Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ]
__________________________________________________________________________________
Coâ Haøng Xeùn
Thaïch Lam Chôï huyeän moät thaùng saùu phieân
Gaëp coâ haøng xeùn keát duyeân Chaâu, Traàn.
(Ca dao)
Qua caùi coång gaïch cuõ, coâ vaøo haún trong laøng, Ngoõ toái hôn, ñaát maáp moâ vì traâu böôùc, nhöng coâ thuoäc ñöôøng loái laém. Chaân coâ giaãm leân laù tre khoâ vaø tai nghe tieáng xao xaùc ñaõ quen; muøi beøo ôû döôùi ao vaø muøi raï öôùt ñöa leân aåm öôùt. Ñi ngang caùc nhaø quen, coâ thaáy aùnh saùng ñeøn chieáu qua raøo, vaø tieáng nhöõng ngöôøi quen thuoäc ôû trong ñöa ra: "A, baùc caû Só ñaõ veà roài". Laàn naøo haøng baùc cuõng baùn heát sôùm, baùc cuõng ra veà tröôùc vì nhaø coù con moïn. Coøn coâ, coâ cuõng coù theå veà sôùm ñöôïc, vì chôï chieàu cuõng vaéng ngöôøi mua. Nhöng coâ coøn cöù vui chò vui em, laàn khaân ôû laïi. Chæ taïi con Lieân noù giöõ mình ñeå veà moät theå. Baây giôø noù ñaõ veà ñeán nhaø chöa? Coâ Taâm laïi nghó ñeán mình, meï giaø ñang mong ñôïi vaø caùc em ñang noùng ruoät vì quaø. Goùi keïo boûng coâ ñaõ goùi caån thaän ñeå ôû döôùi thuùng, moãi ñöùa seõ ñöôïc hai caùi. Chaéc haún chuùng seõ vui möøng laém...
Taâm voäi vaõ böôùc mau. Tröôùc ñình, saân gaïch roäng ñaày boùng toái vaø yeân laëng; con saáu ñaù vaãn phuïc yeân treân beä ôû ngoaøi, hình daùng quen thuoäc quaù. Boãng coâ döøng laïi; coâ suyùt va phaûi moät ngöôøi ôû ngoõ reõ ra. Ngöôøi kia cuõng traùnh sang beân, saùt vaøo haøng raøo. Nhöng Taâm nhaän ra ngay:
- Baùc Vyõ ñaáy ö? Ñi ñaâu maø toái theá?
Ngöôøi kia tieán moät böôùc, nhìn taän maët:
- Ai? aø, coâ Taâm, coâ ñi chôï veà.
Taâm ñaõ böôùc xa roài, tre vi vuùt theâm, trôøi laïi laám taám möa laïnh rôi xuoáng maët. Coâ ñi qua nhaø baø cuï Nhieâu roài veà ñeán ngoõ. Caùnh cöûa goã chöa ñoùng. Coâ xoay ñoøn gaùnh ñaåy cöûa, roài böôùc vaøo. Taát caû caùi toái taêm reùt möôùt, vaø caùnh ñoàng hoang vaéng coâ ñeå laïi ôû ngoaøi. Ñaây laø nhaø roài. Muøi phaân traâu noàng aám saëc ngay vaøo coå; thoaùng qua coâ nghe tieáng chaân traâu ñaäp trong chuoàng. Con Vaù thaáy ñoäng suûa leân, roài chaïy laïi vaáp vaøo chaân, quaán quyùt. Trong nhaø, maáy ñöùa em reo:
- A, a! Chò Taâm ñaõ veà!
Taâm ñaët gaùnh ôû treân theàm. aùnh ñeøn chieáu ra, coâ thaáy quaàn aùo laám taám öôùt vì möa buïi. Thaèng Laân chaïy ra tröôùc nhaát, suyùt nöõa vaáp vaøo cöûa böùc baøn. Roài thaèng aùi, con Beù cuõng theo ra.
- Quaø cuûa chuùng em ñaâu, chò?
Noù cuùi xuoáng ñònh luïc vaøo gaùnh haøng. Taâm voäi baûo em:
- aáy chôù, ñeå chò laáy cho, khoâng kheùo vôõ caû kính.
Coâ nhìn xuoáng oâ haøng: möa chæ hôi phôùt treân kính, chöa vieäc gì. Haøng khoâng coù caùi gì öôùt.
- Keïo ñaây, moãi ñöùa hai chieác.
Chuùng noù xuùm caû chung quanh chò. - Em beù ngoan ngoaõn quaù, ñaây phaàn rieâng chò daønh em ñaây naøy.
Boãng tieáng dòu daøng cuûa baø Tuù ôû döôùi nhaø ñöa leân:
- Taâm con ñaõ veà ñaáy ö?
- Thöa u, vaâng aï.
Baø Tuù ñeán daét luõ con, kheõ baûo:
- Chuùng maøy haùu aên quaù, khoâng ñeå cho chò vaøo ñeán nhaø nöõa, - roài quay laïi Taâm. - Con röûa chaân tay roài ñi aên côm keûo ñoùi. Sao veà muoän theá, con?
- Thöa u, hoâm nay con ngoài chôï Son aï.
Con ôû gaùi töø naõy ôû döôùi beáp leân, cöù ñöùng maõi goùp chuyeän ôû treân theàm. Baø Tuù quay ra baûo:
- Kìa, khoâng caát haøng vaøo cho coâ, coøn ñöùng laøm gì ôû ñaáy?
Trong nhaø aám cuùng, khaùc haún ôû ngoaøi. Ngoïn ñeøn thaân maät chieáu treân aùn thö, nhöõng neùt vaøng ñaõ cuõ cuûa caâu ñoái hoaønh phi lôø môø aùnh trong boáng toái. Maâm côm ñaäy loàng baøn coøn ñeå ôû giöõa phaûn.
- Con ngoài ñaây roài aên côm. Trôøi reùt theá naøy thì mai nghæ chôï thoâi con aï. Ñi laøm gì cho noù khoå.
Em beù noùi theo:
- Chò ôû nhaø vôùi chuùng em chò aï. Mai chuû nhaät chuùng em ñöôïc nghæ.
Taâm mæm cöôøi xoa ñaàu em. Coâ sung söôùng vì thaáy meï saên soùc, caùc em meán yeâu. Bao nhieâu noãi meät nhoïc coâ thaáy tieâu taùn caû. Nhöõng luùc naøy khieán coâ queân heát caû bao nhieâu noãi e ngaïi khoù khaên. Coâ thaáy vui veû vaø naåy nôû trong thaâm taâm nhöõng yù muoán toát ñeïp cho gia ñình. Baø Tuù laïi aâu yeám giuïc:
- Con aên côm ñi, khoâng ñoùi. Thoâi, haõy ñeå ñaáy roài baûo con sen noù caát cho coù ñöôïc khoâng.
Taâm ñaùp "vaâng" nhöng coâ vaãn chöa laïi ngoài aên ngay. Coâ coøn thu xeáp haøng ñaõ: hai caùi hoäp goã vuoâng ñöïng caùc thöùc haøng, vaø nhöõng goùi buoäc kyõ trong thuøng. Taát caû voán lieáng quyù baùu, bôûi noù, coâ kieám lôøi nuoâi caùc em, giuùp ñôõ cha meï töø ngaøy trong nhaø sa suùt ñi vaø oâng Tuù ôû treân tænh doïn veà. Ñaõ ba boán naêm nay roài. Ruoäng nöông chæ coøn hôn maãu caáy ñuû thoùc aên vaø caên nhaø gaïch cuõ naøy, laø nhaø thôø chung caû hoï. OÂng Tuù töø ñoä maét keùm cuõng thoâi khoâng daïy hoïc nöõa. Taâm hoûi meï:
- Thaày con chöa veà cô, u?
Baø Tuù chaäm raõi ñaùp lôøi con, an phaän:
- Thaày sang chôi beân oâng chaùnh töø hoâm qua, deã thöôøng coøn ôû vaøi ngaøy môùi veà.
Hai meï con bieát raèng coù veà nhaø oâng Tuù cuõng buoàn chaû bieát laøm gì, roài laïi ñeán ñi chôi quanh quaån caùc ngöôøi trong laøng.
*
* *Böõa côm ngon laønh quaù. Taâm ngoài aên döôùi con maét hieàn töø vaø thöông meán cuûa meï. Caùc em coâ quaây quaàn caû chung quanh, hoûi chuyeän chôï buùa cuûa chò. Taâm ngaém nghía caùc neùt maët xinh xeûo, nhöõng con maét ngaây thô loùng laùnh döôùi maùi toùc tô cuûa caùc em: coâ thaáy loøng ñaàm aám vaø töï kieâu, loøng ngöôøi chò chòu khoù nhoïc ñeå kieám tieàn nuoâi caùc em aên hoïc. Coâ hoûi han saùch vôû cuûa thaèng Laân vaø thaèng aùi, hoïc lôùp ba ôû tröôøng laøng. Ngaøy tröôùc, thôøi coøn sung tuùc, coâ cuõng ñaõ caép saùch ñi hoïc, vaø veà nhaø laïi ñöôïc oâng Tuù daïy theâm chöõ nho. Nhöng ñaõ laâu, coâ rôøi boû quyeån saùch, ñeå böôùc chaân vaøo cuoäc ñôøi roäng raõi hôn, khoù khaên vaø chaët cheõ. Buoân baùn baây giôø moãi ngaøy moät chaät vaät, bôûi coâ ít voán. Taát caû gaùnh haøng cuûa Taâm chæ ñaùng giaù hai chuïc baïc. Giaù naøng coù nhieàu tieàn ñeå buoân vaûi baùn caùc chôï nhö Lieân...
- Thoâi, caùc em ñi nguû ñi, mai coøn daäy sôùm maø ñi hoïc chöù.
Laân cöôøi, traû lôøi chò:
- Mai chuû nhaät cô maø, chò queân roài aø? Toái nay em thöùc roõ khuya ñeå noùi chuyeän vôùi chò.
Nhöng moät laùt sau, trong caên nhaø yeân tónh, chæ coøn Taâm vaø baø Tuù ngoài treân phaûn: coâ kieåm ñieåm vaø xeáp ñaët laïi caùc thöù haøng ñeå mai ñi phieân chôï Baèng chính. Nhöõng thöù haøng nho nhoû, khaùc nhau vaø xinh xaén: cuoän chæ, bao kim, hoäp buùt, cuùc aùo, giaáy lô, moät traêm thöùc laët vaët qua laïi treân ngoùn tay nhoû beù cuûa thieáu nöõ, vöøa quyù baùu laïi vöøa ít oûi. Moãi thöù ñoái vôùi Taâm coù moät linh hoàn rieâng, vaø coâ haøng lôø môø ñoaùn hieåu trong thaâm taâm nhöõng khoù nhoïc vaø coâng cuûa ñaõ laøm thaønh chuùng. Taâm ñaõ theâm vaøo vaøi thöùc haøng môùi, baét ñaàu baùn ñöôïc ôû chôï: phaán xoa maët, daàu boâi toùc, vaø son thoa moâi. Coâ ngaém nghía treân tay caùi oáng saùp con baèng ñoàng - haøo röôõi moät caùi - ñöïng moät chaát ñoû thôm laøm thaém töôi moâi caùc thieáu nöõ ôû treân tænh. Ñoâi khi trong buoåi chôï Taâm ñaõ ñöôïc thaáy moät vaøi coâ gaùi tænh veà queâ, da traéng, moâi ñoû, lòch söï vaø sang troïng. Coù laàn, moät ñeâm khuya, Taâm ñaõ laáy saùp boâi leân moâi mình vaø ngaém troäm boùng trong chieác göông troøn nhoû Coâ Ba. Coâ hôi theïn thaáy boùng mình trong ñoù, vôùi ñoâi moâi ñoû nhö saãm maùu...
- Ñoä naøy, haøng coù baùn ñöôïc khoâng, con?
- Thöa u cuõng khaù aï.
Chò Lieân baùn vaûi cuõng chaúng ñeïp baèng. Taâm bieát mình xinh nhaát chôï. Boïn con trai cöù hay quanh quaån choã coâ ngoài vaø buoâng lôøi choøng gheïo. Nhöng coâ khoâng ñeå yù: Taâm thaáy vöõng vaøng ôû giaù trò vaø loøng cao quyù cuûa mình. Naøng ñaõ ñaûm ñang nuoâi caû moät nhaø, vôùi laïi, tröø phi laø coâ gaùi hö khoâng keå, coøn ai ôû ñòa vò naøng cuõng phaûi taûo taàn buoân baùn nhö theá. Laøm vieäc, ñoái vôùi Taâm, laø caùi leä chung cuûa ngöôøi ta. Coâ thaáy chung quanh toaøn nhöõng ñaøn baø chòu khoù laøm aên vaát vaû ñeå nuoâi choàng, nuoâi con. Khoâng bao giôø Taâm coù nghó cho mình, cho cuoäc ñôøi rieâng cuûa coâ.
Nhöng Taâm cuõng khoâng khoûi thaéc maéc vaån vô cho thaân theá; Taâm ngöûng leân nhìn neùt maët hieàn töø cuûa baø Tuù, roài laïi quay ñi, hôi e theïn. Vì naøng coù taâm söï kín rieâng. Hình aûnh moät ngöôøi con trai lanh lôïi, mieäng töôi nhö hoa, aên noùi meàm moûng deã nghe. Nhöõng ngaøy phieân chôï Baèng, Taâm thöôøng thaáy ngöôøi aáy ra haøng Taâm mua kim chæ. Naøng cuùi maët xuoáng haøng, thaáy caùi nhìn aâu yeám cuûa ngöôøi con trai aáy ñeø naëng treân ngöôøi. Maù Taâm phôn phôùt ñoû. Caâu chuyeän ngöôïng nghòu vaø gioùng moät, nhöng naøng thaáy taâm hoàn say söa nhö nhaáp röôïu.
Ngöôøi ta baûo ñoù laø caäu giaùo tröôøng laøng. Veû ngöôøi ñöùng ñaén, coù tö caùch, chöù khoâng chôùt nhaû nhö nhöõng anh trai laøng khaùc. Nhìn caùi aùo löông cuõ, Taâm cuõng ñoaùn laø caäu giaùo ngheøo thì phaûi. Cuõng nhö naøng.
Luùc leân giöôøng naèm, döôùi taám chaên moûng vaø laïnh, Taâm coøn tô töôûng maõi ñeán con ngöôøi xinh trai aáy. Trong nhaø ñaõ nguû yeân tónh caû roài. Treân aùn thö, beân caïnh ngoïn ñeøn hoa kyø, choàng saùch vaø caùi oáng buùt cuûa Laân, aùi che khuaát aùnh saùng. Caùc em naøng! Nhöõng ñöùa em thoâng minh vaø ngoan ngoaõn quaù. Khoâng bieát naøng coù taûo taàn maõi ñöôïc ñeå kieám tieàn mua giaáy buùt cho chuùng aên hoïc khoâng? Taâm mô maøng nghó ñeán söï thaønh coâng cuûa caùc em sau naøy: ñoã ñaït roài ñi laøm treân tænh giuùp thaày meï. Nhaø naøng laïi ñöôïc sung tuùc vaø maùt maët nhö xöa.
Taát caû nhöõng noãi lo laéng lui ñi vaø taâm hoàn giaûn dò cuûa thieáu nöõ ñöôïc nghæ ngôi yeân tónh.
*
* *Saùng sôùm hoâm sau, trong gioù baác laïnh, Taâm ñaõ môû coång gaùnh haøng leân chôï. Söông traéng coøn ñaày ôû caùc ngoõ trong laøng; muøi rôm raùc vaø coû öôùt thoang thoaûng boác leân, muøi quen cuûa queâ höông vaø cuûa ñaát maàu khieán Taâm thaáy deã chòu vaø theâm can ñaûm. Naøng raûo böôùc mau choùng ñeán chôï.
Caùi ñoøn gaùnh cong xuoáng vì haøng naëng, kóu kòt treân maûnh vai nhoû beù theo nhòp ñieäu cuûa böôùc ñi. Chòu khoù, chòu khoù, töøng tí moät, heát böôùc noï sang böôùc kia, cöù theá maø ñi khoâng nghó ngôïi. Taâm thaáy ngaøy nay cuõng nhö moïi ngaøy, ngaøy mai cuõng theá nöõa; taát caû cuoäc ñôøi naøng luùc naøo cuõng chòu khoù vaø heát söùc, nhö taám vaûi thoâ deät ñeàu nhau. Coù phaûi ñaâu chæ moät mình coâ; trong nhöõng luyõ tre xanh kia, bao nhieâu ngöôøi cuõng nhö coâ, cuõng phaûi chòu khoù, vaø nhoïc nhaèn, ñeå kieám tieàn nuoâi choàng, nuoâi con, nuoâi caùc em. Taâm khoâng chaùn naûn cuõng khoâng töï kieâu, chæ thaáy yeân taâm chaéc chaén trong nhieàu ngöôøi khaùc cuõng laøm vieäc, cuõng soáng nhö naøng. Taâm cöù böôùc ñeàu chaân vaø ñeán chôï haõy coøn sôùm. Naøng baøy haøng treân khoaûng ñaát naøng vaãn ngoài xöa nay. aùnh saùng ñaàu tieân cuûa maët trôøi laáp laùnh treân maët kính caùc oâ haøng. Caùc maøu ñua nhau thaém töôi döôùi ngoùn tay xinh xaén cuûa Taâm: nhöõng cuoän chæ möôït, nhöõng caùi cuùc xaø cöø, nhöõng göông löôïc saùng loaùng. Caùi gì cuõng saïch seõ, ngaên naép, nhoû nhaén nhö coâng vieäc, nhö yù nghó cuûa coâ haøng xeùn.
Khoâng khí giaù vaø trong buoåi saùng laøm hoàng da deû vaø khieán maùu chaûy maïnh. Taâm thaáy vui veû nhanh nheïn trong ngöôøi. Chò Lieân vôùi thaèng nhoû gaùnh vaûi cuõng ñaõ ñeán roài. Hai chò em cöôøi noùi chuyeän troø nhö ñoâi chim seû:
- Hoâm qua maøy baùn ñöôïc bao nhieâu? Tao ngoài maõi chæ baùn cho baø Lyù coù moät taám luïa.
Taâm ñaùp:
- Theá coøn gì nöõa; baèng caû ngaøy laõi cuûa tao kieám.
Chôï moãi luùc moät oàn aøo. Ngöôøi ñeán hoïp ñaõ ñoâng. Caùi ñoâng ñuùc vaø oàn aøo aáy khieán cho Taâm nhö lòm ñi. Tieáng cöôøi noùi, tieáng cöôøi ñuøa, chöûi ruûa traøn ñaày caû maáy gian haøng. Söï hoaït ñoäng röïc rôõ vaø nhieàu maøu. Caùc haøng quaø baùnh, caùc thöùc haøng reû tieàn vaø vuïn vaët ôû thoân queâ, nhöõng hoa quaû chua chaùt haùi xanh trong vöôøn nhaø - vaø beân kia ñöôøng, muøi thôm noài chaùo noùng cuûa chò Tö bay ra ngaøo ngaït.
Taâm khoâng nghó ngôïi, lo laéng gì nöõa. Söï buoân baùn, maëc caû bao boïc laáy naøng nhö moät hôi gioù noùng.
Taát caû haøng toång trong buoåi phieân naøy. Töø nhöõng ngöôøi ñaøn baø ngheøo aên maëc raùch röôùi, cho ñeán caùc baø toång, baø lyù, vaùy soài, thaét löng ñuõi vaø aùo boâng meàn, tuùi naëng nhöõng tieàn. Moät, hai coâ treân tænh, chöøng con gaùi oâng thöøa hay oâng chuû ty ôû huyeän, vui ñuøa ñi laïi trong chôï, raêng traéng vaø moâi ñoû. Taâm thaáy hoï hình nhö voâ taâm vaø sung söôùng laém thì phaûi: caùc coâ baù vai nhau mua heát thöùc naøy thöùc noï, khoâng tieác tieàn, ngaây thô nhö con treû. Taâm vaø Lieân nhìn nhau mæm cöôøi.
Gaàn tröa, caäu giaùo ra. Vaãn con ngöôøi maûnh deû vaø nho nhaõ trong chieác aùo löông cuõ. Boán maét nhìn nhau; Taâm maù ñoû böøng, tay khoâng bieát laøm gì. Caäu giaùo ngöôïng nghòu, nöûa muoán ngoài xuoáng beân haøng, nöûa khoâng daùm. Chæ coù Lieân laø tinh nghòch, soáng söôïng laïi hay noùi ñuøa:
- Kìa oâng giaùo, môøi oâng mua haøng cuûa em noù ñi.
Roài coâ ngaû ñaàu ra sau cöôøi ngaët ngheõo, trong luùc Taâm ñöa maét traùch vaø caäu giaùo seõ mæm cöôøi.
*
* *Vuï gaët haùi xong, caäu giaùo Baøi nhôø ngöôøi moái laùi ñeán hoûi Taâm. Baø moái laø ngöôøi coâ trong hoï nhaø baø Tuù. Sau khi khen ngôïi caäu giaùo laø ngöôøi chí thuù neát na, baø moái baûo:
- Toâi cuõng vì tình chò em noùi giuùp cho chaùu noù neân vôï neân choàng. Caäu giaùo tuy ngheøo nhöng laø con nhaø theá gia, oâng cuï tröôùc cuõng coù ñi daïy hoïc. Chaùu Taâm noù maø veà laøm daâu nhaø aáy thì khoâng coøn phaûi quaûn ngaïi ñieàu gì nöõa.
Baø Tuù caûm ôn vaø ñaùp:
- Vaâng, baø ñeå cho roài toâi hoûi chaùu xem theá naøo ñaõ.
Baø moái cöôøi, vöøa ñöùng daäy vöøa traû lôøi:
- Ñöôïc nôi xöùng ñaùng, mình baèng loøng thì gaû, chöù coøn caàn gì phaûi hoûi noù nöõa.
Sau khi baø moái veà, baø Tuù ñem caâu chuyeän hoûi oâng Tuù, oâng baûo:
- Baø xem choã naøo neân gaû thì gaû, khoâng phaûi hoûi toâi laøm gì.
Roài oâng laïi xaùch oâ ñi chôi sang laøng khaùc. Baø nhìn theo oâng, thôû daøi. Töø ngaøy trong nhaø keùm suùt ñeán giôø, oâng Tuù nhö ngöôøi maát hoàn, chaúng coøn ñeå yù ñeán coâng vieäc gì nöõa. Vieäc trong nhaø oâng ñeå baø troâng nom. Baø nghó ñeán Taâm, aâu yeám. Neáu khoâng coù noù sôùm hoâm buoân baùn thì baø cuõng khoâng bieát xoay xôû vaøo ñaâu. Nhaø naêm, saùu mieäng aên, laïi hai con ñi hoïc, hôn maãu ruoäng caáy chæ ñuû thoùc duøng. Baø laïi chôït nghó: neáu Taâm ñi laáy choàng thì laøm theá naøo?
Tuy vaäy, buoåi chieàu hoâm aáy, baø goïi Taâm vaøo buoàng vaø noùi cho Taâm bieát. Taâm yeân laëng nghe, roài thöa:
- Con maø ñi laáy choàng thì ai kieám tieàn cho caùc em aên hoïc? Thoâi u cöù ñeå con ôû nhaø buoân baùn vaø troâng nom nhaø cöûa cho thaày u.
Baø Tuù nhìn con, thöông meán:
- Khoâng ñöôïc, con gaùi ñeán tuoåi phaûi ñi laáy choàng, chöù con ôû nhaø maõi hay sao? U seõ laøm haøng xaùo ñeå kieám theâm chi tieâu trong nhaø. Con cöù nghe u ñi.
Baø theâm:
- Vôùi laïi, khoâng ñaùm naøo hôn ñaùm naøy nöõa. Baø cuï ñaèng aáy cuõng hieàn laønh vaø caäu Baùi laø ngöôøi neát haïnh ñöùng ñaén. Con veà nhaø aáy thì u möøng laém.
Taâm cuùi maët theïn ñoû hai goø maù; naøng töôûng ñeán caäu giaùo, con ngöôøi xinh trai vaø nhaõ nhaën, maø môùi buoåi gaëp laàn ñaàu, naøng ñaõ meán yeâu ngay. Nhöng boû nhaø ñi laáy choàng? Thaèng Laân vaø thaèng aùi laáy tieàn ñaâu maø mua saùch vôû hoïc? Nghó ñeán meï giaø phaûi laøm luïng vaát vaû, loøng Taâm laïi khoâng nôõ. Naøng khoùc noùi:
- Thoâi, u cöù ñeå con ôû nhaø haàu haï thaày u vaø saên soùc caùc em. Chuùng noù coøn beù daïi caû, neáu con ñi thì ai laø ngöôøi troâng nom nhaø cöûa.
Nhöng thöông con, baø Tuù khoâng ngaàn ngaïi chuùt naøo. Baø baèng loøng cho Taâm vaø nhaén tin cho baø moái bieát. Beân nhaø trai xin cöôùi ngay tröôùc teát.
Ngaøy veà nhaø choàng, Taâm buoàn raàu khoâng thieát gì trang ñieåm. Naøng goïi caùc em vaøo trong buoàng ñeå töø bieät: Laân vaø aùi níu laáy coå Taâm quaán quyùt, khoâng muoán rôøi ra. Naøng aâu yeám daën doø:
- Caùc em ôû nhaø chòu khoù aên hoïc nheù, ñöøng ñeå cho thaày u phaûi phieàn loøng. Roài thaùng thaùng chò seõ göûi tieàn veà cho caùc em tieâu.
Taâm ngöøng laïi, öùa nöôùc maét khoâng noùi ñöôïc nöõa. Naøng xoác em beù leân hoân roài ra ngoaøi leã taï cha meï. Ñaùm röôùc daâu theo con ñöôøng nhoû trong laøng ñi ra caùnh ñoàng. Hai beân ngoõ, ngöôøi trong laøng ñöùng xem coâ daâu chuù reå môùi.
Buoåi chieàu hoâm aáy, trong nhaø baø Tuù trôû neân laïnh leõo vaø vaéng khoâng. Böõa côm chæ coù maáy meï con ngoài aên. Luùc thaép ñeøn, baø Tuù goïi con sen leân noùi chuyeän veà Taâm cho ñôõ buoàn. Thaèng Laân vaø thaèng aùi cuõng ngaån ngô nhôù chò. Khoâng coøn nhöõng buoåi toái chôø ñôïi chò Taâm gaùnh haøng veà, nghe tieáng cöôøi noùi vui veû cuûa chò vaø mong ñôïi chia quaø nöõa. Chuùng ngoài nghe chuyeän baø Tuù maõi tôùi khuya roài guïc treân saùch nguû.
*
* *Veà nhaø choàng ñöôïc vaøi hoâm, Taâm laïi phaûi ñi baùn haøng ngay ñeå khoûi maát maáy phieân chôï Teát. Nhaø choàng naøng cuõng ngheøo, nhaø cöûa khoâng coù gì. Caäu Baøi daïy hoïc trong laøng ñöôïc daêm baûy ñoàng baïc löông. Bao nhieâu vieäc chi tieâu trong nhaø laïi troâng caû vaøo mình naøng.
Baây giôø gaùnh haøng trôû neân naëng quaù treân ñoâi vai nhoû beù. Chieác ñoøn gaùnh caøng cong xuoáng vaø reàn ró. Ngoaøi giang sôn nhaø choàng phaûi gaùnh vaùc, Taâm laïi coøn lo sao kieám ñöôïc ñuû tieàn ñeå göûi theâm cho caùc em aên hoïc. Trong söông muoái sôùm, xoùt vaø giaù laïnh, naøng ñaõ phaûi böôùc ra ngoõ ñeå ñi chôï roài. Treân con ñöôøng maáp moâ vaø ñaát raén, Taâm böôùc nhöõng böôùc nhoû vaø mau. Ñôøi naøng laïi ñi nhö tröôùc, chaúng khaùc gì. Nhöõng ngaøy khoù nhoïc vaø coá söùc laïi keá tieáp nhau. Coù khi Taâm töôûng naøng vaãn coøn ôû nhaø, vaãn coøn con gaùi vaø buoåi chieàu naøng seõ gaùnh haøng veà caên nhaø cuõ, thaáy caùc em ra ñoùn vaø nghe tieáng meï naøng dòu daøng saên hoûi. Nhöng khoâng, baây giôø naøng khoâng ñöôïc veà nhaø meï luoân nöõa. Gia ñình cuûa choàng laø gia ñình naøng; naøng phaûi lo tieàn cho choàng vuï thueá, nhöõng luùc gioã teát, phaûi may vaù cho Baøi: chieác aùo löông môùi chaøng saém ngaøy cöôùi baây giôø ñaõ baét ñaàu baïc vaø raùch roài.
Ngaøy phieân chôï ñoái vôùi naøng cuõng keùm vui. Maù naøng hoàng hôn, moâi naøng thaém theâm, ngöôøi ta baûo naøng baây giôø ñeïp ra hôn tröôùc. Nhöng naøng caàn gì nhöõng caùi ñoù nöõa. Boïn trai laøng khoâng coøn choøng gheïo naøng, vaø trong loøng naøng cuõng khoâng coøn caùi vui töôi nhö tröôùc. Vôùi naøng caùi thôøi con gaùi duyeân thaém vaø chôø mong ñaõ heát roài. Naøng chæ coøn laø moät ngöôøi ñaøn baø taûo taàn hoâm sôùm ñeå nuoâi choàng.
Buoåi phieân chôï Baèng, Lieân ngoài caïnh naøng nhí nhaûnh khoe:
- Naøy Taâm xem, toâi môùi saém ñöôïc caùi naøy ñeïp laém.
Lieân ñöa ra moät ñoâi khuyeân vaøng coâ môùi göûi ñaùnh ôû treân tænh. Taâm caàm laáy ngaém nghía treân tay. Maét naøng saùng leân, Taâm nghó ñeán nhöõng buoåi noùi chuyeän vôùi Lieân khi naøng chöa laáy choàng. Hai chò em baøn veà nhöõng ñoà trang söùc, vaø ñoâi khuyeân laø caùi öôùc voïng tuyeät ñích cuûa hai coâ gaùi queâ. Hai ngöôøi buoåi naøo cuõng nhaéc ñeán, vaø cuøng heïn nhau daønh duïm ñeå saém moät ñoâi ñeo teát...
- Ñeïp quaù nhæ. Chò mua heát bao nhieâu?
Naøng ngaån ngô ñöa traû laïi Lieân, yeân laëng nhìn baïn maéc vaøo tai. Taâm nghó khoâng bao giôø naøng coù thöù aáy nöõa. Laøm sao daønh duïm ñöôïc chöøng aáy tieàn, maø neáu coù soá tieàn aáy nöõa, naøng cuõng coøn phaûi ñeå tieâu vieäc nhaø, hay göûi cho caùc em. Em Laân ñaõ leân hoïc tröôøng tænh, söï toán keùm laïi taêng theâm. Daïo heø naêm ngoaùi, noù ñaõ laáy cuûa naøng hôn chuïc baïc. Hoâm qua, baø Tuù laïi nhaén ngöôøi baûo göûi theâm cho noù ñeå noäp giaáy ñi thi. Naøng lo quaù. Nhöõng soá tieàn naøng cho em laø tieàn daønh duïm rieâng cuûa naøng, Taâm phaûi ñöa giaáu, sôï meï choàng vaø choàng naøng bieát. Nhieàu laàn Baøi ñaõ gaét vôùi naøng vì Taâm khoâng coøn tieàn ñöa. Vaø nhöõng lôøi cuûa meï choàng naøng ñaõ baét ñaàu coù veû ñay nghieán vaø nghi ngôø.
*
* *Hai naêm sau, Taâm ñeû ñöùa con giai. ôû cöõ ñöôïc nöûa thaùng naøng phaûi ñeå con cho meï choàng troâng nom, roài laïi gaùnh haøng ñi chôï. Maáy naêm khoù nhoïc ñaõ ñoåi thay haún ngöôøi naøng. Taâm baây giôø khoâng coøn laø coâ gaùi xinh xaén hoài tröôùc. Naøng giaø ñi nhieàu laém. Ñaõ laâu naøng khoâng coøn chuù yù ñeán saéc ñeïp cuûa mình vaø cuõng khoâng bieát noù taøn luùc naøo. Saéc ñeïp cuõng voâ ích cho naøng khi ñaõ coù choàng roài. Taâm thaáy mình giaø vaø yeân taâm trong söï ñöùng tuoåi. Nhöõng ngaøy phieân naøng nhìn caùc coâ gaùi vôùi yù nghó an phaän cuûa ngöôøi ñaõ qua tuoåi treû roài. Baây giôø naøng coøn thì giôø ñaâu trang ñieåm nöõa. Caùi coâ haøng xeùn xinh ñeïp tröôùc kia noåi tieáng caû moät vuøng, baây giôø khoâng coøn ai nhôù ñeán nöõa. Ñaõ coù nhöõng coâ con gaùi khaùc môùi nhôùn leân, röïc rôõ vaø töôi taén, cöôøi noùi coù duyeân vôùi nhöõng caäu con trai khaùc. Nhieàu khi nhìn veû haân hoan sung söôùng cuûa hoï, Taâm laïi nghó ñeán ngaøy tröôùc kia, hình nhö ñaõ laâu laém, naøng coøn laø coâ haøng xeùn maù hoàng moâi ñoû, e leä cuùi maët döôùi caùi nhìn aâu yeám cuûa caäu giaùo Baøi nho nhaõ vaø ñöùng ñaén trong taám aùo löông. Thôøi aáy baây giôø ñaâu? Chò Lieân may maén ñaõ laáy ñöôïc choàng giaàu, leân buoân baùn treân tænh; chò aáy treû ñeïp nhö xöa. Taâm kheõ thôû daøi: baây giôø caùc chò em baïn cuõ khoâng coøn ai ôû laïi ñeå cuøng chia seû nhöõng noãi khoù nhoïc vôùi naøng.
*
* *Taâm raûo böôùc ñi qua caùnh ñoàng, nghó ngôïi. Ñaõ laâu, naøng khoâng coù dòp sang thaêm nhaø vì baän con moïn vaø buoân baùn. Chieàu nay, Laân ôû treân tænh veà, neân naøng ñeán ñeå gaëp em vaø hoûi thaêm oâng Tuù meät ñaõ maáy thaùng nay.
Caây ña coãi vaø caùi quaùn gaïch vaãn ñöùng ñôïi naøng ôû ñaàu laøng. Ñöôøng ngoõ vaãn loài loõm vì traâu ñi, hai beân veä vaãn muøi beøo vaø muøi raï öôùt. Trong laøng chaúng coù gì thay ñoåi. Khi nghe thaáy tieáng baø Tuù aâu yeám ñoùn hoûi treân theàm, tieáng thaèng aùi vaø em beù reo möøng chò, loøng Taâm dòu laïi nhö ngaøy naøng coøn gaùnh haøng veà. Taâm böôùc vaøo ngoài treân phaûn caïnh meï; caên nhaø ñoái vôùi naøng hình nhö roäng raõi vaø laëng leõ hôn tröôùc nhieàu.
- Em Laân ñaâu, u?
- Noù vöøa môùi chaïy ñaâu sang haøng xoùm. Chaû bieát caàn gì maø noù coøn ñôïi con ñeå xin tieàn.
Taâm thôû daøi:
- Con chaû coù ñoàng naøo ñeå ra caû.
Baø Tuù nhìn con aùi ngaïi:
- Caäu giaùo laïi thoâi daïy hoïc, thì nhaø con tuùng thieáu thaät.
Hai meï con yeân laëng khoâng noùi nöõa. Taâm thaáy meï giaø ñi quaù, hai maùi toùc ñaõ baïc phô. Boãng nhieân, naøng thaáy ñau xoùt trong loøng, thöông meï vaø buoàn cho caûnh nhaø ngheøo.
- Kìa, chò ñaõ ñeán. Em chôø chò maõi töø saùng ñeán giôø.
Laân ôû ngoaøi böôùc vaøo, nhanh nheïn. Caäu nhôùn haún leân, daùng ñieäu maïnh meõ vaø hôi xaác laác, roõ ra moät caäu hoïc troø lanh lôïi treân tröôøng tænh. Taâm nhìn em möøng rôõ. Maét naøng saùng leân vì kieâu haõnh coù ngöôøi em nhö theá:
- Em chôi ñaâu veà? Bao giôø laïi leân tænh hoïc?
Naøng aân caàn saên soùc, hoûi em. Laân traû lôøi chò qua loa, hôi böïc mình veà nhöõng caâu hoûi laån thaån cuûa chò. Caäu noùi ngay ñeán caâu chuyeän caàn:
- Em xin chò moät chuïc baïc ñeå mua saùch hoïc.
Taâm hoaûng sôï:
- Sao nhieàu theá, chò laáy ñaâu ra. Ñoä naøy buoân baùn khoù khaên laém, moät ngaøy vaøi haøo chæ laõi, em baûo chò laøm theá naøo ñöôïc.
Thaáy Laân coù veû khoâng baèng loøng, Taâm voäi ñaùp:
- Haõy ñeå thong thaû chò lo roài göûi chò Lieân cho em.
- Theá thì laáy tieàn ñaâu maø noäp ñôn vaø mua saùch baây giôø? Khoâng coù thaø raèng ôû nhaø xong.
Laân vuøng vaèng ñöùng daäy böôùc ra ngoaøi theàm. Baø Tuù ngöôùc maét troâng theo, roài laïi buoàn raàu cuùi xuoáng. Taâm nhìn meï roài voäi vaõ böôùc ra goïi em laïi. Naøng dòu gioïng, ngoït ngaøo:
- Gôùm, chöa chi em ñaõ giaän. Coù phaûi chò tieác em ñaâu, vì chò chöa coù thaät.
Laân yeân laëng roài khoâng noùi gì, quay maët ñi choã khaùc. Loøng chò laïi khoâng nôõ thaáy em buoàn:
- Thì ñaây, chò coù chuïc baïc naøy laø tieàn laáy hoï cho anh aáy ñaây. Em caàm laáy roài chò lieäu vay sau cuõng ñöôïc.
Taâm laàn ruoät töôïng laáy ra goùi baïc giaáy cuoän troøn. Soá tieàn naøng vöøa laáy veà ñònh trang traûi caùc coâng nôï vaø lo söu thueá cho Baøi. Nhöng thaáy veû maët vui möøng cuûa em, naøng queân maát caû nhöõng noãi lo sôï ñang chôø naøng.
Luùc Taâm ra veà, trôøi ñaõ toái. Naøng voäi vaõ böôùc mau ñeå veà cho con buù. Söông muø xuoáng phuû caû caùnh ñoàng, vaø gioù laïnh noåi leân: Taâm thu vaït aùo laïi cho ñôõ reùt, laàn theo bôø coû ñi. Loøng naøng meät nhoïc vaø e ngaïi: laáy ñaâu maø buø vaøo choã tieàn ñöa cho em? Taâm nhôù laïi nhöõng lôøi daèn vaët cuûa meï choàng vaø nhöõng caâu giaän döõ cuûa Baøi moãi khi hoûi naøng khoâng coù tieàn. Naøng nghó ñeán nhöõng ngaøy buoân baùn keùm gaàn ñaây, haøng hoï chaúng ra gì, ngaøy baùn ñöôïc, ngaøy khoâng. Taâm daán böôùc. Caùi voøng ñen cuûa raëng tre laøng Baèng boãng vuït hieän leân tröôùc maët, toái taêm vaø daày ñaëc; Taâm buoàn raàu nhìn thaáu caû cuoäc ñôøi naøng, cuoäc ñôøi coâ haøng xeùn töø tuoåi treû ñeán tuoåi giaø, toaøn khoù nhoïc vaø lo sôï, ngaøy noï deät ngaøy kia nhö taám vaûi thoâ sô. Naøng cuùi ñaàu ñi mau vaøo trong ngoõ toái.
Ruùt töø taäp truyeän ngaén Sôïi toùc,
Nxb Ñôøi nay, Haø Noäi 1942.
[ Trôû Veà ]