|
|
Giaëc
ñeán nhaø ñaøn baø phaûi ñaùnh .
Ñoù laø noùi thôøi loaïn laïc, giaëc giaõ.
Coøn thôøi bình thì sao ? Thôøi bình, traùch nhieäm cuûa caùc baø laïi caøng naëng hôn. Maëc duø cuï Khoång chæ tin töôûng caùc oâng, trao cho caùc oâng caùi traùch nhieäm to lôùn " tu thaân, teà gia, trò quoác, bình thieân haï", nhöng ñaïo lí nöôùc ta vaãn cöù ñöôøng ñöôøng ñem caùi traùch nhieäm ñoäi ñaù vaù trôøi kia ra chia seû cho caû caùc baø. Nhôø vaäy maø ñaøn baø nöôùc ta gioûi tu thaân vaø teà gia, ít ra cuõng baèng hoaëc hôn caùc oâng. Daïy doã con caùi vaø thu xeáp coâng vieäc trong nhaø maø chæ troâng caäy vaøo caùc oâng thì khoâng bieát töông lai seõ ñi veà ñaâu ? Rieâng veà muïc teà gia, nhieàu baø xuaát chuùng, ñaït thaønh tích vöôït xa chæ tieâu! Coù baø khoaùi "ñeø ñaàu cöôõi coå " choàng, coù baø laïi thích giaûi phieàn baèng thuù vui "xoû chaân loã muõi "choàng. Toâi yeáu boùng vía, cöù moãi laàn nghó ñeán caùi loã muõi voâ toäi ñang bò moät baøn chaân thoïc vaøo laø laïi ruøng mình, noåi da gaø. Chôø cho côn sôï nguoâi nguoâi toâi môùi daùm töï hoûi: Chaúng leõ laïi coù ngöôøi ñuøa dai nhö vaäy sao ? Thoïc chaân vaøo muõi thì chòu sao cho noåi ? Thì cöù laät saùch ra xem cho roõ ñaàu ñuoâi. "Xoû chaân loã muõi" ñöôïc töø ñieån giaûi thích theo nghóa boùng laø " Lôïi duïng tình caûm maø sai khieán ngöôøi ta phaûi theo yù mình ". Maëc daàu thaønh ngöõ khoâng noùi ai xoû muõi ai, nhöng trong thöïc teá thì thaønh ngöõ thöôøng ñöôïc duøng ñeå aùm chæ caùc baø xoû muõi caùc oâng. Caùc baø ñeø ñaàu cöôõi coå caùc oâng. Caùc oâng ngoan ngoaõn kính neå caùc baø. Lôïi duïng tình caûm maø sai khieán ngöôøi khaùc ñöôïc ngoân ngöõ bình daân goïi noâm na laø baét naït, laø aên hieáp. Ngöôøi bò xoû muõi ñöôïc chöõ nghóa goïi laø ngöôøi nhu nhöôïc, bò khinh thöôøng, coi reû . Giôùi bình daân chæ maët ñaët teân laø thaèng sôï vôï. Töø ñieån ñöa ra vaøi thí duï tao nhaõ vaên chöông : "Anh chaøng nhu nhöôïc, bò vôï xoû chaân loã muõi ", hay laø " Chaùu baø theá maø cuõng hoûng. Chöa chi ñaõ chieàu vôï theá. Sau noù cuõng laïi xoû chaân loã muõi " . Choøm xoùm thì boäc tröïc hôn :" Ñoà ngu, bò vôï xoû chaân loã muõi cho ñaùng kieáp ", " Cuø laàn nhö vaäy tao khoâng theøm xoû chaân loã muõi, tao ñuùt naém tay vaøo, khoaéng leân cho tan taønh ". Ca dao cuõng ghi cheùp taán thaûm kòch : Thaáy choàng ñaàn, xoû chaân loã muõi |
|
OÁi
giôøi
ñaát ôi ! Con saâu laøm raàu noài canh
chöa ñuû sao ? Xeùt trong taát caû caùc loaøi, coù loaøi naøo nhö
loaøi...ñaøn oâng khoâng ? Ñeán nhö traâu boø gioûi chòu ñöïng
nhö theá maø cuõng chæ ñeå cho ngöôøi xoû
thöøng loã muõi laø cuøng. Nöõ nhi chaân yeáu tay meàm
nöôùc ta laïi coù ngöôøi nôõ xoû caû chaân vaøo muõi ñöùc oâng
choàng. Thaät laø coi choàng khoâng baèng traâu boø. Lieãu yeáu ñaøo
tô gì maø taøn nhaãn theá ? Nam nhi gì maø raâu quaëp hôn ghi ñoâng
cuoác vaäy? Than oâi cho nhöõng soá phaän haåm hiu, chæ mong ñöôïc
:
maø cuõng khoâng xong, thænh thoaûng laïi bò vôï xaùch coå leân tra taán baèng ñöôøng voõ hieåm "xoû chaân loã muõi " . Toâi vöøa töùc vöøa...sôï. Nhieàu khi côn sôï len caû vaøo giaác nguû. Sôï ñeán noãi... sôï quaù hoùa lieàu.Laøm trai röûa baùt, queùt nhaø Nhaân moät ñeâm traèn troïc maát nguû, toâi ñaùnh baïo thöû töôûng töôïng... OÂ meâ li ! Ñöôïc ngoài gaàn moät naøng be beù xinh xinh nhö coâ haøng caø pheâ cuûa Canh Thaân. Nhaân luùc naøng mô maøng nhìn trôøi xa xa, toâi lieác troäm ñoâi baøn chaân nho nhoû. Boãng giaät mình ! Ngöõ naøy thì hai ngoùn chaân caùi kia phaûi to hôn quaû nhoùt, quaû taùo taøu. Vaäy maø xoû loït loã muõi chaøng. Theá thì chaøng phaûi phöông phi hôn oâng hoä phaùp treân chuøa. Ñaùng ngaïc nhieân hôn nöõa laø naøng laøm caùch naøo ñeå thoïc ñöôïc chaân vaøo muõi chaøng ? Nhaát ñònh chaøng vaø naøng khoâng theå cuøng ñöùng hoaëc cuøng ngoài. Chæ coøn caùch laø cuøng naèm, maø phaûi naèm ngöôïc chieàu nhau môùi gaùc chaân leân maët nhau ñöôïc. Theá söï ñaûo ñieân nhö theá ñaáy. Haønh ñoäng "Xoû chaân loã muõi " nhaát ñònh phaûi gaëp khoù khaên, duø chæ xoû moät ngoùn chaân caùi. Ñöùng, ngoài hay naèm ñeàu khoù hoaëc noùi thaúng laø khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. Xem vaäy thì nghóa ñen cuûa " Xoû chaân loã muõi " coù vaán ñeà. Nghóa ñen ñaõ khoâng xuoâi thì nghóa boùng cuõng ñöông nhieân khoâng theå ñöùng vöõng ñöôïc. Trong ñaàu toâi naûy ra moät thoaùng nghi ngôø, ñoàng thôøi cuõng loùe leân moät tia hi voïng. Hay laø ngöôøi ta coù thaønh kieán, keát toäi oan caùc baø ? Boãng nhieân toâi bôùt sôï, noân noùng muoán tìm hieåu caùc baø saâu hôn ! |
| Tìm trong vaên hoïc nöôùc nhaø thì
thaáy thaønh ngöõ "Xoû chaân loã muõi "
ñaõ ñöôïc Leâ Quyù Ñoân duøng töø theá kæ 18. Trong baøi Kinh
nghóa Meï khuyeân con luùc veà nhaø choàng,
ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, coù 4 ñoaïn chính nhö sau
:
(...) Luùc ôû nhaø nhôø meï nhôø cha, veà nhaø choàng, nhôø choàng nhôø con, nheù ! Khoân chaúng qua leõ, khoûe chaúng qua lôøi, chôù baét chöôùc ngöôøi ñôøi xoû chaân loã muõi chi laêng nhaêng. Nhuû naøy con, nhuû naøy con : ñi ñeán nôi, veà ñeán choán, vieäc nhaø vieäc cöûa cho sieâng naêng ; hoûi thì noùi, goïi thì thöa, thôø meï thôø cha cho phaûi leã. Kính laáy ñaáy ! raên laáy ñaáy ! Lieäu hoïc aên, hoïc noùi, hoïc goùi, hoïc môû; khi anh noù hoaëc ra xoâ xaùt chi lôøi, cuõng töôi, cuõng ñeïp, cuõng vui cöôøi, chôù nhö ai hoïc thoùi nhaø ma, maø hoaëc con caø con keâ chi keå leå. Luùc ôû nhaø laø meï laø con, veà nhaø choàng laø daâu laø con, nheù ! Khoân cho ngöôøi giaùi, daïi cho ngöôøi thöông, chôù baét chöôùc ngöôøi theá maëc aùo qua ñaàu chi khuûng khænh. Nghe chöa con? Nghe chöa con? AÊn coù nôi, naèm coù choán, lôøi aên neát ôû cho ra tuoàng; goïi thì daï, baûo thì vaâng, thôø meï thôø cha cho phaûi ñaïo. Kính vaäy thay ! Raên vaäy thay! Chôù caäy khoân, caäy kheùo, caäy duyeân, caäy taøi; khi anh noù hoaëc noåi baàng baàng chi saéc, thì laïy, thì van, thì leã pheùp, ñöøng hoïc chi nhöõng tuoàng ñó thoaõ maø hoaëc daây mô reã maùi chi loâi thoâi. Ñôøi coù keû xem choàng nhö ñöùa aên, ñöùa ôû, thaäm ñeán ñieàu maøy tôù chi khinh. Chaúng bieát raèng : ngu si cuõng theå choàng ta, daãu raèng khoân kheùo cuõng ra choàng ngöôøi; Chaúng suy chaúng nghó, laïi ra ñieàu caû vuù laáp mieäng em, sao chaúng bieát xaáu chaøng hoå ai chi lyù ! Meï khuyeân con giöõ ñaïo cöông thöôøng, khoân heøn cuõng chòu, hay dôû cuõng ñaønh, chôù hoaëc sinh veânh veånh chi moâi; khi anh noù quaù giaän sinh xaèng, meï con aét phaûi maéc beøo troâi chi tieáng. Ñôøi coù keû
giaän choàng maø ñaùnh con ñaùnh caùi, thaäm ñeán ñieàu maøy tao
chi quaù. Chaúng bieát raèng : khoân ngoan cuõng theå ñaøn baø, tuy
raèng vuïng daïi cuõng laø ñaøn oâng. Baï aên baï noùi, laïi ra
ñieàu muùa rìu qua maét thôï, sao chaúng bieát giaø ñoøn non nheõ
chi cô ? Meï khuyeân con giöõ neát thaûo hieàn, voït roi cuõng chòu,
yeâu ñöông cuõng nhôø, chôù hoaëc loä saàm saàm chi maët, khi
anh noù noùi dai theâm chuyeän, cha con aét phaûi mang vôù coïc chi
cöôøi.
Hai ñoaïn treân laø lôøi meï khuyeân con gaùi phaûi hoïc caùch aên noùi, cö xöû vôùi choàng. Choàng coù to tieáng, noåi giaän vôï cuõng phaûi töôi cöôøi, leã pheùp. Hai ñoaïn döôùi meï khuyeân con khoâng
ñöôïc khinh thöôøng choàng, hoãn laùo vôùi choàng. Khinh choàng,
hoãn laùo vôùi choàng ôû ñaây cuõng chæ laø to tieáng thoâi.
|
 Thaønh
ngöõ "Xoû chaân loã muõi " ñöôïc
duøng trong caâu "khoân chaúng qua leõ, khoûe
chaúng qua lôøi, chôù baét chöôùc ngöôøi ñôøi xoû chaân loã
muõi chi laêng nhaêng ". "Xoû chaân loã
muõi " ôû ñaây khoâng coù nghóa laø baét naït ngöôøi
khaùc vì baét naït thì phaûi naït noä, ra oai chöù khoâng ai laïi
ñi baét naït laêng nhaêng. Caâu vaên phaûi ñöôïc hieåu laø aên
noùi laêng nhaêng, hay laøm ñieäu boä laêng nhaêng.
Neáu vaäy thì ñaâu laø lieân heä giöõa aên noùi hay laøm ñieäu boä vôùi "Xoû chaân loã muõi " ? Tranh daân gian coù taám "Xoû chaân loã muõi". Theo lôøi chuù cuûa tranh thì ñaây laø moät quyû thuaät, nghóa laø moät troø aûo thuaät. Tranh veõ moät ñöùa beù ñang uoán mình xoay chaân, ñaët hai baøn chaân ñuïng vaøo loã muõi. Hai ngoùn chaân caùi khoâng xoû vaøo loã muõi. Troø chôi cuûa treû con naøy nhaèm muïc ñích bieåu dieãn thaân mình vaø chaân tay meàm deûo, uoán vaën kheùo leùo. Ngöôøi lôùn khoâng chôi troø "Xoû chaân loã muõi". Troø aûo thuaät cuûa ngöôøi lôùn laø "Xoû duøi loã muõi". Ngöôøi ta laáy hai caùi duøi baèng saét bieåu dieãn thoïc saâu vaøo loã muõi. "Xoû chaân loã muõi" laø troø aûo thuaät cuûa treû con ñeå troå taøi chaân tay meàm deûo, kheùo leùo. Nghóa boùng cuûa "Xoû chaân loã muõi" laø khoe khoang kheùo leùo. Baø meï khuyeân coâ con gaùi "khoân chaúng qua leõ, khoûe chaúng qua lôøi, chôù baét chöôùc ngöôøi ñôøi xoû chaân loã muõi chi laêng nhaêng ". Y Ù baø muoán noùi raèng neáu mình coù lí, neáu mình ñuùng thì taát nhieân choàng seõ bieát, seõ nghe. Coøn neáu mình sai thì cöù nhaän laø sai, ñöøng baét chöôùc ngöôøi ñôøi troå taøi khoe khoang, aên noùi laêng nhaêng ñeå laáp lieám! Toùm laïi laø meï khuyeân con ñöøng hoïc thoùi beûm meùp, caõi caøn. Cuõng coù theå hieåu ngaén goïn laø meï khuyeân con ñöøng hoïc thoùi khoe khoang.
Sau naøy, khoâng bieát baét ñaàu töø naêm naøo, thaønh ngöõ "Xoû chaân loã muõi" bò hieåu sai thaønh ra mình ñi xoû muõi ngöôøi khaùc. Y Ù nghóa bò chuyeån töø khoe khoang thaønh ra ñi sai khieán, ñi baét naït ngöôøi khaùc. Taám tranh giuùp toâi thôû phaøo, nheï nhoõm. May quaù, caùc baø khoâng aùc ñeán ñoä nhö ngöôøi ta hieåu laàm. Thænh thoaûng chanh chua, aên noùi laêng nhaêng chuùt ñænh, cuõng chæ laø ñeå loä duyeân ngaàm maø thoâi. Söûa sai moät thaønh kieán laø khoù, cöïc kì khoù. Trong khi chôø ñôïi caùc oâng, caùc baø, caùc coâ vaø caùc caäu vui veû saùnh vai beân nhau, bình ñaúng, khoâng ai "xoû chaân loã muõi " ai, xin loãi noùi nhaàm (thaønh kieán maø lò), xin söûa laïi laø khoâng ai baét naït ai, toâi xin ñaùnh baïo ñoïc taëng caùc baø, caùc coâ : Nhieàu khi sôï quaù, queân caû nhöõng baøi hoïc naêm xöa.Hôõi coâ gaùi Vieät Nam toâi kính caån
|
Qua
taám tranh thì chuùng ta ñöôïc bieát raèng cho ñeán ñaàu theá
kæ 20, thaønh ngöõ
"Xoû chaân loã muõi"coøn
ñöôïc hieåu laø mình töï xoû muõi mình chöù khoâng phaûi mình
ñi xoû muõi ngöôøi khaùc. Ñuùng hôn laø mình sôø muõi mình. Sôø
laø chæ ñuïng chaïm beân ngoaøi. Ñöùa beù chæ coù theå uoán
chaân cho chaïm muõi thoâi. Khoâng ai coù theå töï xoû chaân vaøo muõi
mình ñöôïc. Toâi cho raèng chöõ "xoû " cuûa teân tranh (ñöôïc
vieát baèng boä thuû vaø chöõ soå, hay soá) neân ñoïc noâm laø
"sôø " cho ñuùng vôùi tranh veõ. " Sôø chaân
loã muõi " thay cho "Xoû chaân loã
muõi".