Thach Lam

Toâi vôùi Khanh - ngöôøi baïn duyeân nôï traêm naêm - ñang ngoài cuøng baøn caâu chuyeän laøm aên, aám nöôùc cheø giaûi khaùt pha ñaõ haàu nhaït. Chuoâng ñoàng hoà ñieåm möôøi moät giôø; ngoïn ñeøn luït daàn, daàu hoûa trong baàu do moät tay roùt coù ñieàu ñoä chæ chaùy ñöôïc ñeán theá laø heát. Caûnh tòch mòch moät ñeâm khuya ôû tænh nhoû thaät buoàn baõ, khieán toâi laïi nhôù ñeán nhöõng ñeâm naùo nhieät, ñaày aùnh saùng ôû Haø Noäi.

Khanh söûa soaïn saép aüm con ñi nghæ, thì boãng coù tieáng goõ cöûa roài vuù giaø vaøo.

- Thöa caäu, coù ngöôøi ñaøn baø naøo hoûi caäu.

Toâi thaát yù baûo:

- Sao vuù khoâng noùi toâi vaéng, baûo ngöôøi ta luùc khaùc haõy ñeán coù ñöôïc khoâng?

- Thöa, ngöôøi aáy coù vieäc caàn, con khoâng daùm töï yù.

Toâi ngaïc nhieân ngöûng leân nhìn vôï, thì Khanh cuõng ñang ngaïc nhieân nhìn toâi, ñoâi loâng maøy laù lieãu ñaõ baét ñaàu díu laïi. Toâi baûo vuù giaø:

- Vuù ra hoûi ai ñaõ.

Ngöôøi vuù vöøa quay ñi thì Khanh ñaõ saàm ngay maët laïi löôøm toâi maø raèng:

- Ñaøn baø, con gaùi, nöûa ñeâm coøn hoûi vôùi han gì? Sao caäu khoâng sai vuù giaø toáng khöù ñi cho roài.

Ngay luùc aáy, ngöôøi vuù trôû vaøo:

- Thöa coâ Leä Minh ñaáy, caäu aï.

Toâi ngaån ngöôøi ra. Leä Minh, ngöôøi baïn ñoàng chí gaëp gôõ ôû Haø thaønh ba naêm veà tröôùc, sao nay coâ laïi veà ñaây? Coâ ñeán bí maät thöïc. Khoâng bieát coâ ñeán tìm toâi coù vieäc gì trong luùc ñeâm khuya khoaét naøy? Ñeán nhaø traùnh naïn chaêng? Trong moät buoåi maø taám loøng nhieät huyeát coøn soâi noåi, toâi ñaõ höùa luùc naøo cuõng saün loøng giuùp coâ trong böôùc khoù khaên. Lôøi höùa ñoù, vaø caùi kyû nieäm moät thôøi thieáu nieân haêng haùi thoaùng qua trí nhôù khieán toâi baên khoaên; moät moái lo ngaïi boãng nhieân ñeán aùm aûnh taâm trí laøm tan naùt caùi yeân tónh toâi ñaõ giöõ gìn trong maáy naêm naøy.

Vuù giaø vaãn ñöùng ñôïi. Toâi baûo Khanh:

- Môï vaøo troâng em noù nguû tröôùc. Toâi phaûi ra coù vieäc.

Roài voäi böôùc ñeå traùnh caâu baác chì maø toâi coù theå ñoaùn ñöôïc, toâi ra ngoaøi tieáp khaùch. Troâng khaùch maø kinh ngaïc, khoâng bieát coù phaûi Leä Minh ngöôøi cuõ khoâng. aùo sa chuøm ngoaøi aùo caùnh traéng caøng laøm roõ caûnh ngheøo khoå aån ôû trong; hai tuùi nheùt ñaày nhöõng thöù laï gì, haù hoác mieäng nhö keâu ñoùi; moät giaûi löng luïa ñaõ aùm maøu xô xaùc thoaùng qua sôïi sa thöa.

Toâi laïi nhôù ñeán Leä Minh ngaøy xöa, oùng aû bieát bao trong chieác aùo vaûi roàng, ñi ñaâu cuõng coå ñoäng duøng noäi hoùa maø chính coâ hieán caùi göông dieãm leä.

Ngay ñeán dung nhan coâ xeùt cuõng khaùc xöa, ñoâi maét tinh nhanh buoåi tröôùc baây giôø lôø ñôø nhö bò aùm sau caùi maøn lo nghó; ñoâi goø maù haây haây nay khoâng bieát vì tuoåi hay vì phieàn naõo ôû ñôøi, ñoâi maù kia ñaõ thaønh ra hoùp laïi, hai goø maù noåi cao, phaûi chaêng nhö ñeå tieâu bieåu cho keû soá phaän vaát vaû long ñong. Toâi ngaïi nguøng, laâu chöa noùi ñöôïc caâu hoûi han, coâ cuõng ra veû söôïng suøng, e leä; moät laùt, coâ kheõ noùi:

- Maïnh quaân chaéc thaáy em khaùc tröôùc laém.

Naøo toâi coù traùch gì coâ! Trong moät phuùt nhìn söï thöïc, toâi hieåu chính toâi thay ñoåi nhieàu laém, maø töï ghen vôùi ngöôøi nöõ ñoàng chí. Caùi thaân tröôûng giaû nöûa muøa toâi nay ñaõ nghieãm nhieân thaønh moät ngöôøi toøng söï coâng sôû, hoïa chaêng coù lo laéng cho vôï con ñuû aám no laø maõn nguyeän. Caùi ñôøi nghóa hieäp laõng maïn ñaõ thuoäc veà thôøi quaù khöù, coâ ñeán ñaây thaät laø tieáng seùt trong quaõng bình minh. Roài khoâng bieát töï nhuû mình hay nhuû ai, toâi ñaùp:

- Vaâng, ngöôøi ñôøi ta moãi luùc moät khaùc.

Leä Minh nhö khoâng ñeå yù ñeán caâu trieát lyù ngôù ngaån aáy:

- Em ñeán ñaây muoán phieàn oâng anh moät vieäc, chaû bieát oâng anh coù saün loøng khoâng?

Toâi hôi choät daï. Khoâng hieåu nhaø nöõ ñoàng chí naøy laïi muoán baøy ra chuyeän gì. Song cuõng göôïng ñaùp:

- Vieäc gì, coâ cöù cho bieát.

Leä Minh baét ñaàu thuaät laïi quaõng ñôøi vöøa qua.

- Anh em baây giôø moãi ngöôøi moät nôi, ngöôøi naøo lo phaän ngöôøi aáy. Coøn em theá coâ, moät thaân lang thang nay ñaây mai ñoù, chaúng laøm ñöôïc vieäc gì, roài moät buoåi chaùn naûn, yeáu heøn, em ñaõ ñem thaân göûi moät nhaø laùi buoân.

Nghe thaáy coâ coù choàng toâi nhö ñôõ ñöôïc moät gaùnh naëng, daèn loøng nghe noát caâu chuyeän. Chuyeän coâ cuõng gioáng nhö chuyeän traêm nghìn gia ñình eùo le khaùc. Gaõ laùi buoân ñaõ doái coâ: gaõ ñaõ coù vôï caû. Caû, leõ ghen tuoâng, coâ voán ngöôøi hoïc thöùc, khoâng chòu ñöôïc phaän toâi ñoøi, moät hoâm coâ aüm con leân ñöôøng tìm phöông töï laäp. Coâ ñeán nhôø toâi tìm cho moät choã daïy tö, nhaát ñöôïc nhaø naøo chòu nuoâi thaøy daïy con ôû nhaø thì caøng hay, vì coâ chæ mong ñöôïc moät choã "yeân thaân" laø quí.

Coâ noùi xong, cuùi nhìn ñi choã khaùc, nhö töï laáy laøm xaáu hoå vì caùi ñieàu mong moûi taàm thöôøng aáy. Yeân thaân! Baây giôø chuùng toâi chæ caàu coù theá thoâi ö? Töï nhieân toâi thaáy khoù chòu trong boä quaàn aùo luïa, trong caên phoøng cuûa toâi baøy bieän naøo ñænh ñoàng, tuû cheø, saäp guï, nhöõng thöù ñoà ñaïc laøm naåy veû theøm muoán trong con maét nhöõng ngöôøi ñoàng söï ôû caùi tænh nhoû naøy. Toâi khoâng giaáu ñöôïc caùi moái theïn thuøng ñöa leân laøm noùng maët. Toâi quay laïi phía Leä Minh vöøa gaëp luùc naøng cuõng ñöa maét nhìn toâi. Hai chuùng toâi nhìn nhau ngöôïng nghòu.

Coâ khaån khoaûn theâm:

- Theá naøo anh cuõng coá giuùp hoä toâi nheù.

Toâi nhaän lôøi cho qua chuyeän. Song toâi cuõng thöøa hieåu, tröôùc caùi hoaïn naïn khoâng xöùng ñaùng kia, moät lôøi höùa xoaøng chaúng cuõng quaù ö nhaït nheõo. Khoâng tìm ñöôïc phöông cöùu giuùp coâ moät caùch kieán hieäu hôn, toâi töï thaáy mình heøn nhaùt. Nhöng bieát laøm theá naøo? Môøi coâ ôû laïi ñaây ö? Toâi nghó ñeán caùi giaän döõ cuûa Khanh maø sôï: naøng chaúng seõ laøm tan hoang nhaø cöûa ra maát?

- Hoûi theá naøy khí khoâng phaûi, coâ sao khoâng ñeán chôi sôùm hôn moät chuùt?

Leä Minh nhö môùi hieåu mình ñeán giôø voâ lyù. Coâ boái roái xin loãi:

- Em chæ coøn nhôù choã ôû ngoõ huynh bieân cho tröôùc. Ñeán hoûi töø saùu giôø toái, hoï chæ quanh quaån, vaø em khoâng thuoäc phoá tænh naøy thaønh ra cöù ñi vô vaån maõi. Vaø khi coøn ôû treân Haø Noäi anh hay thöùc khuya laém cô maø. Anh thöôøng vaãn noùi, ñeâm laø ngaøy cuûa boïn trí thöùc, em vaãn töôûng theá neân môùi daùm ñöôøng ñoät ñeán ñaây.

Tìm coâng vieäc hoä coâ, giôùi thieäu moät thieáu nöõ nhö coâ vaøo moät gia ñình neàn neáp cuõ, toâi cho laø khoù khaên, maø nghó khoâng coù can ñaûm laøm. Giuùp coâ caùi voán nhoû ñeå coâ tìm caùch töï laäp, toâi vaãn cho laø phaän söï cuûa toâi. Song môï chaùu giöõ chìa khoùa, maø Khanh ñaâu coù phaûi laø ngöôøi coù theå laáy nghóa khí maø chuyeån ñöôïc loøng. Muoán tìm caâu khuyeân giaûi coâ, song toâi thaáy chính caàn phaûi khuyeân giaûi cho toâi nhieàu hôn, neân taéc coå khoâng noùi ñöôïc neân lôøi.

Ñoàng hoà ñaùnh möôøi hai tieáng lanh laûnh trong ñeâm khuya. Toâi giaät mình nhìn Leä Minh, lo sôï. Ñaõ moät giôø ñoàng hoà ôû nhaø ngoaøi roài, chaéc Khanh ngôø vöïc, maø töø naõy ñeán giôø toâi chaéc ñaõ laåm baåm chaùn.

Leä Minh nhö bieát yù, ñöùng daäy xin caùo töø.

Toâi môû cöûa tieãn coâ ra ngoaøi. Troâng coâ ñi khuaát vaøo boùng toái, toâi laïi nhôù ñeán nhöõng ngaøy naøo hoài coøn treû vaãn cuøng nhau hoäi hoïp khuya trong moät caên phoá toái taêm ôû ngoaïi oâ Haø Noäi.

Toâi ñoùng cöûa trôû vaøo, thaáy Khanh vaãn coøn giong ñeøn aüm con ngoài ñôïi treân gheá. Toâi vaøo, naøng keå leå loâi thoâi, traùch moùc naøo laø khoâng bieát thöông vôï thöông con, naøo laø ñaõ ngaàn aáy tuoåi - (tuoåi môùi coù ba möôi!) - maø coøn toan tính nhöõng ai. Gioïng Khanh taám töùc nhö bò ñieàu gì khoå sôû laém, roài naøng cuùi maët tæ teâ khoùc. Toâi phaûi lieäu nhôøi khuyeân giaûi maõi, naøng môùi nín.

Khi naøng ñaõ aüm con vaøo maøn ñi nghæ, khi caùi yeân laëng tòch mòch cuûa ñeâm khuya ñaõ trôû laïi trong phoøng, toâi cuùi ñaàu suy nghó.

Töø caùi dó vaõng xa xoâi thaêm thaúm, toâi thaáy hieän leân moät hình aûnh roõ raøng, hình aûnh toâi trong luùc coøn nieân thieáu, moät thanh nieân haêng haùi, nhieät thaønh, boàng boät nhöõng ñieàu hay, söï ñeïp, luùc naøo cuõng mô maøng nhöõng vieäc thaønh coâng to taùt, moät thanh nieân chöa bieát ñeán caùi söï thöïc chua chaùt cuûa cuoäc ñôøi.

Toâi laïi nghó ñeán caùi thaân theá toâi baây giôø, moät vieân chöùc ôû tænh nhoû, soáng caùi ñôøi yeân laëng, tröôûng giaû, moät ñôøi aên no maëc aám, khoâng phaûi lo laéng caùi gì. Toâi hình nhö caûm thaáy moät söï yù hôïp hôn.

Roài toâi baên khoaên töï hoûi xem trong hai caùi hình aûnh aáy, hình aûnh ngöôøi thieáu nieân haêng haùi vaø hình aûnh ngöôøi tröôûng giaû an nhaøn, caùi hình aûnh naøo thaät cuûa toâi?

Toâi khoâng daùm traû lôøi.

Taäp truyeän ngaén "Gioù ñaàu muøa",
Nxb Ñôøi nay, Haø Noäi 1937.