Thach Lam

Hoâm aáy ngaøy thöù hai, neân ít ngöôøi ñi xem, tröôùc cöûa raïp chôùp boùng Patheù chæ lô thô coù daêm baåy caäu hoïc sinh ñöùng ngheách ñaàu nhìn maáy caùi quaûng caùo loän xoän daùn treân töôøng. Moät hai ngöôøi lính Taây ñi vô vaån, mieäng ngaäm thuoác laù, tay ñuùt tuùi quaàn, ñieäu boä lô ñeãnh vaø buoàn teû, hình nhö hoï khoâng coù cuoäc ñi chôi gì nöõa, neân baát ñaéc dó phaûi ñeán xem chôùp boùng vaäy.

Khi toâi böôùc vaøo trong raïp, giôø haõy coøn sôùm. Tuy vaäy haøng gheá "loâ" vaø haïng nhaát cuõng ñaõ ñoâng ngöôøi ngoài, toaøn laø ngöôøi Phaùp. Toâi ñi vaøo daõy haïng nhì, choïn moät chieác gheá ôû giöõa. Taát caû ñoä hôn moät chuïc ngöôøi ngoài raûi raùc cuøng moät haøng vôùi toâi.

Laäp töùc, toâi söûng soát chuù yù ñeán moät ngöôøi ñaàm ngoài caùch toâi maáy gheá, ñang quay sang phía beân noùi chuyeän vôùi moät coâ gaùi nhoû. Caùi caûm töôûng toâi coù tröôùc nhaát laø söï ngaïc nhieân. Moät ngöôøi Phaùp, maø laïi laø moät ngöôøi ñaøn baø, ngoài ôû haïng nhì laãn vôùi moïi ngöôøi! Toâi töï hoûi taïi sao ngöôøi ñaàm aáy laïi khoâng laáy veù loâ, hay ít ra veù haïng nhaát, ñeå ngoài chung vôùi nhöõng ngöôøi Phaùp sang troïng maø toâi thaáy beä veä vaø maõn nguyeän treân caùc daõy gheá kia? Töø xöa ñeán nay, chuùng ta quen nhìn thaáy ngöôøi Phaùp ngoài ôû haïng treân, ñeán noãi toâi khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc raèng hoï coù theå ngoài ôû caùc haïng döôùi. Cuõng khoâng moät luùc naøo toâi coù caùi yù nghó raèng ngöôøi ñaàm kia khoâng coù ñuû tieàn ñeå traû caùi veù haïng nhaát.

Toâi nhaän thaáy, cuõng nhö toâi, nhöõng ngöôøi khaùc ngoài chung quanh toø moø nhìn vaøo ngöôøi ñaàm. Nhöng hoï nhìn moät caùch soáng söôïng vaø chaêm chuù quaù; trong nhöõng con maét ñoù, ñoâi khi laïi thoaùng qua moät tia laõnh ñaïm vaø aùc caûm nöõa.

Ngöôøi ñaøn baø Phaùp hình nhö cuõng nhaän thaáy theá, neân baø ta coá thu hình cho nhoû beù laïi, vaø luoân luoân cuùi maët xuoáng tôø chöông trình ñeå treân loøng. Coâ beù quyø ôû treân gheá beân caïnh, quay löng laïi maøn aûnh, chôi ñuøa vôùi caùi muõ da cuûa meï. Coâ thænh thoaûng caát tieáng cöôøi vaø huyùt saùo mieäng; luùc aáy baø meï voäi vaøng ñöa maét nhìn quanh, roài ra hieäu baûo con im. Vaø caùi nhìn cuûa baø ta ruït reø e leä quaù, khieán töï nhieân toâi aùi ngaïi vaø caûm ñoäng.

Ñoät nhieân toâi tin chaéc ngöôøi ñaøn baø ñoù, vaø ñöùa con, môùi ôû Phaùp sang beân naøy. Nhieàu cöû chæ cuûa baø ta ñaõ ñeå toâi ñoaùn nhö theá. Baø ta coù caùi veû laï luøng bôõ ngôõ cuûa ngöôøi môùi böôùc chaân ñeán moät nôi xa laï, ngoài vaøo chung quanh nhöõng ngöôøi khaùc gioáng khoâng hieåu mình, vaø baø coù caùi veû ruït reø, nhuõn nhaën maø ta khoâng thaáy ôû nhieàu ngöôøi ñaàm ñaõ soáng laâu beân naøy.

Toâi ngaém nhìn baø ta vôùi moät caûm tình chaân thaät maø toâi khoâng ngaên caám ñöôïc. Baø aên maëc raát giaûn dò, toaøn moät maøu ñen. Coù leõ baø ñeå tang. Tang cha meï, ngöôøi thaân thích hay choàng? Khoâng bieát taïi sao, toâi chaéc choàng baø ñaõ maát, ñeå laïi cho baø coâ gaùi beù kia. Moãi khi coâ beù quay laïi phía beân naøy, toâi laïi nhaän thaáy hai ngöôøi - hai meï con - gioáng nhau quaù; cuõng caùi khuoân maët traùi soan, cuõng môù toùc vaøng, vaø nhaát laø ñoâi con maét to, ñöa chaäm chaïp, luùc naøo cuõng nhö nhìn ra ngoaøi xa.

Moät veû buoàn laëng leõ vaø traàm maëc phaûng phaát treân neùt maët ngöôøi ñaøn baø ñoù. Thænh thoaûng baø oâm laáy con ghì chaët vaøo loøng nhö se laïi tröôùc caùi aùc caûm baø ñoaùn thaáy ôû chung quanh. Hai meï con thuû thæ vôùi nhau nhöõng caâu toâi khoâng nghe roõ, nhöng toâi chaéc laø nhöõng caâu ñaày veû yeâu ñöông ñaèm thaém.

Khi trong raïp toái ñi, toâi cuõng khoâng nghó ñeán xem phim nöõa. Bao nhieâu chuù yù cuûa toâi ñeàu ñaët vaøo ngöôøi ñaøn baø ñoù. Trí toâi töôûng töôïng caùi ñôøi cuûa baø ta, moät ngöôøi ñaøn baø haïng trung löu beân Phaùp, moät ngöôøi laøm coâng coù leõ, vì choàng cheát neân chaùn naûn sang thuoäc ñòa ñeå xa maø queân ñi. Toâi caûm thaáy baø ta trô troïi quaù, bôõ ngôõ quaù ôû nôi xöù sôû naøy. Toâi hieåu caùi buoàn vaø caùi laïnh leõo cuûa baø, luùc naøy coù leõ baø ñang mô maøng nghó ñeán queâ höông ôû taän beân kia phöông taây, caùi laøng nhoû ôû söôøn ñoài, caùi chuoâng nhaø thôø cao leân treân raëng caây, caùnh ñoàng coû, maáy con boø ñuûng ñænh treân caùi suoái trong maø boïn chò em baïn cuøng laøng ñang quay ñaäp quaàn aùo treân baøn giaët. Toâi ñaõ ñoïc nhieàu tieåu thuyeát cuûa ngöôøi Phaùp quaù, neân coù theå töôûng töôïng ñöôïc roõ reät caùi ñôøi cuûa ngöôøi aáy. Cho neân toâi hieåu caùi noãi nhôù thöông queâ höông cuûa baø.

Coù leõ baø quen nhö ôû beân Phaùp, neân môùi laáy veù haïng nhì. Coù leõ beân aáy giaù veù haïng nhì ñoái vôùi baø laø to roài. Bôûi theá, baø khoâng bieát ôû xöù naøy, moät ngöôøi ñaøn baø Phaùp khoâng bao giôø laáy veù haïng aáy.

*
* *

Khi ñeøn baät saùng trong giôø nghæ, baø daét con ñöùng daäy, laùch khe gheá ñi ra. Ñeán tröôùc maët toâi, baø nhìn toâi moät caùch dòu daøng, vaø raát leã pheùp:

- Xin loãi oâng.

Gioïng noùi cuûa baø ngoït ngaøo, khoâng coù chuùt gì kieâu ngaïo. Toâi ít khi ñöôïc nghe moät ngöôøi ñaàm noùi vôùi mình leã pheùp nhö theá. Toâi chôït nghó ñeán caùi leã ñoä nhaõ nhaën cuûa ngöôøi Phaùp, cuûa nhöõng ngöôøi Phaùp thaät, nhöõng ngöôøi chöa bò caùi hoaøn caûnh beân naøy laøm xaáu ñi. Toâi nghó ñeán caùi loøng nhaân töø roäng raõi, caùi tình caûm doài daøo cuûa ngöôøi ñaøn baø Phaùp, luùc naøo cuõng saün saøng tha thöù vaø cuùi mình treân nhöõng ñau khoå cuûa ngöôøi ngoaøi. Vaø toâi thaáy caùi yù muoán ñöôïc thaân thieän hieåu bieát nhöõng ngöôøi ñaøn baø aáy.

Toâi theo ra ngoaøi raïp, thaáy hai meï con baø ñöùng ôû ñaàu heø, nhìn maët nöôùc hoà Hoaøn Kieám phaúng laëng nhö taám göông. Trong ñaùm ngöôøi ñi xem khoâng ai ñeå yù ñeán baø ta caû.

Moät ñöùa beù baùn keïo, laám leùt nhìn quanh ñeå troâng caûnh saùt, chaïy ñeán gaàn baø, giô hoäp keïo tröôùc maët coâ beù. Toâi nghe thaáy tieáng coâ beù ñoøi mua, roài baø ta choïn maáy caùi keïo trong hoäp ñöa cho con. Vöøa môû ví laáy tieàn baø vöøa hoûi thaèng beù baùn keïo:

- Bao nhieâu?

Ñöùa beù giô ba ngoùn tay ra hieäu, mieäng cöôøi sung söôùng:

- Ba xu, baø ñaàm!

Nghe caâu traû lôøi cuûa ñöùa beù, toâi thaáy baø ta mæm cöôøi, laáy tay xoa ñaàu noù vaø hoûi baèng tieáng Phaùp:

- Maøy khoâng laïnh ö, con?

Ñöùa beù nhe raêng cöôøi, laéc ñaàu vì khoâng hieåu gì, roài voäi chaïy vaøo choã toái bôûi noù ñaõ thaáy boùng thaày caûnh saùt ôû ñaèng xa. Baø ta hôi ngaïc nhieân nhìn theo, vaø neùt maët trôû neân buoàn nhö cuõ.

Toâi töï nhieân ñem loøng thöông meán ngöôøi ñaøn baø Phaùp aáy. Caùi veû buoàn aâm thaàm cuûa baø laøm cho toâi cuõng buoàn laây. Toâi mô maøng ao öôùc ngöôøi Phaùp naøo cuõng toát nhö baø; chuùng ta seõ yeâu meán nöôùc Phaùp ñeïp ñeõ vaø roäng löôïng kia bao nhieâu, vaø hai gioáng ngöôøi khaùc nhau treân maûnh ñaát naøy seõ hieåu bieát nhau, coi nhau thaân nhö anh em moät nhaø.

Luùc chôùp boùng tan, trôøi baét ñaàu möa buïi vaø gioù laïnh. Thaáy hai meï con baø luûi thuûi ñi treân con ñöôøng vaéng toâi chæ muoán chaïy theo noùi cho baø bieát caùi caûm tình ñaèm thaém cuûa toâi, loøng kính troïng cuûa toâi tröôùc söï ñau ñôùn, loøng meán yeâu cuûa toâi ñoái vôùi moät keû nhaân töø. Nhöng maø toâi chæ ñöùng laëng yeân, ñöùng nhìn theo ñeán khi hai ngöôøi khuaát vaøo boùng toái, roài toâi thong thaû trôû veà, trong loøng thaáy baên khoaên, böïc töùc khoâng duyeân côù.

Töø ñoù, toâi khoâng bao giôø ñöôïc gaëp baø ta nöõa. Veà sau, nhieàu laàn ñi xem chôùp boùng, toâi ñeå yù tìm nhöng khoâng thaáy boùng hai meï con baø aáy ñaâu caû. Coù leõ baø ta ñaõ ñi tænh khaùc roài chaêng?

Vaø moãi khi ñeâm khuya ôû raïp chôùp boùng ra veà, toâi hay ñi voøng bôø hoà ñeå nhôù laïi hình aûnh dòu daøng cuûa ngöôøi ñaøn baø ñoù. Baây giôø chaéc baø ta ñaõ coù coâng vieäc laøm roài.

Ruùt töø taäp truyeän ngaén Naéng trong vöôøn,
Nxb Ñôøi nay, Haø Noäi 1938.