Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ]
__________________________________________________________________________________
Hai Ñöùa Treû
Thaïch Lam
Chieàu, chieàu roài. Moät chieàu eâm aû nhö ru, vaêng vaúng tieáng eách nhaùi keâu ran ngoaøi ñoàng ruoäng theo gioù nheï ñöa vaøo. Trong cöûa haøng hôi toái, muoãi ñaõ baét ñaàu vo ve. Lieân ngoài yeân laëng beân maáy quaû thuoác sôn ñen; ñoâi maét chò boùng toái ngaäp ñaày daàn vaø caùi buoàn cuûa buoåi chieàu queâ thaám thía vaøo taâm hoàn ngaây thô cuûa coâ; Lieân khoâng hieåu sao, nhöng chò thaáy loøng buoàn man maùc tröôùc caùi giôø khaéc cuûa ngaøy taøn.
- Em thaép ñeøn leân chò Lieân nheù?
Nghe tieáng An, Lieân ñöùng daäy traû lôøi:
- Haüng thong thaû moät laùt nöõa cuõng ñöôïc. Em ra ngoài ñaây vôùi chò keûo ôû trong aáy muoãi.
An boû bao dieâm xuoáng baøn cuøng chò ra ngoaøi choõng ngoài; chieác choõng nan luùn xuoáng vaø keâu coùt keùt.
- Caùi choõng naøy saép gaõy roài chò nhæ?
- öø ñeå roài chò baûo meï mua caùi khaùc thay vaøo.
Hai chò em göôïng nheï ngoài yeân nhìn ra phoá. Caùc nhaø ñaõ leân ñeøn caû roài, ñeøn treo trong nhaø baùc phôû Myõ, ñeøn hoa kyø leo leùt trong nhaø oâng Cöûu, vaø ñeøn daây saùng xanh trong hieäu khaùch... Nhöõng nguoàn aùnh saùng aáy ñeàu chieáu ra ngoaøi phoá khieán caùt laáp laùnh töøng choã vaø ñöôøng maáp moâ theâm vì nhöõng hoøn ñaù nhoû moät beân saùng moät beân toái.
Chôï hoïp giöõa phoá vaõn töø laâu. Ngöôøi veà heát vaø tieáng oàn aøo cuõng maát. Treân ñaát chæ coøn raùc röôûi, voû böôûi, voû thò, laù nhaõn vaø baõ mía. Moät muøi aâm aám boác leân, hôi noùng cuûa ban ngaøy laãn muøi caùt buïi quen thuoäc quaù, khieán chò em Lieân töôûng laø muøi rieâng cuûa ñaát, cuûa queâ höông naøy. Moät vaøi ngöôøi baùn haøng veà muoän ñang thu xeáp haøng hoùa, ñoøn gaùnh ñaõ xoû saün vaøo quang roài, hoï coøn ñöùng noùi chuyeän vôùi nhau ít caâu nöõa.
Maáy ñöùa treû con nhaø ngheøo ôû ven chôï cuùi lom khom treân maët ñaát ñi laïi tìm toøi. Chuùng nhaët nhaïnh thanh nöùa, thanh tre, hay baát cöù caùi gì coù theå duøng ñöôïc cuûa caùc ngöôøi baùn haøng ñeå laïi. Lieân troâng thaáy ñoäng loøng thöông nhöng chính chò cuõng khoâng coù tieàn ñeå maø cho chuùng noù.
Trôøi nhaù nhem toái, baây giôø chò em Lieân môùi thaáy thaèng cu beù xaùch ñieáu ñoùm vaø khieâng hai caùi gheá treân löng ôû trong ngoõ ñi ra; chò Tyù, meï noù, theo sau, ñoäi caùi choõng treân ñaàu vaø tay mang khoâng bieát bao nhieâu laø ñoà ñaïc: taát caû caùi cöûa haøng cuûa chò.
- Sao hoâm nay chò doïn haøng muoän theá?
Chò Tyù ñeå choõng xuoáng ñaát, baøy bieän caùc baùt uoáng nöôùc maõi roài môùi cheùp mieäng traû lôøi Lieân:
- oái chao, sôùm vôùi muoän maø coù aên thua gì.
Ngaøy, chò ñi moø cua baét teùp; toái ñeán chò môùi doïn caùi haøng nöôùc naøy döôùi goác caây baøng, beân caïnh caùi moäc gaïch. Ñeå baùn cho ai? Maáy ngöôøi phu gaïo hay phu xe, thænh thoaûng maáy chuù lính leä trong huyeän hay ngöôøi nhaø thaày thöøa ñi goïi chaân toå toâm, cao höùng vaøo haøng chò uoáng baùt nöôùc cheø töôi vaø huùt ñieáu thuoác laøo. Chò Tyù chaû kieám ñöôïc bao nhieâu, nhöng chieàu naøo chò cuõng doïn haøng, töø chaäp toái cho ñeán ñeâm.
Chò keâ xong choõng gheá, dòch ngoïn ñeøn hoa kyø laïi ngoài teâm traàu, coøn thaèng cu thì loay hoay nhoùm löûa ñeå naáu noài nöôùc cheø. Luùc baáy giôø chò môùi ngaång leân noùi chuyeän vôùi Lieân.
- Coøn coâ chöa doïn haøng aø?
Lieân giaät mình, keâu kheõ: cheát chöûa! Roài ñöùng daäy giuïc em:
- Vaøo ñoùng cöûa haøng thoâi, khoâng meï ra maéng cheát.
An ñaùp:
- Hoâm nay chöa chaéc meï coù ra khoâng, chò aï. Meï coøn baän laøm gaïo cô maø.
Ngaøy naøo, cöù chaäp toái, meï Lieân taït ra thaêm haøng moät laàn, vaø baø daën heã cöù troáng thu khoâng laø phaûi ñoùng cöûa haøng laïi. Theá maø Lieân maûi ngoài nhìn phoá queân maát! Baây giôø Lieân voäi vaøng vaøo thaép ñeøn, xeáp nhöõng quaû sôn ñen laïi, trong luùc An ñi tìm then ñeå caøi cöûa cho chaéc chaén. Caùi cöûa haøng hai chò em troâng coi laø moät cöûa haøng taïp hoùa nhoû xíu, meï Lieân doïn ngay töø khi caû nhaø boû Haø Noäi veà queâ ôû, vì thaày Lieân maéc vieäc. Moät gian haøng beù thueâ laïi cuûa baø laõo moùm, ngaên ra baèng moät taám pheân nöùa daùn giaáy nhaät trình. Meï Lieân giao cho Lieân troâng coi - baø coøn baän laøm haøng saùo - vaø buoåi toái thì hai chò em cuøng nguû ñaây ñeå troâng haøng.
Lieân ñeám laïi nhöõng phong thuoác laøo, xeáp vaøo hoøm caùc baùnh xaø phoøng coøn laïi, vöøa laåm nhaåm tính tieàn haøng. Hoâm nay ngaøy phieân maø baùn cuõng chaúng aên thua gì.
- Coù phaûi buoåi tröa em baùn cho baø Löïc hai baùnh xaø phoøng khoâng?
An ngaãm nghó roài ñaùp:
- Vaâng, baø ta mua hai baùnh coøn cuï Chò laáy chòu nöûa baùnh nöõa.
Lieân vôùi caùi baøn tính ñeå coäng soá tieàn. Nhöng trong haøng noùng vaø muoãi quaù, chò ngaàn ngaïi roài xeáp heát caû tieàn vaøo traùp, khoâng tính nöõa:
- Thoâi, ñeå mai tính moät theå.
An nhìn chò chæ ñôïi luùc aáy. Hai chò em cuøng voäi muoán ñoùng cöûa haøng ñeå laïi ra ngoaøi kia, ngoài treân choõng ngaém nhìn phong caûnh ngoaøi phoá. Lieân khoùa voäi traùp tieàn vôùi moät chieác khoùa chò ñeo vaøo caùi daây xaø tích baïc ôû thaét löng, chieác xaø tích vaø caùi khoùa chò quí meán vaø haõnh dieän, vì noù toû ra chò laø ngöôøi con gaùi lôùn vaø ñaûm ñang.
- A, coâ beù laøm gì theá?
Nghe caâu noùi tieáp theo moät tieáng cöôøi khanh khaùch, chò em Lieân khoâng caàn ngoaûnh maët ra cuõng bieát laø ai ñaõ vaøo haøng. Ñoù laø cuï Thi, moät baø giaø hôi ñieân vaãn mua röôïu ôû haøng Lieân. Lieân ñaõ bieát tính baø, chò laúng laëng roùt moät cuùt röôïu ty ñaày ñöa cho cuï; chò khoâng daùm nhìn maët cuï vaø trong loøng hôi run sôï, chò mong cho cuï choùng ñi. Cuï caàm cuùt röôïu soi leân roài cöôøi gioøn giaõ noùi:
- A, em Lieân thaûo nhæ. Hoâm nay laïi roùt ñaày cho chò ñaây.
Cuï ngöûa coå ra ñaèng sau, uoáng moät hôi caïn saïch, roài vöøa cheùp mieäng vöøa laàn ruoät töôïng traû tieàn - Cuï ñeå ba ñoàng xu vaøo tay Lieân, xoa ñaàu chò moät caùi roài laûo ñaûo böôùc ra ngoaøi. Hai chò em Lieân ñöùng söõng nhìn theo cuï ñi laàn vaøo boùng toái, tieáng cöôøi khanh khaùch nhoû daàn veà phía laøng.
*
* *Trôøi ñaõ baét ñaàu ñeâm, moät ñeâm muøa haï eâm nhö nhung vaø thoaûng qua gioù maùt. Ñöôøng phoá vaø caùc ngoõ con daàn daàn chöùa ñaày boùng toái. Caùc nhaø ñaõ ñoùng im æm, tröø moät vaøi cöûa haøng coøn thöùc, nhöng cöûa chæ ñeå heù ra moät khe aùnh saùng. Treû con tuï hoïp nhau ôû theàm heø, tieáng cöôøi noùi vui veû, khieán An theøm muoán nhaäp boïn vôùi chuùng ñeå noâ ñuøa, nhöng sôï traùi lôøi meï daën phaûi coi haøng, neân hai chò em ñaønh ngoài yeân treân choõng, ñöa maét theo doõi nhöõng boùng ngöôøi veà muoän, töø töø ñi trong ñeâm.
Voøm trôøi haøng ngaøn ngoâi sao ganh nhau laáp laùnh, laãn vôùi veät saùng cuûa nhöõng con ñom ñoùm bay laø treân maët ñaát hay len vaøo caønh caây. An vaø Lieân laëng ngöôùc maét leân nhìn caùc vì sao ñeå tìm soâng Ngaân Haø vaø con vòt theo sau oâng Thaàn Noâng. Vuõ truï thaêm thaúm bao la ñoái vôùi taâm hoàn hai ñöùa treû nhö ñaày bí maät vaø xa laï vaø laøm moûi trí nghó, neân chæ moät laùt hai chò em laïi cuùi nhìn veà maët ñaát, veà quaõng saùng thaân maät chung quanh ngoïn ñeøn lay ñoäng treân choõng haøng cuûa chò Tyù. Veà phía huyeän, moät chaám löûa khaùc nhoû vaø vaøng lô löûng ñi trong ñeâm toái, maát ñi, roài laïi hieän ra... An troû tay baûo chò:
- Kìa, haøng phôû cuûa baùc Sieâu ñaõ ñeán kia roài.
Tieáng ñoøn gaùnh kóu kòt nghe roõ reät, khoùi theo gioù taït laïi choã hai chò em; baùc Sieâu ñaõ tôùi gaàn, ñaët gaùnh phôû xuoáng ñöôøng. Baùc cuùi xuoáng nhoùm laïi löûa, thoåi vaøo caùi nöùa con. Boùng baùc meânh mang ngaû xuoáng ñaát moät vuøng vaø keùo daøi ñeán taän haøng raøo hai beân ngoõ. An vaø Lieân ngöûi thaáy muøi phôû thôm, nhöng ôû caùi huyeän nhoû naøy, quaø baùc Sieâu baùn laø moät thöù quaø xa xæ, nhieàu tieàn, hai chò em khoâng bao giôø mua ñöôïc. Lieân nhôù laïi khi ôû Haø Noäi chò ñöôïc höôûng nhöõng thöùc quaø ngon, laï, - baáy giôø meï Lieân nhieàu tieàn,- ñöôïc ñi chôi Bôø hoà uoáng nhöõng coác nöôùc laïnh xanh ñoû. Ngoaøi ra, kyû nieäm coøn nhôù laïi khoâng roõ reät gì, chæ laø moät vuøng saùng röïc vaø laáp laùnh, Haø Noäi nhieàu ñeøn quaù! Töø khi nhaø Lieân doïn veà ñaây, töø khi coù caùi cöûa haøng naøy, ñeâm naøo Lieân vaø em cuõng phaûi ngoài treân chieác choõng tre döôùi goác baøng vôùi caùi toái cuûa quang caûnh phoá chung quanh.
Ñeâm toái ñoái vôùi Lieân quen laém, chò khoâng sôï noù nöõa. Toái heát caû, con ñöôøng thaêm thaúm ra soâng, con ñöôøng qua chôï veà nhaø, caùc ngoõ vaøo laøng laïi saãm ñen hôn nöõa. Giôø chæ coøn ngoïn ñeøn con cuûa chò Tyù, vaø caùi beáp löûa cuûa baùc Sieâu chieáu saùng moät vuøng ñaát caùt, trong cöûa haøng, ngoïn ñeøn cuûa Lieân, ngoïn ñeøn vaën nhoû, thöa thôùt töøng hoät saùng loït qua pheân nöùa. Taát caû phoá xaù trong huyeän baây giôø ñeàu thu nhoû laïi nôi haøng nöôùc cuûa chò Tyù. Theâm ñöôïc moät gia ñình baùc Saåm ngoài treân manh chieáu, caùi thau saét traéng ñeå tröôùc maët, nhöng baùc chöa haùt vì chöa coù khaùch nghe.
Chò Tyù phe phaåy caønh chuoái khoâ ñuoåi ruoài boø treân maáy thöùc haøng, chaäm raõi noùi:
- Giôø muoän theá naøy maø hoï chöa ra nhæ?
Chò muoán noùi maáy chuù lính trong huyeän, maáy ngöôøi nhaø cuûa cuï thöøa, cuï luïc laø nhöõng khaùch haøng quen cuûa chò. Baùc Sieâu ñaùp vaån vô:
- Hoâm nay trong oâng giaùo cuõng coù toå toâm. Deã hoï khoâng phaûi ñi goïi ñaâu.
Vôï choàng baùc Saåm goùp chuyeän baèng maáy tieáng ñaøn baàu, baàn baät trong yeân laëng. Thaèng con boø ra ñaát, ngoaøi manh chieáu, nghòch nhaët nhöõng raùc baån vuøi trong caùt beân ñöôøng. Chöøng aáy ngöôøi trong boùng toái mong ñôïi moät caùi gì töôi saùng cho söï soáng ngheøo khoå haøng ngaøy cuûa hoï.
An vaø Lieân ñaõ buoàn nguû ríu caû maét. Tuy vaäy hai chò em vaãn coá göôïng ñeå thöùc khuya chuùt nöõa, tröôùc khi vaøo haøng ñoùng cöûa ñi nguû. Meï vaãn daën phaûi thöùc ñeán khi taàu xuoáng - ñöôøng saét ñi ngang qua ngay tröôùc maët phoá - ñeå baùn haøng, may ra coøn coù moät vaøi ngöôøi mua. Nhöng cuõng nhö moïi ñeâm Lieân khoâng troâng mong coøn ai ñeán mua nöõa. Vôùi laïi, ñeâm hoï chæ mua bao dieâm hay goùi thuoác laø cuøng. Lieân vaø em coá thöùc laø vì côù khaùc, vì muoán ñöôïc nhìn chuyeán taàu ñoù laø söï hoaït ñoäng cuoái cuøng cuûa ñeâm khuya.
An ñaõ naèm xuoáng goái ñaàu leân ñuøi chò, mi maét saép söûa rôi xuoáng, coøn daën vôùi:
- Taàu ñeán chò ñaùnh thöùc em daäy nheù.
- öø, em cöù nguû ñi.
Lieân kheõ quaït cho An, vuoát laïi maùi toùc tô. Ñaàu em beù naëng daàn treân ngöôøi Lieân; chò ngoài yeân khoâng ñoäng ñaäy. Qua khe laù cuûa caønh baøng ngaøn sao vaãn laáp laùnh; moät con ñom ñoùm baùm vaøo döôùi maët laù, vuøng saùng nhoû xanh nhaáp nhaùy roài hoa ruïng xuoáng vai Lieân khe kheõ, thænh thoaûng töøng loaït moät. Taâm hoàn Lieân yeân tónh haún, coù nhöõng caûm giaùc mô hoà khoâng hieåu.
Troáng caàm canh ôû huyeän ñaùnh tung leân moät tieáng ngaén, khoâ khan, khoâng vang ñoäng ra xa, roài chìm ngay vaøo boùng toái. Ngöôøi vaéng maõi; treân haøng gheá chò Tyù môùi coù hai, ba baùc phu ngoài uoáng nöôùc vaø huùt thuoác laøo. Nhöng moät laùt töø phoá huyeän ñi ra, hai ba ngöôøi caàm ñeøn loàng lung lay caùc boùng daøi; maáy ngöôøi laøm coâng ôû hieäu khaùch ñi ñoùn baø chuû ôû tænh veà. Baùc Sieâu ngheån coå nhìn ra phía ga, leân tieáng:
- Ñeøn ghi ñaõ ra kia roài.
Lieân cuõng troâng thaáy ngoïn löûa xanh bieác, saùt maët ñaát nhö ma trôi. Roài tieáng coøi xe löûa ôû ñaâu vang laïi, trong ñeâm khuya keùo daøi ra theo gioù xa xoâi. Lieân ñaùnh thöùc em:
- Daäy ñi, An. Taøu ñeán roài.
An nhoûm daäy, laáy tay giuïi maét cho tænh haún. Hai chò em nghe thaáy tieáng doàn daäp, tieáng xe rít maïnh vaøo ghi. Moät laøn khoùi böøng saùng traéng leân ñaèng xa, tieáp ñeán tieáng haønh khaùch oàn aøo khe kheõ. Maáy naêm nay buoân baùn keùm neân ngöôøi leân xuoáng ít, coù khi hai chò em ñôïi chôø chaúng thaáy ai. Tröôùc kia, ôû saân ga, coù maáy haøng côm môû ñoùn khaùch, ñeøn saùng cho ñeán nöûa ñeâm. Nhöng baây giôø hoï ñoùng cöûa caû roài, cuõng im laëng toái ñen nhö ngoaøi phoá.
Hai chò em chôø khoâng laâu. Tieáng coøi ñaõ rít leân, vaø taàu raàm roä ñi tôùi. Lieân daét em ñöùng daäy ñeå nhìn ñoaøn xe vuït qua, caùc toa ñeøn saùng tröng, chieáu aùnh caû xuoáng ñöôøng. Lieân chæ thoaùng troâng thaáy nhöõng toa haøng treân sang troïng loá nhoá nhöõng ngöôøi, ñoàng vaø keàn laáp laùnh, vaø caùc cöûa kính saùng. Roài chieác taàu ñi vaøo ñeâm toái, ñeå laïi nhöõng ñoám than ñoû bay tung treân ñöôøng saét. Hai chò em coøn nhìn theo caùi chaám nhoû cuûa chieác ñeøn xanh treo treân toa sau cuøng, xa xa maõi roài khuaát sau raëng tre.
- Taàu hoâm nay khoâng ñoâng nhæ, chò nhæ.
Lieân caàm tay em khoâng ñaùp. Chuyeán taàu ñeâm nay khoâng ñoâng nhö moïi khi, thöa vaéng ngöôøi vaø hình nhö keùm sang hôn. Nhöng hoï ôû Haø Noäi veà! Lieân laëng theo mô töôûng. Haø Noäi xa xaêm, Haø Noäi saùng röïc vui veû vaø huyeân naùo. Con taàu nhö ñaõ ñem moät chuùt theá giôùi khaùc ñi qua. Moät theá giôùi khaùc haún, ñoái vôùi Lieân, khaùc haún caùc vaàng saùng ngoïn ñeøn cuûa chò Tyù vaø aùnh löûa cuûa baùc Sieâu. Ñeâm toái vaãn bao boïc chung quanh, ñeâm cuûa ñaát queâ, vaø ngoaøi kia, ñoàng ruoäng meânh mang vaø yeân laëng.
- Thoâi ñi nguû ñi chò.
Lieân voã vai em ngoài xuoáng choõng, An cuõng ngoài xuoáng vaø ngaû ñaàu vaøo vai Lieân. Tieáng vang ñoäng cuûa xe hoûa ñaõ nhoû roài, vaø maát daàn trong boùng toái, laéng tai cuõng khoâng nghe thaáy nöõa. Sao treân trôøi vaãn laáp laùnh. Caû phoá huyeän baây giôø môùi thaät laø heát naùo ñoäng, chæ coøn ñeâm khuya, tieáng troáng caàm canh vaø tieáng choù caén. Töø phía ga, boùng ñeøn loàng vôùi boùng ngöôøi ñi veà: chò Tyù ñöông söûa soaïn ñoà ñaïc vaø baùc Sieâu ñaõ gaùnh haøng ñi vaøo trong laøng, coøn vôï choàng baùc Saåm nguû guïc treân manh chieáu töï bao giôø.
Lieân quay laïi nhìn em, thaáy An cuõng ñaõ nguû say tay naém chaët taø aùo chò vaø ñaàu vaãn döïa vaøo vai. Lieân nhìn quanh ñeâm toái, gioù ñaõ thoaùng laïnh vaø ñom ñoùm khoâng coøn nöõa. Chò cuùi xuoáng vöïc em vaøo trong haøng, maét cuõng ñaõ ríu laïi. Chò gaøi cöûa caån thaän vaø vaën nhoû ngoïn ñeøn ñaët leân treân caùi quaû thuoác sôn ñen. Roài Lieân ñeán beân em naèm xuoáng. Chò goái ñaàu leân tay nhaém maét laïi. Nhöõng caûm giaùc ban ngaøy laéng ñi trong taâm hoàn Lieân vaø hình aûnh cuûa theá giôùi quanh mình, môø môø ñi trong maét chò. Lieân thaáy mình soáng giöõa bao nhieâu söï xa xoâi khoâng bieát nhö chieác ñeøn con cuûa chò Tyù chæ chieáu saùng moät vuøng ñaát nhoû. Nhöng Lieân khoâng nghó ñöôïc laâu; maét chò naëng daàn, roài sau Lieân ngaäp vaøo giaác nguû yeân tónh, cuõng yeân tónh nhö ñeâm ôû trong phoá, tòch mòch vaø ñaày boùng toái.
Ruùt töø taäp truyeän ngaén Naéng trong vöôøn.
Nxb Ñôøi nay, Haø Noäi, 1938.
[ Trôû Veà ]