Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ]
__________________________________________________________________________________
Ñöùa Con
Thaïch Lam
- Trôøi chieàu roài maø chò coøn gaùnh nöôùc cô aø?
Chò Sen thong thaû moät laùt roài môùi traû lôøi:
- Con phaûi gaùnh nöôùc nöõa cho oâng taém chöù ñaõ thoâi ñaâu. Töø saùng ñeán giôø hôn möôøi gaùnh nöôùc roài.
Toâi aùi ngaïi nhìn chò. Soâng ôû xa, töø nhaø ra ñeán soâng phaûi ñi moät quaõng ñöôøng daøi. Baø Caû haø tieän khoâng chòu mua moät trinh moät gaùnh nöôùc cuûa ngöôøi ngoaøi chôï chôû vaøo baùn, baø baét chò Sen phaûi gaùnh suoát ngaøy. Toâi troâng chò maø thöông haïi; ngöôøi chò beù nhoû da saïm naéng. Chaân tay ñaõ bò nhöõng coâng vieäc naëng nhoïc laøm thaønh xaáu xí vaø caèn coãi.
Toâi saép noùi vôùi chò moät caâu an uûi, thì boãng coù tieáng the theù, - tieáng baø Caû - ôû treân nhaø ñöa xuoáng:
- Khoâng ñi maø gaùnh nöôùc cho oâng taém ñi coøn ñöùng ñaáy maø chaàu chuyeän. Gaàn toái roài coøn gì nöõa.
Toâi ngoaûnh laïi thaáy baø Caû ñöùng ôû treân theàm, maët cau coù vaø giaän döõ. Chò Sen sôï haõi, laúng laëng tra ñoøn gaùnh vaøo quang, ñi ra cöûa. Toâi nghe thaáy chò kheõ thôû daøi.
Chò ñi roài, toâi cuõng quay veà, sau löng mang naëng caùi nhìn cuûa baø Caû; chaéc baø ta khoâng baèng loøng toâi chuùt naøo, nhöng vì toâi laø con chaùu neân baø khoâng daùm noùi ñaáy thoâi.
Chuùng toâi, vaø taát caû moïi ngöôøi trong hoï khoâng ai öa gì baø Caû, maø coøn gheùt nöõa. Khoâng bieát trong caùi gheùt aáy coù laãn chuùt ganh tò khoâng, vì baø Caû giaøu laém, - nhöng heã noùi ñeán teân baø moïi ngöôøi ai cuõng bóu moâi khinh bæ. Hai vôï choàng oâng Caû tröôùc kia cuõng ngheøo heøn. Sau nhôø cho vay laõi, laõi raát naëng maø trôû neân giaøu coù. Nhöng baø kieät aùc laém. Moät tay baø Caû ñaõ tòch kyù khoâng bieát bao nhieâu ruoäng nöông cuûa ngöôøi ôû trong vuøng. Nhöõng ngöôøi vay nôï, baø baét phaûi bieáu xeùn, neân trong nhaø baø luùc naøo cuõng coù gaø vòt, gaïo hay chaân gioø. Nhöng hai oâng baø haø tieän khoâng daùm aên gaø vòt, ñem baùn ôû chôï coøn chaân gioø phôi khoâ ñeå daønh. Böõa côm chæ coù moät ít vöøng rang thaät maën, moät ít thòt kho rim vaø moät ñóa rau. Hai oâng baø thöôøng keâu raèng khoù ôû, luoân luoân khoâng aên ñöôïc. Chò Sen bieát nhieàu veà nhöõng böõa côm aáy vì chò phaûi aên côm vôùi muoái laø thöôøng. Nhieàu khi sang chôi, toâi thaáy chò ngoài tröôùc maâm côm chæ coù ñóa khoâng, vôùi baùt nöôùc maém. Chò aên ueå oaûi vaø thong thaû nhö ngöôøi khoâng aên ñöôïc, tuy chò ñoùi. Chò baûo raèng, côm vôùi muoái khoù aên laém, nuoát vaøo noù ngheïn ôû coå.
Chò Sen laø con moät ngöôøi laøng coù nôï oâng baø Caû. Nghe ñaâu thaày chò vì chaïy caùi Nhieâu, phaûi leân laïy van baø Caû vay ba chuïc. Ngaøy muøa ñaõ traû ñöôïc moät nöûa vaø ít laõi, coøn moät nöûa chöa traû ñöôïc, phaûi ñem chò Sen gaùn laøm ñöùa ôû khoâng coâng. Nhöng meï chò Sen noùi maõi, baø Caû roäng löôïng heïn moät naêm cho hai aùo caùnh, moät caùi aùo naâu daøi vaø hai caùi quaàn soài. Meï chò Sen caùm ôn loøng töû teá cao caû cuûa ngöôøi chuû nôï. Baø daën con ôû laïi haàu haï oâng baø Caû chu ñaùo, roài veà.
Töø ñaáy chò Sen quaùn xuyeán heát caû coâng vieäc trong nhaø. Naøo gaùnh nöôùc, boå cuûi, laøm côm, ñaàu taét maët toái suoát ngaøy, maø vaãn bò maéng chöûi. Vì baø Caû laø ngöôøi to tieáng vaø laém ñieàu laém. Khoâng luùc naøo haøng xoùm khoâng nghe tieáng baø the theù vaø rít leân, chöûi choù, maéng meøo, hay bôùi moùc chò Sen. Voâ phuùc cho chò maø heù raêng noùi laïi. Töùc thì baø Caû nhaûy leân, hai haøm raêng nghieán vaøo nhau, theùt:
- Caùi con cheát baêm cheát vaèm kia! Maøy aên haïi côm cuûa baø maø khoâng laøm vieäc cho baø aø! Boá maøy ñònh aên khoâng aên hoûng cuûa baø, thì baø môùi phaûi nuoâi baùo coâ maøy chöù!
Chò Sen laåm baåm: "Thaày con chöa lo ñöôïc traû baø chöù coù phaûi ñònh quòt nôï ñaâu maø baø chöûi", nhöng chæ laåm baåm trong mieäng thoâi, chöù khoâng daùm noùi.
Nhöõng luùc aáy, caùc ngöôøi haøng xoùm nghe tieáng baø, laïi thì thaàm baûo nhau: "Gôùm aùc nghieät theá chaû traùch ñöôïc khoâng coù con. Trôøi naøo cho con nhöõng ngöôøi nhö theá", vaø hoï thaáy heå haû trong loøng nhö moät söï baùo thuø. OÂng baø Caû khoâng coù con. Ñoù laø söï phieàn muoän nhaát. Hai oâng baø baây giôø ñaõ coù tuoåi, khoâng coøn mong moûi gì nöõa. Tröôùc kia baø Caû ñaõ chaïy thaày chaïy thuoác chaùn, leã heát ñeàn kia phuû noï ñeå caàu laáy muïn con; nhöng oâng caøng ngaøy caøng yeáu maø baø thì cöù caèn coãi heùo haét laïi nhö maáy caây khoâ, chaúng sinh nôû gì caû. Ngöôøi trong hoï gheùt baø thöôøng baûo: "Khoâng bieát kieät nhö theá roài giöõ cuûa ñeå cho ai?" Nhöõng lôøi thò phi aáy ñeán tai baø Caû, coù leõ khieán cho baø töùc tím ruoät gan. Baø caøng gheùt hoï haøng, vaø khoâng öa con chaùu ñeán chôi, tuy chuùng toâi ñeán, baø khoâng daùm gheùt ra maët. Baø ñoái vôùi chuùng toâi vaãn ngoït nhaït, vaãn dòu daøng. Thaáy chuùng toâi aên maëc raùch röôùi, baø hay hoûi khaùy:
- "Sao meï khoâng may quaàn aùo laønh cho caùc chaùu maëc, ñeå raùch röôùi theá naøy?", vaø quay laïi baûo choàng: "AÊn tieâu laém vaøo roài ñeå con toài teä theá kia!" Roài baø ñem ra nhöõng thöùc cuûa ngöôøi ta bieáu phaân phaùt cho chuùng toâi moãi ñöùa moät vaøi caùi keïo, coøn nhieàu khi phaûi vöùt ñi vì khoâng aên ñöôïc.
*
* *Chò Sen ôû vôùi baø Caû ñöôïc ngoùt moät naêm. Böõa hoâm aáy, thaáy tieáng baø Caû quaùt thaùo ñaõ laâu, toâi chaïy sang. Chò Sen ñang cuùi ñaàu vaøo ñoáng rôm khoùc. Toâi hoûi taïi sao, chò nöùc nôû ñaùp:
- Toâi lôõ tay ñaùnh vôõ moät caùi cheùn, baø aáy ñaùnh toâi ñau quaù.
Chò Sen thaâm tím caû mình maåy, moät veát roi aáy qua moâi laøm röôùm maùu. Chò vöøa xoa boùp vöøa than thôû:
- Bôûi thaày u toâi maéc nôï neân toâi môùi phaûi chòu khoå theá naøy.
- Theá chò xin veà coù ñöôïc khoâng?
Chò Sen seõ laéc ñaàu thôû daøi, khoâng noùi. Coù leõ chò nghó ñeán moùn nôï coøn thieáu, neáu chöa traû ñöôïc nhaø cöûa seõ bò tòch kyù.
Caùch ñoù ít laâu, meï chò Sen hay leân vaøo haàu chuyeän baø Caû. Ngöôøi ta noùi chò Sen saép xin veà ñi laáy choàng. Nhöng heã coù ai hoûi laø baø Caû traû lôøi:
- Caùi ñoà côm toi aáy thì ai laáy maø choàng vôùi con.
Roài chuùng toâi thaáy chò Sen caøng phaûi chöûi vaø phaûi ñoøn hôn tröôùc. Hôi moät tí laø baø Caû nhaéc ñeán moùn tieàn nôï ñeå nhieác moùc chò, noùi nay ñuoåi ñi, mai ñuoåi ñi, khoâng nuoâi chò "caùi con tröông xaùc chæ hay aên" aáy nöõa. Chuùng toâi thaáy chò khoùc luoân; sang luùc naøo cuõng thaáy chò maét ñoû hoe, hay ñang laáy muoái vaø nöôùc noùng ñaép vaøo nhöõng veát thöông bôûi roi oâng Caû.
Ñaàu thaùng taùm, toâi thaáy thaøy chò Sen leân haàu baø Caû leã meã mang moät caùi bu, trong coù hai con gaø vaø moät con vòt; u chò Sen thì mang moät naûi chuoái vaø moät buoàng cau noùi laø laáy ôû vöôøn nhaø.
Gaëp ôû ngoõ, ngöôøi vuù giaø cuûa toâi hoûi:
- Hai baùc ñi ñaâu maø nhieàu leã vaät theá?
Thaày u chò Sen ñaùp:
- Chuùng toâi leân xin cho con chaùu noù veà ñeå laáy choàng.
Toâi chaïy sang xem. Hai thaày u chò Sen haàu chuyeän raát laâu oâng baø Caû; chò Sen ngoài caén rôm ôû theàm nhaø döôùi, beân caïnh caùi bu gaø vòt. Maáy caùi quaàn aùo cuõ vaù raùch chò ñaõ goùi gheùm trong caùi khaên vuoâng, cuøng vôùi caùi löôïc con ba xu, moät caùi göông troøn nhoû vaø moät hoäp saùp coâ Ba, ñoù laø taát caû nhöõng thöù chò coù.
Ñeán quaù tröa, thaày u chò Sen ñöa chò sang chaøo baø toâi. Chò oâm caùi goùi con beân naùch, vaãn maëc caùi aùo naâu vaù haøng ngaøy, maø khoùi beáp vaø moà hoâi ñaõ laøm ñen ñi töøng choã. Toâi nhaän thaáy thaày u chò veû maët khoâng ñöôïc töôi nhö luùc ñeán; baáy giôø hai tay boû khoâng, - leã vaät chaéc ñaõ ñöôïc baø Caû nhaän cho roài - boä daïng buoàn raàu vaø thaát voïng.
Baø toâi chuùc möøng chò Sen vaøi caâu laáy leä, roài hoûi:
- Baø Caû cho ñöôïc bao nhieâu laøm voán?
U chò Sen ñaùp:
- Baåm, chaúng ñöôïc ñoàng naøo caû. Nhaø con phaûi vaät naøi maõi maø baø Caû môùi thoâi khoâng ñoøi laõi thaùng naøy.
Thaày chò Sen noùi theâm:
- Baây giôø coøn chaïy tieàn lo cho chaùu, coù ñaâu maø traû ñöôïc. Baø toâi laïi hoûi:
- Theá coøn quaàn aùo môùi cuûa noù ñaâu?
- Baåm, baø Caû khoâng cho, baûo raèng chöa ôû ñöôïc ñuùng moät naêm.
Gioïng u chò Sen taám töùc, roài ngheïn ngaøo trong nöôùc maét. Coøn chò Sen töø naõy vaãn cöù laëng yeân ñöùng ôû goùc nhaø, tay oâm chaët caùi goùi quaàn aùo cuõ. Moät laùt sau, chò laúng laëng theo thaày u ñi ra, daùng ñi chaäm chaïp vaø khoù nhoïc, nhö coøn ñang gaùnh gaùnh nöôùc ôû treân vai.
Maõi hai naêm sau toâi laïi môùi ñöôïc thaáy chò Sen. Hoâm aáy, thaày u chò laïi leã meã buoàng chuoái vaø caùi bu gaø leân teát oâng baø Caû, vì moùn nôï chöa traû heát. Chò Sen ñi theo sau, nhöng laàn naøy tay chò boàng ñöùa con trai, ñöùa con cuûa chò.
Ba ngöôøi vaøo luùc oâng baø Caû ñang aên côm.
Thaày chò Sen ñeå bu gaø vaø buoàng chuoái xuoáng ñaát, chaép tay vaùi:
- Laïy oâng baø aï.
Chò Sen naáp sau boá meï, cuõng caát tieáng kheõ chaøo theo. Baø Caû buoâng ñuõa, gaät ñaàu ñaùp laïi "toâi khoâng daùm"; roài baûo vôï choàng baùc Nhieâu:
- Hai baùc ngoài chôi.
Troâng thaáy chò Sen ñöùng laån vaøo xoù toái, baø Caû hoûi:
- Chò Sen ñaây aø?
Tieáng "vaâng" seõ cuûa chò bò caâu noùi cuûa baùc Nhieâu laáp ñi:
- Baåm vaâng. Chaùu noù xin leân chaøo oâng baø ñaáy aï.
- Coù con roài kia aø? Mau nhæ. Naøo, ñem chaùu laïi ñaây toâi xem naøo...
Chò Sen ruït reø, sôï haõi, beá con laïi gaàn. Baø Caû giô tay ñoùn ñöùa beù, vöøa hoûi:
- Noù leân maáy?
- Baåm, chaùu môùi ñöôïc möôøi boán thaùng aï.
Baø Caû xoác ñöùa beù treân tay roài nhìn oâng Caû, baûo: "Naøy, thaèng beù naëng quaù". Baø quay maët ñöùa beù laïi, nhìn noù vaø "taëc aâu" vôùi noù maáy tieáng. Roài boãng baø voøng tay ghì chaët ñöùa beù vaøo caùi söôøn caèn coãi cuûa baø, khieán taám aùo luïa caêng thaúng treân ngöïc leùp vaø ñoâi vuù heùo hon. Ñöùa beù sôï khoùc theùt leân, ngöûa coå ra ñaèng sau. Baø Caû doã:
- Ngoan ngoan baø cho caùi naøy.
Baø gaép moät mieáng ñaäu trong maâm ñöa leân mieäng ñöùa beù. Nhöng noù caøng khoùc giaø vaø giaãy giuïa ñeå nhoaøi ra vôùi meï. Chò Sen laïi gaàn:
- Thöa baø ñeå con beá.
Baø Caû ngaån ngô naâng ñöùa beù traû laïi meï.
Toâi thaáy trong maét baø saùng leân moät tia saùng theøm muoán vaø ao öôùc. Baø coøn noùi vôùi:
- Ñöùa beù troâng khaùu khænh quaù nhæ.
Chò Sen sung söôùng theïn ñoû maët, aüm con leân tay hoân hít, chò nhìn ñöùa beù vôùi taát caû tình aâu yeám vaø töï kieâu cuûa ngöôøi meï, roài thöa:
- Baåm, chaùu noù naêm ngoaùi bò saøi, cöù quaët queïo maõi; ñeán baây giôø môùi ñôõ.
Baø cheùp mieäng noùi kheùo:
- Nhaø thì tuùng, moät ñoàng, moät chöõ khoâng coù, maø cöù phaûi lo thuoác cho con thaät ñeán khoå.
Nhöng baø Caû hình nhö khoâng nghe thaáy gì nöõa. Maét baø ñôø ra nhö ñang theo ñuoåi moät öôùc voïng xa xoâi; baø ñang nghó raèng khoâng bao giôø baø ñöôïc bieát nhöõng noãi lo sôï aáy, bôûi khoâng bao giôø baø ñöôïc boàng ñöùa con treân tay, ñöôïc naâng niu aáp uû moät caùi maàm soáng trong loøng. Khoâng bao giôø... Giaù baø ñaùnh ñoåi taát caû cuûa caûi ñeå laáy ñöùa con!
Toâi thaáy ngöôøi baø rung ñoäng, moät tieáng thôû daøi seõ thoaùt ra moâi roài ñoâi maét raùo cuûa baø boãng môø ñi nhö öôùt leä. Baø laëng nhìn ñöùa beù ñang ruùc buù ñoâi vuù caêng söõa trong yeám meï.
Luùc aáy u chò Sen xin pheùp veà, baø Caû nhaát ñònh khoâng laáy leã; baùc Nhieâu sôï quaù, khaån khoaûn vaät naøi maõi, baø cuõng khoâng nghe, baét phaûi mang veà, vaø oân toàn noùi baø coù leã nhieàu roài, khoâng caàn laáy cuûa hai vôï choàng ngheøo baùc nöõa. Roài muoán toû cho baùc bieát raèng khoâng phaûi baø giaän, baø Caû môû tuû laáy hai ñoàng baïc môùi ñöa cho chò Sen, baûo:
- Ñaây, toâi cho chò caàm veà may aùo cho con maëc. Roài ñeán Teát beá noù leân chôi nheù!
Chò Sen e leä ñuùt hai ñoàng baïc vaøo ruoät töôïng; chò caûm ñoäng quaù khoâng caùm ôn baø Caû ñöôïc.
Moät laùt sau, hai vôï choàng baùc Nhieâu hôùn hôû xaùch bu gaø vaø buoàng chuoái ra veà, chò Sen vui veû theo sau, vöøa ñi vöøa möøng con roái rít.
Ruùt töø taäp truyeän ngaén Naéng trong vöôøn,
Nxb Ñôøi nay, Haø Noäi 1938.
[ Trôû Veà ]