Thach Lam

Moät buoåi toái veà thaùng chaïp, toâi cuøng vôùi moät ngöôøi baïn coù vieäc caàn phaûi veà queâ. Khi ôû taàu xuoáng moät caùi ga nhoû thì ñaõ gaàn möôøi giôø ñeâm. Chuùng toâi coøn phaûi ñi qua moät quaõng ñoàng vaéng ñeán baûy, taùm caây soá nöõa.

Trôøi reùt nhö caét ruoät, maø gioù laïi thoåi maïnh. Chuùng toâi vöøa cuùi lom khom ñi, vöøa run caàm caäp, tuy ñaõ maëc raát nhieàu aùo: boä quaàn aùo taây baèng daï, ngoaøi khoaùc aùo ba ñôø suy, ngoaøi nöõa laïi khoaùc moät caùi aùo tôi ñi möa. Moät chieác khaên quaøng baèng len quaán kín laáy coå vaø maët leân ñeán mang tai.

Caùnh ñoàng chuùng toâi ñi qua laø moät caùnh ñoàng maàu, baáy giôø chæ coøn trô cuoáng raï treân ñaát neû khoâ. Laøng maïc ñaõ nguû yeân laëng trong ñeâm toái, khoâng coøn moät boùng löûa naøo. Thænh thoaûng, beân con ñöôøng khuùc khuyûu chuùng toâi ñang ñi, hieän ra caùi vöøng ñen thaãm cuûa moät caây nhaõn, noåi leân neàn trôøi ñen nhaït hôn.

Hai chuùng toâi caém ñaàu raûo böôùc mau, chæ mong choùng veà tôùi nhaø. Ñi ñöôïc moät quaõng khaù daøi, chaân ñaõ thaáy moûi, boãng ngöôøi baïn toâi chæ tay veà phía tröôùc, noùi:

- Saép ñeán quaùn ña roài, ñeán ñaáy ta haüng nghæ moät chuùt ñaõ roài haõy ñi.

Toâi gaät ñaàu bieåu ñoàng tình. Quaùn ña laø moät caùi nhaø nhoû xieâu veïo, saép ñoå naùt; ban ngaøy, coù moät baø cuï giaø doïn haøng nöôùc baùn ôû ñaáy cho nhöõng ngöôøi ñi laøm ñoàng, nhöng ñeán toái baø cuï laïi doïn haøng veà. Nhöõng khi veà queâ chuùng toâi vaãn thöôøng gheù vaøo ñaáy uoáng cheùn cheø töôi, vaø noùi daêm ba caâu chuyeän vôùi nhöõng ngöôøi nhaø queâ vaøo nghæ ôû ñoù.

Gaàn ñeán nôi, toâi ñaõ nghe tieáng aøo aøo cuûa laù ña laät gioù, moät caây ña coãi, maø vuøng ñaáy, ngöôøi ta baûo laø ñaõ soáng laâu laém. Chuùng toâi cuùi mình böôùc vaøo quaùn, tôùi caùi buïc baèng ñaát, phuû moät manh chieáu cuûa baø haøng traûi leân ñaát thay gheá cho khaùch ngoài.

Vöøa ngoài xuoáng, chuùng toâi ñaõ ngaïc nhieân nghe thaáy töï trong xoù toái ñöa ra moät tieáng reân khöø khöø nhö tieáng reân cuûa ngöôøi oám.

Baïn toâi nghe thaáy tieáng hoûi:

- Ai ñoù?

Chuùng toâi nghe thaáy tieáng ngöôøi cöïa mình, tieáng chieáu soät soaït; hình nhö ngöôøi ñoù ngoài daäy. Roài moät tieáng noùi khaøn khaøn traû lôøi, tieáp theo maáy tieáng ho ruõ röôïi:

- Toâi. Caùc thaøy ñi ñaâu baây giôø?

- Chuùng toâi veà Son.

Tuy coù nghe tieáng, nhöng chuùng toâi khoâng troâng thaáy gì caû, vì trong quaùn toái nhö möïc. Baïn toâi laïi hoûi:

- Ai ñoù? Sao laïi ra ñaây maø nguû, coù reùt cheát khoâng?

- Caùc thaày tính khoâng nhaø khoâng cöûa thì phaûi ra ñaây vaäy chöù bieát laøm theá naøo.

- Laøng baùc coù gaàn ñaây khoâng? Sao khoâng nguû nhôø ngöôøi trong laøng?

Ngöôøi aáy laïi ho ruõ moät hoài nöõa môùi traû lôøi ñöôïc:

- Toâi ôû aên ngay ñaây. Nhöng mình ngheøo khoå ai ngöôøi ta cho nguû nhôø. Vaø ngöôøi ta khinh troïng toâi cuõng khoâng thích. aáy, thaø raèng ra ôû nhôø baø cuï haøng nöôùc ñaây laïi coøn hôn, baø ta töû teá.

Lôøi noùi khí khaùi ñoù laøm chuùng toâi ngaïc nhieân. Ngöôøi ñaøn oâng laïi hoûi:

- Thaày coù thuoác laøo cho toâi xin...

- Coù. Nhöng maø khoâng coù ñieáu.

- Ñieáu ñaây.

Toâi nghe thaáy anh ta sôø soaïng trong boùng toái. Chuùng toâi nhích laïi gaàn. Toâi cho tay vaøo tuùi laáy thuoác, roài noùi vôùi baïn toâi moät caâu baèng tieáng Phaùp:

- Thaät laø reùt quaù nhæ.

Töùc thì ngöôøi ñaøn oâng traû lôøi:

- Vaâng, reùt thaät.

Toâi söûng soát hoûi:

- Baùc cuõng bieát tieáng Taây aø?

- Thöa, goïi laø bieát qua loa moät vaøi chöõ. Hoài tröôùc chuùng toâi cuõng coù ñi lính sang Phaùp.

Que dieâm ñaùnh leân, thoaùng aùnh löûa saùng, toâi nhaän ra moät ngöôøi ñaõ ñöùng tuoåi, gaày coøm vaø hoác haùc, ngoài co ro treân caùi buïc ñaát saùt vaùch. Quaàn aùo baùc ta raùch naùt, treân vai phuû moät caùi bao gaïo ñaõ thuûng nhieàu choã.

Khoâng ñôïi cho chuùng toâi hoûi, baùc ta haáp taáp keå chuyeän veà thaân theá baùc, nhö heå haû vì ñöôïc keå laïi vôùi ngöôøi laï caùi ñôøi gian truaân cuûa mình:

- Hai thaày nghe, toâi cuõng ñaõ coù luùc sung söôùng, chöù coù phaûi khoå nhö baây giôø ñaâu. Luùc baáy giôø toâi ñaêng lính sang Taây môùi coù ngoaøi hai möôi tuoåi. ôû beân aáy boán naêm ñöôïc lon beáp. Toâi laïi coù caû vôï ñaàm, noù thöông yeâu toâi laém. Nhöng töø khi veà nöôùc ñeán giôø, lo vieäc laøm aên, neân toâi cuõng chaúng göûi tin töùc gì sang caû. Khoâng bieát ôû beân aáy noù ra sao.

Roài anh ta thuaät laïi cho chuùng toâi nghe caùi ñôøi anh ñaõ ñöôïc soáng ôû beân Phaùp. Nhöõng khi khoaùc tay vôï ñi xem chôùp aûnh, trong tuùi coù ba, boán traêm quan, vaøo haøng caø pheâ uoáng röôïu roài ñi tieäm khieâu vuõ. Nhöõng khi theo vôï veà queâ ôû mieàn Provence, ra caùnh ñoàng haùi nho, roài cuøng ñoaøn keùo nhau veà nhaûy haùt vui veû quanh caùi gieáng röôïu nho ôû giöõa laøng. Anh ta nhaéc laïi nhöõng teân tænh ñaõ ôû qua, baây giôø xa xoâi muø mòt: Tuolouse, Bordeaux, nhöõng teân laøng nhoû anh ta qua chôi: Militry, Saint-Etreuil.

- Baùc ñaõ qua Paris chöa?

- Coù, toâi ñöôïc ôû Paris naêm thaùng, Montmartre, Bois de Boulogne toâi ñaõ ñi xem caû.

Chuùng toâi yeân laëng nghe anh keå - khoâng khoûi buoàn cöôøi khi töôûng ñeán nhöõng caûnh töôïng xaùn laïn aùnh saùng ôû thaønh phoá Paris, laïi nghó ñeán baùc lính naøy, baây giôø laø moät anh nhaø queâ An Nam ngheøo khoå ngoài boù goái huùt thuoác laøo trong moät caùi quaùn vaéng giöõa choán ñoàng khoâng moâng quaïnh.

Baïn toâi hoûi:

- Theá laøm sao maø baây giôø baùc nhö theá naøy?

Baùc lính thôû daøi, nhö truùt bao ñieàu uaát öùc ra hôi thôû, cheùp mieäng ñaùp:

- Cuõng laø caùi vaän mình nhö theá, hai thaày aï. Khi toâi maõn veà, nhaø cuõng coù traâu, ruoäng caøy caáy ñuû dö daät. Moät naêm saâu aên, maáy naêm maát muøa, nöôùc luït thaønh heát saïch caû. Laïi theâm moät vaøi caùi kieän vì raéc roái trong hoï, theá laø gia taøi khaùnh kieät. Ñeán baây giôø thì thaät laø moät thaân, moät mình, khoâng nhaø, khoâng cöûa.

- Theá sao baùc khoâng tìm vieäc laøm, hay laø xin nhaø nöôùc giuùp?

- Coù, toâi ñaõ ñi laøm ôû toøa söù ñöôïc hôn moät naêm, thì oâng quan thaày toâi veà Phaùp, toâi cuõng boû vieäc. Töø ñoä aáy, ngöôøi ta cuõng coù giuùp kyø ñöôïc möôøi ñoàng, kyø daêm ñoàng. Nhöng hai thaày tính sao ñuû: toâi laïi bò beänh ho ra maùu vaø loùa maét nöõa, bao nhieâu tieàn thuoác men heát caû.

Baùc ta noùi ñeán ñaáy laïi vôù caùi ñieáu caày ñaùnh dieâm chaâm huùt. Toâi thaáy maët maët baùc hoác haùc theâm; baùc huùt xong, ñaët ñieáu, ho ruõ rôïi moät hoài roài laïi ngoài yeân laëng trong boùng toái.

Chuùng toâi khoâng bieát noùi gì ñeå an uûi baùc, söûa soaïn ñöùng daäy ñi. Baùc ta xin vaøi chieác dieâm vaø maáy ñieáu thuoác laøo. Khi que dieâm sau cuøng saùng leân, toâi thaáy baùc nhìn chuùng toâi ngaäp ngöøng nhö muoán noùi gì maø khoâng daùm noùi. Toâi ngôø baùc ta muoán xin tieàn maø khoâng daùm xin chaêng? Ñaõ toan ñaõi baùc maáy haøo chæ, nhöng toâi laïi löôõng löï khoâng ñöa, sôï laøm tuûi baùc ta quaù. Toâi thaáy baùc kheõ thôû daøi.

Ra khoûi quaùn, gioù thoåi maïnh laøm tung taø aùo. Trôøi laám taám möa, reùt buoát caû chaân tay. Chuùng toâi ñi yeân laëng, nghó ñeán ngöôøi lính khoán naïn kia, baây giôø laïi ñaép manh chieáu raùch khoâng ñuû che thaân, naèm nhôù laïi nhöõng luùc khoaùc tay vôï ñaàm böôùc vaøo tieäm nhieàu aùnh saùng, taän beân kia traùi ñaát. Nhöõng kyû nieäm sung söôùng aáy baây giôø ñoái vôùi anh ta chua xoùt bieát bao.

Nhö cuøng moät yù nghó, ngöôøi baïn toâi thong thaû noùi:

- Chaéc anh ta baây giôø ñang mô moäng nhieàu caùi ñeïp laém thì phaûi.

Toâi yeân laëng, khoâng traû lôøi. Chuùng quanh chuùng toâi, caùi ñen toái cuûa ñeâm khuya daày daèng daëc.

Taäp truyeän ngaén "Gioù ñaàu muøa",
Nxb Ñôøi nay, Haø Noäi 1937.