Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ]
__________________________________________________________________________________
Beân kia soâng
Thaïch Lam
Hoài aáy, toâi môùi möôøi ba tuoåi. Thaày meï toâi ôû Haø Noäi vì buoân baùn thua loã neân môùi doïn haøng veà huyeän naøy - choã queâ cuûa thaày toâi - ñaõ ñöôïc hai naêm. Chuùng toâi ôû moät caên nhaø nhoû ba gian ngay giöõa phoá, maët tröôùc nhìn ra ñöôøng xe hoûa, maët sau troâng ra caûnh ñoàng ruoäng. Meï toâi doïn moät cöûa haøng taïp hoùa nhoû ñeå baùn cho nhöõng ngöôøi nhaø queâ quanh vuøng ñaáy hoï leân huyeän nhöõng ngaøy phieân. Vì chôï hoïp ngay ôû giöõa phoá, nhöõng haøng quaø baùnh, haøng gaïo, haøng caø, quang gaùnh ngoån ngang vaø thuùng muûng xeáp haøng hai daãy ñoái dieän nhau. Döôùi trôøi, tieáng oàn aøo cuûa ngöôøi hoïp chôï, moät tieáng oàn aøo ñaëc bieät, vang ñoäng vaø sang saûng, töø ñaùm ñoâng aáy boác leân nhö ngoïn löûa, bao truøm laáy caû huyeän; moät ñaùm ñoâng hoaït ñoäng, vaø vui veû, röïc rôõ nhieàu maøu, ñaày aùnh saùng vaø tieáng cöôøi, laãn nhöõng caâu chöûi ruûa lanh laûnh nhö kim qua khoâng khí.
Ñoù laø taát caû nôi queâ toâi, taát caû quang caûnh caùi huyeän Vaên Döông mieàn haï du, maø moät ngöôøi trong hoï toâi sính laøm thô ñaõ vònh trong boán caâu tuyeät taùc naøy:
Toâi qua ôû ñaáy taát caû caùi tuoåi nieân thieáu cuûa toâi, sung söôùng vaø nhaûy nhoùt nhö moät con chim giöõa cuoäc soáng hoaït ñoäng kia bao boïc laáy toâi, ñeå heát caû maét maø troâng, caû tai maø nghe, caû muõi maø ngöûi caùi muøi caùt, muøi ñaát, laãn muøi khoùi raùc ngöôøi ta ñoát ôû ñaàu laøng buoåi chieàu, theo gioù vôùi söông maø traøn vaøo trong phoá.Vaên Döông xuaân saéc côù sao buoàn,
Ñuû maët ta, taøu khaép baùn buoân.
Döôùi beán thuyeàn buoân chen chuùc ñaäu.
Treân ñöôøng xe hoûa laïi qua luoân!Taát caû chôï huyeän, nhöõng keõ ngaùch hay baõi khoâng, ñoái vôùi toâi ñeàu quen thuoäc, thaân maät nhö moät vaät cuõ trong nhaø. Nhöng, beân kia soâng, ôû veà phía huyeän nha, caùch chôï ñoä nöûa caây soá, coù moät nôi ñoái vôùi toâi nhö moät xöù bí maät, xa laï. Nôi aáy, ngöôøi trong phoá vaãn goïi laø beán Sen, vaø con soâng ñi qua choã aáy ñöôïc goïi teân laø soâng Sen. Beán Sen laø moät tuùm nhaø ñoä hôn möôøi noùc, laáp vaøo caây coái xanh um, ôû hai beân veä moät con ñöôøng giaûi ñaù ñi taêm taép khoâng bieát veà ñaâu. Phía sau, laø moät caùnh ñoàng hoang, ñaày baõi tha ma vaø buïi döùa; beân naøy, moät con ñeâ nhoû vaø moät raëng caây; beân kia, moät caùi quaùn coät ñaù, ñöùng caïnh con ñöôøng nhoû ngoaèn ngoeøo ñi vaøo laøng coù caây ña tieân, moät caây ña coå khoâng bieát maáy traêm naêm, reã thaúng xuoáng ñaát to maáy ngöôøi oâm, khieán khoâng ai coù theå phaân bieät ñöôïc ñaâu laø goác, ñaâu laø reã. Gaàn ñaáy, coù moät caùi phaàn moä xaây ñaù boû hoang, moät vaøi töôïng ñaù moác reâu laãn trong coû raäm, döôùi hai goác thoâng cao vuùt, choäi leân caû moät vuøng.
Moät caùi caàu goã lung lay saép ñoå, moät caùi caàu nhaø nöôùc ñaõ boû, baéc qua soâng, noái lieàn beán Sen vôùi chôï huyeän beân naøy. Trong nhöõng dòp raát hieám maø toâi ñöôïc sang beân aáy, khoâng laàn naøo toâi ñi qua chieác caàu ñoù maø khoâng gheâ sôï; caùc vaùn caàu cuõ ñaõ moït rung ñoäng döôùi böôùc ñi, vaø qua khe hôû, toâi troâng thaáy doøng soâng thaêm thaúm chaûy. Nhöng nhöõng dòp sang chôi beán Sen raát ít, vì ngöôøi ôû beân naøy khoâng hay giao thieäp vôùi ngöôøi beân aáy. Beán Sen aên veà tænh khaùc, tænh Baéc; nhöõng boïn cöôùp nhieàu laàn vaøo cöôùp ôû phoá huyeän roài luøi sang ñoù ñeå troán traùnh söï taàm naõ, laïi caøng laøm cho vuøng ñoù ñoái vôùi daân huyeän, ñoái vôùi toâi, thaønh moät vuøng hay nhoän vaø ñaùng sôï. Ngöôøi trong phoá thöôøng thì thaàm keå vôùi nhau nhöõng chuyeän xaûy ra beân aáy; vaø moãi khi coù ngöôøi ôû beán Sen sang, ai ai cuõng chaêm chuù nhìn nhö moät ngöôøi ôû choán xa laï naøo ñeán.
Coù laàn, moät oâng cuï giaø raâu baïc ñeán chôi nhaø toâi, cuøng thaày toâi uoáng röôïu vaø ngaâm thô phuù. Khi bieát oâng ta ôû beân Sen, toâi nhìn oâng ta khaâm phuïc laém, meï toâi laïi baûo oâng ta laø moät oâng ñoà raát hay chöõ, ôû caùi laøng ven soâng phía beân kia, moät laøng noåi tieáng vì ngaøy xöa, ñaõ coù moät thôøi möôøi taùm oâng tieán só. Khi oâng cuï ra veà, toâi ñöa ra ñeán ñaàu caàu, toâi döøng laïi nhìn oâng giöông oâ ñi qua caùnh ñoàng, ñeán khi oâng nhoû laáp ôû chaân trôøi.
Vuøng beân Sen cöù luoân luoân aùm aûnh trí töôûng töôïng non nôùt cuûa toâi. Nhieàu laàn, toâi leûn ra ñaèng sau nhaø, ñöùng leân moät moâ ñaát nhìn sang beân kia soâng, nhìn khu nhaø naáp beân caây coái, caùi quaùn trô vô vaø raëng caây treân bôø ñeâ, beân con ñöôøng ñi khoâng bieát veà ñaâu, veà nhöõng choán xa xaêm naøo taän beân kia giaûi ñoài nuùi lôø môø xanh ôû chaân trôøi; vôùi toâi, sinh tröôûng ôû choán ñoàng baèng buøn laày nöôùc ñoïng, ñoài nuùi quyeán ruõ nhö moät tieáng goïi laï luøng. Trong giaûi nuùi aáy, coù moät quaû ñoài maø nhöõng buoåi chieàu naéng trong, toâi thaáy noåi ñoû leân trôøi xanh. Treân ñænh ñoài, ngöôøi ta thaáy roõ moät chuøm caây, meï toâi baûo ñoù laø chuøa Thieân Thai. Thieân Thai! caùi teân huyeàn aûo thaàn tieân aáy khieán toâi nghó ñeán nhöõng choán boàng lai xinh ñeïp, choán vui chôi cuûa nhöõng tieân oâng maø thaày toâi vaãn ñoïc ñeán teân trong caùc truyeän vaø keå cho toâi nghe. Roài toâi thô thaån cho ñeán buoåi chieàu, ñeán luùc maët trôøi thaáp xuoáng, ñeå ñöôïc troâng caû vuøng beân kia soâng choùi loøa, röïc rôõ tia aùnh naéng; roài toái hôn nöõa, luùc chæ coøn raùng chieàu chieáu caùc neàn maây, ñöôïc troâng daãy nhaø môø ñi vaø thaáp xuoáng, laãn vaøo maët ñaát, vaø hai goác thoâng cao leân, noåi ñen treân da trôøi.
*
* *Daàn daàn, toâi ñöôïc coù nhieàu dòp sang chôi beân Sen. Söï ñoù laø nhôø ôû anh Tieán, baïn toâi. Toâi ñang hoïc ôû lôùp ba trong tröôøng, gaàn heát naêm, thì Tieán xin vaøo hoïc. Toâi yeâu meán anh ta ngay; Tieán laø moät ñöùa treû maûnh deû vaø xinh xaén, maét to vaø da traéng, toùc meàm nhö sôïi tô. Toâi yeâu Tieán nhö yeâu moät coâ con gaùi, Tieán thuøy mò, hieàn laønh vaø heát loøng vôùi baïn. Nhöng ngoaøi nhöõng neát toát aáy, Tieán khieán toâi gaàn guïi vaø quyeán ruõ toâi laø vì anh ôû beân kia soâng. Moät caùi ñoù ñaõ khieán cho anh ta ñoái vôùi toâi trôû neân moät ñöùa treû kyø dò khaùc thöôøng. Toâi keát baïn vôùi Tieán raát laø thaân thieát, vaø chieàu naøo tan hoïc, toâi cuõng tieãn anh ta ñeán taän ñaàu caàu roài môùi trôû veà.
Moät hoâm chuû nhaät, Tieán ruû toâi sang chôi nhaø. Toâi sung söôùng nhö moät ngöôøi saép ñöôïc ñi phieâu löu maïo hieåm, vì laàn aáy laø laàn ñaàu toâi ñöôïc sang beân kia soâng. Toâi vôùi Tieán cuøng ñi qua caàu; chuùng toâi döøng laïi töïa vaøo thaønh caàu nhìn xuoáng soâng; maáy con thuyeàn cuûa caùc ngöôøi buoân baùn chen nhau ñaäu beân bôø, treân coù maáy ñöùa treû chôi ñuøa vaø con choù naèm cuoän troøn treân mui thuyeàn nguû. Ñoù chính laø nhöõng chieác thuyeàn töø tænh Baéc veà, chôû nhöõng thöù haøng laï. Tieán giô tay chæ vaøo ñaùm thuyeàn baûo toâi:
- Ngaøy treân Baéc veà ñaây, chuùng toâi cuõng ñi moät chieác thuyeàn nhö theá naøy.
Toâi nhìn Tieán muoán hoûi anh ta veà tænh Baéc xa xoâi aáy, nhöng laïi thoâi. Tieán ñaõ giaét tay toâi qua caàu ñi ñeán phoá Sen. Nhaø Tieán ôû cuoái phoá, saùt ngay caùnh ñoàng. Toâi thaáy moät cöûa haøng taïp hoùa cuõng gioáng nhö cöûa haøng cuûa meï toâi, nhöng nhoû hôn. Treân taám phaûn, sau maáy ngaên haøng, moät baø cuï giaø toùc baïc phô, veû maët nhaân töø, ñang ngoài tính tieàn. Thaáy toâi vaø Tieán böôùc vaøo, baø cuï töôi neùt maët hoûi:
- Chaùu ñi ñaâu veà theá?
Tieán vöøa laáy vaït aùo lau moà hoâi, vöøa ñaùp:
- Thöa baø, con sang chôï chôi aï.
Baø cuï nhìn vaøo toâi, ñöùng naáp sau löng Tieán, baûo:
- Chaùu veà maø uoáng nöôùc. Caû caäu nöõa, caäu vaøo chôi. Trôøi naéng theá naøy maø ñi coù nhoïc khoâng?
Tieáng baø cuï eâm dòu vaø ngoït ngaøo, khieán toâi thaáy deã chòu vaø vui veû.
Tieán môøi toâi vaøo trong nhaø, baày bieän raát sô saøi, nhöõng ñoà ñaïc reû tieàn vaø cuõ kyõ. Chuùng toâi vöøa ngoài thì boãng trong nhaø böôùc ra moät ngöôøi con gaùi ñoä möôøi laêm tuoåi. Toâi bieát ngay laø chò Tieán, vì gioáng Tieán nhö heät, cuõng nöôùc da traéng, hai maét to. Troâng thaáy em, chò Thuùy nôû moät nuï cöôøi treân ñoâi moâi thaém, moät nuï cöôøi töôi vaø duyeân saéc nhö trong ñôøi toâi chöa töøng thaáy bao giôø.
- Em ñaõ veà ñaáy aø?
Tieáng noùi cuõng eâm dòu nhö tieáng baø cuï, nhöng trong hôn. Thuùy laïi gaàn chuùng toâi, saên soùc hoûi em. Toâi ngaây ngöôøi tröôùc caùi saéc ñeïp cuûa naøng, trong loøng töï nhieân caûm ñoäng; tuy coøn treû nhöng toâi cuõng bieát laø toâi ñöông ñöùng beân moät söï gì quyù baùu vaø hieám coù, moät söï gì mong manh roài seõ khoâng coøn nöõa.
Khi Thuùy ñeå tay leân vai toâi, toâi thaáy rung ñoäng caû ngöôøi, toâi caûm thaáy toâi baét ñaàu yeâu naøng.
- Em cuøng hoïc moät lôùp vôùi Tieán aø?
- Vaâng aï.
Thuùy vuoát seõ qua toùc toâi, baûo:
- Em ngoan ngoaõn quaù.
Naøng tieáp:
- ôû ñaây chôi vôùi em Tieán roài aên baùnh nheù. Tieán, chò coù ñeå phaàn baùnh treân baøn kia kìa.
Thuùy khoâng aên, chæ ngoài nhìn chuùng toâi; toâi thaáy naøng nhìn Tieán raát thöông yeâu khieán toâi ghen vôùi baïn ñaõ coù ngöôøi chò xinh ñeïp vaø aân caàn nhö theá. Nhöng naøng cuõng hoûi chuyeän toâi luoân, toâi traû lôøi hoaït baùt vaø vui veû, khoâng phaûi coát noùi, nhöng coát ñöôïc nghe caùi tieáng trong treûo vaø eâm aùi cuûa naøng.
AÊn xong, Tieán ruû toâi ra chôi ngoaøi baõi tha ma ñaèng sau nhaø. Laàn ñaàu, toâi ñöôïc ñöùng giöõa caùi vuøng bí maät, ñöôïc nhìn gaàn hai goác thoâng vôùi maáy töôïng ñaù giaáu trong coû. Tieáng thoâng reo rì raøo nhö moät tieáng ñaøn xa laï, traàm nhö ôû moät coõi khaùc naøo ñöa laïi, vaø caùi quaùn coät ñaù loäng gioù giöõa caùnh ñoàng hình nhö ñang ñôïi chôø nhöõng ngöôøi ôû thôøi naøo, laâu laém, ñeán nghæ chaân.
Töø hoâm aáy, thöôøng thöôøng toâi vaãn sang beân Sen luoân. Toâi muoán gaàn guïi caây coû beân vuøng aáy, ñoái vôùi toâi vaãn coù moät veû rieâng khaùc haún caây coái beân naøy. Toâi muoán ñöôïc luoân luoân troâng thaáy Thuùy, ñöôïc nghe tieáng noùi cuûa naøng, ñöôïc nhìn caùi mieäng xinh töôi cuûa naøng heù treân haøm raêng ñen nhaùnh. Caû baø cuï cuõng khieán toâi yeâu meán. Toâi khoâng bieát roõ gì veà gia ñình cuûa Tieán, nhöng treân maët caùc ngöôøi trong nhaø aáy, luùc naøo toâi cuõng thaáy phaûng phaát moät veû traàm maëc, moät neùt thoaùng buoàn, caøng khieán hoï ñaùng yeâu. Toâi ñoaùn tröôùc khi ñeán buoân baùn ôû ñaây, hoï ñaõ coù moät cuoäc ñôøi laï luøng vaø phong phuù, maø veát tích coøn laïi laø nhöõng ñoà vaät kyø dò, nhö thanh göôm, caùi khaùnh ñoàng, con ruøa ngoïc, ñeå trong moät caùi tuû kính maø goã ñaõ long sôn. Vôùi laïi hoï khaùc nhöõng ngöôøi vui veû, thoâ sô beân naøy theá; chò Thuùy vaø Tieán ñeàu coù nöôùc da traéng xanh, chaân tay nhoû nhaén, nhöõng daùng ñieäu thanh nhaõ, tieáng noùi nheï, khoâng nhö caùc ngöôøi hoàng haøo vì cuïc mòch ôû tröôùc nhaø toâi. Hoài aáy, toâi cho laø vì hoï ôû caùi vuøng bí maät aáy, hay laø vì hoï laø nhöõng ngöôøi khaùc thöôøng neân môùi daùm ñeán ôû ñoù.
Toâi chôi vôùi Tieán caøng ngaøy caøng thaân maät; toâi ñöôïc coi nhö moät ngöôøi con cuûa gia ñình aáy. Chò Thuùy coi toâi nhö em, cuõng saên soùc vaø aâu yeám toâi nhö Tieán. Nhieàu khi chò ñeå toâi ngaû ñaàu xuoáng beân loøng, xoa toùc toâi, hoûi nhöõng caâu chuyeän aân caàn. Ñeán baây giôø traûi qua bao nhieâu laâu, toâi vaãn coøn nhôù, luùc nhìn leân, ñoâi maét trong vaø caùi mieäng xinh thaém cuûa naøng cuùi xuoáng toâi, baøn tay nhoû nhaén cuûa naøng ñaët treân traùn toâi noùng vì chaïy nhaûy ngoaøi caùnh ñoàng. Toâi coøn nhôù maõi hình aûnh ngöôøi con gaùi yeåu ñieäu vaø töôi ñeïp aáy, noåi leân trong thôøi nieân thieáu cuûa toâi nhö moät naøng tieân hieàn haäu, giöõa moät vuøng caây coû laï.
Nhöng khoâng bao laâu, toâi phaûi töø giaõ ngöôøi baïn nhoû cuûa toâi; thaày meï toâi doïn nhaø leân Haø Noäi, toâi cuõng phaûi ñi theo. Buoåi cuoái cuøng cuûa toâi vôùi Tieán beân soâng Sen vaøo moät ngaøy muøa ñoâng u aùm vaø reùt laïnh. Chuùng toâi cuøng nhau ñi thaêm moät laàn cuoái cuøng maáy oâng töôïng ñaù vaãn ngoài yeân trong coû; giôø xa nhau gaàn ñeán, coù leõ khoâng bao giôø coøn gaëp nhau nöõa, song chuùng toâi coøn treû quaù khoâng bieát buoàn. Ñeán luùc Thuùy ñaët tay leân vai toâi, eâm aùi baûo:
- Bao giôø chò môùi laïi ñöôïc gaëp em?
Toâi boãng thoån thöùc caû ngöôøi, nöôùc maét traøn ra khoùe maét, toâi guïc ñaàu vaøo vai Thuùy khoùc.
*
* *Caâu chuyeän phaûi coù luùc heát. Möôøi naêm sau toâi môùi laïi coù dòp trôû veà Vaên Döông. Quang caûnh khaùc xöa, phoá chôï baây giôø saàm uaát hôn, nhaø ngoùi san saùt. Nhöõng ngöôøi cuõ ngoài baùn haøng ñeàu giaø, raâu toùc baïc, vaø nhöõng treû cuøng hoïc vôùi toâi tröôùc kia baây giôø ñaõ ngoài thay vaøo ñaáy, thaønh nhöõng ngöôøi lôùn troâng laï haún ñi.
Toâi sang beân kia soâng; caùi caàu saét khoâng coøn nöõa: moät ñeâm gioù to, caàu bò saäp vaø ngöôøi ta cuõng khoâng söûa chöõa vì con ñöôøng sang Baéc ít ngöôøi qua laïi. Baây giôø qua soâng phaûi duøng ñoø. Toâi qua ñoø luùc buoåi chieàu, luùc söông ñaõ baét ñaàu xuoáng laãn vôùi khoùi trong maáy chieác thuyeàn chaøi ñaäu ôû beán ñöa ra. Moät caûnh hoang taøn ñôïi toâi: beân kia soâng, giôø chæ coøn laø mieáng ñaát boû hoang, coû moïc treân nhöõng theàm neàn nhaø cuõ. Moät caùi quaùn nöôùc sieâu veïo troáng khoâng beân moät goác ña caèn. Caû moät daãy phoá ñaõ maát ñi, nhöõng caây coái lô thô vaø xô xaùc döôùi gioù chieàu: chæ giaëng caây beân ñeâ vaãn coøn, vaãn nhö cuõ, beân con ñöôøng xa thaúm khoâng bieát veà ñaâu, con ñöôøng saép ñaày aùnh toái meânh moâng, taän chaân trôøi khoâng coù moät boùng ngöôøi naøo.
Toâi khoâng daùm ñi xa nöõa; buoàn raàu, toâi trôû laïi ñoø, qua doøng soâng ñaõ xaùm döôùi söông muø. Toâi khoâng hoûi ngöôøi laùi ñoø xem nhöõng ngöôøi tröôùc ôû ñaây baây giôø ñaâu, toâi chaéc anh ta cuõng khoâng bieát. Thaáy chaân caàu gaïch ñen reâu phuû, toâi nhôù laïi ngöôøi baïn nhoû cuûa toâi, nhôù ñeán Thuùy, daùng ñieäu thuøy mò ñaùng yeâu cuûa naøng, caùi veû buoàn luùc naøo cuõng phaûng phaát treân maët naøng, baây giôø toâi ñoaùn bieát ñaõ che kín bao nhieâu söï ñoåi thay ñau ñôùn. Ñoâi maét naøng nhö vöøng trôøi trong thaúm toâi ñaõ ñöôïc soi thaáy caùi dö vò cuûa cuoäc ñôøi.
Leân bôø, toâi coøn quay laïi laàn cuoái nöõa, nhìn raëng caây, caùi quaùn, vôùi laøng maïc xa xa döôùi chaân giaûi nuùi taän ñaâu kia; vuøng beân kia soâng ñoái vôùi toâi khoâng coøn bí maät nöõa, chæ coøn cho toâi troâng thaáy caùi buoàn thaûm cuûa ñaát ngheøo.
Baùo Ngaøy nay soá 100, 6 thaùng 3-1938
[ Trôû Veà ]