Chim Vieät Caønh Nam           [  Trôû Veà  ]            [ Trang Chuû ] 
Ñoaøn Chuaån
Tình Ngheä Só
***
Ñaëng Tieán
Trong caûnh phong traàn cuûa lòch söû daân toäc, moãi con ngöôøi ñeàu mang chuùt thaân phaän eùo le, khoâng cöù gì caùc baäc taøi danh. Nhöng taøi danh thì nhieàu ngöôøi bieát ñeán vaø trôû thaønh tieâu bieåu, nhö maáy nhaïc só vöøa qua ñôøi trong naêm nay : Trònh Coâng Sôn, Hoaøng Thi Thô, Ngoïc Bích. Vaø môùi ñaây, Ñoaøn Chuaån ñaõ ra ñi ngaøy 15 thaùng 11, taïi Haø Noäi.

Töø nöûa theá kyû nay, bao nhieâu ngöôøi ñaõ haùt Göûi Gioù Cho Maây Ngaøn Bay maø khoâng bieát taùc giaû laø ai, ôû ñaâu, laøm gì.

Nhaïc só Ñoaøn Chuaån sinh naêm 1924 taïi Caùt Haûi, Haûi Phoøng, trong moät gia ñình tö saûn, chuû haõng nöôùc maém Vaïn Vaân löøng danh, ñaõ ñi vaøo tuïc ngöõ :

Döa La,  caø Laùng, nem Baùng, töông Baàn,
Nöôùc maém Vaïn Vaân, caù roâ Ñaàm Seùt.
OÂng hoïc taây ban caàm vôùi Nguyeãn thieän Tô, roài haï uy caàm vôùi William Chaán. Tuoåi treû haøo hoa, chæ thích ... xe hôi ! OÂng coù 6 "oâ-toâ", trong ñoù coù chieác Ford Freùgatte sang hôn Thuû Hieán.  Khaùng chieán buøng noå, gia ñình dôøi veà Thanh Hoaù, Ñoaøn Chuaån gaëp Toâ Vuõ, Taï Phöôùc, cuøng ñi haùt vôùi Ngoïc Bích vaø saùng taùc baøi Tình Ngheä Só (1948), Soâng Chu (chöa phoå bieán). Sau ñoù, oâng theo moät ñoaøn cöùu thöông, leân Vieät Baéc, laøm baøi Ñöôøng veà Vieät Baéc.

Boû khaùng chieán veà thaønh khoaûng 1950, oâng tung ra moät loaït ca khuùc ñaõ saùng taùc töø tröôùc, laøm theâm nhieàu baøi môùi, ñöôïc caùc ñaøi phaùt thanh noàng nhieät phaùt soùng vaø nhaø Tinh Hoa xuaát baûn döôùi teân : Nhaïc Ñoaøn Chuaån - Lôøi Töø Linh. Ñeán naêm 1954, Ñoaøn Chuaån choïn ôû laïi Haø Noäi, Töø Linh di cö vaøo Nam, maát naêm 1992. Duø coù kyù teân chung, Ñoaøn Chuaån laø taùc giaû duy nhaát caû nhaïc vaø lôøi : chính oâng tuyeân boá nhö vaäy maø khoâng ai caûi chính ; ngay taïi mieàn Nam, cuõng khoâng ai hay bieát gì veà Töø Linh.

Naêm 1956, haõng nöôùc maém Vaïn Vaân bò tieáp quaûn vaø taøi saûn Ñoaøn Chuaån bò tòch thu trong ñôït caûi taïo coâng thöông nghieäp tö baûn, nhöng gia ñình coøn mua ñöôïc caên nhaø soá 9 ñöôøng Cao baù Quaùt, Haø Noäi. Thôøi gian naøy, oâng coù laøm baøi Göûi Ngöôøi Em Gaùi  ñaõ di cö vaøo Nam. OÂng soáng aâm thaàm, ngöng saùng taùc, chæ daïy nhaïc taïi nhaø, ñöôïc goïi laø Phaân boä 2 cuûa Tröôøng AÂm Nhaïc Daân Laäp. Ñaàu naêm 2000, oâng bò tai bieán maïch maùu naõo, nhaïc só Phaïm Duy veà nöôùc, gheù ñeán thaêm luùc oâng coøn hoân meâ. Sau ñoù thì maát tieáng noùi, chæ tænh trí ñeå buùt ñaøm cho ñeán luùc qua ñôøi, 22 giôø, ngaøy 15.11.2001.

Ñoaøn Chuaån saùng taùc trong moät thôøi gian ngaén 1948-1956, maø chuû yeáu laø 3 hay 4 naêm chung quanh thôøi ñieåm 1950, ñöôïc 10 baøi noåi tieáng, coøn 6 baøi khoâng phoå bieán. Taïi Mieàn Baéc, taùc phaåm Ñoaøn Chuaån khoâng ñöïôïc haùt, vì noäi dung uyû mî cuûa ca khuùc vaø lyù lòch taùc giaû ; khi ñaát nöôùc thoáng nhaát, sau 1975,  nhaïc oâng vaãn bò caám haùt cho ñeán khoaûng 1990. Taïi Mieàn Nam tröôùc 1975, ca khuùc Ñoaøn Chuaån ñöôïc phoå bieán saâu roäng vôùi lôùp ngöôøi di cö, vì ñaùp öùng vôùi hoaøi nieäm cuûa giôùi vaên ngheä só goác Baéc vaø nhu caàu cuûa giôùi trí thöùc, thanh nieân, sinh vieân thaønh phoá.

Nhaïc Ñoaøn Chuaån ñöôïc xeáp vaøo nhaïc tieàn chieán moät caùch voõ ñoaùn. Moät maët, chöõ "tieàn chieán" aùp duïng cho vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam laø moät loái noùi tuyø tieän ; maët khaùc baøi haùt ñaàu tieân cuûa Ñoaøn Chuaån laø Tình Ngheä Só  laøm naêm 1948 thì khoâng theå goïi laø tieàn chieán.

Ngöôøi vieát lòch söû taân nhaïc cuõng hôø höõng vôùi oâng ; ngoaøi nhöõng thaønh kieán, hoï coøn cho raèng nhöõng baøi thu ca cuûa oâng khoâng mang laïi gì môùi, so vôùi Ñaëng Theá Phong vaø Vaên Cao ; ñeà taøi muøa thu cuõng ñaõ muoân ñôøi, töø thô Ñöôøng thô Toáng. Noùi vaäy thì khoâng lyù giaûi ñöôïc loøng yeâu chuoäng cuûa thính giaû, vaø cuûa giôùi ca nhaân, töø Anh Ngoïc, Só Phuù tröôùc kia, ñeán AÙnh Tuyeát, Leâ Dung gaàn ñaây.
So saùnh bao giôø cuõng giaûn löôïc, toâi ñaønh giaûn löôïc cho deã hieåu, trong moät baøi baùo.
Ba baøi haùt muøa thu cuûa Ñaëng Theá Phong laø tieáng keâu thaát thanh cuûa nieàm coâ ñôn tuyeät voïng, khoâng caàn hoài aâm :
Nhôù khi chieàu söông
Cuøng ai traéc aån taám loøng
Bieát bao buoàn thöông
Thuyeàn mô buoâng suoâi doøng
Beán mô duø thieát tha
Thuyeàn ôi ! Ñöøng chôø mong.
               (Con thuyeàn khoâng beán)

Hoàn thu tôùi nôi ñaây gieo buoàn laây
Loøng vaéng muoân beà khoâng lieáp che
               (Gioït Möa Thu)

Nhaïc thu cuûa Vaên Cao laø tieáng khaéc khoaûi cuûa moät ngheä só ñi tìm taâm hoàn ñoàng ñieäu :
Ñeâm muøa thu cheát
Nghe muøa thu rôùt
Rôi theo laù vaøng
Em ngoài ñan aùo
Loøng buoàn vöông vaán
Em thöông nhôù chaøng
               (Buoàn Taøn Thu)
Nhö vaäy, chuû theå phaùt ngoân vaø tinh thaàn phaùt ngoân ñaõ coù phaàn khaùc nhau. Phaïm Duy thöôøng phaùt ngoân vôùi tö caùch coâng daân ngheä só, trong moät hoaøn caûnh lòch söû vaø xaõ hoäi nhaát ñònh :
Chieàu bieân khu, vaøo muøa sang thu
Ai chinh phu nghe muøa thu tôùi...
Thu ôi thu, ta voã suùng ca
               (Thu Chieán Tröôøng) 1946

Ngöôøi laïnh luøng nghe möa thu treân töøng ba-loâ
               (Ñöôøng Veà Queâ) 1947

Ñoaøn Chuaån coù tieáng noùi khaùc : oâng phaùt ngoân treân tö caùch ngheä só, ñöa taùc phaåm ngheä thuaät ñeán moät quaàn chuùng ngheä thuaät, treân nhöõng tieâu chuaån thaåm myõ. Ca khuùc ñaàu tieân, baøi Tình Ngheä Só  laøm giöõa nhöõng ngaøy khaùng chieán - hay taûn cö - gian nan, noùi leân ñieàu ñoù, laøm moät thöù chìa khoaù ñi vaøo theá giôùi Ñoaøn Chuaån.
Tung phaán höông yeâu qua bao lôøi haùt
Bay tôùi beân em, tôùi em thaàm nhaéc
Ñaây yù tô xöa ñaâu duyeân tình cuõ
Boùng anh phai daàn aùi aân taøn theo
Moái tình ngheä só nhö giaác mô
Choùng taøn vì vöông vaán muoân yù thô ...
Y Ù naøy coøn roõ hôn nöõa trong baøi Chuyeån Beán :
Thuyeàn caém tay saøo töø cuoái thu
Ngoaøi kia soâng nöôùc nhö ñoùn chôø
Coøn ñeâm nay nöõa, ta ngoài vôùi nhau
Ngaøy mai anh ñaõ xa roài ...
Hình aûnh chìa khoaù trong ca khuùc Ñoaøn Chuaån khoâng phaûi laø nhöõng Laù Thö, Taø AÙo Xanh, Laù Ñoå Muoân Chieàu,  nhö ngöôøi ta thöôøng noùi, maø laø con thuyeàn : thuyeàn rôøi xa beán vaéng ngöôøi ôi.  Con thuyeàn muoân ñôøi, cuûa ca dao, cuûa Ñöôøng Thi, töø beán Taàn Hoaøi cuûa Ñoã Muïc, ñeán beán Phong Kieàu cuûa Tröông Keá - hay gaàn hôn - trong Xuaân Dieäu : tình du khaùch thuyeàn qua khoâng buoäc chaët...

Ca khuùc Ñoaøn Chuaån laø theá giôùi quy öôùc. Ngöôøi phuï nöõ toâ quaàng maét, ngaäp ngöøng trong chieác aùo nhung..., ñoâi maét nhö hoà thu..., beân caàu ngoài xoaû toùc theà... laø ngöôøi ñeïp trong tranh Toá Nöõ, tranh luïa, hay sôn daàu cuûa Toâ Ngoïc Vaân, Löông Xuaân Nhò.

Trong theá giôùi quy öôùc vaø hö aûo ñoù, Ñoaøn Chuaån ñaõ veõ vôøi neân veû ñeïp cuûa Traàn Gian qua nhöõng muøa Thu Quyeán Ruõ :

Anh mong chôø muøa thu
Trôøi ñaát kia ngaû maøu xanh lô
Ñaøn böôùm kia ñuøa vui treân muoân hoa
Beân nhöõng boâng hoàng ñeïp xinh

Anh mong chôø muøa thu
Dìu theá nhaân daàn vaøo choán Thieân Thai
Vaøi caùnh chim ngaäp ngöøng khoâng muoán bay
Muøa thu quyeán ruõ anh roài...

Caùi saéc maïnh huy hoaøng cuûa Ñoaøn Chuaån laø ôû choã ñoù. OÂng ñaõ ñöa Thieân Thai veà ñaây vôùi thu traàn gian , trong khi Vaên Cao phaûi leân taän coõi Ñaøo Nguyeân. Trong tình khuùc Ñoaøn Chuaån, Hoa xuaân (ñaõ) gaëp böôùm traàn gian, aùnh traêng xanh (ñaõ) tan thaønh suoái traàn gian...

Muøa thu ôû noâng thoân Vieät Nam töø ngaøn naêm nay vaãn vaäy, nhöng phaûi ñôïi ñeán Nguyeãn Khuyeán chuùng ta môùi coù nhöõng böùc tranh thu tuyeät saéc. Vaø phaûi ñôïi ñeán Ñoaøn Chuaån chuùng ta môùi ñöôïc chôi vôi cuøng töøng maây lô löûng trôøi xanh ngaét, treân aâm giai dìu daët cuûa taân nhaïc. Roài thöông cho nhöõng :

Laù vaøng töøng caùnh rôi töøng caùnh
Rôi xuoáng aâm thaàm treân ñaát xöa
                 (Göûi Gioù cho Maây Ngaøy Bay)


Trong thaâm taâm, coù ngöôøi xa caùch vôùi Ñoaøn Chuaån vì moät lyù do : oâng laø con nhaø giaøu, laøm nhaïc ñeå maø chôi. Nhöng ñaây chính laø töï do cuûa con ngöôøi, cuûa keû laøm nhaïc, keû haùt vaø ngöôøi nghe haùt. Cuoäc chôi, chính laø töï do trong saùng taïo ngheä thuaät

Bieát ñaâu, cuoäc ñôøi cuõng chaúng laø moät cuoäc chôi, maø cuoái cuøng, khi nhaän ra, con ngöôøi thöôøng thaáy mình thua loã.

Tình traàn oâi mong manh...

Troïng Thu 2001
Ñaëng Tieán
[  Trôû Veà  ]