bieát nhieàu nghóa cuûa chöõ töôïng
,
trong ñoù coù nghóa laø: göông maãu, pheùp taéc. Con voi (töôïng)
ñöôïc mang yù nghóa töôïng tröng cho ngöôøi khoân ngoan, aên ôû
coù ñaïo ñöùc, coù pheùp taéc, moät ngöôøi göông maãu.
Beá
con qua boùng voi ñeå con ñöôïc höôûng nhöõng
ñöùc tính toát cuûa
töôïng, töôïng hieàn,
thaønh ngöôøi göông maãu, aên ôû coù ñaïo ñöùc, ñuùng pheùp
taéc. YUØ nghóa cuûa phöông thuaät Beá con qua boùng voi ñöôïc goùi gheùm trong chöõ töôïng. Theo quan nieäm quaân, sö, phuï cuûa Khoång giaùo, ngöôøi cha coù traùch nhieäm giaùo duïc con caùi thaønh ngöôøi. Vì theá maø khi laøm phöông thuaät baét buoäc phaûi coù maët cuûa ngöôøi cha. Hôn nöõa, ngöôøi cha coøn ñöôïc ñaët naèm treân löng voi, ôû vò trí cao hôn vôï con, ñuùng vôùi tinh thaàn Khoång giaùo. Xem vaäy thì Beá con qua boùng voi chæ mang yù nghóa tinh thaàn, ñaïo ñöùc. Phöông thuaät naøy khoâng nhaèm muïc ñích chöõa cho con khoûi gaøy coøm, oám yeáu. Cha meï ñöùa beù muoán con mình trôû thaønh moät töôïng hieàn, moät maãu ngöôøi cuûa Khoång giaùo. Khoâng noùi ra nhöng chaéc ai cuõng hieåu raèng phöông thuaät Beá con qua boùng voi duøng con voi giaáy haøng maõ. Voi giaáy khoâng nhöõng coù theå mua ñöôïc, laïi coøn ñeïp vaø an toaøn hôn voi thaät ! |
| Hai phöông thuaät keå treân neáu
khoâng coù lôïi thì cuõng chaúng coù haïi gì cho söùc khoûe cuûa
ñöùa beù. Ñaùng tieác laø beân caïnh nhöõng troø voâ thöôûng voâ
phaït cuûa meâ tín dò ñoan, thænh thoaûng cuõng coù phöông thuaät
raát nguy hieåm, nguy cho tính maïng. Chaúng haïn nhö cho
treû con hay trôù uoáng nöôùc loøng ñoø .
Nöôùc loøng ñoø laø nöôùc ñoïng laïi trong loøng con ñoø chôû ngöôøi qua soâng. Roõ raøng ñaây laø nôi chöùa ñöïng vaø phaùt sinh ra vi truøng cuûa nhieàu beänh taät. Theá maø ngöôøi xöa daùm cho treû con uoáng ñeå chöõa beänh hay trôù (oùi, oeï). Chaéc chaén laø nöôùc loøng ñoø chaúng coù döôïc tính thaàn dieäu naøo caû ! Neáu vaäy thì chuùng ta phaûi töï hoûi trôù coù lieân heä gì vôùi ñoø chaêng ? Chöõ trôù (haùn) nghóa laø nguyeàn ruûa (Thieàu Chöûu). Trôù coøn coù aâm khaùc laø thö (boä khaåu), nghóa laø Khaán vôùi quyû thaàn gia hoïa cho ngöôøi khaùc cho boõ gheùt (Ñaøo Duy Anh) . Chöõ thö laøm toâi söïc nhôù laïi nhöõng maåu chuyeän phieâu löu ñöôøng röøng ruøng rôïn ? Ta thöôøng ñöôïc nghe thuaät laïi raèng coù nhieàu ngöôøi bò thö nghóa laø bò ngöôøi thueâ caùc ñoàng baøo Möôøng hoaëc Thöôïng thö vaät gì vaøo thaân theå phaûi tìm cho ñöôïc ngöôøi thö aáy, hoï keùo thö veà thì môùi khoûi beänh ñöôïc. Coù ngöôøi bò thö quaû tröùng, mieáng maûnh saønh, boù gieû v.v?vaøo trong buïng khoâng sao laáy ra ñöôïc. Theo nhöõng lôøi thuaät laïi thì duø ngöôøi bò thö coù ñöôïc baùc só giaûi phaãu laáy vaät thö ra, roài sau ñoù vaät thö cuõng vaãn seõ trôû laïi vaøo trong ngöôøi neáu ngöôøi thö chöa keùo thö veà (Toan Auønh, sñd, tr. 474). Thö cuûa ñoàng baøo Möôøng, Thöôïng (sau naøy theâm caû ngöôøi Mieân) coù theå boû ñöôïc caû quaû tröùng, maûnh saønh, boù gieû vaøo buïng, ñöôïc baùc só giaûi phaãu cuõng khoâng tröø tieät ñöôïc. Ai nghe maø khoâng sôï. Töø choã sôï bò thö nhieàu ngöôøi quay ra nghi ngôø sôï haõi luoân caû ñoàng baøo Möôøng, Thöôïng, maát caû tin töôûng vaøo baùc só nhaø thöông. Töø choã nhôø quyû thaàn gia hoïa cho ngöôøi khaùc, ngöôøi ta ñaõ chuyeån sang thueâ ñoàng baøo Möôøng, Thöôïng haïi ngöôøi khaùc. Trôû laïi tröôøng hôïp treû con bò trôù. Ngöôøi xöa chöõa nhö theá naøo? Bò trôù (bò thö) coù nghóa laø bò ai nhôø quyû thaàn, taø ma aùm haïi. Chæ coù trôøi Phaät, thaàn thaùnh môùi dieät tröø ñöôïc ma quyû. Heát ma quyû laø heát beänh. Tieáng nhaø Phaät goïi haønh ñoäng cöùu vôùt ngöôøi qua côn hoaïn naïn, ñöa ngöôøi vöôït qua beå khoå, laø teá ñoä. Quaùn Thu phong ñöùng ruõ taø huy (Cung oaùn ngaâm khuùc, baûn Toân Thaát Löông) Roát cuoäc, muoán tröø ma quyû ñeå cöùu ñöùa beù, ngöôøi ta phaûi duøng con ñoø. Ñoø vaø thuyeàn tuy khoâng khaùc nhau laø maáy nhöng phöông thuaät khoâng noùi ñeán thuyeàn, khoâng duøng nöôùc loøng thuyeàn, vì thuyeàn khoâng mang yù nghóa cuûa chöõ ñoä vaø con ñoø. Treân thöïc teá chaû maáy ai ôû gaàn beán ñoø, laïi caøng khoâng coù saün ñoø ôû trong nhaø neân ngöôøi ta phaûi duøng vaät gì coù ñuïng chaïm, tieáp xuùc vôùi con ñoø, chaúng haïn nhö nöôùc ñoïng trong loøng ñoø. Toùm laïi, cho ñöùa beù uoáng nöôùc loøng ñoø laø ñeå tröø ma quyû, chöõa cho noù khoûi bò thö, töùc laø khoûi bò trôù. Phöông thuaät Cho treû con hay trôù uoáng nöôùc loøng ñoø thaät laø nguy hieåm, khoâng ñeám xæa gì ñeán pheùp veä sinh sô ñaúng. Phöông thuaät naøy tai haïi khoâng thua gì phöông thuaät Cho ñaøn ba øñeû khoù uoáng nöôùc ao (Xem baøi Phong tuïc veà sinh ñeû. Chæ xin nhaéc laïi ôû ñaây laø chöõ ao coù nghóa laø loõm xuoáng. Cho ñaøn baø ñeû khoù uoáng nöôùc ao laø ñeå cho buïng loõm xuoáng, nghóa laø ñeå ñeû ñöôïc). Xöa kia, boïn chöõ nghóa nöûa muøa ñaõ suy dieãn baäy baï ñeå dìm ñaùm daân queâ thieáu hoïc trong môù meâ tín dò ñoan toái taêm. Beân caïnh nhöõng phöông thuaät chæ coù muïc ñích laøm giaøu cho boïn buoân thaàn baùn thaùnh, coù nhieàu phöông thuaät coù theå laøm cheát ngöôøi.
|