Thach Lam

Muøa heø naêm nay, Taâm vaø vôï chaøng veà nghæ maùt ôû nhaø moät ngöôøi baïn ôû vuøng thoân queâ. Khi ngöôøi baïn môøi thì Taâm nhaän lôøi ngay, vì chaøng tính ñöôïc choã nghæ maùt suoát moät thaùng heø khoâng phaûi maát tieàn, vaû laïi tieän hôn nöõa, chaøng coù dòp veà thaêm nhaø cuõng ôû gaàn ñoù.

Hoâm aáy trôøi naéng maø coù gioù. Buoåi saùng, aên ñieåm taâm xong, hai vôï choàng Taâm baéc gheá ngoài ngoaøi hieân höôûng gioù maùt. Ngöôøi baïn Taâm vì coù vieäc ñaõ ra tænh töø sôùm. Taâm söïc nhôù ñeán vieäc veà thaêm nhaø, maø töø khi veà nghæ ñeán giôø, chaøng cöù ñeå laàn löõa maõi. Chaøng noùi vôùi vôï:

- Hoâm nay theá naøo toâi cuõng phaûi veà thaêm nhaø môùi ñöôïc.

Vôï ñaùp:

- Theá coøn toâi, toâi laøm gì cho heát ngaøy hoâm nay? Ngoài ñaây maõi thì chaùn cheát.

- Ñoä naêm giôø chieàu toâi ñaõ veà ñaây roài.

Vôï Taâm nuõng nòu:

- Theá thaønh ra suoát ngaøy toâi ôû ñaây moät mình aø? Caäu ích kyû laém, chæ bieát nghó ñeán coâng vieäc cuûa caäu maø khoâng bieát nghó gì ñeán toâi caû.

Taâm ngaãm nghó. Muoán chieàu vôï, chaøng baøn:

- Hay laø theá naøy thì tieän nhaát. Môï cuøng ñi vôùi toâi. Ñeán ga, chuùng ta reõ vaøo cao laâu aên côm saùng. Roài môï ñôïi toâi ôû ñaáy, toâi veà thaêm nhaø ñoä moät giôø, roài toâi laïi ra ngay.

Vôï chaøng baèng loøng. Hai ngöôøi ñaùnh xe oâ toâ nhaø ñi ñeán ga xe hoûa caùch ñaáy ñoä moät chuïc caây soá. Ñeán nôi, hai ngöôøi daïo chôi phoá, roài vaøo haøng côm nghæ.

Taâm baûo:

- Baây giôø môï ñôïi toâi ôû ñaây, toâi veà thaêm baø cuï.

- Phaûi ñaáy, nhöng ñöøng coù ôû laâu nheù. Caäu chôù coù queân raèng toâi ñôïi caäu ôû ñaây ñaáy.

Taâm maëc aùo ñi ra, ñeå vôï ngoài trong caên phoøng maùt meû ôû haøng côm. Chaøng ñi theo moät con ñöôøng ñaát ñoû, hai beân toaøn caây raâm buït laù xanh thaém.

Coù ñeán naêm, saùu naêm nay, Taâm khoâng veà thaêm queâ nhaø. Trong thôøi gian aáy, ôû Haø Noäi, Taâm gaéng söùc laøm vieäc ñeå giaønh moät caùi ñòa vò trong xaõ hoäi. Chaøng laáy vôï, con moät nhaø giaàu coù, cuõng khoâng cho meï bieát. Thænh thoaûng chaøng nhaän ñöôïc ôû nhaø queâ göûi ra moät böùc thö maø chöõ vieát non nôùt ngueäch ngoaïc vaø lôøi leõ queâ keäch. Taâm chæ ñoïc thoaùng qua roài khoâng ñeå yù ñeán. Soáng trong hoaøn caûnh giaàu sang chaéc chaén, Taâm khoâng bao giôø nghó ñeán queâ nhaø nöõa. Hoaëc coù nghó ñeán, chæ ñeå laïi töï cheá gieãu mình. Khi coøn nhoû, ñaõ cho caùi ñôøi ôû thoân queâ laø giaûn dò vaø sung söôùng. Chaøng mô maøng yeâu moät coâ thoân nöõ, vaø öôùc mong cuøng nhau soáng trong caûnh thanh bình döôùi moät tuùp leàu tranh. Caùi moäng aáy, baây giôø laøm chaøng khi nghó ñeán mæm cöôøi.

Khoâng coøn moät caùi lieân laïc gì raøng buoäc Taâm vôùi thoân queâ nöõa. Nhöõng ngöôøi hoï haøng ôû laøng chæ laøm chaøng sinh gheùt, vì nhöõng söï ñi laïi nhôø vaû loâi thoâi. Coøn ñoái vôùi meï chaøng, Taâm tin raèng ñaõ laøm ñuû boån phaän khi moãi thaùng göûi veà giuùp baø cuï moät soá tieàn. Chaøng laïi caøng tin nhö vaäy laém, khi nghó ñeán nhöõng caùi khoù khaên chaøng phaûi vöôït qua ñeå coù soá tieàn aáy. Bao nhieâu söï doái traù chaøng phaûi caàn ñeán ñeå giaáu khoâng cho vôï bieát!

Tuy vaäy, khi ñeán gaàn ñaàu laøng, Taâm trong loøng cuõng thaáy caûm ñoäng. Hai beân caùnh ñoàng luùa xanh gioù ñöa nhö noåi soùng. Treân ñöôøng raûi ñaù, maët ñaát khoâ raén laïi vaø nöùt neû nhieàu choã. Taâm nhôù laïi caùi ñaát aáy ñaõ laøm ñau ñôùn baøn chaân non nôùt cuûa chaøng khi coøn nhoû ngaøy ngaøy caép saùch ñi hoïc.

Moät caùi caûm giaùc maùt laïnh boãng truøm leân hai vai: Taâm ngaång ñaàu leân nhìn; chaøng vöøa ñi vaøo döôùi voøm laù tre xanh trong ngoõ. Maáy ñöùa treû nhaø queâ traàn truoàng vaø ñen xaïm ñöông chôi khaêng ôû veä ñöôøng. Khi thaáy chaøng ñi qua, chuùng ñöa nhöõng caëp maét baån thæu nhaáp nhaùy nhìn, vaø chuøi tay giaây buøn vaøo baép chaân. Nghó ñeán thuôû nhoû, chaøng cuõng chæ laø moät ñöùa baån thæu nhö nhöõng ñöùa treû naøy. Taâm töï phuï vì mình baây giôø ñaõ vöôït haún ñöôïc caùi baäc ngheøo heøn aáy.

Khi vöøa ñeán saân nhaø, Taâm thaáy boán beà yeân laëng, khoâng coù boùng ngöôøi. Caùi nhaø cuõ vaãn nhö tröôùc, khoâng thay ñoåi, chæ coù xuïp thaáp hôn moät chuùt vaø maùi tranh xô xaùc hôn. Taâm böôùc qua saân roài ñaåy caùi lieáp böôùc vaøo. Vaãn caùi gian nhaø maø chaøng ñaõ soáng töø thuôû nhoû. Taâm caát tieáng goïi. Chaøng nghe thaáy tieáng guoác ñi, vaãn caùi tieáng guoác aáy thong thaû vaø chaäm hôn tröôùc, roài meï Taâm böôùc vaøo. Baø cuï giaø ñi nhieàu nhöng vaãn maëc caùi boä aùo cuõ kyõ nhö maáy naêm veà tröôùc.

Khi nhaän ra con, baø cuï öùa nöôùc maét:

- Con ñaõ veà ñaáy ö?

- Vaâng, chính toâi ñaây; baø vaãn ñöôïc maïnh khoûe ñaáy chöù? Caâu noùi nhö khoù khaên môùi ra khoûi mieäng ñöôïc.

- Baø ôû ñaây coù moät mình thoâi aø?

Baø cuï caûm ñoäng ñeán noãi khoâng noùi ñöôïc.

Moät laùt baø môùi aáp uùng:

- Vaãn coù con Trinh noù ôû ñaây vôùi toâi.

- Coâ Trinh naøo? Coù phaûi coâ Trinh con baùc caû khoâng?

Taâm nhôù mang maùng caùi coâ con gaùi beù nhoû ngaøy tröôùc vaãn hay chôi vôùi chaøng.

- Toâi töôûng coâ ta ñi laáy choàng roài.

Baø cuï ngoài xuoáng chieác phaûn goã ñaùp:

- Ñaõ laáy ai ñaâu. Con beù dôû hôi cheát ñi aáy maø. Cuõng ñaõ coù maáy ñaùm hoûi, maø noù khoâng chòu laáy.

Baø cuï laëng yeân moät laùt.

- Thænh thoaûng noù vaãn nhaéc ñeán caäu ñaáy.

Taâm nhuùn vai, khoâng traû lôøi. Tuy ngoaøi trôøi naéng maø Taâm thaáy beân trong caùi aåm thaáp hình nhö ôû khaép töôøng lan xuoáng, thaám vaøo ngöôøi.

Baø cuï aâu yeám nhìn con, saên soùc hoûi:

- Naêm ngoaùi baùc caû leân tænh veà baûo caäu oám. Toâi lo quaù, nhöng queâ muøa chaû bieát tænh theá naøo maø ñi, thaønh ra khoâng daùm leân thaêm. Baây giôø caäu ñaõ khoûe haún chöa?

Taâm nhìn ra ngoaøi ñaùp:

- Nhö thöôøng roài.

Roài noùi sang chuyeän khaùc, Taâm hoûi:

- ôû laøng coù vieäc gì laï khoâng?

Baø cuï traû lôøi:

- Chaû coù vieäc gì laï saát, ngaøy naøo cuõng nhö ngaøy naøo, nhöng ñöôïc coù con Trinh sang ñaây ôû vôùi toâi neân cuõng ñôõ buoàn. Noù thöôøng vaãn laøm giuùp toâi nhieàu coâng vieäc, con beù theá maø ñaûm ñang ñaùo ñeå, ñaõ chòu khoù laïi hay laøm.

Coù tieáng ngöôøi ñi ôû ngoaøi vöôøn. Baø cuï ngöøng laïi:

- Coù leõ noù veà ñaáy.

Roài baø cuï caát tieáng goïi:

- Trinh ñaáy phaûi khoâng, con? Vaøo ñaây, coù caäu Taâm vöøa veà chôi.

Moät thieáu nöõ laùch cöûa lieáp böôùc vaøo. Taâm troâng ra thaáy moät coâ gaùi queâ aên maëc giaûn dò, nhöng saïch seõ. Ñoâi maét Taâm gaëp ñoâi maét coâ ta, ñen laùy, môû to nhìn chaøng.

- Caäu Taâm ñaáy, con khoâng nhôù ö?

Coâ Trinh mæm cöôøi:

- Thöa, coù aï, ai chöù caäu Taâm thì queân theá naøo ñöôïc.

Hình nhö lôõ lôøi, coâ thieáu nöõ cuùi maët, hôi e leä. Caùi cöû chæ aáy, vaø lôøi noùi ñaõ khoâng laøm cho Taâm caûm ñoäng, laïi laøm cho chaøng hôi gheùt. Coâ gaùi queâ muøa töôûng chaøng ñeå yù ñeán chaéc? Vì vaäy, Taâm caát tieáng hoûi hôi xaüng:

- Theá naøo, coâ Trinh coøn ñôïi gì maø khoâng laáy choàng ñi cho toâi aên möøng?

Thaáy thieáu nöõ khoâng traû lôøi, Taâm ñeå yù nhìn. Chaøng thaáy coâ ta khoâng thay ñoåi, tuy coù nhôùn leân maø vaãn laø caùi coâ beù chôi ñuøa vôùi chaøng thuôû coøn nhoû. Taâm nhaän thaáy, ôû thoân queâ, ngöôøi ta khoâng thay ñoåi maáy, vaø tính tình vaãn giöõ ñöôïc y nguyeân. Nhöng chaøng, thì chaøng thay ñoåi khaùc haún roài. Nhöõng kyû nieäm cuõ ñoái vôùi chaøng baây giôø thaønh ra treû con vaø voâ vò. Taâm khoâng thaáy coù söï tha thieát giöõa chaøng vaø caûnh cuõ nöõa. Baây giôø, chaøng khoâng khi naøo coù caùi yù töôûng ñieân roà ñi laáy moät coâ gaùi queâ nhö Trinh ñeå soáng moät caùi ñôøi toái taêm, ngheøo khoå.

Taâm lô ñaõng nghe lôøi meï keå veà nhöõng coâng vieäc vaø caùch laøm aên ngaøy moät khoù khaên ôû laøng. Chaøng döûng döng khoâng ñeå yù ñeán. Con baùc caû Sinh laáy vôï, hay chuù baùc ta cheát thì coù quan heä gì ñeán chaøng? Caùi ñôøi ôû thoân queâ vôùi caùi ñôøi chaøng, chaéc chaén, giaøu sang, khoâng coù lieân laïc gì vôùi nhau caû.

Caâu chuyeän nhaït daàn. Nhöõng caâu hoûi vaø söï saên soùc cuûa baø cuï veà coâng vieäc cuûa chaøng chæ laøm cho Taâm khoù chòu. Chaøng traû lôøi qua loa laáy leä.

Nghó ñeán vôï ñôïi, Taâm voäi vaøng ñöùng daäy. Baø cuï nhìn theo khaån khoaûn:

- Caäu haõy ôû ñaây aên côm ñaõ. Ñeán chieàu haõy ra.

- Thoâi, baø ñeå toâi veà. Ñoä naøy baän coâng vieäc laém.

Taâm laïi an uûi:

- Nhöng theá naøo coù dòp toâi cuõng veà.

Roài Taâm môû ví laáy ra boán taám giaáy baïc naêm ñoàng ñöa cho meï. Taâm hôi kieâu ngaïo, tröôùc maët coâ Trinh, chaøng noùi:

- Ñuùng hai chuïc: baø caàm laáy maø tieâu, coù thieáu, toâi laïi göûi veà cho.

Baø cuï run tay ñôõ goùi giaáy baïc, rôm rôùm nöôùc maét.

Taâm laøm nhö khoâng thaáy gì, voäi vaøng böôùc ra:

- Thoâi, baø ôû laïi. Chaøo coâ Trinh nheù. Baûo toâi coù nhôøi hoûi thaêm taát caû hoï haøng.

Ra ñeán ngoaøi, Taâm nheï haún mình. Chaøng töï cho ñaõ laøm xong boån phaän.

Khi Taâm böôùc vaøo haøng côm, vôï chaøng vui möøng loä ra neùt maët, vì khoâng ngôø chaøng veà choùng theá. Trôøi haõy coøn sôùm. Hai vôï choàng ruû nhau ñi ngaém caûnh ñôïi ñeán chieàu maùt seõ ñi oâ toâ veà höùng gioù.

Hai ngöôøi ñi quanh quaån trong phoá, nhìn nhöõng cöûa haøng nöôùc tieàu tuïy cuûa ta vaø nhöõng hieäu lôùn cuûa ngöôøi Khaùch. Maët trôøi xeá ngang chieáu aùnh naéng loùe vaøo maét, vaø giaûi vaøng leân treân nhöõng maùi nhaø tranh. Chôï ñaõ vaõn: nhöõng ngöôøi ñaøn baø goàng gaùnh saép ra veà, treân maët ñaát ñaày nhöõng raùc baån, nhöõng voû döa, nhöõng laù goùi. Moät caùi muøi aâm aám boác leân, caùi muøi ñaëc bieät, hình nhö laãn muøi ñaát, muøi aåm, vaø muøi raùc ñoát. Taâm nhôù laïi roõ reät nhöõng ngaøy coøn treû.

Boãng nhieân, Taâm giaät luøi laïi: moät baø cuï giaø khom löng döïa beân moät coâ con gaùi, ñi ra phía ga. Taâm nhaän ra baø meï. Coù leõ baø cuï muoán ñöôïc troâng thaáy con laàn nöõa. Chaéc baø töôûng Taâm ñi xe hoûa. Chaøng loä veû khoù chòu - Baø cuï coøn ra ñaây laøm gì? Taâm sôï luùc baø cuï laïi khoùc loùc, ñeå coá giöõ chaøng laïi hay naém laáy aùo chaøng maø keå leå giöõa choã ñoâng ngöôøi. Chaøng töôûng nghe thaáy nhöõng caâu bình phaåm to nhoû, vaø troâng thaáy nhöõng caùi mæm cöôøi cheá gieãu cuûa moïi ngöôøi. Vôï chaøng seõ noùi theá naøo?

- Thoâi, chuùng ta veà ngay ñi.

Taâm noùi nhö ngöôøi soát ruoät, giaät caùnh tay vôï raûo böôùc mau.

Ñôïi baø cuï ñi khuaát ñaàu phoá, Taâm vaø vôï trôû laïi nhaø haøng traû tieàn, roài ñaùnh xe ra ngoaøi. Maùy chaïy ñeàu, caùi xe eâm nhö ru baét ñaàu löôùt treân ñaát.

Khi ñeán choã quaët qua ga, boãng nhieân Taâm thoaùng thaáy ñöùng beân caïnh ñöôøng, moät baø cuï giaø khom löng döïa vaøo moät coâ con gaùi. Chieác xe chaïy baén voït buøn leân quaàn aùo hai ngöôøi. Trong moät giaây, Taâm thaáy caëp maét ñen laùy cuûa coâ gaùi queâ môû to ngaïc nhieân nhìn mình.

Taâm khoâng ngoaûnh laïi - chaøng nghó ñeán baø meï, ñeán coâ Trinh vaãn chôi ñuøa vôùi chaøng thuôû nhoû. Song nhöõng hình aûnh aáy nhö xa xaêm laém, vaø Taâm vaãn thaáy döûng döng khoâng baän taâm trí. Giöõa nhöõng kyû nieäm aáy vôùi Taâm, nhö coù moät caùi bôø ngaên caûn: xe oâ toâ, vôï chaøng, caùi ñôøi sang troïng, sung söôùng cuûa chaøng hieän giôø.

Phong caûnh ñoàng ruoäng hai beân ñöôøng vuøn vuït troán laïi sau nhö caøng laøm xa caùch chaøng vôùi caûnh thoân queâ cuõ.

Taäp truyeän ngaén "Gioù ñaàu muøa",
Nxb Ñôøi nay, Haø Noäi 1937.